Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā

။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

၁၇. စတ္တာလီသနိပာတော

17. Cattālīsanipāto

[၅၂၁] ၁. တေသကုဏဇာတကဝဏ္ဏနာ

[521] 1. Tesakuṇajātakavaṇṇanā

ဝေသ္သန္တရံ တံ ပုစ္ဆာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ဩဝာဒဝသေန ကထေသိ။ တဉ္ဟိ ရာဇာနံ ဓမ္မသ္သဝနတ္ထာယ အာဂတံ သတ္ထာ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗံ, ယသ္မိဉ္ဟိ သမယေ ရာဇာနော အဓမ္မိကာ ဟောန္တိ, ရာဇယုတ္တာပိ တသ္မိံ သမယေ အဓမ္မိကာ ဟောန္တီ’’တိ စတုက္ကနိပာတေ (အ. နိ. ၄.၇၀) အာဂတသုတ္တနယေန ဩဝဒိတ္ဝာ အဂတိဂမနေ အဂတိအဂမနေ စ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ကထေတ္ဝာ ‘‘သုပိနကူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဝိတ္ထာရေတ္ဝာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေသဉ္ဟိ သတ္တာနံ –

Vessantaraṃtaṃ pucchāmīti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño ovādavasena kathesi. Tañhi rājānaṃ dhammassavanatthāya āgataṃ satthā āmantetvā ‘‘mahārāja, raññā nāma dhammena rajjaṃ kāretabbaṃ, yasmiñhi samaye rājāno adhammikā honti, rājayuttāpi tasmiṃ samaye adhammikā hontī’’ti catukkanipāte (a. ni. 4.70) āgatasuttanayena ovaditvā agatigamane agatiagamane ca ādīnavañca ānisaṃsañca kathetvā ‘‘supinakūpamā kāmā’’tiādinā nayena kāmesu ādīnavaṃ vitthāretvā, ‘‘mahārāja, imesañhi sattānaṃ –

‘မစ္စုနာ သင္ဂရော နတ္ထိ၊ လဉ္ဇဂ္ဂာဟော န ဝိဇ္ဇတိ။

‘Maccunā saṅgaro natthi, lañjaggāho na vijjati;

ယုဒ္ဓံ နတ္ထိ ဇယော နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေ မစ္စုပရာယဏာ’။

Yuddhaṃ natthi jayo natthi, sabbe maccuparāyaṇā’.

တေသံ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဌပေတ္ဝာ အတ္တနာ ကတံ ကလ္ယာဏကမ္မံ အညာ ပတိဋ္ဌာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနံ အဝသ္သံ ပဟာတဗ္ဗံ, န ယသံ နိသ္သာယ ပမာဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အပ္ပမတ္တေနေဝ ဟုတ္ဝာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပောရာဏကရာဇာနော အနုပ္ပန္နေပိ ဗုဒ္ဓေ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝာဒေ ဌတ္ဝာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတ္ဝာ ဒေဝနဂရံ ပူရယမာနာ ဂမိံသူ’’တိ ဝတ္ဝာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။

Tesaṃ paralokaṃ gacchantānaṃ ṭhapetvā attanā kataṃ kalyāṇakammaṃ aññā patiṭṭhā nāma natthi. Evaṃ ittarapaccupaṭṭhānaṃ avassaṃ pahātabbaṃ, na yasaṃ nissāya pamādaṃ kātuṃ vaṭṭati, appamatteneva hutvā dhammena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati. Porāṇakarājāno anuppannepi buddhe paṇḍitānaṃ ovāde ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretvā devanagaraṃ pūrayamānā gamiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော အပုတ္တကော အဟောသိ, ပတ္ထေန္တောပိ ပုတ္တံ ဝာ ဓီတရံ ဝာ န လဘိ။ သော ဧကဒိဝသံ မဟန္တေန ပရိဝာရေန ဥယ္ယာနံ ဂန္တ္ဝာ ဒိဝသဘာဂံ ဥယ္ယာနေ ကီဠိတ္ဝာ မင္ဂလသာလရုက္ခမူလေ သယနံ အတ္ထရာပေတ္ဝာ ထောကံ နိဒ္ဒာယိတ္ဝာ ပဗုဒ္ဓော သာလရုက္ခံ ဩလောကေတ္ဝာ တတ္ထ သကုဏကုလာဝကံ ပသ္သိ, သဟ ဒသ္သနေနေဝသ္သ သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဧကံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတ္ဝာ ဧတသ္မိံ ကုလာဝကေ ကသ္သစိ အတ္ထိတံ ဝာ နတ္ထိတံ ဝာ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ အဘိရုဟိတ္ဝာ တတ္ထ တီဏိ အဏ္ဍကာနိ ဒိသ္ဝာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ ဧတေသံ ဥပရိ နာသဝာတံ မာ ဝိသ္သဇ္ဇေသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘စင္ကောဋကေ ကပ္ပာသပိစုံ အတ္ထရိတ္ဝာ တတ္ထေဝ တာနိ အဏ္ဍကာနိ ဌပေတ္ဝာ သဏိကံ ဩတရာဟီ’’တိ ဩတာရာပေတ္ဝာ စင္ကောဋကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ကတရသကုဏဏ္ဍကာနိ နာမေတာနီ’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ တေ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, နေသာဒာ ဇာနိသ္သန္တီ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ နေသာဒေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ။ နေသာဒာ, ‘‘မဟာရာဇ, တေသု ဧကံ ဥလူကအဏ္ဍံ, ဧကံ သာလိကာအဏ္ဍံ, ဧကံ သုဝကအဏ္ဍ’’န္တိ ကထယိံသု။ ကိံ ပန ဧကသ္မိံ ကုလာဝကေ တိဏ္ဏံ သကုဏိကာနံ အဏ္ဍာနိ ဟောန္တီတိ။ အာမ, ဒေဝ, ပရိပန္ထေ အသတိ သုနိက္ခိတ္တာနိ န နသ္သန္တီတိ။ ရာဇာ တုသ္သိတ္ဝာ ‘‘ဣမေ မမ ပုတ္တာ ဘဝိသ္သန္တီ’’တိ တာနိ တီဏိ အဏ္ဍာနိ တယော အမစ္စေ ပဋိစ္ဆာပေတ္ဝာ ‘‘ဣမေ မယ္ဟံ ပုတ္တာ ဘဝိသ္သန္တိ, တုမ္ဟေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂိတ္ဝာ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခန္တကာလေ မမာရောစေယ္ယာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တာနိ သာဓုကံ ရက္ခိံသု။

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kārento aputtako ahosi, patthentopi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na labhi. So ekadivasaṃ mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā maṅgalasālarukkhamūle sayanaṃ attharāpetvā thokaṃ niddāyitvā pabuddho sālarukkhaṃ oloketvā tattha sakuṇakulāvakaṃ passi, saha dassanenevassa sineho uppajji. So ekaṃ purisaṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ rukkhaṃ abhiruhitvā etasmiṃ kulāvake kassaci atthitaṃ vā natthitaṃ vā jānāhī’’ti āha. So ‘‘sādhu, devā’’ti vatvā abhiruhitvā tattha tīṇi aṇḍakāni disvā rañño ārocesi. Rājā ‘‘tena hi etesaṃ upari nāsavātaṃ mā vissajjesī’’ti vatvā ‘‘caṅkoṭake kappāsapicuṃ attharitvā tattheva tāni aṇḍakāni ṭhapetvā saṇikaṃ otarāhī’’ti otārāpetvā caṅkoṭakaṃ hatthena gahetvā ‘‘katarasakuṇaṇḍakāni nāmetānī’’ti amacce pucchi. Te ‘‘mayaṃ na jānāma, nesādā jānissantī’’ti vadiṃsu. Rājā nesāde pakkosāpetvā pucchi. Nesādā, ‘‘mahārāja, tesu ekaṃ ulūkaaṇḍaṃ, ekaṃ sālikāaṇḍaṃ, ekaṃ suvakaaṇḍa’’nti kathayiṃsu. Kiṃ pana ekasmiṃ kulāvake tiṇṇaṃ sakuṇikānaṃ aṇḍāni hontīti. Āma, deva, paripanthe asati sunikkhittāni na nassantīti. Rājā tussitvā ‘‘ime mama puttā bhavissantī’’ti tāni tīṇi aṇḍāni tayo amacce paṭicchāpetvā ‘‘ime mayhaṃ puttā bhavissanti, tumhe sādhukaṃ paṭijaggitvā aṇḍakosato nikkhantakāle mamāroceyyāthā’’ti āha. Te tāni sādhukaṃ rakkhiṃsu.

တေသု ပဌမံ ဥလူကအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ အမစ္စော ဧကံ နေသာဒံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ဣတ္ထိဘာဝံ ဝာ ပုရိသဘာဝံ ဝာ ဇာနာဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ တေန တံ ဝီမံသိတ္ဝာ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, ဇာတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တသ္သ ဗဟုံ ဓနံ ဒတ္ဝာ ‘‘ပုတ္တကံ မေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂ, ‘ဝေသ္သန္တရော’တိ စသ္သ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သော တထာ အကာသိ။ တတော ကတိပာဟစ္စယေန သာလိကာအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ သောပိ အမစ္စော တံ နေသာဒေန ဝီမံသာပေတ္ဝာ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ သုတ္ဝာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဓီတာ တေ, ဒေဝ, ဇာတာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တသ္သပိ ဗဟုံ ဓနံ ဒတ္ဝာ ‘‘ဓီတရံ မေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂ, ‘ကုဏ္ဍလိနီ’တိ စသ္သာ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သောပိ တထာ အကာသိ။ ပုန ကတိပာဟစ္စယေန သုဝကအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ သောပိ အမစ္စော နေသာဒေန တံ ဝီမံသိတ္ဝာ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တေ ရညော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, ဇာတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တသ္သပိ ဗဟုံ ဓနံ ဒတ္ဝာ ‘‘ပုတ္တသ္သ မေ မဟန္တေန ပရိဝာရေန မင္ဂလံ ကတ္ဝာ ‘ဇမ္ဗုကော’တိသ္သ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သောပိ တထာ အကာသိ။ တေ တယောပိ သကုဏာ တိဏ္ဏံ အမစ္စာနံ ဂေဟေသု ရာဇကုမာရပရိဟာရေနေဝ ဝဍ္ဎန္တိ။ ရာဇာ ‘‘မမ ပုတ္တော, မမ ဓီတာ’’တိ ဝောဟရတိ။ အထသ္သ အမစ္စာ အညမညံ အဝဟသန္တိ ‘‘ပသ္သထ, ဘော, ရညော ကိရိယံ, တိရစ္ဆာနဂတေပိ ‘ပုတ္တော မေ, ဓီတာ မေ’တိ ဝဒန္တော ဝိစရတီ’’တိ။

Tesu paṭhamaṃ ulūkaaṇḍaṃ bhijji. Amacco ekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ itthibhāvaṃ vā purisabhāvaṃ vā jānāhī’’ti vatvā tena taṃ vīmaṃsitvā ‘‘puriso’’ti vutte rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘putto te, deva, jāto’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassa bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘puttakaṃ me sādhukaṃ paṭijagga, ‘vessantaro’ti cassa nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. So tathā akāsi. Tato katipāhaccayena sālikāaṇḍaṃ bhijji. Sopi amacco taṃ nesādena vīmaṃsāpetvā ‘‘itthī’’ti sutvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘dhītā te, deva, jātā’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassapi bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘dhītaraṃ me sādhukaṃ paṭijagga, ‘kuṇḍalinī’ti cassā nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. Sopi tathā akāsi. Puna katipāhaccayena suvakaaṇḍaṃ bhijji. Sopi amacco nesādena taṃ vīmaṃsitvā ‘‘puriso’’ti vutte rañño santikaṃ gantvā ‘‘putto te, deva, jāto’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassapi bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘puttassa me mahantena parivārena maṅgalaṃ katvā ‘jambuko’tissa nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. Sopi tathā akāsi. Te tayopi sakuṇā tiṇṇaṃ amaccānaṃ gehesu rājakumāraparihāreneva vaḍḍhanti. Rājā ‘‘mama putto, mama dhītā’’ti voharati. Athassa amaccā aññamaññaṃ avahasanti ‘‘passatha, bho, rañño kiriyaṃ, tiracchānagatepi ‘putto me, dhītā me’ti vadanto vicaratī’’ti.

တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ အမစ္စာ ဧတေသံ မမ ပုတ္တာနံ ပညာသမ္ပဒံ န ဇာနန္တိ, ပာကဋံ နေသံ ကရိသ္သာမီ’’တိ။ အထေကံ အမစ္စံ ဝေသ္သန္တရသ္သ သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘တုမ္ဟာကံ ပိတာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတုကာမော, ကဒာ ကိရ အာဂန္တ္ဝာ ပုစ္ဆတူ’’တိ။ သော အမစ္စော ဂန္တ္ဝာ ဝေသ္သန္တရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ တံ သာသနံ အာရောစေသိ။ တံ သုတ္ဝာ ဝေသ္သန္တရော အတ္တနော ပဋိဇဂ္ဂကံ အမစ္စံ ပက္ကောသိတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ ကိရ ပိတာ မံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတုကာမော, တသ္သ ဣဓာဂတသ္သ သက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ကဒာ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အမစ္စော ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ တဝ ပိတာ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ တံ သုတ္ဝာ ဝေသ္သန္တရော ‘‘ပိတာ မေ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သော အာဂန္တ္ဝာ ရညော အာစိက္ခိ။ ရာဇာ သတ္တမေ ဒိဝသေ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ ပုတ္တသ္သ နိဝေသနံ အဂမာသိ။ ဝေသ္သန္တရော ရညော မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေသိ, အန္တမသော ဒာသကမ္မကာရာနမ္ပိ သက္ကာရံ ကာရေသိ။ ရာဇာ ဝေသ္သန္တရသကုဏသ္သ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝိတ္ဝာ သကံ နိဝေသနံ အာဂန္တ္ဝာ ရာဇင္ဂဏေ မဟန္တံ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတ္ဝာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ အလင္ကတမဏ္ဍပမဇ္ဈေ မဟာဇနပရိဝာရော နိသီဒိတ္ဝာ ‘‘ဝေသ္သန္တရံ အာနေတူ’’တိ အမစ္စသ္သ သန္တိကံ ပေသေသိ။ အမစ္စော ဝေသ္သန္တရံ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ အာနေသိ။ ဝေသ္သန္တရသကုဏော ပိတု အင္ကေ နိသီဒိတ္ဝာ ပိတရာ သဟ ကီဠိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ တတ္ထေဝ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ရာဇဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂာထမာဟ –

Taṃ sutvā rājā cintesi – ‘‘ime amaccā etesaṃ mama puttānaṃ paññāsampadaṃ na jānanti, pākaṭaṃ nesaṃ karissāmī’’ti. Athekaṃ amaccaṃ vessantarassa santikaṃ pesesi – ‘‘tumhākaṃ pitā pañhaṃ pucchitukāmo, kadā kira āgantvā pucchatū’’ti. So amacco gantvā vessantaraṃ vanditvā taṃ sāsanaṃ ārocesi. Taṃ sutvā vessantaro attano paṭijaggakaṃ amaccaṃ pakkositvā ‘‘mayhaṃ kira pitā maṃ pañhaṃ pucchitukāmo, tassa idhāgatassa sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, kadā āgacchatū’’ti pucchi. Amacco ‘‘ito sattame divase tava pitā āgacchatū’’ti āha. Taṃ sutvā vessantaro ‘‘pitā me ito sattame divase āgacchatū’’ti vatvā uyyojesi. So āgantvā rañño ācikkhi. Rājā sattame divase nagare bheriṃ carāpetvā puttassa nivesanaṃ agamāsi. Vessantaro rañño mahantaṃ sakkāraṃ kāresi, antamaso dāsakammakārānampi sakkāraṃ kāresi. Rājā vessantarasakuṇassa gehe bhuñjitvā mahantaṃ yasaṃ anubhavitvā sakaṃ nivesanaṃ āgantvā rājaṅgaṇe mahantaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā nagare bheriṃ carāpetvā alaṅkatamaṇḍapamajjhe mahājanaparivāro nisīditvā ‘‘vessantaraṃ ānetū’’ti amaccassa santikaṃ pesesi. Amacco vessantaraṃ suvaṇṇapīṭhe nisīdāpetvā ānesi. Vessantarasakuṇo pitu aṅke nisīditvā pitarā saha kīḷitvā gantvā tattheva suvaṇṇapīṭhe nisīdi. Atha naṃ rājā mahājanamajjhe rājadhammaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

၁.

‘‘ဝေသ္သန္တရံ တံ ပုစ္ဆာမိ၊ သကုဏ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ။

‘‘Vessantaraṃ taṃ pucchāmi, sakuṇa bhaddamatthu te;

ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမေန၊ ကိံ သု ကိစ္စံ ကတံ ဝရ’’န္တိ။

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ vara’’nti.

တတ္ထ သကုဏာတိ တံ အာလပတိ။ ကိံ သူတိ ကတရံ ကိစ္စံ ကတံ ဝရံ ဥတ္တမံ ဟောတိ, ကထေဟိ မေ, တာတ, သကလံ ရာဇဓမ္မန္တိ ဧဝံ ကိရ တံ သော ပုစ္ဆိ။

Tattha sakuṇāti taṃ ālapati. Kiṃ sūti kataraṃ kiccaṃ kataṃ varaṃ uttamaṃ hoti, kathehi me, tāta, sakalaṃ rājadhammanti evaṃ kira taṃ so pucchi.

တံ သုတ္ဝာ ဝေသ္သန္တရော ပဉ္ဟံ အကထေတ္ဝာဝ ရာဇာနံ တာဝ ပမာဒေန စောဒေန္တော ဒုတိယံ ဂာထမာဟ –

Taṃ sutvā vessantaro pañhaṃ akathetvāva rājānaṃ tāva pamādena codento dutiyaṃ gāthamāha –

၂.

‘‘စိရသ္သံ ဝတ မံ တာတော၊ ကံသော ဗာရာဏသိဂ္ဂဟော။

‘‘Cirassaṃ vata maṃ tāto, kaṃso bārāṇasiggaho;

ပမတ္တော အပ္ပမတ္တံ မံ၊ ပိတာ ပုတ္တံ အစောဒယီ’’တိ။

Pamatto appamattaṃ maṃ, pitā puttaṃ acodayī’’ti.

တတ္ထ တာတောတိ ပိတာ။ ကံသောတိ ဣဒံ တသ္သ နာမံ။ ဗာရာဏသိဂ္ဂဟောတိ စတူဟိ သင္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဗာရာဏသိံ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဝတ္တန္တော။ ပမတ္တောတိ ဧဝရူပာနံ ပဏ္ဍိတာနံ သန္တိကေ ဝသန္တော ပဉ္ဟသ္သ အပုစ္ဆနေန ပမတ္တော။ အပ္ပမတ္တံ မန္တိ သီလာဒိဂုဏယောဂေန မံ အပ္ပမတ္တံ။ ပိတာတိ ပောသကပိတာ။ အစောဒယီတိ အမစ္စေဟိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေ ပုတ္တေ ကတ္ဝာ ဝောဟရတီ’’တိ အဝဟသိယမာနော ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ စိရသ္သံ အဇ္ဇ စောဒေသိ, ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆီတိ ဝဒတိ။

Tattha tātoti pitā. Kaṃsoti idaṃ tassa nāmaṃ. Bārāṇasiggahoti catūhi saṅgahavatthūhi bārāṇasiṃ saṅgahetvā vattanto. Pamattoti evarūpānaṃ paṇḍitānaṃ santike vasanto pañhassa apucchanena pamatto. Appamattaṃ manti sīlādiguṇayogena maṃ appamattaṃ. Pitāti posakapitā. Acodayīti amaccehi ‘‘tiracchānagate putte katvā voharatī’’ti avahasiyamāno pamādaṃ āpajjitvā cirassaṃ ajja codesi, pañhaṃ pucchīti vadati.

ဧဝံ သော ဣမာယ ဂာထာယ စောဒေတ္ဝာ ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ တီသု ဓမ္မေသု ဌတ္ဝာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ရာဇဓမ္မံ ကထေန္တော ဣမာ ဂာထာယော အာဟ –

Evaṃ so imāya gāthāya codetvā ‘‘mahārāja, raññā nāma tīsu dhammesu ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretabba’’nti vatvā rājadhammaṃ kathento imā gāthāyo āha –

၃.

‘‘ပဌမေနေဝ ဝိတထံ၊ ကောဓံ ဟာသံ နိဝာရယေ။

‘‘Paṭhameneva vitathaṃ, kodhaṃ hāsaṃ nivāraye;

တတော ကိစ္စာနိ ကာရေယ္ယ၊ တံ ဝတံ အာဟု ခတ္တိယ။

Tato kiccāni kāreyya, taṃ vataṃ āhu khattiya.

၄.

‘‘ယံ တ္ဝံ တာတ တပောကမ္မံ၊ ပုဗ္ဗေ ကတမသံသယံ။

‘‘Yaṃ tvaṃ tāta tapokammaṃ, pubbe katamasaṃsayaṃ;

ရတ္တော ဒုဋ္ဌော စ ယံ ကယိရာ၊ န တံ ကယိရာ တတော ပုန။

Ratto duṭṭho ca yaṃ kayirā, na taṃ kayirā tato puna.

၅.

‘‘ခတ္တိယသ္သ ပမတ္တသ္သ၊ ရဋ္ဌသ္မိံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန။

‘‘Khattiyassa pamattassa, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;

သဗ္ဗေ ဘောဂာ ဝိနသ္သန္တိ၊ ရညော တံ ဝုစ္စတေ အဃံ။

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

၆.

‘‘သိရီ တာတ အလက္ခီ စ၊ ပုစ္ဆိတာ ဧတဒဗ္ရဝုံ။

‘‘Sirī tāta alakkhī ca, pucchitā etadabravuṃ;

ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ ပောသေ၊ ရမာဟံ အနုသူယကေ။

Uṭṭhānavīriye pose, ramāhaṃ anusūyake.

၇.

‘‘ဥသူယကေ ဒုဟဒယေ၊ ပုရိသေ ကမ္မဒုသ္သကေ။

‘‘Usūyake duhadaye, purise kammadussake;

ကာဠကဏ္ဏီ မဟာရာဇ၊ ရမတိ စက္ကဘဉ္ဇနီ။

Kāḷakaṇṇī mahārāja, ramati cakkabhañjanī.

၈.

‘‘သော တ္ဝံ သဗ္ဗေ သုဟဒယော၊ သဗ္ဗေသံ ရက္ခိတော ဘဝ။

‘‘So tvaṃ sabbe suhadayo, sabbesaṃ rakkhito bhava;

အလက္ခိံ နုဒ မဟာရာဇ၊ လက္ခ္ယာ ဘဝ နိဝေသနံ။

Alakkhiṃ nuda mahārāja, lakkhyā bhava nivesanaṃ.

၉.

‘‘သ လက္ခီဓိတိသမ္ပန္နော၊ ပုရိသော ဟိ မဟဂ္ဂတော။

‘‘Sa lakkhīdhitisampanno, puriso hi mahaggato;

အမိတ္တာနံ ကာသိပတိ၊ မူလံ အဂ္ဂဉ္စ ဆိန္ဒတိ။

Amittānaṃ kāsipati, mūlaṃ aggañca chindati.

၁၀.

10.

‘‘သက္ကောပိ ဟိ ဘူတပတိ၊ ဥဋ္ဌာနေ နပ္ပမဇ္ဇတိ။

‘‘Sakkopi hi bhūtapati, uṭṭhāne nappamajjati;

သ ကလ္ယာဏေ ဓိတိံ ကတ္ဝာ၊ ဥဋ္ဌာနေ ကုရုတေ မနော။

Sa kalyāṇe dhitiṃ katvā, uṭṭhāne kurute mano.

၁၁.

11.

‘‘ဂန္ဓဗ္ဗာ ပိတရော ဒေဝာ၊ သာဇီဝာ ဟောန္တိ တာဒိနော။

‘‘Gandhabbā pitaro devā, sājīvā honti tādino;

ဥဋ္ဌာဟတော အပ္ပမဇ္ဇတော၊ အနုတိဋ္ဌန္တိ ဒေဝတာ။

Uṭṭhāhato appamajjato, anutiṭṭhanti devatā.

၁၂.

12.

‘‘သော အပ္ပမတ္တော အက္ကုဒ္ဓော၊ တာတ ကိစ္စာနိ ကာရယ။

‘‘So appamatto akkuddho, tāta kiccāni kāraya;

ဝာယမသ္သု စ ကိစ္စေသု၊ နာလသော ဝိန္ဒတေ သုခံ။

Vāyamassu ca kiccesu, nālaso vindate sukhaṃ.

၁၃.

13.

‘‘တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒာ၊ ဧသာဝ အနုသာသနီ။

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva anusāsanī;

အလံ မိတ္တေ သုခာပေတုံ၊ အမိတ္တာနံ ဒုခာယ စာ’’တိ။

Alaṃ mitte sukhāpetuṃ, amittānaṃ dukhāya cā’’ti.

တတ္ထ ပဌမေနေဝ ဝိတထန္တိ, တာတ, ရာဇာ နာမ အာဒိတောဝ မုသာဝာဒံ နိဝာရယေ။ မုသာဝာဒိနော ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ နိရောဇံ ဟောတိ, ပထဝိယာ ဩဇာ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနတော သတ္တရတနမတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဘသ္သတိ, တတော အာဟာရေ ဝာ တေလမဓုဖာဏိတာဒီသု ဝာ ဩသဓေသု ဩဇာ န ဟောတိ။ နိရောဇာဟာရဘောဇနာ မနုသ္သာ ဗဟ္ဝာဗာဓာ ဟောန္တိ, ရဋ္ဌေ ထလဇလပထေသု အာယော နုပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ရာဇာနော ဒုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ။ တေ သေဝကေ သင္ဂဏ္ဟိတုံ န သက္ကောန္တိ, အသင္ဂဟိတာ သေဝကာ ရာဇာနံ ဂရုစိတ္တေန န ဩလောကေန္တိ။ ဧဝံ, တာတ, မုသာဝာဒော နာမေသ နိရောဇော, န သော ဇီဝိတဟေတုပိ ကာတဗ္ဗော, သစ္စံ ပန သာဒုတရံ ရသာနန္တိ တဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ မုသာဝာဒော နာမ ဂုဏပရိဓံသကော ဝိပတ္တိပရိယောသာနော, ဒုတိယစိတ္တဝာရေ အဝီစိပရာယဏံ ကရောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ဟတော ဟန္တီ’’တိ စေတိယဇာတကံ (ဇာ. ၁.၈.၄၅ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗံ။

Tattha paṭhameneva vitathanti, tāta, rājā nāma āditova musāvādaṃ nivāraye. Musāvādino hi rañño raṭṭhaṃ nirojaṃ hoti, pathaviyā ojā kammakaraṇaṭṭhānato sattaratanamattaṃ heṭṭhā bhassati, tato āhāre vā telamadhuphāṇitādīsu vā osadhesu ojā na hoti. Nirojāhārabhojanā manussā bahvābādhā honti, raṭṭhe thalajalapathesu āyo nuppajjati, tasmiṃ anuppajjante rājāno duggatā honti. Te sevake saṅgaṇhituṃ na sakkonti, asaṅgahitā sevakā rājānaṃ garucittena na olokenti. Evaṃ, tāta, musāvādo nāmesa nirojo, na so jīvitahetupi kātabbo, saccaṃ pana sādutaraṃ rasānanti tadeva paṭiggahetabbaṃ. Apica musāvādo nāma guṇaparidhaṃsako vipattipariyosāno, dutiyacittavāre avīciparāyaṇaṃ karoti. Imasmiṃ panatthe ‘‘dhammo have hato hantī’’ti cetiyajātakaṃ (jā. 1.8.45 ādayo) kathetabbaṃ.

