| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
១៣. តេវិជ្ជសុត្តវណ្ណនា
13. Tevijjasuttavaṇṇanā
៥១៨. ឧត្តរេនាតិ ឯត្ថ ឯន-សទ្ទោ ទិសាវាចីសទ្ទតោ បញ្ចមីអន្តតោ អទូរត្ថោ ឥច្ឆិតោ, តស្មា ឧត្តរេន-សទ្ទេន អទូរត្ថជោតនំ ទស្សេន្តោ ‘‘អទូរេ ឧត្តរបស្សេ’’តិ អាហ។ អក្ខរចិន្តកា បន ឯន-សទ្ទយោគេ អវធិវាចិនិ បទេ ឧបយោគវចនំ ឥច្ឆន្តិ។ អត្ថោ បន សាមិវសេនេវ ឥច្ឆិតោតិ ឥធ សាមិវចនវសេនេវ វុត្តំ។
518.Uttarenāti ettha ena-saddo disāvācīsaddato pañcamīantato adūrattho icchito, tasmā uttarena-saddena adūratthajotanaṃ dassento ‘‘adūre uttarapasse’’ti āha. Akkharacintakā pana ena-saddayoge avadhivācini pade upayogavacanaṃ icchanti. Attho pana sāmivaseneva icchitoti idha sāmivacanavaseneva vuttaṃ.
៥១៩. កុលចារិត្តាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន មន្តជ្ឈេនាភិរូបតាទិសម្បត្តិំ សង្គណ្ហាតិ។ មន្តសជ្ឈាយករណត្ថន្តិ អាថព្ពណមន្តានំ សជ្ឈាយករណត្ថំ, តេនាហ ‘‘អញ្ញេសំ ពហូនំ បវេសនំ និវារេត្វា’’តិ។
519.Kulacārittādīti ādi-saddena mantajjhenābhirūpatādisampattiṃ saṅgaṇhāti. Mantasajjhāyakaraṇatthanti āthabbaṇamantānaṃ sajjhāyakaraṇatthaṃ, tenāha ‘‘aññesaṃ bahūnaṃ pavesanaṃ nivāretvā’’ti.
មគ្គាមគ្គកថាវណ្ណនា
Maggāmaggakathāvaṇṇanā
៥២០. ‘‘ជង្ឃចារ’’ន្តិ ចង្កមតោ ឥតោ ចិតោ ច ចរណមាហ។ សោ ហិ ជង្ឃាសុ កិលមថវិនោទនត្ថោ ចារោតិ តថា វុត្តោ។ តេនាហ ‘‘អនុចង្កមន្តានំ អនុវិចរន្តាន’’ន្តិ។ តេនាតិ ឧភោសុបិ អនុចង្កមនានុវិចារណានំ លព្ភនតោ។ សហាយា ហិ តេ អញ្ញមញ្ញ សភាគវុត្តិកា។ ‘‘មគ្គោ’’តិ ឥច្ឆិតដ្ឋានំ ឧជុកំ មគ្គតិ ឧបគច្ឆតិ ឯតេនាតិ មគ្គោ, ឧជុមគ្គោ។ តទញ្ញោ អមគ្គោ, តស្មិំ មគ្គេ ច អមគ្គេ ច។ បដិបទន្តិ ព្រហ្មលោកគាមិមគ្គស្ស បុព្ពភាគបដិបទំ។
520.‘‘Jaṅghacāra’’nti caṅkamato ito cito ca caraṇamāha. So hi jaṅghāsu kilamathavinodanattho cāroti tathā vutto. Tenāha ‘‘anucaṅkamantānaṃ anuvicarantāna’’nti. Tenāti ubhosupi anucaṅkamanānuvicāraṇānaṃ labbhanato. Sahāyā hi te aññamañña sabhāgavuttikā. ‘‘Maggo’’ti icchitaṭṭhānaṃ ujukaṃ maggati upagacchati etenāti maggo, ujumaggo. Tadañño amaggo, tasmiṃ magge ca amagge ca. Paṭipadanti brahmalokagāmimaggassa pubbabhāgapaṭipadaṃ.
និយ្យាតីតិ និយ្យានីយោ, សោ ឯវ ‘‘និយ្យានិកោ’’តិ វុត្តោតិ អាហ ‘‘និយ្យាយន្តោ’’តិ។ យស្មា និយ្យាតបុគ្គលវសេនស្ស និយ្យានិកភាវោ , តស្មា ‘‘និយ្យាយន្តោ’’តិ បុគ្គលស្ស យោនិសោ បដិបជ្ជនវសេន និយ្យាយន្តោ មគ្គោ ‘‘និយ្យាតី’’តិ វុត្តោ។ ករោតីតិ អត្តនោ សន្តានេ ឧប្បាទេតិ។ ឧប្បាទេន្តោយេវ ហិ តត្ថ បដិបជ្ជតិ នាម។ សហ ព្យេតិ វត្តតីតិ សហព្យោ, សហវត្តនកោ ។ តស្ស ភាវោ សហព្យតាតិ អាហ ‘‘សហភាវាយា’’តិអាទិ។ សហភាវោតិ ច សលោកតា, សមីបតា វា វេទិតព្ពា, តេនាហ ‘‘ឯកដ្ឋានេ បាតុភាវាយា’’តិ។ សកមេវ អាចរិយវាទន្តិ អត្តនោ អាចរិយេន បោក្ខរសាតិនា កថិតមេវ អាចរិយវាទំ។ ថោមេត្វា បគ្គណ្ហិត្វា ‘‘អយមេវ ឧជុមគ្គោ អយមញ្ជសាយនោ’’តិ បសំសិត្វា ឧក្កំសិត្វា។ ភារទ្វាជោបិ សកមេវាតិ ភារទ្វាជោបិ មាណវោ អត្តនោ អាចរិយេន តារុក្ខេន កថិតមេវ អាចរិយវាទំ ថោមេត្វា បគ្គណ្ហិត្វា វិចរតីតិ យោជនា។ តេន វុត្តន្តិ តេន យថា តថា វា អភិនិវិដ្ឋភាវេន វុត្តំ បាឡិយំ។
Niyyātīti niyyānīyo, so eva ‘‘niyyāniko’’ti vuttoti āha ‘‘niyyāyanto’’ti. Yasmā niyyātapuggalavasenassa niyyānikabhāvo , tasmā ‘‘niyyāyanto’’ti puggalassa yoniso paṭipajjanavasena niyyāyanto maggo ‘‘niyyātī’’ti vutto. Karotīti attano santāne uppādeti. Uppādentoyeva hi tattha paṭipajjati nāma. Saha byeti vattatīti sahabyo, sahavattanako . Tassa bhāvo sahabyatāti āha ‘‘sahabhāvāyā’’tiādi. Sahabhāvoti ca salokatā, samīpatā vā veditabbā, tenāha ‘‘ekaṭṭhāne pātubhāvāyā’’ti. Sakameva ācariyavādanti attano ācariyena pokkharasātinā kathitameva ācariyavādaṃ. Thometvā paggaṇhitvā ‘‘ayameva ujumaggo ayamañjasāyano’’ti pasaṃsitvā ukkaṃsitvā. Bhāradvājopisakamevāti bhāradvājopi māṇavo attano ācariyena tārukkhena kathitameva ācariyavādaṃ thometvā paggaṇhitvā vicaratīti yojanā. Tena vuttanti tena yathā tathā vā abhiniviṭṭhabhāvena vuttaṃ pāḷiyaṃ.
