| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ತೇಭೂಮಕಕುಸಲವಣ್ಣನಾ
Tebhūmakakusalavaṇṇanā
೨೬೯. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾನಿಪೇತಾನಿ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಾನಿ ಹೀನಾದಿನಾ ಪಭೇದೇನ ವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತಂ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೀನನ್ತಿ ಲಾಮಕಂ। ತಂ ಆಯೂಹನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೀನುತ್ತಮಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ। ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತಂ ಪಣೀತಂ, ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾನಿಪಿ ಆಯೂಹನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಛನ್ದೋ ವಾ ಹೀನೋ ಹೋತಿ, ವೀರಿಯಂ ವಾ, ಚಿತ್ತಂ ವಾ, ವೀಮಂಸಾ ವಾ, ತಂ ಹೀನಂ ನಾಮ। ಯಸ್ಸ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚೇವ ಪಣೀತಾ, ಚ ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಞ್ಚೇವ ಪಣೀತಞ್ಚ। ಯಂ ಪನ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಛನ್ದಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಛನ್ದಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಯೂಹಿತಂ, ತಂ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತತ್ತಾ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ನಾಮ। ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
269. Idāni yasmā sabbānipetāni tebhūmakakusalāni hīnādinā pabhedena vattanti, tasmā tesaṃ taṃ pabhedaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha hīnanti lāmakaṃ. Taṃ āyūhanavasena veditabbaṃ. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavaṃ majjhimaṃ. Padhānabhāvaṃ nītaṃ paṇītaṃ, uttamanti attho. Tānipi āyūhanavaseneva veditabbāni. Yassa hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti, vīriyaṃ vā, cittaṃ vā, vīmaṃsā vā, taṃ hīnaṃ nāma. Yassa te dhammā majjhimā ceva paṇītā, ca taṃ majjhimañceva paṇītañca. Yaṃ pana kattukāmatāsaṅkhātaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhitaṃ, taṃ chandādhipatito āgatattā chandādhipateyyaṃ nāma. Vīriyādhipateyyādīsupi eseva nayo.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ನಯಾ ಗಣೇತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಭತ್ತೋ ಹಿ ಏಕೋ ನಯೋ, ಹೀನನ್ತಿ ಏಕೋ, ಮಜ್ಝಿಮನ್ತಿ ಏಕೋ, ಪಣೀತನ್ತಿ ಏಕೋ, ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏಕೋ। ಇಮೇ ತಾವ ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯೇ ಪಞ್ಚ ನಯಾ। ಏವಂ ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದೀಸುಪೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚಕಾ ವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ। ಪುರಿಮೋ ವಾ ಏಕೋ ಸುದ್ಧಿಕನಯೋ, ಹೀನನ್ತಿಆದಯೋ ತಯೋ, ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ, ಛನ್ದಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಹೀನನ್ತಿಆದಯೋ ದ್ವಾದಸಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವೀಸತಿ ನಯಾ ಹೋನ್ತಿ।
Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā nayā gaṇetabbā. Sabbapaṭhamaṃ vibhatto hi eko nayo, hīnanti eko, majjhimanti eko, paṇītanti eko, chandādhipateyyanti eko. Ime tāva chandādhipateyye pañca nayā. Evaṃ vīriyādhipateyyādīsupīti cattāro pañcakā vīsati honti. Purimo vā eko suddhikanayo, hīnantiādayo tayo, chandādhipateyyantiādayo cattāro, chandādhipateyyaṃ hīnantiādayo dvādasāti evampi vīsati nayā honti.
ಇಮೇ ವೀಸತಿ ಮಹಾನಯಾ ಕತ್ಥ ವಿಭತ್ತಾತಿ? ಮಹಾಪಕರಣೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೪.೧) ಹೀನತ್ತಿಕೇ ವಿಭತ್ತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಹೀನತ್ತಿಕತೋ ಮಜ್ಝಿಮರಾಸಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತವಸೇನ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತತೋಪಿ ಮಜ್ಝಿಮರಾಸಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಹೀನಪಣೀತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನವ ನವ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಹೀನಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹಿ ಹೀನಂ ಅತ್ಥಿ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಅತ್ಥಿ ಪಣೀತಂ ಅತ್ಥಿ। ಪಣೀತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹೀನಂ ಅತ್ಥಿ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಅತ್ಥಿ ಪಣೀತಂ ಅತ್ಥಿ। ತಥಾ ಹೀನಹೀನಸ್ಮಿಂ ಹೀನಂ, ಹೀನಹೀನಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಹೀನಹೀನಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತಂ। ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಹೀನಂ, ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಹೀನಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತಂ। ಹೀನಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಹೀನಂ, ಹೀನಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಹೀನಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ಅಯಮೇಕೋ ನವಕೋ। ಪಣೀತಹೀನಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಹೀನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಪಣೀತಹೀನಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಪಣೀತಹೀನಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತಂ। ತಥಾ ಪಣೀತಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಹೀನಂ, ಪಣೀತಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಪಣೀತಮಜ್ಝಿಮಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತಂ। ಪಣೀತಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಹೀನಂ, ಪಣೀತಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ಪಣೀತಪಣೀತಸ್ಮಿಂ ಪಣೀತನ್ತಿ। ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ನವಕೋತಿ ದ್ವೇ ನವಕಾ ಅಟ್ಠಾರಸ। ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಿ ನಾಮ । ಇಮೇಹಿ ಪಭಾವಿತತ್ತಾ , ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಖತ್ತಿಯಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ವೇಸ್ಸಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಸುದ್ದಾ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಗೋತ್ತಚರಣಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Ime vīsati mahānayā kattha vibhattāti? Mahāpakaraṇe (paṭṭhā. 2.14.1) hīnattike vibhattā. Imasmiṃ pana ṭhāne hīnattikato majjhimarāsiṃ gahetvā hīnamajjhimapaṇītavasena tayo koṭṭhāsā kātabbā. Tatopi majjhimarāsiṃ ṭhapetvā hīnapaṇīte gahetvā nava nava koṭṭhāsā kātabbā. Hīnasmiṃyeva hi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Paṇītasmimpi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Tathā hīnahīnasmiṃ hīnaṃ, hīnahīnasmiṃ majjhimaṃ, hīnahīnasmiṃ paṇītaṃ. Hīnamajjhimasmiṃ hīnaṃ, hīnamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, hīnamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Hīnapaṇītasmiṃ hīnaṃ, hīnapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, hīnapaṇītasmiṃ paṇītanti ayameko navako. Paṇītahīnasmimpi hīnaṃ nāma atthi, paṇītahīnasmiṃ majjhimaṃ, paṇītahīnasmiṃ paṇītaṃ. Tathā paṇītamajjhimasmiṃ hīnaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Paṇītapaṇītasmiṃ hīnaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ paṇītanti. Ayaṃ dutiyo navakoti dve navakā aṭṭhārasa. Imāni aṭṭhārasa kammadvārāni nāma . Imehi pabhāvitattā , imesaṃ vasena, aṭṭhārasa khattiyā, aṭṭhārasa brāhmaṇā, aṭṭhārasa vessā, aṭṭhārasa suddā, aṭṭhacattālīsa gottacaraṇāni veditabbāni.
ಇಮೇಸು ಚ ಪನ ತೇಭೂಮಕೇಸು ಕುಸಲೇಸು ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ತಿಹೇತುಕಮ್ಪಿ ದುಹೇತುಕಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ। ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಂ ಪನ ತಿಹೇತುಕಮೇವ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ। ಕಾಮಾವಚರಮ್ಪೇತ್ಥ ಅಧಿಪತಿನಾ ಸಹಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಿನಾಪಿ। ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಂ ಅಧಿಪತಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇ ಚೇತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತೀತಿ ದ್ವೇಪಿ ಅಧಿಪತಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರೇಸು ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಭಾವೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕತೋ ಅಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿಆದಯೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘ಸಚೇ ಚಿತ್ತವತೋ ಕುಸಲಂ ಹೋತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಂ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಆಯೂಹಿತಂ, ತಸ್ಸ ತಂ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತತೋ ಆಗತತ್ತಾ ಇದಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ನಾಮಾ’ತಿ ಏವಂ ಆಗಮನವಸೇನಾಪಿ ಅಧಿಪತಿಂ ನಾಮ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ನಯೋ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಧಿಪತಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮೇಸು ಚ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಮಹಾನಯೇಸು ಪುರಿಮೇ ಸುದ್ಧಿಕನಯೇ ವುತ್ತಪರಿಮಾಣಾನೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ನವಕಾ ಚ ಪಾಠವಾರಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ವುತ್ತಪರಿಮಾಣತೋ ವೀಸತಿಗುಣೋ ಚಿತ್ತನವಕವಾರಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಚತೂಸು ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಸೋಳಸಗುಣೋತಿ, ಅಯಂ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲೇ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ ನಾಮಾತಿ।
Imesu ca pana tebhūmakesu kusalesu kāmāvacarakusalaṃ tihetukampi duhetukampi hoti ñāṇasampayuttavippayuttavasena. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ pana tihetukameva ñāṇasampayuttameva. Kāmāvacarampettha adhipatinā sahāpi uppajjati vināpi. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ adhipatisampannameva hoti. Kāmāvacarakusale cettha ārammaṇādhipati sahajātādhipatīti dvepi adhipatayo labbhanti. Rūpāvacarārūpāvacaresu ārammaṇādhipati na labbhati, sahajātādhipatiyeva labbhati. Tattha cittassa cittādhipateyyabhāvo sampayuttadhammānaṃ vasena vutto. Dvinnaṃ pana cittānaṃ ekato abhāvena sampayuttacittassa cittādhipati nāma natthi. Tathā chandādīnaṃ chandādhipatiādayo. Keci pana ‘sace cittavato kusalaṃ hoti, mayhaṃ bhavissatīti evaṃ yaṃ cittaṃ dhuraṃ katvā jeṭṭhakaṃ katvā aparaṃ kusalacittaṃ āyūhitaṃ, tassa taṃ purimacittaṃ cittādhipati nāma hoti, tato āgatattā idaṃ cittādhipateyyaṃ nāmā’ti evaṃ āgamanavasenāpi adhipatiṃ nāma icchanti. Ayaṃ pana nayo neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ dissati. Tasmā vuttanayeneva adhipatibhāvo veditabbo. Imesu ca ekūnavīsatiyā mahānayesu purime suddhikanaye vuttaparimāṇāneva cittāni ca navakā ca pāṭhavārā ca honti. Tasmā ñāṇasampayuttesu vuttaparimāṇato vīsatiguṇo cittanavakavārabhedo veditabbo, catūsu ñāṇavippayuttesu soḷasaguṇoti, ayaṃ tebhūmakakusale pakiṇṇakakathā nāmāti.
ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಂ।
Tebhūmakakusalaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಂ • Tebhūmakakusalaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ತೇಭೂಮಕಕುಸಲವಣ್ಣನಾ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ತೇಭೂಮಕಕುಸಲವಣ್ಣನಾ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