ကောဓန္တိ, တာတ, ရာဇာ နာမ ပဌမမေဝ ကုဇ္ဈနလက္ခဏံ ကောဓမ္ပိ နိဝာရေယ္ယ။ တာတ, အညေသဉ္ဟိ ကောဓော ခိပ္ပံ မတ္ထကံ န ပာပုဏာတိ, ရာဇူနံ ပာပုဏာတိ။ ရာဇာနော နာမ ဝာစာဝုဓာ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဩလောကိတမတ္တေနာပိ ပရံ ဝိနာသေန္တိ, တသ္မာ ရညာ အညေဟိ မနုသ္သေဟိ အတိရေကတရံ နိက္ကောဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာသမ္ပန္နေန အတ္တနော ပိယပုတ္တံ ဝိယ လောကံ ဝောလောကေန္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာတ, အတိကောဓနော နာမ ရာဇာ ဥပ္ပန္နံ ယသံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ။ ဣမသ္သ ပနတ္ထသ္သ ဒီပနတ္ထံ ခန္တိဝာဒိဇာတက- (ဇာ. ၁.၄.၄၉ အာဒယော) စူဠဓမ္မပာလဇာတကာနိ (ဇာ. ၁.၅.၄၄ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗာနိ။ စူဠဓမ္မပာလဇာတကသ္မိဉ္ဟိ မဟာပတာပနော နာမ ရာဇာ ပုတ္တံ ဃာတေတ္ဝာ ပုတ္တသောကေန ဟဒယေန ဖလိတေန မတာယ ဒေဝိယာ သယမ္ပိ ဒေဝိံ အနုသောစန္တော ဟဒယေန ဖလိတေနေဝ မရိ။ အထ တေ တယောပိ ဧကအာဠာဟနေဝ ဈာပေသုံ။ တသ္မာ ရညာ ပဌမမေဝ မုသာဝာဒံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဒုတိယံ ကောဓော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗော။

Kodhanti, tāta, rājā nāma paṭhamameva kujjhanalakkhaṇaṃ kodhampi nivāreyya. Tāta, aññesañhi kodho khippaṃ matthakaṃ na pāpuṇāti, rājūnaṃ pāpuṇāti. Rājāno nāma vācāvudhā kujjhitvā olokitamattenāpi paraṃ vināsenti, tasmā raññā aññehi manussehi atirekataraṃ nikkodhena bhavitabbaṃ, khantimettānuddayāsampannena attano piyaputtaṃ viya lokaṃ volokentena bhavitabbaṃ. Tāta, atikodhano nāma rājā uppannaṃ yasaṃ rakkhituṃ na sakkoti. Imassa panatthassa dīpanatthaṃ khantivādijātaka- (jā. 1.4.49 ādayo) cūḷadhammapālajātakāni (jā. 1.5.44 ādayo) kathetabbāni. Cūḷadhammapālajātakasmiñhi mahāpatāpano nāma rājā puttaṃ ghātetvā puttasokena hadayena phalitena matāya deviyā sayampi deviṃ anusocanto hadayena phaliteneva mari. Atha te tayopi ekaāḷāhaneva jhāpesuṃ. Tasmā raññā paṭhamameva musāvādaṃ vajjetvā dutiyaṃ kodho vajjetabbo.

ဟာသန္တိ ဟသ္သံ, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ တေသု တေသု ကိစ္စေသု ဥပ္ပိလာဝိတစိတ္တတာယ ကေဠိသီလတံ ပရိဟာသံ နိဝာရေယ္ယ။ တာတ, ရညာ နာမ ကေဠိသီလေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, အပရပတ္တိယေန ဟုတ္ဝာ သဗ္ဗာနိ ကိစ္စာနိ အတ္တပစ္စက္ခေနေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဥပ္ပိလာဝိတစိတ္တော ဟိ ရာဇာ အတုလေတ္ဝာ ကမ္မာနိ ကရောန္တော လဒ္ဓံ ယသံ ဝိနာသေတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ သရဘင္ဂဇာတကေ (ဇာ. ၂.၁၇.၅၀ အာဒယော) ပုရောဟိတသ္သ ဝစနံ ဂဟေတ္ဝာ ဒဏ္ဍကိရညော ကိသဝစ္ဆေ အပရဇ္ဈိတ္ဝာ သဟ ရဋ္ဌေန ဥစ္ဆိဇ္ဇိတ္ဝာ ကုက္ကုဠနိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝော စ မာတင္ဂဇာတကေ (ဇာ. ၁.၁၅.၁ အာဒယော) မဇ္ဈရညော ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ကထံ ဂဟေတ္ဝာ မာတင္ဂတာပသေ အပရဇ္ဈိတ္ဝာ သဟ ရဋ္ဌေန ဥစ္ဆိဇ္ဇိတ္ဝာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝော စ ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကေ (ဇာ. ၁.၁၀.၁၆၅ အာဒယော) ဒသဘာတိကရာဇဒာရကာနံ မောဟမူဠ္ဟာနံ ဝစနံ ဂဟေတ္ဝာ ကဏ္ဟဒီပာယနေ အပရဇ္ဈိတ္ဝာ ဝာသုဒေဝကုလသ္သ နာသိတဘာဝော စ ကထေတဗ္ဗော။

Hāsanti hassaṃ, ayameva vā pāṭho. Tesu tesu kiccesu uppilāvitacittatāya keḷisīlataṃ parihāsaṃ nivāreyya. Tāta, raññā nāma keḷisīlena na bhavitabbaṃ, aparapattiyena hutvā sabbāni kiccāni attapaccakkheneva kātabbāni. Uppilāvitacitto hi rājā atuletvā kammāni karonto laddhaṃ yasaṃ vināseti. Imasmiṃ panatthe sarabhaṅgajātake (jā. 2.17.50 ādayo) purohitassa vacanaṃ gahetvā daṇḍakirañño kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā kukkuḷaniraye nibbattabhāvo ca mātaṅgajātake (jā. 1.15.1 ādayo) majjharañño brāhmaṇānaṃ kathaṃ gahetvā mātaṅgatāpase aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā niraye nibbattabhāvo ca ghaṭapaṇḍitajātake (jā. 1.10.165 ādayo) dasabhātikarājadārakānaṃ mohamūḷhānaṃ vacanaṃ gahetvā kaṇhadīpāyane aparajjhitvā vāsudevakulassa nāsitabhāvo ca kathetabbo.

တတော ကိစ္စာနိ ကာရေယ္ယာတိ ဧဝံ, တာတ, ပဌမံ မုသာဝာဒံ ဒုတိယံ ကောဓံ တတိယံ အဓမ္မဟာသံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ တတော ပစ္ဆာ ရာဇာ ရဋ္ဌဝာသီနံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ကာရေယ္ယ။ တံ ဝတံ အာဟု ခတ္တိယာတိ, ခတ္တိယမဟာရာဇ, ယံ မယာ ဝုတ္တံ, ဧတံ ရညော ဝတသမာဒာနန္တိ ပောရာဏကပဏ္ဍိတာ ကထယိံသု။

Tato kiccāni kāreyyāti evaṃ, tāta, paṭhamaṃ musāvādaṃ dutiyaṃ kodhaṃ tatiyaṃ adhammahāsaṃ vajjetvā tato pacchā rājā raṭṭhavāsīnaṃ kattabbakiccāni kāreyya. Taṃ vataṃ āhu khattiyāti, khattiyamahārāja, yaṃ mayā vuttaṃ, etaṃ rañño vatasamādānanti porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu.

န တံ ကယိရာတိ ယံ တယာ ရာဂာဒိဝသေန ပစ္ဆာ တာပကရံ ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, တတော ပုဗ္ဗေ ကတတော ပုန တာဒိသံ ကမ္မံ န ကယိရာ, မာ ကရေယ္ယာသိ, တာတာတိ။ ဝုစ္စတေတိ တံ ရညော အဃန္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ပောရာဏကပဏ္ဍိတာ ကထယိံသု။ သိရီတိ ဣဒံ ဝေသ္သန္တရသကုဏော ပုဗ္ဗေ ဗာရာဏသိယံ ပဝတ္တိတကာရဏံ အာဟရိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော အာဟ။ တတ္ထ အဗ္ရဝုန္တိ သုစိပရိဝာရသေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ ကထယိံသု။ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေတိ ယော ပောသော ဥဋ္ဌာနေ ဝီရိယေ စ ပတိဋ္ဌိတော, န စ ပရေသံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသ္ဝာ ဥသူယတိ, တသ္မိံ အဟံ အဘိရမာမီတိ အာဟ။ ဧဝံ တာဝ တာတ သိရီ ကထေသိ။ ဥသူယကေတိ အလက္ခီ ပန, တာတ, ပုစ္ဆိတာ အဟံ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယကေ ဒုဟဒယေ ဒုစိတ္တေ ကလ္ယာဏကမ္မဒူသကေ ယော ကလ္ယာဏကမ္မံ ဒုသ္သန္တော အပ္ပိယာယန္တော အဋ္ဋီယန္တော န ကရောတိ, တသ္မိံ အဘိရမာမီတိ အာဟ။ ဧဝံ သာ ကာဠကဏ္ဏီ, မဟာရာဇ, ရမတိ ပတိရူပဒေသဝာသာဒိနော ကုသလစက္ကသ္သ ဘဉ္ဇနီ။

Na taṃ kayirāti yaṃ tayā rāgādivasena pacchā tāpakaraṃ kammaṃ kataṃ hoti, tato pubbe katato puna tādisaṃ kammaṃ na kayirā, mā kareyyāsi, tātāti. Vuccateti taṃ rañño aghanti vuccati, evaṃ porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu. Sirīti idaṃ vessantarasakuṇo pubbe bārāṇasiyaṃ pavattitakāraṇaṃ āharitvā dassento āha. Tattha abravunti suciparivāraseṭṭhinā pucchitā kathayiṃsu. Uṭṭhānavīriyeti yo poso uṭṭhāne vīriye ca patiṭṭhito, na ca paresaṃ sampattiṃ disvā usūyati, tasmiṃ ahaṃ abhiramāmīti āha. Evaṃ tāva tāta sirī kathesi. Usūyaketi alakkhī pana, tāta, pucchitā ahaṃ parasampattiusūyake duhadaye ducitte kalyāṇakammadūsake yo kalyāṇakammaṃ dussanto appiyāyanto aṭṭīyanto na karoti, tasmiṃ abhiramāmīti āha. Evaṃ sā kāḷakaṇṇī, mahārāja, ramati patirūpadesavāsādino kusalacakkassa bhañjanī.

သုဟဒယောတိ သုန္ဒရစိတ္တော ဟိတစိတ္တကော။ နုဒာတိ နီဟရ။ နိဝေသနန္တိ လက္ခိယာ ပန နိဝေသနံ ဘဝ ပတိဋ္ဌာ ဟောဟိ။ သ လက္ခီဓိတိသမ္ပန္နောတိ, မဟာရာဇ, ကာသိပတိ သော ပုရိသော ပညာယ စေဝ ဝီရိယေန စ သမ္ပန္နော။ မဟဂ္ဂတောတိ မဟဇ္ဈာသယော စောရာနံ ပစ္စယဘူတေ ဂဏ္ဟန္တော အမိတ္တာနံ မူလံ စောရေ ဂဏ္ဟန္တော အမိတ္တာနံ အဂ္ဂံ ဆိန္ဒတီတိ ဝဒတိ။ သက္ကောတိ ဣန္ဒော။ ဘူတပတီတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ ဥဋ္ဌာနေတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ။ နပ္ပမဇ္ဇတီတိ န ပမဇ္ဇတိ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ သ ကလ္ယာဏေတိ သော ဒေဝရာဇာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ မနံ ကရောန္တော ပာပကမ္မံ အကတ္ဝာ ကလ္ယာဏေ ပုညကမ္မသ္မိညေဝ ဓိတိံ ကတ္ဝာ အပ္ပမတ္တော ဥဋ္ဌာနေ မနံ ကရောတိ, တသ္သ ပန ကလ္ယာဏကမ္မေ ဝီရိယကရဏဘာဝဒသ္သနတ္ထံ သရဘင္ဂဇာတကေ ဒ္ဝီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ ကပိဋ္ဌာရာမံ အာဂန္တ္ဝာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဓမ္မသ္သ သုတဘာဝော, မဟာကဏ္ဟဇာတကေ (ဇာ. ၁.၁၂.၆၁ အာဒယော) အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဇနံ တာသေတ္ဝာ ဩသက္ကန္တသ္သ သာသနသ္သ ပဝတ္တိတဘာဝော စာတိ ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။

Suhadayoti sundaracitto hitacittako. Nudāti nīhara. Nivesananti lakkhiyā pana nivesanaṃ bhava patiṭṭhā hohi. Sa lakkhīdhitisampannoti, mahārāja, kāsipati so puriso paññāya ceva vīriyena ca sampanno. Mahaggatoti mahajjhāsayo corānaṃ paccayabhūte gaṇhanto amittānaṃ mūlaṃ core gaṇhanto amittānaṃ aggaṃ chindatīti vadati. Sakkoti indo. Bhūtapatīti rājānaṃ ālapati. Uṭṭhāneti uṭṭhānavīriye. Nappamajjatīti na pamajjati, sabbakiccāni karoti. Sa kalyāṇeti so devarājā uṭṭhānavīriye manaṃ karonto pāpakammaṃ akatvā kalyāṇe puññakammasmiññeva dhitiṃ katvā appamatto uṭṭhāne manaṃ karoti, tassa pana kalyāṇakamme vīriyakaraṇabhāvadassanatthaṃ sarabhaṅgajātake dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ kapiṭṭhārāmaṃ āgantvā pañhaṃ pucchitvā dhammassa sutabhāvo, mahākaṇhajātake (jā. 1.12.61 ādayo) attano ānubhāvena janaṃ tāsetvā osakkantassa sāsanassa pavattitabhāvo cāti evamādīni vatthūni kathetabbāni.