៥២១-២. អនិយ្យានិកា វាតិ អប្បាដិហារិយាវ អញ្ញមញ្ញស្ស វាទេ ទោសំ ទស្សេត្វា អវិបរីតត្ថទស្សនត្ថំ ឧត្តររហិតា ឯវ។ អញ្ញមញ្ញស្ស វាទស្ស អាទិតោ វិរុទ្ធគ្គហណំ វិគ្គហោ, ស្វេវ វិវទនវសេន អបរាបរំ ឧប្បន្នោ វិវាទោតិ អាហ ‘‘បុព្ពុប្បត្តិកោ វិគ្គហោ អបរភាគេ វិវាទោ’’តិ។ ទុវិធោបិ ឯសោ វិគ្គហោ, វិវាទោតិ ទ្វិធា វុត្តោបិ វិរោធោ។ នានាអាចរិយានំ វាទតោតិ នានារុចិកានំ អាចរិយានំ វាទភាវតោ។ នានាវាទោ នានាវិធោ វាទោតិ កត្វា។
521-2.Aniyyānikā vāti appāṭihāriyāva aññamaññassa vāde dosaṃ dassetvā aviparītatthadassanatthaṃ uttararahitā eva. Aññamaññassa vādassa ādito viruddhaggahaṇaṃ viggaho, sveva vivadanavasena aparāparaṃ uppanno vivādoti āha ‘‘pubbuppattiko viggaho aparabhāge vivādo’’ti. Duvidhopi eso viggaho, vivādoti dvidhā vuttopi virodho. Nānāācariyānaṃ vādatoti nānārucikānaṃ ācariyānaṃ vādabhāvato. Nānāvādo nānāvidho vādoti katvā.
៥២៣. ឯកស្សាបីតិ តុម្ហេសុ ទ្វីសុ ឯកស្សាបិ។ ឯកស្មិន្តិ សកវាទបរវាទេសុ ឯកស្មិម្បិ។ សំសយោ នត្ថីតិ ‘‘មគ្គោ នុ ខោ, ន មគ្គោ នុ ខោ’’តិ សំសយោ វិចិកិច្ឆា នត្ថិ។ អញ្ជសាយនភាវេ បន សំសយោ។ តេនាហ ‘‘ឯស កិរា’’តិអាទិ។ ភគវា បន យទិ សព្ពត្ថ មគ្គសញ្ញិនោ, ឯវំ សតិ ‘‘កិស្មិំ វោ វិគ្គហោ’’តិ បុច្ឆតិ។
523.Ekassāpīti tumhesu dvīsu ekassāpi. Ekasminti sakavādaparavādesu ekasmimpi. Saṃsayo natthīti ‘‘maggo nu kho, na maggo nu kho’’ti saṃsayo vicikicchā natthi. Añjasāyanabhāve pana saṃsayo. Tenāha ‘‘esa kirā’’tiādi. Bhagavā pana yadi sabbattha maggasaññino, evaṃ sati ‘‘kismiṃ vo viggaho’’ti pucchati.
៥២៤. ‘‘ឥច្ឆិតដ្ឋានំ ឧជុកំ មគ្គតិ ឧបគច្ឆតិ ឯតេនាតិ មគ្គោ, ឧជុមគ្គោ។ តទញ្ញោ អមគ្គោ’’តិ វុត្តោ វាយមត្ថោ។ សព្ពេ តេតិ សព្ពេបិ តេ នានាអាចរិយេហិ វុត្តមគ្គា។
524. ‘‘Icchitaṭṭhānaṃ ujukaṃ maggati upagacchati etenāti maggo, ujumaggo. Tadañño amaggo’’ti vutto vāyamattho. Sabbe teti sabbepi te nānāācariyehi vuttamaggā.
