Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

खुद्दकनिकाये

Khuddakanikāye

जातकपाळि

Jātakapāḷi

(दुतियो भागो)

(Dutiyo bhāgo)

१७. चत्तालीसनिपातो

17. Cattālīsanipāto

५२१. तेसकुणजातकं (१)

521. Tesakuṇajātakaṃ (1)

१.

‘‘वेस्सन्तरं तं पुच्छामि, सकुण भद्दमत्थु ते।

‘‘Vessantaraṃ taṃ pucchāmi, sakuṇa bhaddamatthu te;

रज्‍जं कारेतुकामेन, किं सु किच्‍चं कतं वरं’’॥

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ varaṃ’’.

२.

‘‘चिरस्सं वत मं तातो, कंसो बाराणसिग्गहो।

‘‘Cirassaṃ vata maṃ tāto, kaṃso bārāṇasiggaho;

पमत्तो अप्पमत्तं मं, पिता पुत्तं अचोदयि॥

Pamatto appamattaṃ maṃ, pitā puttaṃ acodayi.

३.

‘‘पठमेनेव वितथं, कोधं हासं निवारये।

‘‘Paṭhameneva vitathaṃ, kodhaṃ hāsaṃ nivāraye;

ततो किच्‍चानि कारेय्य, तं वतं आहु खत्तिय॥

Tato kiccāni kāreyya, taṃ vataṃ āhu khattiya.

४.

‘‘यं त्वं तात तपोकम्मं ¹, पुब्बे कतमसंसयं।

‘‘Yaṃ tvaṃ tāta tapokammaṃ ², pubbe katamasaṃsayaṃ;

रत्तो दुट्ठो च यं कयिरा, न तं कयिरा ततो पुन ³॥

Ratto duṭṭho ca yaṃ kayirā, na taṃ kayirā tato puna ⁴.

५.

‘‘खत्तियस्स पमत्तस्स, रट्ठस्मिं रट्ठवड्ढन।

‘‘Khattiyassa pamattassa, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;

सब्बे भोगा विनस्सन्ति, रञ्‍ञो तं वुच्‍चते अघं॥

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

६.

‘‘सिरी तात अलक्खी च ⁵, पुच्छिता एतदब्रवुं।

‘‘Sirī tāta alakkhī ca ⁶, pucchitā etadabravuṃ;

उट्ठान ⁷ वीरिये पोसे, रमाहं अनुसूयके॥

Uṭṭhāna ⁸ vīriye pose, ramāhaṃ anusūyake.

७.

‘‘उसूयके दुहदये, पुरिसे कम्मदुस्सके।

‘‘Usūyake duhadaye, purise kammadussake;

कालकण्णी महाराज, रमति ⁹ चक्‍कभञ्‍जनी॥

Kālakaṇṇī mahārāja, ramati ¹⁰ cakkabhañjanī.

८.

‘‘सो त्वं सब्बेसु सुहदयो ¹¹, सब्बेसं रक्खितो भव।

‘‘So tvaṃ sabbesu suhadayo ¹², sabbesaṃ rakkhito bhava;

अलक्खिं नुद महाराज, लक्ख्या भव निवेसनं॥

Alakkhiṃ nuda mahārāja, lakkhyā bhava nivesanaṃ.

९.

‘‘स लक्खीधितिसम्पन्‍नो, पुरिसो हि महग्गतो।

‘‘Sa lakkhīdhitisampanno, puriso hi mahaggato;

अमित्तानं कासिपति, मूलं अग्गञ्‍च छिन्दति॥

Amittānaṃ kāsipati, mūlaṃ aggañca chindati.

१०.

10.

‘‘सक्‍कोपि हि भूतपति, उट्ठाने नप्पमज्‍जति।

‘‘Sakkopi hi bhūtapati, uṭṭhāne nappamajjati;

स कल्याणे धितिं कत्वा, उट्ठाने कुरुते मनो॥

Sa kalyāṇe dhitiṃ katvā, uṭṭhāne kurute mano.

११.

11.

‘‘गन्धब्बा पितरो देवा, साजीवा ¹³ होन्ति तादिनो।

‘‘Gandhabbā pitaro devā, sājīvā ¹⁴ honti tādino;

उट्ठाहतो ¹⁵ अप्पमज्‍जतो ¹⁶, अनुतिट्ठन्ति देवता॥

Uṭṭhāhato ¹⁷ appamajjato ¹⁸, anutiṭṭhanti devatā.

