| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ
Tebhūmakakusalavaṇṇanā
၂၆၉. ဣမေ တာဝ ဆန္ဒာဓိပတေယ္ယေ ပဉ္စ နယာတိ ဆန္ဒာဓိပတေယ္ယနယေ အန္တေ ပုရိမနယာနံ တံနယာဘိမုခပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အယံ ပန ပကာရော န ပာဠိအနုဂတော။ န ဟိ ပာဠိယံ သုဒ္ဓိကနယာဒယော ဝတ္ဝာ ဝီရိယာဓိပတေယ္ယာဒိနယာ ဝုတ္တာတိ။ မဟာပကရဏေ သတ္တဟိ မဟာဝာရေဟိ အနုလောမာဒိနယဝိစိတ္တေဟိ ဟီနတ္တိကော ဝိဘတ္တော။ တတ္ထ စ မဇ္ဈိမဓမ္မေကဒေသဘူတာ ဣမေ ဝီသတိ လောကိယမဟာနယာတိ ကတ္ဝာ ‘‘တတ္ထ ဝိဘတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဧတေန ကမေန ဣမေသံ နယာနံ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။
269. Imetāva chandādhipateyye pañca nayāti chandādhipateyyanaye ante purimanayānaṃ taṃnayābhimukhappavattiṃ sandhāya vuttaṃ, ayaṃ pana pakāro na pāḷianugato. Na hi pāḷiyaṃ suddhikanayādayo vatvā vīriyādhipateyyādinayā vuttāti. Mahāpakaraṇe sattahi mahāvārehi anulomādinayavicittehi hīnattiko vibhatto. Tattha ca majjhimadhammekadesabhūtā ime vīsati lokiyamahānayāti katvā ‘‘tattha vibhattā’’ti vuttaṃ, na etena kamena imesaṃ nayānaṃ tattha āgatattā.
ဧဝမေတေသံ ဝိဘတ္တဋ္ဌာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဧတသ္မိံ တေဘူမကကုသလကထာဝသာနဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာရသကမ္မဒ္ဝာရဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝာ ဟီနပဏီတေဟိ ဝိနိဝတ္တေတ္ဝာ မဇ္ဈိမရာသိအန္တောဂဓဘာဝံ ဒသ္သေန္တေန ဧတေသံ တေဘူမကကုသလနယာနံ ဟီနတ္တိကေ ဝိဘာဂော ကတော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိကသ္သ ယထာဝုတ္တောဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဟီနတ္တိကေ မဇ္ဈိမရာသိမ္ဟိ ယေ သဝိပာကာ ဝဋ္ဋနိသ္သိတေနေဝ ဒာနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတာ, တေ ဟီနာတိ ကာတဗ္ဗာ။ ယေ ဝိဝဋ္ဋနိသ္သိတေန ဒာနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတာ, တေ ပဏီတာတိ ကာတဗ္ဗာ။ အဝိပာကာ မဇ္ဈိမာတိ ကာတဗ္ဗာ။ အဝိပာကတ္တာ စ တေသု မဇ္ဈိမရာသိံ ဌပေတ္ဝာ ဣတရေ ဒ္ဝေ ဧကန္တဝဋ္ဋနိသ္သိတာ နဝ, ဝိဝဋ္ဋုပနိသ္သယဘူတာ စ နဝာတိ အဋ္ဌာရသ ကမ္မဒ္ဝာရာနိ, ကမ္မာနိ စ တာနိ တသ္သ တသ္သ ဖလသ္သ ကာရဏဘာဝေန ဒ္ဝာရာနိ စာတိ ကမ္မဒ္ဝာရာနိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝာ စိတ္တာနိ ကမ္မဒ္ဝာရာနီတိ အာဟ။ တံတံဒ္ဝာရာနိ ဝာ ကာယာဒီနိ။ အဋ္ဌာရသ ခတ္တိယာ စ အဘဗ္ဗာ ဟီနဟီနတ္တယာဒယော နဝ, ဘဗ္ဗာ စ ပဏီတပဏီတတ္တယာဒယော နဝာတိ ကမ္မာနုရူပေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဗ္ရာဟ္မဏာဒယော ဒေဝာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂောတ္တစရဏာနိ တေသညေဝ ခတ္တိယာဒီနံ ဘေဒာ။ ‘‘ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ပေ.။ စိတ္တာဓိပတေယ္ယ’’န္တိ (ဓ. သ. ၂၆၉-၂၇၀) ဧဝံ ဝုတ္တော စိတ္တသ္သ စိတ္တာဓိပတေယ္ယဘာဝော, စိတ္တစေတသိကသမုဒာယေ သမယဝဝတ္ထာပကော စိတ္တသဒ္ဒော ပဝတ္တောတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။
Evametesaṃ vibhattaṭṭhānaṃ dassetvā idāni etasmiṃ tebhūmakakusalakathāvasānaṭṭhāne aṭṭhārasakammadvāradassanatthaṃ ‘‘imasmiṃ pana ṭhāne’’tiādimāha. Atha vā hīnapaṇītehi vinivattetvā majjhimarāsiantogadhabhāvaṃ dassentena etesaṃ tebhūmakakusalanayānaṃ hīnattike vibhāgo kato. ‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne’’tiādikassa yathāvuttova sambandho. Hīnattike majjhimarāsimhi ye savipākā vaṭṭanissiteneva dānādivasena pavattitā, te hīnāti kātabbā. Ye vivaṭṭanissitena dānādivasena pavattitā, te paṇītāti kātabbā. Avipākā majjhimāti kātabbā. Avipākattā ca tesu majjhimarāsiṃ ṭhapetvā itare dve ekantavaṭṭanissitā nava, vivaṭṭupanissayabhūtā ca navāti aṭṭhārasa kammadvārāni, kammāni ca tāni tassa tassa phalassa kāraṇabhāvena dvārāni cāti kammadvārāni. Tattha tattha vā cittāni kammadvārānīti āha. Taṃtaṃdvārāni vā kāyādīni. Aṭṭhārasa khattiyā ca abhabbā hīnahīnattayādayo nava, bhabbā ca paṇītapaṇītattayādayo navāti kammānurūpeneva veditabbā. Evaṃ brāhmaṇādayo devā ca yojetabbā. Aṭṭhacattālīsa gottacaraṇāni tesaññeva khattiyādīnaṃ bhedā. ‘‘Kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… cittādhipateyya’’nti (dha. sa. 269-270) evaṃ vutto cittassa cittādhipateyyabhāvo, cittacetasikasamudāye samayavavatthāpako cittasaddo pavattoti ‘‘sampayuttadhammānaṃ vasena vutto’’ti āha.
တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tebhūmakakusalavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / တေဘူမကကုသလံ • Tebhūmakakusalaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