យេ បាឡិយំ ‘‘អទ្ធរិយា ព្រាហ្មណា’’តិអាទិនា វុត្តា។ អទ្ធរោ នាម យញ្ញវិសេសោ, តទុបយោគិភាវតោ ‘‘អទ្ធរិយា’’ ត្វេវ វុច្ចន្តិ យជូនិ, តានិ សជ្ឈាយន្តីតិ អទ្ធរិយា, យជុព្ពេទិនោ។ យេ ច តិត្តិរិឥសិនា កតេ មន្តេ សជ្ឈាយន្តិ, តេ តិត្តិរិយា, យជុព្ពេទិនោ ឯវ។ យជុព្ពេទសាខា ហេសា, យទិទំ តិត្តិរំ។ ឆន្ទោ វុច្ចតិ វិសេសតោ សាមវេទោ, តំ សរេន កាយន្តីតិ ឆន្ទោកា, សាមវេទិនោ។ ‘‘ឆន្ទោគា’’តិបិ បឋន្តិ, សោ ឯវត្ថោ។ ពហវោ ឥរយោ ឯត្ថាតិ ពវ្ហារិ, ឥរុព្ពេទោ។ តំ អធីយន្តីតិ ពវ្ហារិជ្ឈា។
Ye pāḷiyaṃ ‘‘addhariyā brāhmaṇā’’tiādinā vuttā. Addharo nāma yaññaviseso, tadupayogibhāvato ‘‘addhariyā’’ tveva vuccanti yajūni, tāni sajjhāyantīti addhariyā, yajubbedino. Ye ca tittiriisinā kate mante sajjhāyanti, te tittiriyā, yajubbedino eva. Yajubbedasākhā hesā, yadidaṃ tittiraṃ. Chando vuccati visesato sāmavedo, taṃ sarena kāyantīti chandokā, sāmavedino. ‘‘Chandogā’’tipi paṭhanti, so evattho. Bahavo irayo etthāti bavhāri, irubbedo. Taṃ adhīyantīti bavhārijjhā.
‘‘ពហូនី’’តិ ឯត្ថាយំ ឧបមាសំសន្ទនា – យថា តេ នានាមគ្គា ឯកំសតោ តស្ស គាមស្ស វា និគមស្ស វា បវេសាយ ហោន្តិ, ឯវំ ព្រាហ្មណេហិ បញ្ញាបិយមានាបិ នានាមគ្គា ព្រហ្មលោកូបគមនាយ ព្រហ្មុនា សហព្យតាយ ឯកំសេនេវ ហោន្តីតិ។
‘‘Bahūnī’’ti etthāyaṃ upamāsaṃsandanā – yathā te nānāmaggā ekaṃsato tassa gāmassa vā nigamassa vā pavesāya honti, evaṃ brāhmaṇehi paññāpiyamānāpi nānāmaggā brahmalokūpagamanāya brahmunā sahabyatāya ekaṃseneva hontīti.
៥២៧-៥២៩. វ-ការោ អាគមសន្ធិមត្តន្តិ អនត្ថកោ វ-ការោ, តេន វណ្ណាគមេន បទន្តរសន្ធិមត្តំ កតន្តិ អត្ថោ។ អន្ធបវេណីតិ អន្ធបន្តិ។ ‘‘បញ្ញាសសដ្ឋិ អន្ធា’’តិ ឥទំ តស្សា អន្ធបវេណិយា មហតោ គច្ឆគុម្ពស្ស អនុបរិគមនយោគ្យតាទស្សនំ។ ឯវញ្ហិ តេ ‘‘សុចិរំ វេលំ មគ្គំ គច្ឆាមា’’តិ ឯវំ សញ្ញិនោ ហោន្តិ។ នាមកំយេវាតិ អត្ថាភាវតោ នាមមត្តំយេវ, តំ បន ភាសិតំ តេហិ សារសញ្ញិតម្បិ នាមមត្តតាយ អសារភាវតោ និហីនមេវាតិ អាហ ‘‘លាមកំយេវា’’តិ។
527-529.Va-kāro āgamasandhimattanti anatthako va-kāro, tena vaṇṇāgamena padantarasandhimattaṃ katanti attho. Andhapaveṇīti andhapanti. ‘‘Paññāsasaṭṭhi andhā’’ti idaṃ tassā andhapaveṇiyā mahato gacchagumbassa anuparigamanayogyatādassanaṃ. Evañhi te ‘‘suciraṃ velaṃ maggaṃ gacchāmā’’ti evaṃ saññino honti. Nāmakaṃyevāti atthābhāvato nāmamattaṃyeva, taṃ pana bhāsitaṃ tehi sārasaññitampi nāmamattatāya asārabhāvato nihīnamevāti āha ‘‘lāmakaṃyevā’’ti.
៥៣០. យតោតិ ភុម្មត្ថេ និស្សក្កវចនំ, សាមញ្ញជោតនា ច វិសេសេ អវតិដ្ឋតីតិ អាហ ‘‘យស្មិំ កាលេ’’តិ។ អាយាចន្តីតិ បត្ថេន្តិ។ ឧគ្គមនំ លោកស្ស ពហុការភាវតោ តថា ថោមនាតិ។ អយំ កិរ ព្រាហ្មណានំ លទ្ធិ ‘‘ព្រាហ្មណានំ អាយាចនាយ ចន្ទិមសូរិយា គន្ត្វា លោកេ ឱភាសំ ករោន្តី’’តិ។
530.Yatoti bhummatthe nissakkavacanaṃ, sāmaññajotanā ca visese avatiṭṭhatīti āha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Āyācantīti patthenti. Uggamanaṃ lokassa bahukārabhāvato tathā thomanāti. Ayaṃ kira brāhmaṇānaṃ laddhi ‘‘brāhmaṇānaṃ āyācanāya candimasūriyā gantvā loke obhāsaṃ karontī’’ti.
៥៣២. ឥធ បន កិំ វត្តព្ពន្តិ ឥមស្មិំ បន អប្បច្ចក្ខភូតស្ស ព្រហ្មុនោ សហព្យតាយ មគ្គទេសនេ តេវិជ្ជានំ កិំ វត្តព្ពំ អត្ថិ, យេ បច្ចក្ខភូតានម្បិ ចន្ទិមសូរិយានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេតុំ ន សក្កោន្តីតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘យត្ថា’’តិ ‘‘ឥធ បនា’’តិ វុត្តមេវត្ថំ បច្ចាមសតិ។
532.Idha pana kiṃ vattabbanti imasmiṃ pana appaccakkhabhūtassa brahmuno sahabyatāya maggadesane tevijjānaṃ kiṃ vattabbaṃ atthi, ye paccakkhabhūtānampi candimasūriyānaṃ sahabyatāya maggaṃ desetuṃ na sakkontīti adhippāyo. ‘‘Yatthā’’ti ‘‘idha panā’’ti vuttamevatthaṃ paccāmasati.