१२.

12.

‘‘सो अप्पमत्तो अक्‍कुद्धो ¹⁹, तात किच्‍चानि कारय।

‘‘So appamatto akkuddho ²⁰, tāta kiccāni kāraya;

वायमस्सु च किच्‍चेसु, नालसो विन्दते सुखं॥

Vāyamassu ca kiccesu, nālaso vindate sukhaṃ.

१३.

13.

‘‘तत्थेव ते वत्तपदा, एसाव ²¹ अनुसासनी।

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva ²² anusāsanī;

अलं मित्ते सुखापेतुं, अमित्तानं दुखाय ²³ च’’॥

Alaṃ mitte sukhāpetuṃ, amittānaṃ dukhāya ²⁴ ca’’.

१४.

14.

‘‘सक्खिसि त्वं ²⁵ कुण्डलिनि, मञ्‍ञसि खत्तबन्धुनि ²⁶।

‘‘Sakkhisi tvaṃ ²⁷ kuṇḍalini, maññasi khattabandhuni ²⁸;

रज्‍जं कारेतुकामेन, किं सु किच्‍चं कतं वरं’’॥

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ varaṃ’’.

१५.

15.

‘‘द्वेव तात पदकानि, यत्थ ²⁹ सब्बं पतिट्ठितं।

‘‘Dveva tāta padakāni, yattha ³⁰ sabbaṃ patiṭṭhitaṃ;

अलद्धस्स च यो लाभो, लद्धस्स चानुरक्खणा॥

Aladdhassa ca yo lābho, laddhassa cānurakkhaṇā.

१६.

16.

‘‘अमच्‍चे तात जानाहि, धीरे अत्थस्स कोविदे।

‘‘Amacce tāta jānāhi, dhīre atthassa kovide;

अनक्खा कितवे तात, असोण्डे अविनासके॥

Anakkhā kitave tāta, asoṇḍe avināsake.

१७.

17.

‘‘यो च तं तात रक्खेय्य, धनं यञ्‍चेव ते सिया।

‘‘Yo ca taṃ tāta rakkheyya, dhanaṃ yañceva te siyā;

सूतोव रथं सङ्गण्हे, सो ते किच्‍चानि कारये॥

Sūtova rathaṃ saṅgaṇhe, so te kiccāni kāraye.

१८.

18.

‘‘सुसङ्गहितन्तजनो, सयं वित्तं अवेक्खिय।

‘‘Susaṅgahitantajano, sayaṃ vittaṃ avekkhiya;

निधिञ्‍च इणदानञ्‍च, न करे परपत्तिया॥

Nidhiñca iṇadānañca, na kare parapattiyā.

१९.

19.

‘‘सयं आयं वयं ³¹ जञ्‍ञा, सयं जञ्‍ञा कताकतं।

‘‘Sayaṃ āyaṃ vayaṃ ³² jaññā, sayaṃ jaññā katākataṃ;

निग्गण्हे निग्गहारहं, पग्गण्हे पग्गहारहं॥

Niggaṇhe niggahārahaṃ, paggaṇhe paggahārahaṃ.

२०.

20.

‘‘सयं जानपदं अत्थं, अनुसास रथेसभ।

‘‘Sayaṃ jānapadaṃ atthaṃ, anusāsa rathesabha;

मा ते अधम्मिका युत्ता, धनं रट्ठञ्‍च नासयुं॥

Mā te adhammikā yuttā, dhanaṃ raṭṭhañca nāsayuṃ.

२१.

21.

‘‘मा च वेगेन किच्‍चानि, करोसि ³³ कारयेसि वा।

‘‘Mā ca vegena kiccāni, karosi ³⁴ kārayesi vā;

वेगसा हि कतं कम्मं, मन्दो पच्छानुतप्पति॥

Vegasā hi kataṃ kammaṃ, mando pacchānutappati.

२२.

22.

‘‘मा ते अधिसरे मुञ्‍च, सुबाळ्हमधिकोधितं ³⁵।

‘‘Mā te adhisare muñca, subāḷhamadhikodhitaṃ ³⁶;

कोधसा हि बहू फीता, कुला अकुलतं गता॥

Kodhasā hi bahū phītā, kulā akulataṃ gatā.