ဂန္ဓဗ္ဗာတိ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ စတုယောနိကာ ဒေဝာ, စတုယောနိကတ္တာယေဝ ကိရ တေ ဂန္ဓဗ္ဗာ နာမ ဇာတာ။ ပိတရောတိ ဗ္ရဟ္မာနော။ ဒေဝာတိ ဥပပတ္တိဒေဝဝသေန ဆ ကာမာဝစရဒေဝာ။ တာဒိနောတိ တထာဝိဓသ္သ ကုသလာဘိရတသ္သ ရညော။ သာဇီဝာ ဟောန္တီတိ သမာနဇီဝိကာ ဥပဇီဝိတဗ္ဗာ။ တာဒိသာ ဟိ ရာဇာနော ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တာ ဒေဝတာနံ ပတ္တိံ ဒေန္တိ, တာ တံ ပတ္တိံ အနုမောဒိတ္ဝာ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗယသေန ဝဍ္ဎန္တိ။ အနုတိဋ္ဌန္တီတိ တာဒိသသ္သ ရညော ဝီရိယံ ကရောန္တသ္သ အပ္ပမာဒံ အာပဇ္ဇန္တသ္သ ဒေဝတာ အနုတိဋ္ဌန္တိ အနုဂစ္ဆန္တိ, ဓမ္မိကံ ရက္ခံ သံဝိဒဟန္တီတိ အတ္ထော။

Gandhabbāti cātumahārājikānaṃ heṭṭhā catuyonikā devā, catuyonikattāyeva kira te gandhabbā nāma jātā. Pitaroti brahmāno. Devāti upapattidevavasena cha kāmāvacaradevā. Tādinoti tathāvidhassa kusalābhiratassa rañño. Sājīvā hontīti samānajīvikā upajīvitabbā. Tādisā hi rājāno dānādīni puññāni karontā devatānaṃ pattiṃ denti, tā taṃ pattiṃ anumoditvā sampaṭicchitvā dibbayasena vaḍḍhanti. Anutiṭṭhantīti tādisassa rañño vīriyaṃ karontassa appamādaṃ āpajjantassa devatā anutiṭṭhanti anugacchanti, dhammikaṃ rakkhaṃ saṃvidahantīti attho.

သောတိ သော တ္ဝံ။ ဝာယမသ္သူတိ တာနိ ရဋ္ဌကိစ္စာနိ ကရောန္တော တုလနဝသေန တီရဏဝသေန ပစ္စက္ခကမ္မဝသေန တေသု တေသု ကိစ္စေသု ဝီရိယံ ကရသ္သု။ တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒာတိ, တာတ, ယံ မံ တ္ဝံ ကိံသု ကိစ္စံ ကတံ ဝရန္တိ ပုစ္ဆိ, တတ္ထ တဝ ပဉ္ဟေယေဝ ဧတေ မယာ ‘‘ပဌမေနေဝ ဝိတထ’’န္တိအာဒယော ဝုတ္တာ, ဧတေ ဝတ္တပဒာ ဝတ္တကောဋ္ဌာသာ, ဧဝံ တတ္ထ ဝတ္တသ္သု။ ဧသာတိ ယာ တေ မယာ ကထိတာ, ဧသာဝ တဝ အနုသာသနီ။ အလန္တိ ဧဝံ ဝတ္တမာနော ဟိ ရာဇာ အတ္တနော မိတ္တေ သုခာပေတုံ, အမိတ္တာနဉ္စ ဒုက္ခာယ အလံ ပရိယတ္တော သမတ္ထောတိ။

Soti so tvaṃ. Vāyamassūti tāni raṭṭhakiccāni karonto tulanavasena tīraṇavasena paccakkhakammavasena tesu tesu kiccesu vīriyaṃ karassu. Tattheva te vattapadāti, tāta, yaṃ maṃ tvaṃ kiṃsu kiccaṃ kataṃ varanti pucchi, tattha tava pañheyeva ete mayā ‘‘paṭhameneva vitatha’’ntiādayo vuttā, ete vattapadā vattakoṭṭhāsā, evaṃ tattha vattassu. Esāti yā te mayā kathitā, esāva tava anusāsanī. Alanti evaṃ vattamāno hi rājā attano mitte sukhāpetuṃ, amittānañca dukkhāya alaṃ pariyatto samatthoti.

ဧဝံ ဝေသ္သန္တရသကုဏေန ဧကာယ ဂာထာယ ရညော ပမာဒံ စောဒေတ္ဝာ ဧကာဒသဟိ ဂာထာဟိ ဓမ္မေ ကထိတေ ‘‘ဗုဒ္ဓလီဠာယ ပဉ္ဟော ကထိတော’’တိ မဟာဇနော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော သာဓုကာရသတာနိ ပဝတ္တေသိ။ ရာဇာ သောမနသ္သပ္ပတ္တော အမစ္စေ အာမန္တေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘောန္တော! အမစ္စာ မမ ပုတ္တေန ဝေသ္သန္တရေန ဧဝံ ကထေန္တေန ကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ ကတ’’န္တိ။ မဟာသေနဂုတ္တေန, ဒေဝာတိ။ ‘‘တေန ဟိသ္သ မဟာသေနဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝေသ္သန္တရံ ဌာနန္တရေ ဌပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသေနဂုတ္တဋ္ဌာနေ ဌိတော ပိတု ကမ္မံ အကာသီတိ။

Evaṃ vessantarasakuṇena ekāya gāthāya rañño pamādaṃ codetvā ekādasahi gāthāhi dhamme kathite ‘‘buddhalīḷāya pañho kathito’’ti mahājano acchariyabbhutacittajāto sādhukārasatāni pavattesi. Rājā somanassappatto amacce āmantetvā pucchi – ‘‘bhonto! Amaccā mama puttena vessantarena evaṃ kathentena kena kattabbaṃ kiccaṃ kata’’nti. Mahāsenaguttena, devāti. ‘‘Tena hissa mahāsenaguttaṭṭhānaṃ dammī’’ti vessantaraṃ ṭhānantare ṭhapesi. So tato paṭṭhāya mahāsenaguttaṭṭhāne ṭhito pitu kammaṃ akāsīti.

ဝေသ္သန္တရပဉ္ဟော နိဋ္ဌိတော။

Vessantarapañho niṭṭhito.

ပုန ရာဇာ ကတိပာဟစ္စယေန ပုရိမနယေနေဝ ကုဏ္ဍလိနိယာ သန္တိကံ ဒူတံ ပေသေတ္ဝာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ပစ္စာဂန္တ္ဝာ တတ္ထေဝ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ နိသီဒိတ္ဝာ ကုဏ္ဍလိနိံ အာဟရာပေတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသိန္နံ ရာဇဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ဂာထမာဟ –

Puna rājā katipāhaccayena purimanayeneva kuṇḍaliniyā santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha gantvā paccāgantvā tattheva maṇḍapamajjhe nisīditvā kuṇḍaliniṃ āharāpetvā suvaṇṇapīṭhe nisinnaṃ rājadhammaṃ pucchanto gāthamāha –

၁၄.

14.

‘‘သက္ခိသိ တ္ဝံ ကုဏ္ဍလိနိ၊ မညသိ ခတ္တဗန္ဓုနိ။

‘‘Sakkhisi tvaṃ kuṇḍalini, maññasi khattabandhuni;

ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမေန၊ ကိံ သု ကိစ္စံ ကတံ ဝရ’’န္တိ။

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ vara’’nti.

တတ္ထ သက္ခိသီတိ မယာ ပုဋ္ဌပဉ္ဟံ ကထေတုံ သက္ခိသ္သသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကုဏ္ဍလိနီတိ တသ္သာ သလိင္ဂတော အာဂတနာမေနာလပတိ။ တသ္သာ ကိရ ဒ္ဝီသု ကဏ္ဏပိဋ္ဌေသု ကုဏ္ဍလသဏ္ဌာနာ ဒ္ဝေ လေခာ အဟေသုံ, တေနသ္သာ ‘‘ကုဏ္ဍလိနီ’’တိ နာမံ ကာရေသိ။ မညသီတိ ဇာနိသ္သသိ မယာ ပုဋ္ဌပဉ္ဟသ္သ အတ္ထန္တိ။ ခတ္တဗန္ဓုနီတိ ခတ္တသ္သ မဟာသေနဂုတ္တသ္သ ဘဂိနိဘာဝေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဝေသ္သန္တရသကုဏံ ဧဝံ အပုစ္ဆိတ္ဝာ ဣမမေဝ ပုစ္ဆတီတိ? ဣတ္ထိဘာဝေန။ ဣတ္ထိယော ဟိ ပရိတ္တပညာ, တသ္မာ ‘‘သစေ သက္ကောတိ, ပုစ္ဆိသ္သာမိ, နော စေ, န ပုစ္ဆိသ္သာမီ’’တိ ဝီမံသနဝသေန ဧဝံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တညေဝ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိ။

Tattha sakkhisīti mayā puṭṭhapañhaṃ kathetuṃ sakkhissasīti pucchati. Kuṇḍalinīti tassā saliṅgato āgatanāmenālapati. Tassā kira dvīsu kaṇṇapiṭṭhesu kuṇḍalasaṇṭhānā dve lekhā ahesuṃ, tenassā ‘‘kuṇḍalinī’’ti nāmaṃ kāresi. Maññasīti jānissasi mayā puṭṭhapañhassa atthanti. Khattabandhunīti khattassa mahāsenaguttassa bhaginibhāvena naṃ evaṃ ālapati. Kasmā panesa vessantarasakuṇaṃ evaṃ apucchitvā imameva pucchatīti? Itthibhāvena. Itthiyo hi parittapaññā, tasmā ‘‘sace sakkoti, pucchissāmi, no ce, na pucchissāmī’’ti vīmaṃsanavasena evaṃ pucchitvā taññeva pañhaṃ pucchi.

သာ ဧဝံ ရညာ ရာဇဓမ္မေ ပုစ္ဆိတေ, ‘‘တာတ, တ္ဝံ မံ ‘ဣတ္ထိကာ နာမ ကိံ ကထေသ္သတီ’တိ ဝီမံသသိ မညေ, သကလံ တေ ရာဇဓမ္မံ ဒ္ဝီသုယေဝ ပဒေသု ပက္ခိပိတ္ဝာ ကထေသ္သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ အာဟ –

Sā evaṃ raññā rājadhamme pucchite, ‘‘tāta, tvaṃ maṃ ‘itthikā nāma kiṃ kathessatī’ti vīmaṃsasi maññe, sakalaṃ te rājadhammaṃ dvīsuyeva padesu pakkhipitvā kathessāmī’’ti vatvā āha –

၁၅.

15.

‘‘ဒ္ဝေဝ တာတ ပဒကာနိ၊ ယတ္ထ သဗ္ဗံ ပတိဋ္ဌိတံ။

‘‘Dveva tāta padakāni, yattha sabbaṃ patiṭṭhitaṃ;

အလဒ္ဓသ္သ စ ယော လာဘော၊ လဒ္ဓသ္သ စာနုရက္ခဏာ။

Aladdhassa ca yo lābho, laddhassa cānurakkhaṇā.

၁၆.

16.

‘‘အမစ္စေ တာတ ဇာနာဟိ၊ ဓီရေ အတ္ထသ္သ ကောဝိဒေ။

‘‘Amacce tāta jānāhi, dhīre atthassa kovide;

အနက္ခာကိတဝေ တာတ၊ အသောဏ္ဍေ အဝိနာသကေ။

Anakkhākitave tāta, asoṇḍe avināsake.

၁၇.

17.

‘‘ယော စ တံ တာတ ရက္ခေယ္ယ၊ ဓနံ ယဉ္စေဝ တေ သိယာ။

‘‘Yo ca taṃ tāta rakkheyya, dhanaṃ yañceva te siyā;

သူတောဝ ရထံ သင္ဂဏ္ဟေ၊ သော တေ ကိစ္စာနိ ကာရယေ။

Sūtova rathaṃ saṅgaṇhe, so te kiccāni kāraye.

၁၈.

18.

‘‘သုသင္ဂဟိတန္တဇနော၊ သယံ ဝိတ္တံ အဝေက္ခိယ။

‘‘Susaṅgahitantajano, sayaṃ vittaṃ avekkhiya;

နိဓိဉ္စ ဣဏဒာနဉ္စ၊ န ကရေ ပရပတ္တိယာ။

Nidhiñca iṇadānañca, na kare parapattiyā.

၁၉.

19.

