Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౨. తేకిచ్ఛకారిత్థేరగాథావణ్ణనా
2. Tekicchakārittheragāthāvaṇṇanā
అతిహితా వీహీతిఆదికా ఆయస్మతో తేకిచ్ఛకారిత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్వా వేజ్జసత్థే నిప్ఫత్తిం గతో. విపస్సిస్స భగవతో ఉపట్ఠాకం అసోకం నామ థేరం బ్యాధితం అరోగమకాసి, అఞ్ఞేసఞ్చ సత్తానం రోగాభిభూతానం అనుకమ్పాయ భేసజ్జం సంవిదహి.
Atihitāvīhītiādikā āyasmato tekicchakārittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā vejjasatthe nipphattiṃ gato. Vipassissa bhagavato upaṭṭhākaṃ asokaṃ nāma theraṃ byādhitaṃ arogamakāsi, aññesañca sattānaṃ rogābhibhūtānaṃ anukampāya bhesajjaṃ saṃvidahi.
సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సుబుద్ధస్స నామ బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్స తికిచ్ఛకేహి గబ్భకాలే పరిస్సయం అపహరిత్వా పరిపాలితతాయ తేకిచ్ఛకారీతి నామం అకంసు. సో అత్తనో కులానురూపాని విజ్జాట్ఠానాని సిప్పాని చ సిక్ఖన్తో వడ్ఢతి. తదా చాణక్కో సుబుద్ధస్స పఞ్ఞావేయ్యత్తియం కిరియాసు ఉపాయకోసల్లఞ్చ దిస్వా, ‘‘అయం ఇమస్మిం రాజకులే పతిట్ఠం లభన్తో మం అభిభవేయ్యా’’తి ఇస్సాపకతో రఞ్ఞా చన్దగుత్తేన తం బన్ధనాగారే ఖిపాపేసి. తేకిచ్ఛకారీ పితు బన్ధనాగారప్పవేసనం సుత్వా భీతో పలాయిత్వా సాణవాసిత్థేరస్స సన్తికం గన్త్వా అత్తనో సంవేగకారణం థేరస్స కథేత్వా పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అబ్భోకాసికో నేసజ్జికో చ హుత్వా విహరతి, సీతుణ్హం అగణేన్తో సమణధమ్మమేవ కరోతి, విసేసతో బ్రహ్మవిహారభావనమనుయుఞ్జతి. తం దిస్వా మారో పాపిమా ‘‘న ఇమస్స మమ విసయం అతిక్కమితుం దస్సామీ’’తి విక్ఖేపం కాతుకామో సస్సానం నిప్ఫత్తికాలే ఖేత్తగోపకవణ్ణేన థేరస్స సన్తికం గన్త్వా తం నిప్పణ్డేన్తో –
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde subuddhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa tikicchakehi gabbhakāle parissayaṃ apaharitvā paripālitatāya tekicchakārīti nāmaṃ akaṃsu. So attano kulānurūpāni vijjāṭṭhānāni sippāni ca sikkhanto vaḍḍhati. Tadā cāṇakko subuddhassa paññāveyyattiyaṃ kiriyāsu upāyakosallañca disvā, ‘‘ayaṃ imasmiṃ rājakule patiṭṭhaṃ labhanto maṃ abhibhaveyyā’’ti issāpakato raññā candaguttena taṃ bandhanāgāre khipāpesi. Tekicchakārī pitu bandhanāgārappavesanaṃ sutvā bhīto palāyitvā sāṇavāsittherassa santikaṃ gantvā attano saṃvegakāraṇaṃ therassa kathetvā pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā abbhokāsiko nesajjiko ca hutvā viharati, sītuṇhaṃ agaṇento samaṇadhammameva karoti, visesato brahmavihārabhāvanamanuyuñjati. Taṃ disvā māro pāpimā ‘‘na imassa mama visayaṃ atikkamituṃ dassāmī’’ti vikkhepaṃ kātukāmo sassānaṃ nipphattikāle khettagopakavaṇṇena therassa santikaṃ gantvā taṃ nippaṇḍento –
౩౮౧.