२३.

23.

‘‘मा तात इस्सरोम्हीति, अनत्थाय पतारयि।

‘‘Mā tāta issaromhīti, anatthāya patārayi;

इत्थीनं पुरिसानञ्‍च, मा ते आसि दुखुद्रयो॥

Itthīnaṃ purisānañca, mā te āsi dukhudrayo.

२४.

24.

‘‘अपेतलोमहंसस्स, रञ्‍ञो कामानुसारिनो।

‘‘Apetalomahaṃsassa, rañño kāmānusārino;

सब्बे भोगा विनस्सन्ति, रञ्‍ञो तं वुच्‍चते अघं॥

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

२५.

25.

‘‘तत्थेव ते वत्तपदा, एसाव अनुसासनी।

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva anusāsanī;

दक्खस्सुदानि पुञ्‍ञकरो, असोण्डो अविनासको।

Dakkhassudāni puññakaro, asoṇḍo avināsako;

सीलवास्सु ³⁷ महाराज, दुस्सीलो विनिपातिको’’ ³⁸॥

Sīlavāssu ³⁹ mahārāja, dussīlo vinipātiko’’ ⁴⁰.

२६.

26.

‘‘अपुच्छिम्ह कोसियगोत्तं ⁴¹, कुण्डलिनिं तथेव च।

‘‘Apucchimha kosiyagottaṃ ⁴², kuṇḍaliniṃ tatheva ca;

त्वं दानि वदेहि जम्बुक ⁴³, बलानं बलमुत्तमं’’॥

Tvaṃ dāni vadehi jambuka ⁴⁴, balānaṃ balamuttamaṃ’’.

२७.

27.

‘‘बलं पञ्‍चविधं लोके, पुरिसस्मिं महग्गते।

‘‘Balaṃ pañcavidhaṃ loke, purisasmiṃ mahaggate;

तत्थ बाहुबलं नाम, चरिमं वुच्‍चते बलं॥

Tattha bāhubalaṃ nāma, carimaṃ vuccate balaṃ.

२८.

28.

‘‘भोगबलञ्‍च दीघावु, दुतियं वुच्‍चते बलं।

‘‘Bhogabalañca dīghāvu, dutiyaṃ vuccate balaṃ;

अमच्‍चबलञ्‍च दीघावु, ततियं वुच्‍चते बलं॥

Amaccabalañca dīghāvu, tatiyaṃ vuccate balaṃ.

२९.

29.

‘‘अभिजच्‍चबलं चेव, तं चतुत्थं असंसयं।

‘‘Abhijaccabalaṃ ceva, taṃ catutthaṃ asaṃsayaṃ;

यानि चेतानि सब्बानि, अधिगण्हाति पण्डितो॥

Yāni cetāni sabbāni, adhigaṇhāti paṇḍito.

३०.

30.

‘‘तं बलानं बलं सेट्ठं, अग्गं पञ्‍ञाबं बलं ⁴⁵।

‘‘Taṃ balānaṃ balaṃ seṭṭhaṃ, aggaṃ paññābaṃ balaṃ ⁴⁶;

पञ्‍ञाबलेनुपत्थद्धो, अत्थं विन्दति पण्डितो॥

Paññābalenupatthaddho, atthaṃ vindati paṇḍito.

३१.

31.

‘‘अपि चे लभति मन्दो, फीतं धरणिमुत्तमं।

‘‘Api ce labhati mando, phītaṃ dharaṇimuttamaṃ;

अकामस्स पसय्हं वा, अञ्‍ञो तं पटिपज्‍जति॥

Akāmassa pasayhaṃ vā, añño taṃ paṭipajjati.

३२.

32.

‘‘अभिजातोपि चे होति, रज्‍जं लद्धान खत्तियो।

‘‘Abhijātopi ce hoti, rajjaṃ laddhāna khattiyo;

दुप्पञ्‍ञो हि कासिपति, सब्बेनपि न जीवति॥

Duppañño hi kāsipati, sabbenapi na jīvati.

३३.

33.