អចិរវតីនទីឧបមាកថាវណ្ណនា
Aciravatīnadīupamākathāvaṇṇanā
៥៤២. សមភរិតាតិ សម្បុណ្ណា។ តតោ ឯវ កាកបេយ្យា។ បារាតិ បរតីរំ។ អបារន្តិ ឱរិមតីរំ។ ឯហីតិ អាគច្ឆ។
542.Samabharitāti sampuṇṇā. Tato eva kākapeyyā. Pārāti paratīraṃ. Apāranti orimatīraṃ. Ehīti āgaccha.
៥៤៤. បញ្ចសីល…បេ.… វេទិតព្ពា យមនិយមាទិព្រាហ្មណធម្មានំ តទន្តោគធភាវតោ។ តព្ពិបរីតាតិ បញ្ចសីលាទិវិបរីតា បញ្ច វេរាទយោ។ ‘‘បុនបី’’តិ វត្វា ‘‘អបរម្បី’’តិ វចនំ ឥតរាយបិ នទិ ឧបមាយ សង្គណ្ហនត្ថំ។
544.Pañcasīla…pe… veditabbā yamaniyamādibrāhmaṇadhammānaṃ tadantogadhabhāvato. Tabbiparītāti pañcasīlādiviparītā pañca verādayo. ‘‘Punapī’’ti vatvā ‘‘aparampī’’ti vacanaṃ itarāyapi nadi upamāya saṅgaṇhanatthaṃ.
៥៤៦. កាមយិតព្ពដ្ឋេនាតិ កាមនីយភាវេន។ ពន្ធនដ្ឋេនាតិ តេនេវ កាមេតព្ពភាវេន សត្តានំ ចិត្តស្ស អាពន្ធនភាវេន។ កាមញ្ចាយំ គុណ-សទ្ទោ អត្ថន្តរេសុបិ ទិដ្ឋប្បយោគោ, តេសំ បនេត្ថ អសម្ភវតោ បារិសេសញាយេន ពន្ធនដ្ឋេយេវ យុត្តោតិ ទស្សេតុំ ‘‘អនុជានាមី’’តិអាទិនា អត្ថុទ្ធារោ អារទ្ធោ, ឯសេវាតិ ពន្ធនដ្ឋោ ឯវ។ ន ហិ រូបាទីនំ កាមេតព្ពភាវេ វុច្ចមានេ បដលដ្ឋោ យុជ្ជតិ តថា កាមេតព្ពតាយ អនធិប្បេតត្តា។ រាសដ្ឋអានិសំសដ្ឋេសុបិ ឯសេវ នយោ តថាបិ កាមេតព្ពតាយ អនធិប្បេតត្តា។ បារិសេសតោ បន ពន្ធនដ្ឋោ គហិតោ។ យទគ្គេន ហិ នេសំ កាមេតព្ពតា, តទគ្គេន ពន្ធនភាវោ ចាតិ។
546.Kāmayitabbaṭṭhenāti kāmanīyabhāvena. Bandhanaṭṭhenāti teneva kāmetabbabhāvena sattānaṃ cittassa ābandhanabhāvena. Kāmañcāyaṃ guṇa-saddo atthantaresupi diṭṭhappayogo, tesaṃ panettha asambhavato pārisesañāyena bandhanaṭṭheyeva yuttoti dassetuṃ ‘‘anujānāmī’’tiādinā atthuddhāro āraddho, esevāti bandhanaṭṭho eva. Na hi rūpādīnaṃ kāmetabbabhāve vuccamāne paṭalaṭṭho yujjati tathā kāmetabbatāya anadhippetattā. Rāsaṭṭhaānisaṃsaṭṭhesupi eseva nayo tathāpi kāmetabbatāya anadhippetattā. Pārisesato pana bandhanaṭṭho gahito. Yadaggena hi nesaṃ kāmetabbatā, tadaggena bandhanabhāvo cāti.
កោដ្ឋាសដ្ឋោបិ តេសុ យុជ្ជតេវ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាទិកោដ្ឋាសភាវេន នេសំ កាមេតព្ពតោ។ កោដ្ឋាសេ ច គុណ-សទ្ទោ ទិស្សតិ ‘‘ទិគុណំ វឌ្ឍេតព្ព’’ន្តិអាទីសុ, សម្បទាដ្ឋោបិ –
Koṭṭhāsaṭṭhopi tesu yujjateva cakkhuviññeyyādikoṭṭhāsabhāvena nesaṃ kāmetabbato. Koṭṭhāse ca guṇa-saddo dissati ‘‘diguṇaṃ vaḍḍhetabba’’ntiādīsu, sampadāṭṭhopi –
‘‘អសង្ខ្យេយ្យានិ នាមានិ, សគុណេន មហេសិនោ;
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
គុណេន នាមមុទ្ធេយ្យំ, អបិ នាមសហស្សតោ’’តិ។ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៣១៣; ឧទា. អដ្ឋ. ៥៣; បដិ. ម. អដ្ឋ. ៧៦);
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. ma. aṭṭha. 76);
អាទីសុ សោបិ ឥធ ន យុជ្ជតីតិ អនុទ្ធដោ។
Ādīsu sopi idha na yujjatīti anuddhaṭo.
ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណេន វិជានិតព្ពា, តេន បន វិជាននំ ទស្សនមេវាតិ អាហ ‘‘បស្សិតព្ពា’’តិ។ ‘‘សោតវិញ្ញាណេន សោតព្ពា’’តិ ឯវមាទិ ឯតេនុបាយេនាតិ អតិទិសតិ។ គវេសិតម្បិ ‘‘ឥដ្ឋ’’ន្តិ វុច្ចតិ, តំ ឥធ នាធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘បរិយិដ្ឋា វា ហោន្តុ មា វា’’តិ។ ឥដ្ឋារម្មណភូតាតិ សុខារម្មណភូតា។ កាមនីយាតិ កាមេតព្ពា។ ឥដ្ឋភាវេន មនំ អប្បាយន្តីតិ មនាបា។ បិយជាតិកាតិ បិយសភាវា។
Cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena vijānitabbā, tena pana vijānanaṃ dassanamevāti āha ‘‘passitabbā’’ti. ‘‘Sotaviññāṇena sotabbā’’ti evamādi etenupāyenāti atidisati. Gavesitampi ‘‘iṭṭha’’nti vuccati, taṃ idha nādhippetanti āha ‘‘pariyiṭṭhā vā hontu mā vā’’ti. Iṭṭhārammaṇabhūtāti sukhārammaṇabhūtā. Kāmanīyāti kāmetabbā. Iṭṭhabhāvena manaṃ appāyantīti manāpā. Piyajātikāti piyasabhāvā.
គេធេនាតិ លោភេន អភិភូតា ហុត្វា បញ្ចកាមគុណេ បរិភុញ្ជន្តីតិ យោជនា។ មុច្ឆាការន្តិ មោហនាការំ។ អធិឱសន្នាតិ អធិគ្គយ្ហ អជ្ឈោសាយ អវសន្នា, តេនាហ ‘‘ឱគាឡ្ហា’’តិ។ បរិនិដ្ឋានប្បត្តាតិ គិលិត្វា បរិនិដ្ឋាបនវសេន បរិនិដ្ឋានំ ឧបគតា។ អាទីនវន្តិ កាមបរិភោគេ សម្បតិ, អាយតិញ្ច ទោសំ អបស្សន្តា។ ឃាសច្ឆាទនាទិសម្ភោគនិមិត្តសំកិលេសតោ និស្សរន្តិ អបគច្ឆន្តិ ឯតេនាតិ និស្សរណំ, យោនិសោ បច្ចវេក្ខិត្វា តេសំ បរិភោគបញ្ញា។ តទភាវតោ អនិស្សរណបញ្ញាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥទមេត្ថា’’តិអាទិមាហ។
Gedhenāti lobhena abhibhūtā hutvā pañcakāmaguṇe paribhuñjantīti yojanā. Mucchākāranti mohanākāraṃ. Adhiosannāti adhiggayha ajjhosāya avasannā, tenāha ‘‘ogāḷhā’’ti. Pariniṭṭhānappattāti gilitvā pariniṭṭhāpanavasena pariniṭṭhānaṃ upagatā. Ādīnavanti kāmaparibhoge sampati, āyatiñca dosaṃ apassantā. Ghāsacchādanādisambhoganimittasaṃkilesato nissaranti apagacchanti etenāti nissaraṇaṃ, yoniso paccavekkhitvā tesaṃ paribhogapaññā. Tadabhāvato anissaraṇapaññāti imamatthaṃ dassento ‘‘idametthā’’tiādimāha.
៥៤៨-៩. អាវរន្តីតិ កុសលប្បវត្តិំ អាទិតោវ និវារេន្តិ។ និវារេន្តីតិ និរវសេសតោ វារយន្តិ។ ឱនន្ធន្តីតិ ឱគាហន្តា វិយ ឆាទេន្តិ។ បរិយោនន្ធន្តីតិ សព្ពសោ ឆាទេន្តិ។ អាវរណាទីនំ វសេនាតិ អាវរណាទិអត្ថានំ វសេន។ តេ ហិ អាសេវនពលវតាយ បុរិមបុរិមេហិ បច្ឆិមបច្ឆិមា ទឡ្ហតរតមាទិភាវប្បត្តា វុត្តា។
548-9.Āvarantīti kusalappavattiṃ āditova nivārenti. Nivārentīti niravasesato vārayanti. Onandhantīti ogāhantā viya chādenti. Pariyonandhantīti sabbaso chādenti. Āvaraṇādīnaṃ vasenāti āvaraṇādiatthānaṃ vasena. Te hi āsevanabalavatāya purimapurimehi pacchimapacchimā daḷhataratamādibhāvappattā vuttā.