‘‘သယံ အာယံ ဝယံ ဇညာ၊ သယံ ဇညာ ကတာကတံ။

‘‘Sayaṃ āyaṃ vayaṃ jaññā, sayaṃ jaññā katākataṃ;

နိဂ္ဂဏ္ဟေ နိဂ္ဂဟာရဟံ၊ ပဂ္ဂဏ္ဟေ ပဂ္ဂဟာရဟံ။

Niggaṇhe niggahārahaṃ, paggaṇhe paggahārahaṃ.

၂၀.

20.

‘‘သယံ ဇာနပဒံ အတ္ထံ၊ အနုသာသ ရထေသဘ။

‘‘Sayaṃ jānapadaṃ atthaṃ, anusāsa rathesabha;

မာ တေ အဓမ္မိကာ ယုတ္တာ၊ ဓနံ ရဋ္ဌဉ္စ နာသယုံ။

Mā te adhammikā yuttā, dhanaṃ raṭṭhañca nāsayuṃ.

၂၁.

21.

‘‘မာ စ ဝေဂေန ကိစ္စာနိ၊ ကရောသိ ကာရယေသိ ဝာ။

‘‘Mā ca vegena kiccāni, karosi kārayesi vā;

ဝေဂသာ ဟိ ကတံ ကမ္မံ၊ မန္ဒော ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။

Vegasā hi kataṃ kammaṃ, mando pacchānutappati.

၂၂.

22.

‘‘မာ တေ အဓိသရေ မုဉ္စ၊ သုဗာဠ္ဟမဓိကောပိတံ။

‘‘Mā te adhisare muñca, subāḷhamadhikopitaṃ;

ကောဓသာ ဟိ ဗဟူ ဖီတာ၊ ကုလာ အကုလတံ ဂတာ။

Kodhasā hi bahū phītā, kulā akulataṃ gatā.

၂၃.

23.

‘‘‘မာ တာတ ဣသ္သရောမ္ဟီ’တိ၊ အနတ္ထာယ ပတာရယိ။

‘‘‘Mā tāta issaromhī’ti, anatthāya patārayi;

ဣတ္ထီနံ ပုရိသာနဉ္စ၊ မာ တေ အာသိ ဒုခုဒ္ရယော။

Itthīnaṃ purisānañca, mā te āsi dukhudrayo.

၂၄.

24.

‘‘အပေတလောမဟံသသ္သ၊ ရညော ကာမာနုသာရိနော။

‘‘Apetalomahaṃsassa, rañño kāmānusārino;

သဗ္ဗေ ဘောဂာ ဝိနသ္သန္တိ၊ ရညော တံ ဝုစ္စတေ အဃံ။

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

၂၅.

25.

‘‘တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒာ၊ ဧသာဝ အနုသာသနီ။

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva anusāsanī;

ဒက္ခသ္သုဒာနိ ပုညကရော၊ အသောဏ္ဍော အဝိနာသကော။

Dakkhassudāni puññakaro, asoṇḍo avināsako;

သီလဝာသ္သု မဟာရာဇ၊ ဒုသ္သီလော ဝိနိပာတိကော’’တိ။

Sīlavāssu mahārāja, dussīlo vinipātiko’’ti.

တတ္ထ ပဒကာနီတိ ကာရဏပဒာနိ။ ယတ္ထာတိ ယေသု ဒ္ဝီသု ပဒေသု သဗ္ဗံ အတ္ထဇာတံ ဟိတသုခံ ပတိဋ္ဌိတံ။ အလဒ္ဓသ္သာတိ ယော စ ပုဗ္ဗေ အလဒ္ဓသ္သ လာဘသ္သ လာဘော, ယာ စ လဒ္ဓသ္သ အနုရက္ခဏာ။ တာတ, အနုပ္ပန္နသ္သ ဟိ လာဘသ္သ ဥပ္ပာဒနံ နာမ န ဘာရော, ဥပ္ပန္နသ္သ ပန အနုရက္ခဏမေဝ ဘာရော။ ဧကစ္စော ဟိ ယသံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာပိ ယသေ ပမတ္တော ပမာဒံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ပာဏာတိပာတာဒီနိ ကရောတိ, မဟာစောရော ဟုတ္ဝာ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပမာနော စရတိ။ အထ နံ ရာဇာနော ဂာဟာပေတ္ဝာ မဟာဝိနာသံ ပာပေန္တိ။ အထ ဝာ ဥပ္ပန္နရူပာဒီသု ကာမဂုဏေသု ပမတ္တော အယောနိသော ဓနံ နာသေန္တော သဗ္ဗသာပတေယ္ယေ ခီဏေ ကပဏော ဟုတ္ဝာ စီရကဝသနော ကပာလမာဒာယ စရတိ။ ပဗ္ဗဇိတော ဝာ ပန ဂန္ထဓုရာဒိဝသေန လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ပမတ္တော ဟီနာယာဝတ္တတိ။ အပရော ပဌမဈာနာဒီနိ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာပိ မုဋ္ဌသ္သတိတာယ တထာရူပေ အာရမ္မဏေ ဗဇ္ဈိတ္ဝာ ဈာနာ ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နသ္သ ယသသ္သ ဝာ ဈာနာဒိလာဘသ္သ ဝာ ရက္ခဏမေဝ ဒုက္ကရံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ပန ဒေဝဒတ္တသ္သ ဝတ္ထု စ, မုဒုလက္ခဏ- (ဇာ. ၁.၁.၆၆) လောမသကသ္သပ- (ဇာ. ၁.၉.၆၀ အာဒယော) ဟရိတစဇာတက- (ဇာ. ၁.၉.၄၀ အာဒယော) သင္ကပ္ပဇာတကာဒီနိ (ဇာ. ၁.၃.၁ အာဒယော) စ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဧကော ပန လာဘသက္ကာရံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ အပ္ပမာဒေ ဌတ္ဝာ ကလ္ယာဏကမ္မံ ကရောတိ, တသ္သ သော ယသော သုက္ကပက္ခေ စန္ဒော ဝိယ ဝဍ္ဎတိ, တသ္မာ တ္ဝံ, မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဌတ္ဝာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော တဝ ဥပ္ပန္နံ ယသံ အနုရက္ခာဟီတိ။

Tattha padakānīti kāraṇapadāni. Yatthāti yesu dvīsu padesu sabbaṃ atthajātaṃ hitasukhaṃ patiṭṭhitaṃ. Aladdhassāti yo ca pubbe aladdhassa lābhassa lābho, yā ca laddhassa anurakkhaṇā. Tāta, anuppannassa hi lābhassa uppādanaṃ nāma na bhāro, uppannassa pana anurakkhaṇameva bhāro. Ekacco hi yasaṃ uppādetvāpi yase pamatto pamādaṃ uppādetvā pāṇātipātādīni karoti, mahācoro hutvā raṭṭhaṃ vilumpamāno carati. Atha naṃ rājāno gāhāpetvā mahāvināsaṃ pāpenti. Atha vā uppannarūpādīsu kāmaguṇesu pamatto ayoniso dhanaṃ nāsento sabbasāpateyye khīṇe kapaṇo hutvā cīrakavasano kapālamādāya carati. Pabbajito vā pana ganthadhurādivasena lābhasakkāraṃ nibbattetvā pamatto hīnāyāvattati. Aparo paṭhamajhānādīni nibbattetvāpi muṭṭhassatitāya tathārūpe ārammaṇe bajjhitvā jhānā parihāyati. Evaṃ uppannassa yasassa vā jhānādilābhassa vā rakkhaṇameva dukkaraṃ. Tadatthadīpanatthaṃ pana devadattassa vatthu ca, mudulakkhaṇa- (jā. 1.1.66) lomasakassapa- (jā. 1.9.60 ādayo) haritacajātaka- (jā. 1.9.40 ādayo) saṅkappajātakādīni (jā. 1.3.1 ādayo) ca kathetabbāni. Eko pana lābhasakkāraṃ uppādetvā appamāde ṭhatvā kalyāṇakammaṃ karoti, tassa so yaso sukkapakkhe cando viya vaḍḍhati, tasmā tvaṃ, mahārāja, appamatto payogasampattiyā ṭhatvā dhammena rajjaṃ kārento tava uppannaṃ yasaṃ anurakkhāhīti.

ဇာနာဟီတိ ဘဏ္ဍာဂာရိကကမ္မာဒီနံ ကရဏတ္ထံ ဥပဓာရေဟိ။ အနက္ခာကိတဝေတိ အနက္ခေ အကိတဝေ အဇုတကရေ စေဝ အကေရာဋိကေ စ ။ အသောဏ္ဍေတိ ပူဝသုရာဂန္ဓမာလာသောဏ္ဍဘာဝရဟိတေ။ အဝိနာသကေတိ တဝ သန္တကာနံ ဓနဓညာဒီနံ အဝိနာသကေ။ ယောတိ ယော အမစ္စော။ ယဉ္စေဝာတိ ယဉ္စ တေ ဃရေ ဓနံ သိယာ, တံ ရက္ခေယ္ယ။ သူတောဝာတိ ရထသာရထိ ဝိယ။ ယထာ သာရထိ ဝိသမမဂ္ဂနိဝာရဏတ္ထံ အသ္သေ သင္ဂဏ္ဟန္တော ရထံ သင္ဂဏ္ဟေယ္ယ, ဧဝံ ယော သဟ ဘောဂေဟိ တံ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ, သော တေ အမစ္စော နာမ တာဒိသံ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဘဏ္ဍာဂာရိကာဒိကိစ္စာနိ ကာရယေ။

Jānāhīti bhaṇḍāgārikakammādīnaṃ karaṇatthaṃ upadhārehi. Anakkhākitaveti anakkhe akitave ajutakare ceva akerāṭike ca . Asoṇḍeti pūvasurāgandhamālāsoṇḍabhāvarahite. Avināsaketi tava santakānaṃ dhanadhaññādīnaṃ avināsake. Yoti yo amacco. Yañcevāti yañca te ghare dhanaṃ siyā, taṃ rakkheyya. Sūtovāti rathasārathi viya. Yathā sārathi visamamagganivāraṇatthaṃ asse saṅgaṇhanto rathaṃ saṅgaṇheyya, evaṃ yo saha bhogehi taṃ rakkhituṃ sakkoti, so te amacco nāma tādisaṃ saṅgahetvā bhaṇḍāgārikādikiccāni kāraye.

သုသင္ဂဟိတန္တဇနောတိ, တာတ, ယသ္သ ဟိ ရညော အတ္တနော အန္တောဇနော အတ္တနော ဝလဉ္ဇနကပရိဇနော စ ဒာနာဒီဟိ အသင္ဂဟိတော ဟောတိ, တသ္သ အန္တောနိဝေသနေ သုဝဏ္ဏဟိရညာဒီနိ တေသံ အသင္ဂဟိတမနုသ္သာနံ ဝသေန နသ္သန္တိ, အန္တောဇနာ ဗဟိ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တ္ဝံ သုဋ္ဌုသင္ဂဟိတအန္တောဇနော ဟုတ္ဝာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ မေ ဝိတ္တ’’န္တိ သယံ အတ္တနော ဓနံ အဝေက္ခိတ္ဝာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ နိဓိံ နိဓေမ, အသုကသ္သ ဣဏံ ဒေမာ’’တိ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ န ကရေ ပရပတ္တိယာ, ပရပတ္တိယာပိ တ္ဝံ မာ ကရိ, သဗ္ဗံ အတ္တပစ္စက္ခမေဝ ကရေယ္ယာသီတိ ဝဒတိ။

Susaṅgahitantajanoti, tāta, yassa hi rañño attano antojano attano valañjanakaparijano ca dānādīhi asaṅgahito hoti, tassa antonivesane suvaṇṇahiraññādīni tesaṃ asaṅgahitamanussānaṃ vasena nassanti, antojanā bahi gacchanti, tasmā tvaṃ suṭṭhusaṅgahitaantojano hutvā ‘‘ettakaṃ nāma me vitta’’nti sayaṃ attano dhanaṃ avekkhitvā ‘‘asukaṭṭhāne nāma nidhiṃ nidhema, asukassa iṇaṃ demā’’ti idaṃ ubhayampi na kare parapattiyā, parapattiyāpi tvaṃ mā kari, sabbaṃ attapaccakkhameva kareyyāsīti vadati.