‘‘पञ्‍ञाव सुतं विनिच्छिनी ⁴⁷, पञ्‍ञा कित्ति सिलोकवड्ढनी ⁴⁸।

‘‘Paññāva sutaṃ vinicchinī ⁴⁹, paññā kitti silokavaḍḍhanī ⁵⁰;

पञ्‍ञासहितो नरो इध, अपि दुक्खे सुखानि विन्दति॥

Paññāsahito naro idha, api dukkhe sukhāni vindati.

३४.

34.

‘‘पञ्‍ञञ्‍च खो असुस्सूसं, न कोचि अधिगच्छति।

‘‘Paññañca kho asussūsaṃ, na koci adhigacchati;

बहुस्सुतं अनागम्म, धम्मट्ठं अविनिब्भुजं॥

Bahussutaṃ anāgamma, dhammaṭṭhaṃ avinibbhujaṃ.

३५.

35.

‘‘यो च धम्मविभङ्गञ्‍ञू ⁵¹, कालुट्ठायी मतन्दितो।

‘‘Yo ca dhammavibhaṅgaññū ⁵², kāluṭṭhāyī matandito;

अनुट्ठहति कालेन, कम्मफलं तस्स इज्झति ⁵³॥

Anuṭṭhahati kālena, kammaphalaṃ tassa ijjhati ⁵⁴.

३६.

36.

‘‘अनायतन ⁵⁵ सीलस्स, अनायतन ⁵⁶ सेविनो।

‘‘Anāyatana ⁵⁷ sīlassa, anāyatana ⁵⁸ sevino;

न निब्बिन्दियकारिस्स, सम्मदत्थो विपच्‍चति॥

Na nibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

३७.

37.

‘‘अज्झत्तञ्‍च पयुत्तस्स, तथायतनसेविनो।

‘‘Ajjhattañca payuttassa, tathāyatanasevino;

अनिब्बिन्दियकारिस्स, सम्मदत्थो विपच्‍चति॥

Anibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

३८.

38.

‘‘योगप्पयोगसङ्खातं, सम्भतस्सानुरक्खणं।

‘‘Yogappayogasaṅkhātaṃ, sambhatassānurakkhaṇaṃ;

तानि त्वं तात सेवस्सु, मा अकम्माय रन्धयि।

Tāni tvaṃ tāta sevassu, mā akammāya randhayi;

अकम्मुना हि दुम्मेधो, नळागारंव सीदति’’॥

Akammunā hi dummedho, naḷāgāraṃva sīdati’’.

३९.

39.

‘‘धम्मं चर महाराज, मातापितूसु खत्तिय।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४०.

40.

‘‘धम्मं चर महाराज, पुत्तदारेसु खत्तिय।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, puttadāresu khattiya;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४१.

41.

‘‘धम्मं चर महाराज, मित्तामच्‍चेसु खत्तिय।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mittāmaccesu khattiya;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४२.

42.

‘‘धम्मं चर महाराज, वाहनेसु बलेसु च।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, vāhanesu balesu ca;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४३.

43.

‘‘धम्मं चर महाराज, गामेसु निगमेसु च…पे॰…॥

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, gāmesu nigamesu ca…pe….

४४.

44.

‘‘धम्मं चर महाराज, रट्ठेसु ⁵⁹ जनपदेसु च…पे॰…॥

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, raṭṭhesu ⁶⁰ janapadesu ca…pe….

४५.

45.

‘‘धम्मं चर महाराज, समण ⁶¹ ब्राह्मणेसु च…पे॰…॥

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, samaṇa ⁶² brāhmaṇesu ca…pe….

४६.

46.

‘‘धम्मं चर महाराज, मिगपक्खीसु खत्तिय।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, migapakkhīsu khattiya;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४७.

47.

‘‘धम्मं चर महाराज, धम्मो चिण्णो सुखावहो ⁶³।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho ⁶⁴;

इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥

Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

४८.

48.

‘‘धम्मं चर महाराज, सइन्दा ⁶⁵ देवा सब्रह्मका।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, saindā ⁶⁶ devā sabrahmakā;

सुचिण्णेन दिवं पत्ता, मा धम्मं राज पामदो ⁶⁷॥

Suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pāmado ⁶⁸.

४९.

49.

‘‘तत्थेव ते ⁶⁹ वत्तपदा, एसाव ⁷⁰ अनुसासनी।

‘‘Tattheva te ⁷¹ vattapadā, esāva ⁷² anusāsanī;

सप्पञ्‍ञसेवी कल्याणी, समत्तं साम ⁷³ तं विदू’’ति॥

Sappaññasevī kalyāṇī, samattaṃ sāma ⁷⁴ taṃ vidū’’ti.

