| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲવਣ੍ਣਨਾ
Tebhūmakakusalavaṇṇanā
੨੬੯. ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪੇਤਾਨਿ ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲਾਨਿ ਹੀਨਾਦਿਨਾ ਪਭੇਦੇਨ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਤਂ ਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਲਾਮਕਂ। ਤਂ ਆਯੂਹਨવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹੀਨੁਤ੍ਤਮਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਭવਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ। ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤਂ ਪਣੀਤਂ, ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਨਿਪਿ ਆਯੂਹਨવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਹੀਨੋ ਹੋਤਿ, વੀਰਿਯਂ વਾ, ਚਿਤ੍ਤਂ વਾ, વੀਮਂਸਾ વਾ, ਤਂ ਹੀਨਂ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਚੇવ ਪਣੀਤਾ, ਚ ਤਂ ਮਜ੍ਝਿਮਞ੍ਚੇવ ਪਣੀਤਞ੍ਚ। ਯਂ ਪਨ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਛਨ੍ਦਂ ਧੁਰਂ ਛਨ੍ਦਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਛਨ੍ਦਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਆਯੂਹਿਤਂ, ਤਂ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਤੋ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ। વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
269. Idāni yasmā sabbānipetāni tebhūmakakusalāni hīnādinā pabhedena vattanti, tasmā tesaṃ taṃ pabhedaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha hīnanti lāmakaṃ. Taṃ āyūhanavasena veditabbaṃ. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavaṃ majjhimaṃ. Padhānabhāvaṃ nītaṃ paṇītaṃ, uttamanti attho. Tānipi āyūhanavaseneva veditabbāni. Yassa hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti, vīriyaṃ vā, cittaṃ vā, vīmaṃsā vā, taṃ hīnaṃ nāma. Yassa te dhammā majjhimā ceva paṇītā, ca taṃ majjhimañceva paṇītañca. Yaṃ pana kattukāmatāsaṅkhātaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhitaṃ, taṃ chandādhipatito āgatattā chandādhipateyyaṃ nāma. Vīriyādhipateyyādīsupi eseva nayo.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਨਯਾ ਗਣੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ વਿਭਤ੍ਤੋ ਹਿ ਏਕੋ ਨਯੋ, ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਏਕੋ, ਮਜ੍ਝਿਮਨ੍ਤਿ ਏਕੋ, ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਏਕੋ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਕੋ। ਇਮੇ ਤਾવ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯੇ ਪਞ੍ਚ ਨਯਾ। ਏવਂ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁਪੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਚਕਾ વੀਸਤਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਰਿਮੋ વਾ ਏਕੋ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯੋ, ਹੀਨਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਹੀਨਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਦ੍વਾਦਸਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ વੀਸਤਿ ਨਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā nayā gaṇetabbā. Sabbapaṭhamaṃ vibhatto hi eko nayo, hīnanti eko, majjhimanti eko, paṇītanti eko, chandādhipateyyanti eko. Ime tāva chandādhipateyye pañca nayā. Evaṃ vīriyādhipateyyādīsupīti cattāro pañcakā vīsati honti. Purimo vā eko suddhikanayo, hīnantiādayo tayo, chandādhipateyyantiādayo cattāro, chandādhipateyyaṃ hīnantiādayo dvādasāti evampi vīsati nayā honti.
ਇਮੇ વੀਸਤਿ ਮਹਾਨਯਾ ਕਤ੍ਥ વਿਭਤ੍ਤਾਤਿ? ਮਹਾਪਕਰਣੇ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੧੪.੧) ਹੀਨਤ੍ਤਿਕੇ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਹੀਨਤ੍ਤਿਕਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮਰਾਸਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਪਣੀਤવਸੇਨ ਤਯੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਤੋਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਰਾਸਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਹੀਨਪਣੀਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨવ ਨવ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਹੀਨਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਹਿ ਹੀਨਂ ਅਤ੍ਥਿ ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਪਣੀਤਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਪਣੀਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ ਅਤ੍ਥਿ ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਪਣੀਤਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਹੀਨਹੀਨਸ੍ਮਿਂ ਹੀਨਂ, ਹੀਨਹੀਨਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਹੀਨਹੀਨਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਂ। ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਹੀਨਂ, ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਂ। ਹੀਨਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਹੀਨਂ, ਹੀਨਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਹੀਨਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਕੋ ਨવਕੋ। ਪਣੀਤਹੀਨਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਪਣੀਤਹੀਨਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਪਣੀਤਹੀਨਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਂ। ਤਥਾ ਪਣੀਤਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਹੀਨਂ, ਪਣੀਤਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਪਣੀਤਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਂ। ਪਣੀਤਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਹੀਨਂ, ਪਣੀਤਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਪਣੀਤਪਣੀਤਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਨવਕੋਤਿ ਦ੍વੇ ਨવਕਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ। ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਾਨਿ ਨਾਮ । ਇਮੇਹਿ ਪਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ , ਇਮੇਸਂ વਸੇਨ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਖਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ વੇਸ੍ਸਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਸੁਦ੍ਦਾ, ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਗੋਤ੍ਤਚਰਣਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Ime vīsati mahānayā kattha vibhattāti? Mahāpakaraṇe (paṭṭhā. 2.14.1) hīnattike vibhattā. Imasmiṃ pana ṭhāne hīnattikato majjhimarāsiṃ gahetvā hīnamajjhimapaṇītavasena tayo koṭṭhāsā kātabbā. Tatopi majjhimarāsiṃ ṭhapetvā hīnapaṇīte gahetvā nava nava koṭṭhāsā kātabbā. Hīnasmiṃyeva hi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Paṇītasmimpi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Tathā hīnahīnasmiṃ hīnaṃ, hīnahīnasmiṃ majjhimaṃ, hīnahīnasmiṃ paṇītaṃ. Hīnamajjhimasmiṃ hīnaṃ, hīnamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, hīnamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Hīnapaṇītasmiṃ hīnaṃ, hīnapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, hīnapaṇītasmiṃ paṇītanti ayameko navako. Paṇītahīnasmimpi hīnaṃ nāma atthi, paṇītahīnasmiṃ majjhimaṃ, paṇītahīnasmiṃ paṇītaṃ. Tathā paṇītamajjhimasmiṃ hīnaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Paṇītapaṇītasmiṃ hīnaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ paṇītanti. Ayaṃ dutiyo navakoti dve navakā aṭṭhārasa. Imāni aṭṭhārasa kammadvārāni nāma . Imehi pabhāvitattā , imesaṃ vasena, aṭṭhārasa khattiyā, aṭṭhārasa brāhmaṇā, aṭṭhārasa vessā, aṭṭhārasa suddā, aṭṭhacattālīsa gottacaraṇāni veditabbāni.