အာယံ ဝယန္တိ တတော ဥပ္ပဇ္ဇနကံ အာယဉ္စ တေသံ တေသံ ဒာတဗ္ဗံ ဝယဉ္စ သယမေဝ ဇာနေယ္ယာသီတိ။ ကတာကတန္တိ သင္ဂာမေ ဝာ နဝကမ္မေ ဝာ အညေသု ဝာ ကိစ္စေသု ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ နာမ မယ္ဟံ ကတံ, ဣမိနာ န ကတ’’န္တိ ဧတမ္ပိ သယမေဝ ဇာနေယ္ယာသိ, မာ ပရပတ္တိယော ဟောဟိ။ နိဂ္ဂဏ္ဟေတိ, တာတ, ရာဇာ နာမ သန္ဓိစ္ဆေဒာဒိကာရကံ နိဂ္ဂဟာရဟံ အာနေတ္ဝာ ဒသ္သိတံ ဥပပရိက္ခိတ္ဝာ သောဓေတ္ဝာ ပောရာဏကရာဇူဟိ ဌပိတဒဏ္ဍံ ဩလောကေတ္ဝာ ဒောသာနုရူပံ နိဂ္ဂဏ္ဟေယ္ယ။ ပဂ္ဂဏ္ဟေတိ ယော ပန ပဂ္ဂဟာရဟော ဟောတိ, အဘိန္နသ္သ ဝာ ပရဗလသ္သ ဘေဒေတာ, ဘိန္နသ္သ ဝာ သကဗလသ္သ အာရာဓကော, အလဒ္ဓသ္သ ဝာ ရဇ္ဇသ္သ အာဟရကော, လဒ္ဓသ္သ ဝာ ထာဝရကာရကော, ယေန ဝာ ပန ဇီဝိတံ ဒိန္နံ ဟောတိ, ဧဝရူပံ ပဂ္ဂဟာရဟံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရေယ္ယ။ ဧဝံ ဟိသ္သ ကိစ္စေသု အညေပိ ဥရံ ဒတ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိသ္သန္တိ။

Āyaṃ vayanti tato uppajjanakaṃ āyañca tesaṃ tesaṃ dātabbaṃ vayañca sayameva jāneyyāsīti. Katākatanti saṅgāme vā navakamme vā aññesu vā kiccesu ‘‘iminā idaṃ nāma mayhaṃ kataṃ, iminā na kata’’nti etampi sayameva jāneyyāsi, mā parapattiyo hohi. Niggaṇheti, tāta, rājā nāma sandhicchedādikārakaṃ niggahārahaṃ ānetvā dassitaṃ upaparikkhitvā sodhetvā porāṇakarājūhi ṭhapitadaṇḍaṃ oloketvā dosānurūpaṃ niggaṇheyya. Paggaṇheti yo pana paggahāraho hoti, abhinnassa vā parabalassa bhedetā, bhinnassa vā sakabalassa ārādhako, aladdhassa vā rajjassa āharako, laddhassa vā thāvarakārako, yena vā pana jīvitaṃ dinnaṃ hoti, evarūpaṃ paggahārahaṃ paggahetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ kareyya. Evaṃ hissa kiccesu aññepi uraṃ datvā kattabbaṃ karissanti.

ဇာနပဒန္တိ ဇနပဒဝာသီနံ အတ္ထံ သယံ အတ္တပစ္စက္ခေနေဝ အနုသာသ။ အဓမ္မိကာ ယုတ္တာတိ အဓမ္မိကာ တတ္ထ တတ္ထ နိယုတ္တာ အာယုတ္တကာ လဉ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိနိစ္ဆယံ ဘိန္ဒန္တာ တဝ ဓနဉ္စ ရဋ္ဌဉ္စ မာ နာသယုံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန အပ္ပမတ္တော ဟုတ္ဝာ သယမေဝ အနုသာသ။ ဝေဂေနာတိ သဟသာ အတုလေတ္ဝာ အတီရေတ္ဝာ။ ဝေဂသာတိ အတုလေတ္ဝာ အတီရေတ္ဝာ ဆန္ဒာဒိဝသေန သဟသာ ကတံ ကမ္မဉ္ဟိ န သာဓု န သုန္ဒရံ။ ကိံကာရဏာ? တာဒိသဉ္ဟိ ကတ္ဝာ မန္ဒော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဣဓ လောကေ အပာယဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော ပရလောကေ စ အနုတပ္ပတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ဣသီနမန္တရံ ကတ္ဝာ, ဘရုရာဇာတိ မေ သုတ’’န္တိ ဘရုဇာတကေန (ဇာ. ၁.၂.၁၂၅-၁၂၆) ဒီပေတဗ္ဗော ။

Jānapadanti janapadavāsīnaṃ atthaṃ sayaṃ attapaccakkheneva anusāsa. Adhammikā yuttāti adhammikā tattha tattha niyuttā āyuttakā lañjaṃ gahetvā vinicchayaṃ bhindantā tava dhanañca raṭṭhañca mā nāsayuṃ. Iminā kāraṇena appamatto hutvā sayameva anusāsa. Vegenāti sahasā atuletvā atīretvā. Vegasāti atuletvā atīretvā chandādivasena sahasā kataṃ kammañhi na sādhu na sundaraṃ. Kiṃkāraṇā? Tādisañhi katvā mando pacchā vippaṭisāravasena idha loke apāyadukkhaṃ anubhavanto paraloke ca anutappati. Ayaṃ panettha attho ‘‘isīnamantaraṃ katvā, bharurājāti me suta’’nti bharujātakena (jā. 1.2.125-126) dīpetabbo .

မာ တေ အဓိသရေ မုဉ္စ, သုဗာဠ္ဟမဓိကောပိတန္တိ, တာတ, တဝ ဟဒယံ ကုသလံ အဓိသရိတ္ဝာ အတိက္ကမိတ္ဝာ ပဝတ္တေ ပရေသံ အကုသလကမ္မေ သုဋ္ဌု ဗာဠ္ဟံ အဓိကောပိတံ ကုဇ္ဈာပိတံ ဟုတ္ဝာ မာ မုဉ္စ, မာ ပတိဋ္ဌာယတူတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ယဒာ တေ ဝိနိစ္ဆယေ ဌိတသ္သ ဣမိနာ ပုရိသော ဝာ ဟတော သန္ဓိ ဝာ ဆိန္နောတိ စောရံ ဒသ္သေန္တိ, တဒာ တေ ပရေသံ ဝစနေဟိ သုဋ္ဌု ကောပိတမ္ပိ ဟဒယံ ကောဓဝသေန မာ မုဉ္စ, အပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ မာ ဒဏ္ဍံ ပဏေဟိ။ ကိံကာရဏာ? အစောရမ္ပိ ဟိ ‘‘စောရော’’တိ ဂဟေတ္ဝာ အာနေန္တိ, တသ္မာ အကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဥဘိန္နံ အတ္တပစ္စတ္ထိကာနံ ကထံ သုတ္ဝာ သုဋ္ဌု သောဓေတ္ဝာ အတ္တပစ္စက္ခေန တသ္သ စောရဘာဝံ ဉတ္ဝာ ပဝေဏိယာ ဌပိတဒဏ္ဍဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကရောဟိ။ ရညာ ဟိ ဥပ္ပန္နေပိ ကောဓေ ဟဒယံ သီတလံ အကတ္ဝာ ကမ္မံ န ကာတဗ္ဗံ။ ယဒာ ပနသ္သ ဟဒယံ နိဗ္ဗုတံ ဟောတိ မုဒုကံ, တဒာ ဝိနိစ္ဆယကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဖရုသေ ဟိ စိတ္တေ ပက္ကုထိတေ ဥဒကေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ ကာရဏံ န ပညာယတိ။ ကောဓသာ ဟီတိ, တာတ, ကောဓေန ဟိ ဗဟူနိ ဖီတာနိ ရာဇကုလာနိ အကုလဘာဝံ ဂတာနိ မဟာဝိနာသမေဝ ပတ္တာနီတိ။ ဣမသ္သ ပနတ္ထသ္သ ဒီပနတ္ထံ ခန္တိဝာဒိဇာတက- (ဇာ. ၁.၄.၄၉ အာဒယော) နာဠိကေရရာဇဝတ္ထုသဟသ္သဗာဟုအဇ္ဇုနဝတ္ထုအာဒီနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။

Mā te adhisare muñca, subāḷhamadhikopitanti, tāta, tava hadayaṃ kusalaṃ adhisaritvā atikkamitvā pavatte paresaṃ akusalakamme suṭṭhu bāḷhaṃ adhikopitaṃ kujjhāpitaṃ hutvā mā muñca, mā patiṭṭhāyatūti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta, yadā te vinicchaye ṭhitassa iminā puriso vā hato sandhi vā chinnoti coraṃ dassenti, tadā te paresaṃ vacanehi suṭṭhu kopitampi hadayaṃ kodhavasena mā muñca, apariggahetvā mā daṇḍaṃ paṇehi. Kiṃkāraṇā? Acorampi hi ‘‘coro’’ti gahetvā ānenti, tasmā akujjhitvā ubhinnaṃ attapaccatthikānaṃ kathaṃ sutvā suṭṭhu sodhetvā attapaccakkhena tassa corabhāvaṃ ñatvā paveṇiyā ṭhapitadaṇḍavasena kattabbaṃ karohi. Raññā hi uppannepi kodhe hadayaṃ sītalaṃ akatvā kammaṃ na kātabbaṃ. Yadā panassa hadayaṃ nibbutaṃ hoti mudukaṃ, tadā vinicchayakammaṃ kātabbaṃ. Pharuse hi citte pakkuthite udake mukhanimittaṃ viya kāraṇaṃ na paññāyati. Kodhasā hīti, tāta, kodhena hi bahūni phītāni rājakulāni akulabhāvaṃ gatāni mahāvināsameva pattānīti. Imassa panatthassa dīpanatthaṃ khantivādijātaka- (jā. 1.4.49 ādayo) nāḷikerarājavatthusahassabāhuajjunavatthuādīni kathetabbāni.

မာ, တာတ, ဣသ္သရောမ္ဟီတိ, အနတ္ထာယ ပတာရယီတိ, တာတ, ‘‘အဟံ ပထဝိသ္သရော’’တိ မာ မဟာဇနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအနတ္ထာယ ပတာရယိ မာ ဩတာရယိ, ယထာ တံ အနတ္ထံ သမာဒာယ ဝတ္တတိ, မာ ဧဝမကာသီတိ အတ္ထော။ မာ တေ အာသီတိ, တာတ, တဝ ဝိဇိတေ မနုသ္သဇာတိကာနံ ဝာ တိရစ္ဆာနဇာတိကာနံ ဝာ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဒုခုဒ္ရယော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ မာ အာသိ။ ယထာ ဟိ အဓမ္မိကရာဇူနံ ဝိဇိတေ မနုသ္သာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကတ္ဝာ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဝ ရဋ္ဌဝာသီနံ တံ ဒုက္ခံ ယထာ န ဟောတိ, တထာ ကရောဟီတိ အတ္ထော။

Mā, tāta, issaromhīti, anatthāya patārayīti, tāta, ‘‘ahaṃ pathavissaro’’ti mā mahājanaṃ kāyaduccaritādianatthāya patārayi mā otārayi, yathā taṃ anatthaṃ samādāya vattati, mā evamakāsīti attho. Mā te āsīti, tāta, tava vijite manussajātikānaṃ vā tiracchānajātikānaṃ vā itthipurisānaṃ dukhudrayo dukkhuppatti mā āsi. Yathā hi adhammikarājūnaṃ vijite manussā kāyaduccaritādīni katvā niraye uppajjanti, tava raṭṭhavāsīnaṃ taṃ dukkhaṃ yathā na hoti, tathā karohīti attho.

အပေတလောမဟံသသ္သာတိ အတ္တာနုဝာဒာဒိဘယေဟိ နိဗ္ဘယသ္သ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒသ္သေတိ – တာတ, ယော ရာဇာ ကိသ္မိဉ္စိ အာသင္ကံ အကတ္ဝာ အတ္တနော ကာမမေဝ အနုသ္သရတိ, ဆန္ဒဝသေန ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ကရောတိ, ဝိသ္သဋ္ဌယဋ္ဌိ ဝိယ အန္ဓော နိရင္ကုသော ဝိယ စ စဏ္ဍဟတ္ထီ ဟောတိ, တသ္သ သဗ္ဗေ ဘောဂာ ဝိနသ္သန္တိ, တသ္သ တံ ဘောဂဗ္ယသနံ အဃံ ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။

Apetalomahaṃsassāti attānuvādādibhayehi nibbhayassa. Iminā imaṃ dasseti – tāta, yo rājā kismiñci āsaṅkaṃ akatvā attano kāmameva anussarati, chandavasena yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ karoti, vissaṭṭhayaṭṭhi viya andho niraṅkuso viya ca caṇḍahatthī hoti, tassa sabbe bhogā vinassanti, tassa taṃ bhogabyasanaṃ aghaṃ dukkhanti vuccati.

တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒာတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒက္ခသ္သုဒာနီတိ, တာတ, တ္ဝံ ဣမံ အနုသာသနိံ သုတ္ဝာ ဣဒာနိ ဒက္ခော အနလသော ပုညာနံ ကရဏေန ပုညကရော သုရာဒိပရိဟရဏေန။ အသောဏ္ဍော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကသ္သ အတ္ထသ္သ အဝိနာသနေန အဝိနာသကော ဘဝေယ္ယာသီတိ။ သီလဝာသ္သူတိ သီလဝာ အာစာရသမ္ပန္နော ဘဝ, ဒသသု ရာဇဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ။ ဒုသ္သီလော ဝိနိပာတိကောတိ ဒုသ္သီလော ဟိ, မဟာရာဇ, အတ္တာနံ နိရယေ ဝိနိပာတေန္တော ဝိနိပာတိကော နာမ ဟောတီတိ။

Tattheva te vattapadāti purimanayeneva yojetabbaṃ. Dakkhassudānīti, tāta, tvaṃ imaṃ anusāsaniṃ sutvā idāni dakkho analaso puññānaṃ karaṇena puññakaro surādipariharaṇena. Asoṇḍo diṭṭhadhammikasamparāyikassa atthassa avināsanena avināsako bhaveyyāsīti. Sīlavāssūti sīlavā ācārasampanno bhava, dasasu rājadhammesu patiṭṭhāya rajjaṃ kārehi. Dussīlo vinipātikoti dussīlo hi, mahārāja, attānaṃ niraye vinipātento vinipātiko nāma hotīti.