សំសន្ទនកថាវណ្ណនា
Saṃsandanakathāvaṇṇanā
៥៥០. ឥត្ថិបរិគ្គហេ សតិ បុរិសស្ស បញ្ចកាមគុណបរិគ្គហោ បរិបុណ្ណោ ឯវ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘សបរិគ្គហោតិ ឥត្ថិបរិគ្គហេន សបរិគ្គហោ’’តិ។ ‘‘ឥត្ថិបរិគ្គហេន អបរិគ្គហោ’’តិ ច ឥទំ តេវិជ្ជព្រាហ្មណេសុ ទិស្សមានបរិគ្គហានំ ទុដ្ឋុល្លតមបរិគ្គហាភាវទស្សនំ។ ឯវំភូតានំ តេវិជ្ជានំ ព្រាហ្មណានំ កា ព្រហ្មុនា សំសន្ទនា, ព្រហ្មា បន សព្ពេន សព្ពំ អបរិគ្គហោតិ។ វេរចិត្តេន អវេរោ, កុតោ ឯតស្ស វេរប្បយោគោតិ អធិប្បាយោ។ ចិត្តគេលញ្ញសង្ខាតេនាតិ ចិត្តុប្បាទគេលញ្ញសញ្ញិតេន, តេនស្ស សព្ពរូបកាយគេលញ្ញភាវោ វុត្តោ ហោតិ។ ព្យាបជ្ឈេនាតិ ទុក្ខេន។ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន តទេកដ្ឋា សំកិលេសធម្មា សង្គយ្ហន្តិ។ អប្បដិបត្តិហេតុភូតាយ វិចិកិច្ឆាយ សតិ ន កទាចិ ចិត្តំ បុរិសស្ស វសេ វត្តតិ, បហីនាយ បន សិយា វសវត្តនន្តិ អាហ ‘‘វិចិកិច្ឆាយ អភាវតោ ចិត្តំ វសេ វត្តេតី’’តិ។ ចិត្តគតិកាតិ ចិត្តវសិកា, តេនាហ ចិត្តស្ស វសេ វត្តន្តី’’តិ។ ន តាទិសោតិ ព្រាហ្មណា វិយ ចិត្តវសិកោ ន ហោតិ, អថ ខោ វសីភូតជ្ឈានាភិញ្ញតាយ ចិត្តំ អត្តនោ វសេ វត្តេតីតិ វសវត្តី។
550. Itthipariggahe sati purisassa pañcakāmaguṇapariggaho paripuṇṇo eva hotīti vuttaṃ ‘‘sapariggahoti itthipariggahena sapariggaho’’ti. ‘‘Itthipariggahena apariggaho’’ti ca idaṃ tevijjabrāhmaṇesu dissamānapariggahānaṃ duṭṭhullatamapariggahābhāvadassanaṃ. Evaṃbhūtānaṃ tevijjānaṃ brāhmaṇānaṃ kā brahmunā saṃsandanā, brahmā pana sabbena sabbaṃ apariggahoti. Veracittena avero, kuto etassa verappayogoti adhippāyo. Cittagelaññasaṅkhātenāti cittuppādagelaññasaññitena, tenassa sabbarūpakāyagelaññabhāvo vutto hoti. Byāpajjhenāti dukkhena. Uddhaccakukkuccādīhīti ādi-saddena tadekaṭṭhā saṃkilesadhammā saṅgayhanti. Appaṭipattihetubhūtāya vicikicchāya sati na kadāci cittaṃ purisassa vase vattati, pahīnāya pana siyā vasavattananti āha ‘‘vicikicchāya abhāvato cittaṃ vase vattetī’’ti. Cittagatikāti cittavasikā, tenāha cittassa vase vattantī’’ti. Na tādisoti brāhmaṇā viya cittavasiko na hoti, atha kho vasībhūtajjhānābhiññatāya cittaṃ attano vase vattetīti vasavattī.
៥៥២. ព្រហ្មលោកមគ្គេតិ ព្រហ្មលោកគាមិមគ្គេ បដិបជ្ជិតព្ពេ, បញ្ញបេតព្ពេ វា, តំ បញ្ញបេន្តាតិ អធិប្បាយោ។ ឧបគន្ត្វាតិ អមគ្គមេវ ‘‘មគ្គោ’’តិ មិច្ឆាបដិបជ្ជនេន ឧបគន្ត្វា, បដិជានិត្វា វា។ បង្កំ ឱតិណ្ណា វិយាតិ មត្ថកេ ឯកង្គុលំ វា ឧបឌ្ឍង្គុលំ វា សុក្ខតាយ ‘‘សមតល’’ន្តិ សញ្ញាយ អនេកបោរិសំ មហាបង្កំ ឱតិណ្ណា វិយ។ អនុប្បវិសន្តីតិ អបាយមគ្គំ ព្រហ្មលោកមគ្គសញ្ញាយ ឱគាហយន្តិ។ តតោ ឯវ សំសីទិត្វា វិសាទំ បាបុណន្តិ។ ឯវន្តិ ‘‘សមតល’’ន្តិអាទិនា វុត្តនយេន។ សំសីទិត្វាតិ និម្មុជ្ជិត្វា។ សុក្ខតរណំ មញ្ញេ តរន្តីតិ សុក្ខនទិតរណំ តរន្តិ មញ្ញេ។ តស្មាតិ យស្មា តេវិជ្ជា អមគ្គមេវ ‘‘មគ្គោ’’តិ ឧបគន្ត្វា សំសីទន្តិ, តស្មា។ យថា តេតិ យថា តេ ‘‘សមតល’’ន្តិ សញ្ញាយ បង្កំ ឱតិណ្ណា។ ឥធេវ ចាតិ ឥមស្មិញ្ច អត្តភាវេ។ សុខំ វា សាតំ វា ន លភន្តីតិ ឈានសុខំ វា វិបស្សនាសាតំ វា ន លភន្តិ, កុតោ មគ្គសុខំ វា និព្ពានសាតំ វាតិ អធិប្បាយោ។ មគ្គទីបកន្តិ មគ្គទីបកាភិមតំ។ ‘‘ឥរិណ’’ន្តិ អរញ្ញានិយា ឥទំ អធិវចនន្តិ អាហ ‘‘អគាមកំ មហារញ្ញ’’ន្តិ ។ មិគរុរុអាទីនម្បិ អនុបភោគរុក្ខេហិ។ បរិវត្តិតុម្បិ ន សក្កា ហោន្តិ មហាកណ្ដកតាយ។ ញាតីនំ ព្យសនំ វិនាសោ ញាតិព្យសនំ។ ឯវំ ភោគសីលព្យសនានិ វេទិតព្ពានិ។ រោគោ ឯវ ព្យសតិ វិពាធតីតិ រោគព្យសនំ។ ឯវំ ទិដ្ឋិព្យសនម្បិ ទដ្ឋព្ពំ។
552.Brahmalokamaggeti brahmalokagāmimagge paṭipajjitabbe, paññapetabbe vā, taṃ paññapentāti adhippāyo. Upagantvāti amaggameva ‘‘maggo’’ti micchāpaṭipajjanena upagantvā, paṭijānitvā vā. Paṅkaṃ otiṇṇā viyāti matthake ekaṅgulaṃ vā upaḍḍhaṅgulaṃ vā sukkhatāya ‘‘samatala’’nti saññāya anekaporisaṃ mahāpaṅkaṃ otiṇṇā viya. Anuppavisantīti apāyamaggaṃ brahmalokamaggasaññāya ogāhayanti. Tato eva saṃsīditvā visādaṃ pāpuṇanti. Evanti ‘‘samatala’’ntiādinā vuttanayena. Saṃsīditvāti nimmujjitvā. Sukkhataraṇaṃ maññe tarantīti sukkhanaditaraṇaṃ taranti maññe. Tasmāti yasmā tevijjā amaggameva ‘‘maggo’’ti upagantvā saṃsīdanti, tasmā. Yathāteti yathā te ‘‘samatala’’nti saññāya paṅkaṃ otiṇṇā. Idheva cāti imasmiñca attabhāve. Sukhaṃ vā sātaṃ vā na labhantīti jhānasukhaṃ vā vipassanāsātaṃ vā na labhanti, kuto maggasukhaṃ vā nibbānasātaṃ vāti adhippāyo. Maggadīpakanti maggadīpakābhimataṃ. ‘‘Iriṇa’’nti araññāniyā idaṃ adhivacananti āha ‘‘agāmakaṃ mahārañña’’nti . Migaruruādīnampi anupabhogarukkhehi. Parivattitumpi na sakkā honti mahākaṇṭakatāya. Ñātīnaṃ byasanaṃ vināso ñātibyasanaṃ. Evaṃ bhogasīlabyasanāni veditabbāni. Rogo eva byasati vibādhatīti rogabyasanaṃ. Evaṃ diṭṭhibyasanampi daṭṭhabbaṃ.
៥៥៤. ជាតសំវឌ្ឍោតិ ជាតោ ហុត្វា សំវឌ្ឍិតោ។ ន សព្ពសោ បច្ចក្ខា ហោន្តិ បរិចយាភាវតោ។ ចិរនិក្ខន្តោតិ និក្ខន្តោ ហុត្វា ចិរកាលោ។ ទន្ធាយិតត្តន្តិ វិស្សជ្ជនេ មន្ទត្តំ សណិកវុត្តិ, តំ បន សំសយវសេន ចិរាយនំ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘កង្ខាវសេន ចិរាយិតត្ត’’ន្តិ។ វិត្ថាយិតត្តន្តិ សារជ្ជិតត្តំ។ អដ្ឋកថាយំ បន វិត្ថាយិតត្តំ នាម ឆម្ភិតត្តន្តិ អធិប្បាយេន ‘‘ថទ្ធភាវគ្គហណ’’ន្តិ វុត្តំ។
554.Jātasaṃvaḍḍhoti jāto hutvā saṃvaḍḍhito. Na sabbaso paccakkhā honti paricayābhāvato. Ciranikkhantoti nikkhanto hutvā cirakālo. Dandhāyitattanti vissajjane mandattaṃ saṇikavutti, taṃ pana saṃsayavasena cirāyanaṃ nāma hotīti āha ‘‘kaṅkhāvasena cirāyitatta’’nti. Vitthāyitattanti sārajjitattaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana vitthāyitattaṃ nāma chambhitattanti adhippāyena ‘‘thaddhabhāvaggahaṇa’’nti vuttaṃ.
៥៥៥. ឧ-ឥតិ ឧបសគ្គយោគេ លុម្ប-សទ្ទោ ឧទ្ធរណត្ថោ ហោតីតិ ‘‘ឧល្លុម្បតូ’’តិ បទស្ស ឧទ្ធរតូតិ អត្ថមាហ។ ឧបសគ្គវសេន ហិ ធាតុ-សទ្ទា អត្ថវិសេសវុត្តិនោ ហោន្តិ យថា ‘‘ឧទ្ធរតូ’’តិ។
555.U-iti upasaggayoge lumpa-saddo uddharaṇattho hotīti ‘‘ullumpatū’’ti padassa uddharatūti atthamāha. Upasaggavasena hi dhātu-saddā atthavisesavuttino honti yathā ‘‘uddharatū’’ti.
ព្រហ្មលោកមគ្គទេសនាវណ្ណនា
Brahmalokamaggadesanāvaṇṇanā
៥៥៦. យស្ស អតិសយេន ពលំ អត្ថិ, សោ ‘‘ពលវា’’តិ វុត្តោតិ អាហ ‘‘ពលសម្បន្នោ’’តិ។ សង្ខំ ធមយតីតិ សង្ខធមកោ, តំ ធមយិត្វា តតោ សទ្ទបវត្តកោ។ អប្បនាវ វដ្ដតិ បដិបក្ខតោ សម្មទេវ ចេតសោ វិមុត្តិភាវតោ។
556. Yassa atisayena balaṃ atthi, so ‘‘balavā’’ti vuttoti āha ‘‘balasampanno’’ti. Saṅkhaṃ dhamayatīti saṅkhadhamako, taṃ dhamayitvā tato saddapavattako. Appanāva vaṭṭati paṭipakkhato sammadeva cetaso vimuttibhāvato.
បមាណកតំ កម្មំ នាម កាមាវចរំ បមាណករានំ សំកិលេសធម្មានំ អវិក្ខម្ភនតោ។ តថា ហិ តំ ព្រហ្មវិហារបុព្ពភាគភូតំ បមាណំ អតិក្កមិត្វា ឱទិស្សកអនោទិស្សកទិសាផរណវសេន វឌ្ឍេតុំ ន សក្កា។ វុត្តវិបរិយាយតោ បន អប្បមាណកតំ កម្មំ នាម រូបារូបាវចរំ, តេនាហ ‘‘តញ្ហី’’តិអាទិ។ តត្ថ អរូបាវចរេ ឱទិស្សកានោទិស្សកវសេន ផរណំ ន លព្ភតិ, តថា ទិសាផរណំ។
Pamāṇakataṃ kammaṃ nāma kāmāvacaraṃ pamāṇakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ avikkhambhanato. Tathā hi taṃ brahmavihārapubbabhāgabhūtaṃ pamāṇaṃ atikkamitvā odissakaanodissakadisāpharaṇavasena vaḍḍhetuṃ na sakkā. Vuttavipariyāyato pana appamāṇakataṃ kammaṃ nāma rūpārūpāvacaraṃ, tenāha ‘‘tañhī’’tiādi. Tattha arūpāvacare odissakānodissakavasena pharaṇaṃ na labbhati, tathā disāpharaṇaṃ.
កេចិ បន តំ អាគមនវសេន លព្ភតីតិ វទន្តិ, តទយុត្តំ។ ន ហិ ព្រហ្មវិហារនិស្សន្ទោ អារុប្បំ, អថ ខោ កសិណនិស្សន្ទោ, តស្មា យំ សុវិភាវិតំ វសីភាវំ បាបិតំ អារុប្បំ, តំ ‘‘អប្បមាណកត’’ន្តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ យំ វា សាតិសយំ ព្រហ្មវិហារភាវនាយ អភិសង្ខតេន សន្តានេន និព្ពត្តិតំ, យញ្ច ព្រហ្មវិហារសមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ សមាបន្នំ អរូបាវចរជ្ឈានំ, តំ ឥមិនា បរិយាយេន ផរណប្បមាណវសេន អប្បមាណកតន្តិ វត្តុំ វដ្ដតីតិ អបរេ។ វីមំសិត្វា គហេតព្ពំ។
Keci pana taṃ āgamanavasena labbhatīti vadanti, tadayuttaṃ. Na hi brahmavihāranissando āruppaṃ, atha kho kasiṇanissando, tasmā yaṃ suvibhāvitaṃ vasībhāvaṃ pāpitaṃ āruppaṃ, taṃ ‘‘appamāṇakata’’nti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yaṃ vā sātisayaṃ brahmavihārabhāvanāya abhisaṅkhatena santānena nibbattitaṃ, yañca brahmavihārasamāpattito vuṭṭhāya samāpannaṃ arūpāvacarajjhānaṃ, taṃ iminā pariyāyena pharaṇappamāṇavasena appamāṇakatanti vattuṃ vaṭṭatīti apare. Vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
រូបាវចរារូបាវចរកម្មេតិ រូបាវចរកម្មេ, អរូបាវចរកម្មេ ច សតិ។ ន ឱហីយតិ ន តិដ្ឋតីតិ កតូបចិតម្បិ កាមាវចរកម្មំ យថាធិគតេ មហគ្គតជ្ឈានេ អបរិហីនេ តំ អភិភវិត្វា បដិពាហិត្វា សយំ ឱហីយកំ ហុត្វា បដិសន្ធិំ ទាតុំ សមត្ថភាវេ ន តិដ្ឋតិ។ លគ្គិតុន្តិ អាវរិតុំ និសេធេតុំ។ ឋាតុន្តិ បដិពលោ ហុត្វា ឋាតុំ។ ផរិត្វាតិ បដិប្ផរិត្វា។ បរិយាទិយិត្វាតិ តស្ស សាមត្ថិយំ ខេបេត្វា។ កម្មស្ស បរិយាទិយនំ នាម តស្ស វិបាកុប្បាទនំ និសេធេត្វា អត្តនោ វិបាកុប្បាទនន្តិ អាហ ‘‘តស្ស វិបាកំ បដិពាហិត្វា’’តិអាទិ។ ឯវំ មេត្តាទិវិហារីតិ ឯវំ វុត្តានំ មេត្តាទីនំ ព្រហ្មវិហារានំ វសេន មេត្តាទិវិហារី។
Rūpāvacarārūpāvacarakammeti rūpāvacarakamme, arūpāvacarakamme ca sati. Na ohīyati na tiṭṭhatīti katūpacitampi kāmāvacarakammaṃ yathādhigate mahaggatajjhāne aparihīne taṃ abhibhavitvā paṭibāhitvā sayaṃ ohīyakaṃ hutvā paṭisandhiṃ dātuṃ samatthabhāve na tiṭṭhati. Laggitunti āvarituṃ nisedhetuṃ. Ṭhātunti paṭibalo hutvā ṭhātuṃ. Pharitvāti paṭippharitvā. Pariyādiyitvāti tassa sāmatthiyaṃ khepetvā. Kammassa pariyādiyanaṃ nāma tassa vipākuppādanaṃ nisedhetvā attano vipākuppādananti āha ‘‘tassa vipākaṃ paṭibāhitvā’’tiādi. Evaṃ mettādivihārīti evaṃ vuttānaṃ mettādīnaṃ brahmavihārānaṃ vasena mettādivihārī.
៥៥៩. អគ្គញ្ញសុត្តេ…បេ.… អលត្ថុន្តិ អគ្គញ្ញសុត្តេ អាគតនយេន ឧបសម្បទញ្ចេវ អរហត្តញ្ច អលត្ថុំ បដិលភិំសុ។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
559.Aggaññasutte…pe… alatthunti aggaññasutte āgatanayena upasampadañceva arahattañca alatthuṃ paṭilabhiṃsu. Sesaṃ suviññeyyameva.
តេវិជ្ជសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Tevijjasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
និដ្ឋិតា ច តេរសសុត្តបដិមណ្ឌិតស្ស សីលក្ខន្ធវគ្គស្ស អត្ថវណ្ណនាយ
Niṭṭhitā ca terasasuttapaṭimaṇḍitassa sīlakkhandhavaggassa atthavaṇṇanāya
លីនត្ថប្បកាសនាតិ។
Līnatthappakāsanāti.
សីលក្ខន្ធវគ្គដីកា និដ្ឋិតា។
Sīlakkhandhavaggaṭīkā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ១៣. តេវិជ្ជសុត្តំ • 13. Tevijjasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ១៣. តេវិជ្ជសុត្តវណ្ណនា • 13. Tevijjasuttavaṇṇanā