381.
‘‘అతిహితా వీహి, ఖలగతా సాలీ;
‘‘Atihitā vīhi, khalagatā sālī;
న చ లభే పిణ్డం, కథమహం కస్స’’న్తి. – ఆహ; తం సుత్వా థేరో –
Na ca labhe piṇḍaṃ, kathamahaṃ kassa’’nti. – āha; Taṃ sutvā thero –
౩౮౨.
382.
‘‘బుద్ధమప్పమేయ్యం అనుస్సర పసన్నో, పీతియా ఫుటసరీరో హోహిసి సతతముదగ్గో.
‘‘Buddhamappameyyaṃ anussara pasanno, pītiyā phuṭasarīro hohisi satatamudaggo.
౩౮౩.
383.
‘‘ధమ్మమప్పమేయ్యం …పే॰… సతతముదగ్గో.
‘‘Dhammamappameyyaṃ …pe… satatamudaggo.
౩౮౪.
384.
‘‘సఙ్ఘమప్పమేయ్యం…పే॰… సతతముదగ్గో’’తి. – ఆహ; తం సుత్వా మారో –
‘‘Saṅghamappameyyaṃ…pe… satatamudaggo’’ti. – āha; Taṃ sutvā māro –
౩౮౫.
385.
‘‘అబ్భోకాసే విహరసి, సీతా హేమన్తికా ఇమా రత్యో;
‘‘Abbhokāse viharasi, sītā hemantikā imā ratyo;
మా సీతేన పరేతో విహఞ్ఞిత్థో, పవిస త్వం విహారం ఫుసితగ్గళ’’న్తి. –
Mā sītena pareto vihaññittho, pavisa tvaṃ vihāraṃ phusitaggaḷa’’nti. –
ఆహ. అథ థేరో –
Āha. Atha thero –
౩౮౬.
386.
‘‘ఫుసిస్సం చతస్సో అప్పమఞ్ఞాయో, తాహి చ సుఖితో విహరిస్సం;
‘‘Phusissaṃ catasso appamaññāyo, tāhi ca sukhito viharissaṃ;
నాహం సీతేన విహఞ్ఞిస్సం, అనిఞ్జితో విహరన్తో’’తి. – ఆహ;
Nāhaṃ sītena vihaññissaṃ, aniñjito viharanto’’ti. – āha;
తత్థ అతిహితా వీహీతి వీహయో కోట్ఠాగారం అతినేత్వా ఠపితా, తత్థ పటిసామితా ఖలతో వా ఘరం ఉపనీతాతి అత్థో. వీహిగ్గహణేన చేత్థ ఇతరమ్పి ధఞ్ఞం సఙ్గణ్హాతి. సాలీ పన యేభుయ్యేన వీహితో పచ్ఛా పచ్చన్తీతి ఆహ. ఖలగతా సాలీతి ఖలం ధఞ్ఞకరణట్ఠానం గతా, తత్థ రాసివసేన మద్దనచావనాదివసేన ఠితాతి అత్థో. పధానధఞ్ఞభావదస్సనత్థఞ్చేత్థ సాలీనం విసుం గహణం, ఉభయేనపి గామే, గామతో బహి చ ధఞ్ఞం పరిపుణ్ణం ఠితన్తి దస్సేతి. న చ లభే పిణ్డన్తి ఏవం సులభధఞ్ఞే సుభిక్ఖకాలే అహం పిణ్డమత్తమ్పి న లభామి. ఇదాని కథమహం కస్సన్తి అహం కథం కరిస్సామి, కథం జీవిస్సామీతి పరిహాసకేళిం అకాసి.
Tattha atihitā vīhīti vīhayo koṭṭhāgāraṃ atinetvā ṭhapitā, tattha paṭisāmitā khalato vā gharaṃ upanītāti attho. Vīhiggahaṇena cettha itarampi dhaññaṃ saṅgaṇhāti. Sālī pana yebhuyyena vīhito pacchā paccantīti āha. Khalagatā sālīti khalaṃ dhaññakaraṇaṭṭhānaṃ gatā, tattha rāsivasena maddanacāvanādivasena ṭhitāti attho. Padhānadhaññabhāvadassanatthañcettha sālīnaṃ visuṃ gahaṇaṃ, ubhayenapi gāme, gāmato bahi ca dhaññaṃ paripuṇṇaṃ ṭhitanti dasseti. Na ca labhe piṇḍanti evaṃ sulabhadhaññe subhikkhakāle ahaṃ piṇḍamattampi na labhāmi. Idāni kathamahaṃ kassanti ahaṃ kathaṃ karissāmi, kathaṃ jīvissāmīti parihāsakeḷiṃ akāsi.
తం సుత్వా థేరో ‘‘అయం వరాకో అత్తనా అత్తనో పవత్తిం మయ్హం పకాసేసి, మయా పన అత్తనావ అత్తా ఓవదితబ్బో, న మయా కిఞ్చి కథేతబ్బ’’న్తి వత్థుత్తయానుస్సతియం అత్తానం నియోజేన్తో ‘‘బుద్ధమప్పమేయ్య’’న్తిఆదినా తిస్సో గాథా అభాసి. తత్థ బుద్ధమప్పమేయ్యం అనుస్సర పసన్నోతి సవాసనాయ అవిజ్జానిద్దాయ అచ్చన్తవిగమేన, బుద్ధియా చ వికసితభావేన బుద్ధం భగవన్తం పమాణకరానం రాగాదికిలేసానం అభావా అపరిమాణగుణసమఙ్గితాయ అప్పమేయ్యపుఞ్ఞక్ఖేత్తతాయ చ అప్పమేయ్యం. ఓకప్పనలక్ఖణేన అభిప్పసాదేన పసన్నో, పసన్నమానసో ‘‘ఇతిపి సో భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౭౪; సం॰ ని॰ ౫.౯౯౭) అనుస్సర అను అను బుద్ధారమ్మణం సతిం పవత్తేహి, పీతియా ఫుటసరీరో హోహిసి. సతతముదగ్గోతి అనుస్సరన్తోవ ఫరణలక్ఖణాయ పీతియా సతతం సబ్బదా ఫుటసరీరో పీతిసముట్ఠానపణీతరూపేహి అజ్ఝోత్థటసరీరో ఉబ్బేగపీతియా ఉదగ్గో కాయం ఉదగ్గం కత్వా ఆకాసం లఙ్ఘితుం సమత్థో చ భవేయ్యాసి, బుద్ధానుస్సతియా బుద్ధారమ్మణం ఉళారం పీతిసోమనస్సం పటిసంవేదేయ్యాసి. యతో సీతుణ్హేహి వియ జిఘచ్ఛాపిపాసాహిపి అనభిభూతో హోహిసీతి అత్థో.
Taṃ sutvā thero ‘‘ayaṃ varāko attanā attano pavattiṃ mayhaṃ pakāsesi, mayā pana attanāva attā ovaditabbo, na mayā kiñci kathetabba’’nti vatthuttayānussatiyaṃ attānaṃ niyojento ‘‘buddhamappameyya’’ntiādinā tisso gāthā abhāsi. Tattha buddhamappameyyaṃ anussara pasannoti savāsanāya avijjāniddāya accantavigamena, buddhiyā ca vikasitabhāvena buddhaṃ bhagavantaṃ pamāṇakarānaṃ rāgādikilesānaṃ abhāvā aparimāṇaguṇasamaṅgitāya appameyyapuññakkhettatāya ca appameyyaṃ. Okappanalakkhaṇena abhippasādena pasanno, pasannamānaso ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā (ma. ni. 1.74; saṃ. ni. 5.997) anussara anu anu buddhārammaṇaṃ satiṃ pavattehi, pītiyā phuṭasarīro hohisi. Satatamudaggoti anussarantova pharaṇalakkhaṇāya pītiyā satataṃ sabbadā phuṭasarīro pītisamuṭṭhānapaṇītarūpehi ajjhotthaṭasarīro ubbegapītiyā udaggo kāyaṃ udaggaṃ katvā ākāsaṃ laṅghituṃ samattho ca bhaveyyāsi, buddhānussatiyā buddhārammaṇaṃ uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedeyyāsi. Yato sītuṇhehi viya jighacchāpipāsāhipi anabhibhūto hohisīti attho.
ధమ్మన్తి అరియం లోకుత్తరధమ్మం. సఙ్ఘన్తి అరియం పరమత్థసఙ్ఘం. సేసం వుత్తనయమేవ. అనుస్సరాతి పనేత్థ ‘‘స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మో’’తిఆదినా ధమ్మం, ‘‘సుప్పటిపన్నో భగవతో సావకసఙ్ఘో’’తిఆదినా సఙ్ఘం అనుస్సరాతి యోజేతబ్బం.
Dhammanti ariyaṃ lokuttaradhammaṃ. Saṅghanti ariyaṃ paramatthasaṅghaṃ. Sesaṃ vuttanayameva. Anussarāti panettha ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādinā dhammaṃ, ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā saṅghaṃ anussarāti yojetabbaṃ.
ఏవం థేరేన రతనత్తయగుణానుస్సరణే నియోజనవసేన అత్తని ఓవదితే పున మారో వివేకవాసతో నం వివేచేతుకామో హితేసీభావం వియ దస్సేన్తో ‘‘అబ్భోకాసే విహరసీ’’తి పఞ్చమం గాథమాహ. తస్సత్థో – త్వం, భిక్ఖు, అబ్భోకాసే కేనచి అపటిచ్ఛన్నే వివటఙ్గణే విహరసి ఇరియాపథే కప్పేసి. హేమన్తికా హిమపాతసమయే పరియాపన్నా ఇమా సీతా రత్తియో వత్తన్తి. తస్మా సీతేన పరేతో అభిభూతో హుత్వా మా విహఞ్ఞిత్థో విఘాతం మా ఆపజ్జి మా కిలమి. ఫుసితగ్గళం పిహితకవాటం సేనాసనం పవిస, ఏవం తే సుఖవిహారో భవిస్సతీతి.
Evaṃ therena ratanattayaguṇānussaraṇe niyojanavasena attani ovadite puna māro vivekavāsato naṃ vivecetukāmo hitesībhāvaṃ viya dassento ‘‘abbhokāse viharasī’’ti pañcamaṃ gāthamāha. Tassattho – tvaṃ, bhikkhu, abbhokāse kenaci apaṭicchanne vivaṭaṅgaṇe viharasi iriyāpathe kappesi. Hemantikā himapātasamaye pariyāpannā imā sītā rattiyo vattanti. Tasmā sītena pareto abhibhūto hutvā mā vihaññittho vighātaṃ mā āpajji mā kilami. Phusitaggaḷaṃ pihitakavāṭaṃ senāsanaṃ pavisa, evaṃ te sukhavihāro bhavissatīti.