ဧဝံ ကုဏ္ဍလိနီပိ ဧကာဒသဟိ ဂာထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော အမစ္စေ အာမန္တေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘောန္တော! အမစ္စာ မမ ဓီတာယ ကုဏ္ဍလိနိယာ ဧဝံ ကထယမာနာယ ကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ ကတ’’န္တိ။ ဘဏ္ဍာဂာရိကေန, ဒေဝာတိ။ ‘‘တေန ဟိသ္သာ ဘဏ္ဍာဂာရိကဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ကုဏ္ဍလိနိံ ဌာနန္တရေ ဌပေသိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဏ္ဍာဂာရိကဋ္ဌာနေ ဌတ္ဝာ ပိတု ကမ္မံ အကာသီတိ။

Evaṃ kuṇḍalinīpi ekādasahi gāthāhi dhammaṃ desesi. Rājā tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi – ‘‘bhonto! Amaccā mama dhītāya kuṇḍaliniyā evaṃ kathayamānāya kena kattabbaṃ kiccaṃ kata’’nti. Bhaṇḍāgārikena, devāti. ‘‘Tena hissā bhaṇḍāgārikaṭṭhānaṃ dammī’’ti kuṇḍaliniṃ ṭhānantare ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya bhaṇḍāgārikaṭṭhāne ṭhatvā pitu kammaṃ akāsīti.

ကုဏ္ဍလိနိပဉ္ဟော နိဋ္ဌိတော။

Kuṇḍalinipañho niṭṭhito.

ပုန ရာဇာ ကတိပာဟစ္စယေန ပုရိမနယေနေဝ ဇမ္ဗုကပဏ္ဍိတသ္သ သန္တိကံ ဒူတံ ပေသေတ္ဝာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတ္ဝာ ပစ္စာဂတော တတ္ထေဝ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ နိသီဒိ။ အမစ္စော ဇမ္ဗုကပဏ္ဍိတံ ကဉ္စနဘဒ္ဒပီဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ ပီဌံ သီသေနာဒာယ အာဂစ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတော ပိတု အင္ကေ နိသီဒိတ္ဝာ ကီဠိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ ကဉ္စနပီဌေယေဝ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တော ဂာထမာဟ –

Puna rājā katipāhaccayena purimanayeneva jambukapaṇḍitassa santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha gantvā sampattiṃ anubhavitvā paccāgato tattheva maṇḍapamajjhe nisīdi. Amacco jambukapaṇḍitaṃ kañcanabhaddapīṭhe nisīdāpetvā pīṭhaṃ sīsenādāya āgacchi. Paṇḍito pitu aṅke nisīditvā kīḷitvā gantvā kañcanapīṭheyeva nisīdi. Atha naṃ rājā pañhaṃ pucchanto gāthamāha –

၂၆.

26.

‘‘အပုစ္ဆိမ္ဟ ကောသိယဂောတ္တံ၊ ကုဏ္ဍလိနိံ တထေဝ စ။

‘‘Apucchimha kosiyagottaṃ, kuṇḍaliniṃ tatheva ca;

တ္ဝံ ဒာနိ ဝဒေဟိ ဇမ္ဗုက၊ ဗလာနံ ဗလမုတ္တမ’’န္တိ။

Tvaṃ dāni vadehi jambuka, balānaṃ balamuttama’’nti.

တသ္သတ္ထော – တာတ, ဇမ္ဗုက, အဟံ တဝ ဘာတရံ ကောသိယဂောတ္တံ ဝေသ္သန္တရံ ဘဂိနိဉ္စ တေ ကုဏ္ဍလိနိံ ရာဇဓမ္မံ အပုစ္ဆိံ, တေ အတ္တနော ဗလေန ကထေသုံ, ယထာ ပန တေ ပုစ္ဆိံ, တထေဝ ဣဒာနိ, ပုတ္တ ဇမ္ဗုက, တံ ပုစ္ဆာမိ, တ္ဝံ မေ ရာဇဓမ္မဉ္စ ဗလာနံ ဥတ္တမံ ဗလဉ္စ ကထေဟီတိ။

Tassattho – tāta, jambuka, ahaṃ tava bhātaraṃ kosiyagottaṃ vessantaraṃ bhaginiñca te kuṇḍaliniṃ rājadhammaṃ apucchiṃ, te attano balena kathesuṃ, yathā pana te pucchiṃ, tatheva idāni, putta jambuka, taṃ pucchāmi, tvaṃ me rājadhammañca balānaṃ uttamaṃ balañca kathehīti.

ဧဝံ ရာဇာ မဟာသတ္တံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တော အညေသံ ပုစ္ဆိတနိယာမေန အပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိသေသေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ။ အထသ္သ ပဏ္ဍိတော ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ဩဟိတသောတော သုဏာဟိ, သဗ္ဗံ တေ ကထေသ္သာမီ’’တိ ပသာရိတဟတ္ထေ သဟသ္သတ္ထဝိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ –

Evaṃ rājā mahāsattaṃ pañhaṃ pucchanto aññesaṃ pucchitaniyāmena apucchitvā visesetvā pucchi. Athassa paṇḍito ‘‘tena hi, mahārāja, ohitasoto suṇāhi, sabbaṃ te kathessāmī’’ti pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya dhammadesanaṃ ārabhi –

၂၇.

27.

‘‘ဗလံ ပဉ္စဝိဓံ လောကေ၊ ပုရိသသ္မိံ မဟဂ္ဂတေ။

‘‘Balaṃ pañcavidhaṃ loke, purisasmiṃ mahaggate;

တတ္ထ ဗာဟုဗလံ နာမ၊ စရိမံ ဝုစ္စတေ ဗလံ။

Tattha bāhubalaṃ nāma, carimaṃ vuccate balaṃ.

၂၈.

28.

‘‘ဘောဂဗလဉ္စ ဒီဃာဝု၊ ဒုတိယံ ဝုစ္စတေ ဗလံ။

‘‘Bhogabalañca dīghāvu, dutiyaṃ vuccate balaṃ;

အမစ္စဗလဉ္စ ဒီဃာဝု၊ တတိယံ ဝုစ္စတေ ဗလံ။

Amaccabalañca dīghāvu, tatiyaṃ vuccate balaṃ.

၂၉.

29.

‘‘အဘိဇစ္စဗလဉ္စေဝ၊ တံ စတုတ္ထံ အသံသယံ။

‘‘Abhijaccabalañceva, taṃ catutthaṃ asaṃsayaṃ;

ယာနိ စေတာနိ သဗ္ဗာနိ၊ အဓိဂဏ္ဟာတိ ပဏ္ဍိတော။

Yāni cetāni sabbāni, adhigaṇhāti paṇḍito.

၃၀.

30.

‘‘တံ ဗလာနံ ဗလံ သေဋ္ဌံ၊ အဂ္ဂံ ပညာဗလံ ဗလံ။

‘‘Taṃ balānaṃ balaṃ seṭṭhaṃ, aggaṃ paññābalaṃ balaṃ;

ပညာဗလေနုပတ္ထဒ္ဓော၊ အတ္ထံ ဝိန္ဒတိ ပဏ္ဍိတော။

Paññābalenupatthaddho, atthaṃ vindati paṇḍito.

၃၁.

31.

‘‘အပိ စေ လဘတိ မန္ဒော၊ ဖီတံ ဓရဏိမုတ္တမံ။

‘‘Api ce labhati mando, phītaṃ dharaṇimuttamaṃ;

အကာမသ္သ ပသယ္ဟံ ဝာ၊ အညော တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။

Akāmassa pasayhaṃ vā, añño taṃ paṭipajjati.

၃၂.

32.

‘‘အဘိဇာတောပိ စေ ဟောတိ၊ ရဇ္ဇံ လဒ္ဓာန ခတ္တိယော။

‘‘Abhijātopi ce hoti, rajjaṃ laddhāna khattiyo;

ဒုပ္ပညော ဟိ ကာသိပတိ၊ သဗ္ဗေနပိ န ဇီဝတိ။

Duppañño hi kāsipati, sabbenapi na jīvati.

၃၃.

33.

‘‘ပညာဝ သုတံ ဝိနိစ္ဆိနီ၊ ပညာ ကိတ္တိသိလောကဝဍ္ဎနီ။

‘‘Paññāva sutaṃ vinicchinī, paññā kittisilokavaḍḍhanī;

ပညာသဟိတော နရော ဣဓ၊ အပိ ဒုက္ခေ သုခာနိ ဝိန္ဒတိ။

Paññāsahito naro idha, api dukkhe sukhāni vindati.

၃၄.

34.

‘‘ပညဉ္စ ခော အသုသ္သူသံ၊ န ကောစိ အဓိဂစ္ဆတိ။

‘‘Paññañca kho asussūsaṃ, na koci adhigacchati;

ဗဟုသ္သုတံ အနာဂမ္မ၊ ဓမ္မဋ္ဌံ အဝိနိဗ္ဘုဇံ။

Bahussutaṃ anāgamma, dhammaṭṭhaṃ avinibbhujaṃ.

၃၅.

35.

‘‘ယော စ ဓမ္မဝိဘင္ဂညူ၊ ကာလုဋ္ဌာယီ အတန္ဒိတော။

‘‘Yo ca dhammavibhaṅgaññū, kāluṭṭhāyī atandito;

အနုဋ္ဌဟတိ ကာလေန၊ ကမ္မဖလံ တသ္သိဇ္ဈတိ။

Anuṭṭhahati kālena, kammaphalaṃ tassijjhati.

၃၆.

36.

‘‘အနာယတနသီလသ္သ၊ အနာယတနသေဝိနော။

‘‘Anāyatanasīlassa, anāyatanasevino;

န နိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိသ္သ၊ သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ။

Na nibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

၃၇.

37.

‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ ပယုတ္တသ္သ၊ တထာယတနသေဝိနော။

‘‘Ajjhattañca payuttassa, tathāyatanasevino;

အနိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိသ္သ၊ သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ။

Anibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

၃၈.

38.

‘‘ယောဂပ္ပယောဂသင္ခာတံ၊ သမ္ဘတသ္သာနုရက္ခဏံ။

‘‘Yogappayogasaṅkhātaṃ, sambhatassānurakkhaṇaṃ;

တာနိ တ္ဝံ တာတ သေဝသ္သု၊ မာ အကမ္မာယ ရန္ဓယိ။

Tāni tvaṃ tāta sevassu, mā akammāya randhayi;

အကမ္မုနာ ဟိ ဒုမ္မေဓော၊ နဠာဂာရံဝ သီဒတီ’’တိ။

Akammunā hi dummedho, naḷāgāraṃva sīdatī’’ti.

တတ္ထ မဟဂ္ဂတေတိ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ မဟဇ္ဈာသယေ ပုရိသေ ပဉ္စဝိဓံ ဗလံ ဟောတိ။ ဗာဟုဗလန္တိ ကာယဗလံ။ စရိမန္တိ တံ အတိမဟန္တမ္ပိ သမာနံ လာမကမေဝ။ ကိံကာရဏာ? အန္ဓဗာလဘာဝေန။ သစေ ဟိ ကာယဗလံ မဟန္တံ နာမ ဘဝေယ္ယ, ဝာရဏဗလတော လဋုကိကာယ ဗလံ ခုဒ္ဒကံ ဘဝေယ္ယ, ဝာရဏဗလံ ပန အန္ဓဗာလဘာဝေန မရဏသ္သ ပစ္စယံ ဇာတံ, လဋုကိကာ အတ္တနော ဉာဏကုသလတာယ ဝာရဏံ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပေသိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘န ဟေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဗလေန ကိစ္စံ, ဗလဉ္ဟိ ဗာလသ္သ ဝဓာယ ဟောတီ’’တိ သုတ္တံ (ဇာ. ၁.၅.၄၂) အာဟရိတဗ္ဗံ။

Tattha mahaggateti, mahārāja, imasmiṃ sattaloke mahajjhāsaye purise pañcavidhaṃ balaṃ hoti. Bāhubalanti kāyabalaṃ. Carimanti taṃ atimahantampi samānaṃ lāmakameva. Kiṃkāraṇā? Andhabālabhāvena. Sace hi kāyabalaṃ mahantaṃ nāma bhaveyya, vāraṇabalato laṭukikāya balaṃ khuddakaṃ bhaveyya, vāraṇabalaṃ pana andhabālabhāvena maraṇassa paccayaṃ jātaṃ, laṭukikā attano ñāṇakusalatāya vāraṇaṃ jīvitakkhayaṃ pāpesi. Imasmiṃ panatthe ‘‘na heva sabbattha balena kiccaṃ, balañhi bālassa vadhāya hotī’’ti suttaṃ (jā. 1.5.42) āharitabbaṃ.