ਇਮੇਸੁ ਚ ਪਨ ਤੇਭੂਮਕੇਸੁ ਕੁਸਲੇਸੁ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਂ ਤਿਹੇਤੁਕਮ੍ਪਿ ਦੁਹੇਤੁਕਮ੍ਪਿ ਹੋਤਿ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਸੇਨ। ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਂ ਪਨ ਤਿਹੇਤੁਕਮੇવ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ। ਕਾਮਾવਚਰਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪਤਿਨਾ ਸਹਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વਿਨਾਪਿ। ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਂ ਅਧਿਪਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲੇ ਚੇਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤੀਤਿ ਦ੍વੇਪਿ ਅਧਿਪਤਯੋ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਯੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਭਾવੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਤੋ ਅਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਆਦਯੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘ਸਚੇ ਚਿਤ੍ਤવਤੋ ਕੁਸਲਂ ਹੋਤਿ, ਮਯ੍ਹਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਪਰਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਆਯੂਹਿਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮਾ’ਤਿ ਏવਂ ਆਗਮਨવਸੇਨਾਪਿ ਅਧਿਪਤਿਂ ਨਾਮ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਨਯੋ ਨੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮੇਸੁ ਚ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਯਾ ਮਹਾਨਯੇਸੁ ਪੁਰਿਮੇ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯੇ વੁਤ੍ਤਪਰਿਮਾਣਾਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਨવਕਾ ਚ ਪਾਠવਾਰਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ વੁਤ੍ਤਪਰਿਮਾਣਤੋ વੀਸਤਿਗੁਣੋ ਚਿਤ੍ਤਨવਕવਾਰਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਚਤੂਸੁ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਗੁਣੋਤਿ, ਅਯਂ ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲੇ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ ਨਾਮਾਤਿ।
Imesu ca pana tebhūmakesu kusalesu kāmāvacarakusalaṃ tihetukampi duhetukampi hoti ñāṇasampayuttavippayuttavasena. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ pana tihetukameva ñāṇasampayuttameva. Kāmāvacarampettha adhipatinā sahāpi uppajjati vināpi. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ adhipatisampannameva hoti. Kāmāvacarakusale cettha ārammaṇādhipati sahajātādhipatīti dvepi adhipatayo labbhanti. Rūpāvacarārūpāvacaresu ārammaṇādhipati na labbhati, sahajātādhipatiyeva labbhati. Tattha cittassa cittādhipateyyabhāvo sampayuttadhammānaṃ vasena vutto. Dvinnaṃ pana cittānaṃ ekato abhāvena sampayuttacittassa cittādhipati nāma natthi. Tathā chandādīnaṃ chandādhipatiādayo. Keci pana ‘sace cittavato kusalaṃ hoti, mayhaṃ bhavissatīti evaṃ yaṃ cittaṃ dhuraṃ katvā jeṭṭhakaṃ katvā aparaṃ kusalacittaṃ āyūhitaṃ, tassa taṃ purimacittaṃ cittādhipati nāma hoti, tato āgatattā idaṃ cittādhipateyyaṃ nāmā’ti evaṃ āgamanavasenāpi adhipatiṃ nāma icchanti. Ayaṃ pana nayo neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ dissati. Tasmā vuttanayeneva adhipatibhāvo veditabbo. Imesu ca ekūnavīsatiyā mahānayesu purime suddhikanaye vuttaparimāṇāneva cittāni ca navakā ca pāṭhavārā ca honti. Tasmā ñāṇasampayuttesu vuttaparimāṇato vīsatiguṇo cittanavakavārabhedo veditabbo, catūsu ñāṇavippayuttesu soḷasaguṇoti, ayaṃ tebhūmakakusale pakiṇṇakakathā nāmāti.
ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲਂ।
Tebhūmakakusalaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲਂ • Tebhūmakakusalaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲવਣ੍ਣਨਾ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲવਣ੍ਣਨਾ • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