తం సుత్వా థేరో ‘‘న మయ్హం సేనాసనపరియేసనాయ పయోజనం, ఏత్థేవాహం సుఖవిహారీ’’తి దస్సేన్తో ‘‘ఫుసిస్స’’న్తిఆదినా ఛట్ఠం గాథమాహ. తత్థ ఫుసిస్సం చతస్సో అప్పమఞ్ఞాయోతి అప్పమాణగోచరతాయ ‘‘అప్పమఞ్ఞా’’తి లద్ధవోహారే చత్తారో బ్రహ్మవిహారే ఫుసిస్సం ఫుసిస్సామి, కాలేన కాలం సమాపజ్జిస్సామి. తాహి చ సుఖితో విహరిస్సన్తి తాహి అప్పమఞ్ఞాహి సుఖితో సఞ్జాతసుఖో హుత్వా విహరిస్సం చత్తారోపి ఇరియాపథే కప్పేస్సామీతి. తేన మయ్హం సబ్బకాలే సుఖమేవ, న దుక్ఖం. యతో నాహం సీతేన విహఞ్ఞిస్సం అన్తరట్ఠకేపి హిమపాతసమయే అహం సీతేన న కిలమిస్సామి, తస్మా అనిఞ్జితో విహరన్తో చిత్తస్స ఇఞ్జితకారణానం బ్యాపాదాదీనం సుప్పహీనత్తా పచ్చయుప్పన్నిఞ్జనాయ చ అభావతో సమాపత్తిసుఖేనేవ సుఖితో విహరిస్సామీతి. ఏవం థేరో ఇమం గాథం వదన్తోయేవ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౮.౩౯-౪౪) –
Taṃ sutvā thero ‘‘na mayhaṃ senāsanapariyesanāya payojanaṃ, etthevāhaṃ sukhavihārī’’ti dassento ‘‘phusissa’’ntiādinā chaṭṭhaṃ gāthamāha. Tattha phusissaṃ catasso appamaññāyoti appamāṇagocaratāya ‘‘appamaññā’’ti laddhavohāre cattāro brahmavihāre phusissaṃ phusissāmi, kālena kālaṃ samāpajjissāmi. Tāhi ca sukhito viharissanti tāhi appamaññāhi sukhito sañjātasukho hutvā viharissaṃ cattāropi iriyāpathe kappessāmīti. Tena mayhaṃ sabbakāle sukhameva, na dukkhaṃ. Yato nāhaṃ sītena vihaññissaṃ antaraṭṭhakepi himapātasamaye ahaṃ sītena na kilamissāmi, tasmā aniñjito viharanto cittassa iñjitakāraṇānaṃ byāpādādīnaṃ suppahīnattā paccayuppanniñjanāya ca abhāvato samāpattisukheneva sukhito viharissāmīti. Evaṃ thero imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.18.39-44) –
‘‘నగరే బన్ధుమతియా, వేజ్జో ఆసిం సుసిక్ఖితో;
‘‘Nagare bandhumatiyā, vejjo āsiṃ susikkhito;
ఆతురానం సదుక్ఖానం, మహాజనసుఖావహో.
Āturānaṃ sadukkhānaṃ, mahājanasukhāvaho.
‘‘బ్యాధితం సమణం దిస్వా, సీలవన్తం మహాజుతిం;
‘‘Byādhitaṃ samaṇaṃ disvā, sīlavantaṃ mahājutiṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, భేసజ్జమదదిం తదా.
Pasannacitto sumano, bhesajjamadadiṃ tadā.
‘‘అరోగో ఆసి తేనేవ, సమణో సంవుతిన్ద్రియో;
‘‘Arogo āsi teneva, samaṇo saṃvutindriyo;
అసోకో నామ నామేన, ఉపట్ఠాకో విపస్సినో.
Asoko nāma nāmena, upaṭṭhāko vipassino.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం ఓసధమదాసహం;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ osadhamadāsahaṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, భేసజ్జస్స ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, bhesajjassa idaṃ phalaṃ.
‘‘ఇతో చ అట్ఠమే కప్పే, సబ్బోసధసనామకో;
‘‘Ito ca aṭṭhame kappe, sabbosadhasanāmako;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహప్ఫలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahapphalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఏత్థ చ బిన్దుసారరఞ్ఞో కాలే ఇమస్స థేరస్స ఉప్పన్నత్తా తతియసఙ్గీతియం ఇమా గాథా సఙ్గీతాతి వేదితబ్బా.
Ettha ca bindusārarañño kāle imassa therassa uppannattā tatiyasaṅgītiyaṃ imā gāthā saṅgītāti veditabbā.
తేకిచ్ఛకారిత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tekicchakārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౨. తేకిచ్ఛకారిత్థేరగాథా • 2. Tekicchakārittheragāthā