ဘောဂဗလန္တိ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန သဗ္ဗံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ ဥပဘောဂဇာတံ ဘောဂဗလံ နာမ, တံ ကာယဗလတော မဟန္တတရံ။ အမစ္စဗလန္တိ အဘေဇ္ဇမန္တသ္သ သူရသ္သ သုဟဒယသ္သ အမစ္စမဏ္ဍလသ္သ အတ္ထိတာ, တံ ဗလံ သင္ဂာမသူရတာယ ပုရိမေဟိ ဗလေဟိ မဟန္တတရံ။ အဘိဇစ္စဗလန္တိ တီဏိ ကုလာနိ အတိက္ကမိတ္ဝာ ခတ္တိယကုလဝသေန ဇာတိသမ္ပတ္တိ , တံ ဣတရေဟိ ဗလေဟိ မဟန္တတရံ။ ဇာတိသမ္ပန္နာ ဧဝ ဟိ သုဇ္ဈန္တိ, န ဣတရေတိ။ ယာနိ စေတာနီတိ ယာနိ စ ဧတာနိ စတ္တာရိပိ ဗလာနိ ပဏ္ဍိတော ပညာနုဘာဝေန အဓိဂဏ္ဟာတိ အဘိဘဝတိ, တံ သဗ္ဗဗလာနံ ပညာဗလံ သေဋ္ဌန္တိ စ အဂ္ဂန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကိံကာရဏာ? တေန ဟိ ဗလေန ဥပတ္ထဒ္ဓော ပဏ္ဍိတော အတ္ထံ ဝိန္ဒတိ, ဝုဍ္ဎိံ ပာပုဏာတိ ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ‘‘ပုဏ္ဏံ နဒိံ ယေန စ ပေယ္ယမာဟူ’’တိ ပုဏ္ဏနဒီဇာတကဉ္စ (ဇာ. ၁.၂.၁၂၇ အာဒယော) သိရီကာဠကဏ္ဏိပဉ္ဟံ ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉ္ဟဉ္စ သတ္တုဘသ္တဇာတက- (ဇာ. ၁.၇.၄၆ အာဒယော) သမ္ဘဝဇာတက- (ဇာ. ၁.၁၆.၁၃၈ အာဒယော) သရဘင္ဂဇာတကာဒီနိ (ဇာ. ၂.၁၇.၅၀ အာဒယော) စ ကထေတဗ္ဗာနိ။

Bhogabalanti upatthambhanavasena sabbaṃ hiraññasuvaṇṇādi upabhogajātaṃ bhogabalaṃ nāma, taṃ kāyabalato mahantataraṃ. Amaccabalanti abhejjamantassa sūrassa suhadayassa amaccamaṇḍalassa atthitā, taṃ balaṃ saṅgāmasūratāya purimehi balehi mahantataraṃ. Abhijaccabalanti tīṇi kulāni atikkamitvā khattiyakulavasena jātisampatti , taṃ itarehi balehi mahantataraṃ. Jātisampannā eva hi sujjhanti, na itareti. Yāni cetānīti yāni ca etāni cattāripi balāni paṇḍito paññānubhāvena adhigaṇhāti abhibhavati, taṃ sabbabalānaṃ paññābalaṃ seṭṭhanti ca agganti ca vuccati. Kiṃkāraṇā? Tena hi balena upatthaddho paṇḍito atthaṃ vindati, vuḍḍhiṃ pāpuṇāti . Tadatthajotanatthaṃ ‘‘puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyyamāhū’’ti puṇṇanadījātakañca (jā. 1.2.127 ādayo) sirīkāḷakaṇṇipañhaṃ pañcapaṇḍitapañhañca sattubhastajātaka- (jā. 1.7.46 ādayo) sambhavajātaka- (jā. 1.16.138 ādayo) sarabhaṅgajātakādīni (jā. 2.17.50 ādayo) ca kathetabbāni.

မန္ဒောတိ မန္ဒပညော ဗာလော။ ဖီတန္တိ, တာတ, မန္ဒပညော ပုဂ္ဂလော သတ္တရတနပုဏ္ဏံ စေပိ ဥတ္တမံ ဓရဏိံ လဘတိ, တသ္သ အနိစ္ဆမာနသ္သေဝ ပသယ္ဟကာရံ ဝာ ပန ကတ္ဝာ အညော ပညာသမ္ပန္နော တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မန္ဒော ဟိ လဒ္ဓံ ယသံ ရက္ခိတုံ ကုလသန္တကံ ဝာ ပန ပဝေဏိအာဂတမ္ပိ ရဇ္ဇံ အဓိဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ‘‘အဒ္ဓာ ပာဒဉ္ဇလီ သဗ္ဗေ, ပညာယ အတိရောစတီ’’တိ ပာဒဉ္ဇလီဇာတကံ (ဇာ. ၁.၂.၁၉၄-၁၉၅) ကထေတဗ္ဗံ။ လဒ္ဓာနာတိ ဇာတိသမ္ပတ္တိံ နိသ္သာယ ကုလသန္တကံ ရဇ္ဇံ လဘိတ္ဝာပိ။ သဗ္ဗေနပီတိ တေန သကလေနပိ ရဇ္ဇေန န ဇီဝတိ, အနုပာယကုသလတာယ ဒုဂ္ဂတောဝ ဟောတီတိ။

Mandoti mandapañño bālo. Phītanti, tāta, mandapañño puggalo sattaratanapuṇṇaṃ cepi uttamaṃ dharaṇiṃ labhati, tassa anicchamānasseva pasayhakāraṃ vā pana katvā añño paññāsampanno taṃ paṭipajjati. Mando hi laddhaṃ yasaṃ rakkhituṃ kulasantakaṃ vā pana paveṇiāgatampi rajjaṃ adhigantuṃ na sakkoti. Tadatthajotanatthaṃ ‘‘addhā pādañjalī sabbe, paññāya atirocatī’’ti pādañjalījātakaṃ (jā. 1.2.194-195) kathetabbaṃ. Laddhānāti jātisampattiṃ nissāya kulasantakaṃ rajjaṃ labhitvāpi. Sabbenapīti tena sakalenapi rajjena na jīvati, anupāyakusalatāya duggatova hotīti.

ဧဝံ မဟာသတ္တော ဧတ္တကေန ဌာနေန အပဏ္ဍိတသ္သ အဂုဏံ ကထေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပညံ ပသံသန္တော ‘‘ပညာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုတန္တိ သုတပရိယတ္တိ။ တဉ္ဟိ ပညာဝ ဝိနိစ္ဆိနတိ။ ကိတ္တိသိလောကဝဍ္ဎနီတိ ကိတ္တိဃောသသ္သ စ လာဘသက္ကာရသ္သ စ ဝဍ္ဎနီ။ ဒုက္ခေ သုခာနိ ဝိန္ဒတီတိ ဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေပိ နိဗ္ဘယော ဟုတ္ဝာ ဥပာယကုသလတာယ သုခံ ပဋိလဘတိ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ –

Evaṃ mahāsatto ettakena ṭhānena apaṇḍitassa aguṇaṃ kathetvā idāni paññaṃ pasaṃsanto ‘‘paññā’’tiādimāha. Tattha sutanti sutapariyatti. Tañhi paññāva vinicchinati. Kittisilokavaḍḍhanīti kittighosassa ca lābhasakkārassa ca vaḍḍhanī. Dukkhe sukhāni vindatīti dukkhe uppannepi nibbhayo hutvā upāyakusalatāya sukhaṃ paṭilabhati. Tadatthadīpanatthaṃ –

‘‘ယသ္သေတေ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဝာနရိန္ဒ ယထာ တဝ’’။ (ဇာ. ၁.၁.၅၇)။

‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava’’. (jā. 1.1.57);

အလမေတေဟိ အမ္ဗေဟိ၊ ဇမ္ဗူဟိ ပနသေဟိ စာ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၂.၁၁၅) –

Alametehi ambehi, jambūhi panasehi cā’’ti. (jā. 1.2.115) –

အာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။

Ādīni jātakāni kathetabbāni.

အသုသ္သူသန္တိ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလေ အပယိရုပာသန္တော အသ္သုဏန္တော။ ဓမ္မဋ္ဌန္တိ သဘာဝကာရဏေ ဌိတံ ဗဟုသ္သုတံ အနာဂမ္မ တံ အသဒ္ဒဟန္တော။ အဝိနိဗ္ဘုဇန္တိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ အနောဂာဟန္တော အတီရေန္တော န ကောစိ ပညံ အဓိဂစ္ဆတိ, တာတာတိ။

Asussūsanti paṇḍitapuggale apayirupāsanto assuṇanto. Dhammaṭṭhanti sabhāvakāraṇe ṭhitaṃ bahussutaṃ anāgamma taṃ asaddahanto. Avinibbhujanti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ anogāhanto atīrento na koci paññaṃ adhigacchati, tātāti.

ဓမ္မဝိဘင္ဂညူတိ ဒသကုသလကမ္မပထဝိဘင္ဂကုသလော။ ကာလုဋ္ဌာယီတိ ဝီရိယံ ကာတုံ ယုတ္တကာလေ ဝီရိယသ္သ ကာရကော။ အနုဋ္ဌဟတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောတိ။ တသ္သာတိ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ကမ္မဖလံ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ အနာယတနသီလသ္သာတိ အနာယတနံ ဝုစ္စတိ လာဘယသသုခာနံ အနာကရော ဒုသ္သီလ္ယကမ္မံ, တံသီလသ္သ တေန ဒုသ္သီလ္ယကမ္မေန သမန္နာဂတသ္သ, အနာယတနဘူတမေဝ ဒုသ္သီလပုဂ္ဂလံ သေဝန္တသ္သ, ကုသလသ္သ ကမ္မသ္သ ကရဏကာလေ နိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိသ္သ နိဗ္ဗိန္ဒိတ္ဝာ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ဝာ ကရောန္တသ္သ ဧဝရူပသ္သ, တာတ, ပုဂ္ဂလသ္သ ကမ္မာနံ အတ္ထော သမ္မာ န ဝိပစ္စတိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, တီဏိ ကုလဂ္ဂာနိ စ ဆ ကာမသဂ္ဂာနိ စ န ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တဉ္စာတိ အတ္တနော နိယကဇ္ဈတ္တံ အနိစ္စဘာဝနာဒိဝသေန ပယုတ္တသ္သ။ တထာယတနသေဝိနောတိ တထေဝ သီလဝန္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝမာနသ္သ။ ဝိပစ္စတီတိ သမ္ပဇ္ဇတိ မဟန္တံ ယသံ ဒေတိ။

Dhammavibhaṅgaññūti dasakusalakammapathavibhaṅgakusalo. Kāluṭṭhāyīti vīriyaṃ kātuṃ yuttakāle vīriyassa kārako. Anuṭṭhahatīti tasmiṃ tasmiṃ kāle taṃ taṃ kiccaṃ karoti. Tassāti tassa puggalassa kammaphalaṃ samijjhati nipphajjati. Anāyatanasīlassāti anāyatanaṃ vuccati lābhayasasukhānaṃ anākaro dussīlyakammaṃ, taṃsīlassa tena dussīlyakammena samannāgatassa, anāyatanabhūtameva dussīlapuggalaṃ sevantassa, kusalassa kammassa karaṇakāle nibbindiyakārissa nibbinditvā ukkaṇṭhitvā karontassa evarūpassa, tāta, puggalassa kammānaṃ attho sammā na vipaccati na sampajjati, tīṇi kulaggāni ca cha kāmasaggāni ca na upanetīti attho. Ajjhattañcāti attano niyakajjhattaṃ aniccabhāvanādivasena payuttassa. Tathāyatanasevinoti tatheva sīlavante puggale sevamānassa. Vipaccatīti sampajjati mahantaṃ yasaṃ deti.

ယောဂပ္ပယောဂသင္ခာတန္တိ ယောဂေ ယုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကေ ကာရဏေ ပယောဂကောဋ္ဌာသဘူတံ ပညံ။ သမ္ဘတသ္သာတိ ရာသိကတသ္သ ဓနသ္သ အနုရက္ခဏံ။ တာနိ တ္ဝန္တိ ဧတာနိ စ ဒ္ဝေ ပုရိမာနိ စ မယာ ဝုတ္တကာရဏာနိ သဗ္ဗာနိ, တာတ, တ္ဝံ သေဝသ္သု, မယာ ဝုတ္တံ ဩဝာဒံ ဟဒယေ ကတ္ဝာ အတ္တနော ဃရေ ဓနံ ရက္ခ။ မာ အကမ္မာယ ရန္ဓယီတိ အယုတ္တေန အကာရဏေန မာ ရန္ဓယိ, တံ ဓနံ မာ ဈာပယိ မာ နာသယိ။ ကိံကာရဏာ? အကမ္မုနာ ဟီတိ အယုတ္တကမ္မကရဏေန ဒုမ္မေဓော ပုဂ္ဂလော သကံ ဓနံ နာသေတ္ဝာ ပစ္ဆာ ဒုဂ္ဂတော။ နဠာဂာရံဝ သီဒတီတိ ယထာ နဠာဂာရံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဇီရမာနံ အပ္ပတိဋ္ဌံ ပတတိ, ဧဝံ အကာရဏေန ဓနံ နာသေတ္ဝာ အပာယေသု နိဗ္ဗတ္တတီတိ။

Yogappayogasaṅkhātanti yoge yuñjitabbayuttake kāraṇe payogakoṭṭhāsabhūtaṃ paññaṃ. Sambhatassāti rāsikatassa dhanassa anurakkhaṇaṃ. Tāni tvanti etāni ca dve purimāni ca mayā vuttakāraṇāni sabbāni, tāta, tvaṃ sevassu, mayā vuttaṃ ovādaṃ hadaye katvā attano ghare dhanaṃ rakkha. Mā akammāya randhayīti ayuttena akāraṇena mā randhayi, taṃ dhanaṃ mā jhāpayi mā nāsayi. Kiṃkāraṇā? Akammunā hīti ayuttakammakaraṇena dummedho puggalo sakaṃ dhanaṃ nāsetvā pacchā duggato. Naḷāgāraṃva sīdatīti yathā naḷāgāraṃ mūlato paṭṭhāya jīramānaṃ appatiṭṭhaṃ patati, evaṃ akāraṇena dhanaṃ nāsetvā apāyesu nibbattatīti.

ဧဝမ္ပိ ဗောဓိသတ္တော ဧတ္တကေန ဌာနေန ပဉ္စ ဗလာနိ ဝဏ္ဏေတ္ဝာ ပညာဗလံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ စန္ဒမဏ္ဍလံ နီဟရန္တော ဝိယ ကထေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဒသဟိ ဂာထာဟိ ရညော ဩဝာဒံ ဒေန္တော အာဟ –

Evampi bodhisatto ettakena ṭhānena pañca balāni vaṇṇetvā paññābalaṃ ukkhipitvā candamaṇḍalaṃ nīharanto viya kathetvā idāni dasahi gāthāhi rañño ovādaṃ dento āha –

၃၉.

39.

‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ၊ မာတာပိတူသု ခတ္တိယ။

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;