तेसकुणजातकं पठमं।

Tesakuṇajātakaṃ paṭhamaṃ.

Next: ५२२. सरभङ्गजातकं • 522. Sarabhaṅgajātakaṃ

Footnotes:

1. तपे कम्मं (सी॰ स्या॰ पी॰)

2. tape kammaṃ (sī. syā. pī.)

3. पुनं (पी॰)

4. punaṃ (pī.)

5. सिरी च तात लक्खी च (स्या॰ पी॰)

6. sirī ca tāta lakkhī ca (syā. pī.)

7. उट्ठाने (स्या॰)

8. uṭṭhāne (syā.)

9. रमाति (क॰)

10. ramāti (ka.)

11. सो त्वं सब्बेसं सुहदयो (स्या॰ पी॰), सो त्वं सब्बे सुहदयो (क॰)

12. so tvaṃ sabbesaṃ suhadayo (syā. pī.), so tvaṃ sabbe suhadayo (ka.)

13. सञ्‍जीवा (पी॰)

14. sañjīvā (pī.)

15. उट्ठहतो (स्या॰ पी॰)

16. मप्पमज्‍जतो (क॰)

17. uṭṭhahato (syā. pī.)

18. mappamajjato (ka.)

19. अक्‍कुट्ठो (पी॰)

20. akkuṭṭho (pī.)

21. एसा च (पी॰)

22. esā ca (pī.)

23. दुक्खाय (पी॰)

24. dukkhāya (pī.)

25. सक्खी तुवं (सी॰ स्या॰ पी॰)

26. खत्तियबन्धुनी (पी॰)

27. sakkhī tuvaṃ (sī. syā. pī.)

28. khattiyabandhunī (pī.)

29. येसु (पी॰)

30. yesu (pī.)

31. आयवयं (पी॰)

32. āyavayaṃ (pī.)

33. कारेसि (सी॰ स्या॰ पी॰)

34. kāresi (sī. syā. pī.)

35. कोपितं (सी॰ स्या॰)

36. kopitaṃ (sī. syā.)

37. सीलवास्स (टीका)

38. विनिपातको (पी॰)

39. sīlavāssa (ṭīkā)

40. vinipātako (pī.)

41. अपुच्छिम्हा कोसियगोत्तं (स्या॰), अपुच्छम्हापि कोसिकं (पी॰)

42. apucchimhā kosiyagottaṃ (syā.), apucchamhāpi kosikaṃ (pī.)

43. जम्बुक त्वं दानि वदेहि (स्या॰ पी॰)

44. jambuka tvaṃ dāni vadehi (syā. pī.)

45. वरं (सी॰)

46. varaṃ (sī.)

47. पञ्‍ञा सुतविनिच्छिनी (स्या॰ पी॰)

48. वद्धनी (पी॰)

49. paññā sutavinicchinī (syā. pī.)

50. vaddhanī (pī.)

51. यो धम्मञ्‍च विभागञ्‍ञू (पी॰)

52. yo dhammañca vibhāgaññū (pī.)

53. कम्मफलं तस्सिज्झति, फलं तस्स समिज्झति (क॰)

54. kammaphalaṃ tassijjhati, phalaṃ tassa samijjhati (ka.)

55. ना’नायतन (पी॰)

56. ना’नायतन (पी॰)

57. nā’nāyatana (pī.)

58. nā’nāyatana (pī.)

59. रट्ठे (पी॰)

60. raṭṭhe (pī.)

61. समणे (स्या॰ क॰)

62. samaṇe (syā. ka.)

63. धम्मो सुचिण्णो सुखमावहति (क॰)

64. dhammo suciṇṇo sukhamāvahati (ka.)

65. इन्दो (पी॰), सिन्दा (क॰)

66. indo (pī.), sindā (ka.)

67. पमादो (पी॰ क॰)

68. pamādo (pī. ka.)

69. वेते (पी॰)

70. एसा च (पी॰)

71. vete (pī.)

72. esā ca (pī.)

73. सामं (क॰)

74. sāmaṃ (ka.)

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५२१] १. तेसकुणजातकवण्णना • [521] 1. Tesakuṇajātakavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact