| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
६. थपतिसुत्तवण्णना
6. Thapatisuttavaṇṇanā
१००२. छट्ठे साधुके पटिवसन्तीति साधुकनामके अत्तनो भोगगामके वसन्ति। तेसु इसिदत्तो सकदागामी, पुराणो सोतापन्नो सदारसन्तुट्ठो। मग्गे पुरिसं ठपेसुन्ति तेसं किर गामद्वारेन भगवतो गमनमग्गो। तस्मा ‘‘भगवा काले वा अकाले वा अम्हाकं सुत्तानं वा पमत्तानं वा गच्छेय्य, अथ पस्सितुं न लभेय्यामा’’ति मग्गमज्झे पुरिसं ठपेसुं।
1002. Chaṭṭhe sādhuke paṭivasantīti sādhukanāmake attano bhogagāmake vasanti. Tesu isidatto sakadāgāmī, purāṇo sotāpanno sadārasantuṭṭho. Magge purisaṃ ṭhapesunti tesaṃ kira gāmadvārena bhagavato gamanamaggo. Tasmā ‘‘bhagavā kāle vā akāle vā amhākaṃ suttānaṃ vā pamattānaṃ vā gaccheyya, atha passituṃ na labheyyāmā’’ti maggamajjhe purisaṃ ṭhapesuṃ.
अनुबन्धिंसूति न दूरतोव पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धिंसु, भगवा पन सकटमग्गस्स मज्झे जङ्घमग्गेन अगमासि, इतरे उभोसु पस्सेसु अनुगच्छन्ता अगमंसु। मग्गा ओक्कम्माति बुद्धानञ्हि केनचि सद्धिं गच्छन्तानंयेव पटिसन्थारं कातुं वट्टति केनचि सद्धिं ठितकानं , केनचि सद्धिं दिवसभागं निसिन्नानं। तस्मा भगवा चिन्तेसि – ‘‘इमेहि मे सद्धिं गच्छन्तस्स पटिसन्थारं कातुं अयुत्तं, ठितकेनपि कातुं न युत्तं, इमे हि मय्हं सासने सामिनो आगतफला। इमेहि सद्धिं निसीदित्वाव दिवसभागं पटिसन्थारं करिस्सामी’’ति मग्गा ओक्कम्म येन अञ्ञतरं रुक्खमूलं तेनुपसङ्कमि।
Anubandhiṃsūti na dūratova piṭṭhito piṭṭhito anubandhiṃsu, bhagavā pana sakaṭamaggassa majjhe jaṅghamaggena agamāsi, itare ubhosu passesu anugacchantā agamaṃsu. Maggā okkammāti buddhānañhi kenaci saddhiṃ gacchantānaṃyeva paṭisanthāraṃ kātuṃ vaṭṭati kenaci saddhiṃ ṭhitakānaṃ , kenaci saddhiṃ divasabhāgaṃ nisinnānaṃ. Tasmā bhagavā cintesi – ‘‘imehi me saddhiṃ gacchantassa paṭisanthāraṃ kātuṃ ayuttaṃ, ṭhitakenapi kātuṃ na yuttaṃ, ime hi mayhaṃ sāsane sāmino āgataphalā. Imehi saddhiṃ nisīditvāva divasabhāgaṃ paṭisanthāraṃ karissāmī’’ti maggā okkamma yena aññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami.
पञ्ञत्ते आसने निसीदीति ते किर छत्तुपाहनं कत्तरदण्डं पादब्भञ्जनतेलादीनि चेव अट्ठविधञ्च पानकं सरभपादपल्लङ्कञ्च गाहापेत्वा अगमंसु, आभतं पल्लङ्कम्पि पञ्ञापेत्वा अदंसु , सत्था तस्मिं निसीदि। एकमन्तं निसीदिंसूति सेसानि छत्तुपाहनादीनि भिक्खुसङ्घस्स देथाति वत्वा सयम्पि भगवन्तं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदिंसु।
Paññatte āsane nisīdīti te kira chattupāhanaṃ kattaradaṇḍaṃ pādabbhañjanatelādīni ceva aṭṭhavidhañca pānakaṃ sarabhapādapallaṅkañca gāhāpetvā agamaṃsu, ābhataṃ pallaṅkampi paññāpetvā adaṃsu , satthā tasmiṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisīdiṃsūti sesāni chattupāhanādīni bhikkhusaṅghassa dethāti vatvā sayampi bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
सावत्थिया कोसलेसु चारिकं पक्कमिस्सतीतिआदि सब्बं मज्झिमपदेसवसेनव वुत्तं। कस्मा? नियतत्ता। भगवतो हि चारिकाचरणम्पि अरुणुट्ठापनम्पि नियतं, मज्झिमपदेसेयेव चारिकं चरति, मज्झिमदेसे अरुणं उट्ठपेतीति नियतत्ता मज्झिमदेसवसेन वुत्तं। आसन्ने नो भगवा भविस्सतीति एत्थ न केवलं आसन्नत्तायेव तेसं सोमनस्सं होति, अथ खो ‘‘इदानि दानं दातुं गन्धमालादीहि पूजं कातुं धम्मं सोतुं पञ्हं पुच्छितुं लभिस्सामा’’ति तेसं सोमनस्सं होति।
Sāvatthiyākosalesu cārikaṃ pakkamissatītiādi sabbaṃ majjhimapadesavasenava vuttaṃ. Kasmā? Niyatattā. Bhagavato hi cārikācaraṇampi aruṇuṭṭhāpanampi niyataṃ, majjhimapadeseyeva cārikaṃ carati, majjhimadese aruṇaṃ uṭṭhapetīti niyatattā majjhimadesavasena vuttaṃ. Āsanne no bhagavā bhavissatīti ettha na kevalaṃ āsannattāyeva tesaṃ somanassaṃ hoti, atha kho ‘‘idāni dānaṃ dātuṃ gandhamālādīhi pūjaṃ kātuṃ dhammaṃ sotuṃ pañhaṃ pucchituṃ labhissāmā’’ti tesaṃ somanassaṃ hoti.
तस्मातिह थपतयो सम्बाधो घरावासोति थपतयो यस्मा तुम्हाकं मयि दूरीभूते अनप्पकं दोमनस्सं, आसन्ने अनप्पकं सोमनस्सं होति, तस्मापि वेदितब्बमेतं ‘‘सम्बाधो घरावासो’’ति। घरावासस्स हि दोसेन तुम्हाकं एवं होति। सचे पन घरावासं पहाय पब्बजिता, अथ एवं वो मया सद्धिंयेव गच्छन्तानञ्च आगच्छन्तानञ्च तं न भवेय्याति इममत्थं दीपेन्तो एवमाह। तत्थ सकिञ्चनसपलिबोधट्ठेन सम्बाधता वेदितब्बा। महावासे वसन्तस्सपि हि सकिञ्चनसपलिबोधट्ठेन घरावासो सम्बाधोव। रजापथोति रागदोसमोहरजानं आपथो, आगमनट्ठानन्ति अत्थो। अब्भोकासो पब्बज्जाति पब्बज्जा पन अकिञ्चनअपलिबोधट्ठेन अब्भोकासो। चतुरतनिकेपि हि गब्भे द्विन्नं भिक्खूनं पल्लङ्केन पल्लङ्कं घटेत्वा निसिन्नानम्पि अकिञ्चनअपलिबोधट्ठेन पब्बज्जा अब्भोकासो नाम होति। अलञ्च पन वो थपतयो अप्पमादायाति एवं सम्बाधे घरावासे वसन्तानं तुम्हाकं अप्पमादमेव कातुं युत्तन्ति अत्थो।
Tasmātiha thapatayo sambādho gharāvāsoti thapatayo yasmā tumhākaṃ mayi dūrībhūte anappakaṃ domanassaṃ, āsanne anappakaṃ somanassaṃ hoti, tasmāpi veditabbametaṃ ‘‘sambādho gharāvāso’’ti. Gharāvāsassa hi dosena tumhākaṃ evaṃ hoti. Sace pana gharāvāsaṃ pahāya pabbajitā, atha evaṃ vo mayā saddhiṃyeva gacchantānañca āgacchantānañca taṃ na bhaveyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha. Tattha sakiñcanasapalibodhaṭṭhena sambādhatā veditabbā. Mahāvāse vasantassapi hi sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhova. Rajāpathoti rāgadosamoharajānaṃ āpatho, āgamanaṭṭhānanti attho. Abbhokāsopabbajjāti pabbajjā pana akiñcanaapalibodhaṭṭhena abbhokāso. Caturatanikepi hi gabbhe dvinnaṃ bhikkhūnaṃ pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭetvā nisinnānampi akiñcanaapalibodhaṭṭhena pabbajjā abbhokāso nāma hoti. Alañca pana vo thapatayo appamādāyāti evaṃ sambādhe gharāvāse vasantānaṃ tumhākaṃ appamādameva kātuṃ yuttanti attho.
एकं पुरतो एकं पच्छतो निसीदापेमाति ते किर द्वेपि जना सब्बालङ्कारपटिमण्डितेसु द्वीसु नागेसु ता इत्थियो एवं निसीदापेत्वा रञ्ञो नागं मज्झे कत्वा उभोसु पस्सेसु गच्छन्ति, तस्मा एवमाहंसु। नागोपि रक्खितब्बोति यथा किञ्चि विसेवितं न करोति, एवं रक्खितब्बो होति। तापि भगिनियोति यथा पमादं नापज्जन्ति, एवं रक्खितब्बा होन्ति। अत्तापीति सितहसितकथितविपेक्खितादीनि अकरोन्तेहि अत्तापि रक्खितब्बो होति। (तेहि तथा करोन्तेहि न अत्तापि रक्खितब्बो होति)। तथा करोन्तो हि ‘‘सामिदुब्भो एसो’’ति निग्गहेतब्बो होति। तस्मातिह थपतयोति यस्मा तुम्हे राजा निच्चं राजभण्डं पटिच्छापेति, तस्मापि सम्बाधो घरावासो रजापथो। यस्मा पन पंसुकूलिकभिक्खुं एवं पटिच्छापेन्तो नत्थि, तस्मा अब्भोकासो पब्बज्जा। एवं सब्बत्थापि अलञ्च पन वो थपतयो अप्पमादाय अप्पमादमेव करोथाति दस्सेति।
Ekaṃ purato ekaṃ pacchato nisīdāpemāti te kira dvepi janā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitesu dvīsu nāgesu tā itthiyo evaṃ nisīdāpetvā rañño nāgaṃ majjhe katvā ubhosu passesu gacchanti, tasmā evamāhaṃsu. Nāgopi rakkhitabboti yathā kiñci visevitaṃ na karoti, evaṃ rakkhitabbo hoti. Tāpi bhaginiyoti yathā pamādaṃ nāpajjanti, evaṃ rakkhitabbā honti. Attāpīti sitahasitakathitavipekkhitādīni akarontehi attāpi rakkhitabbo hoti. (Tehi tathā karontehi na attāpi rakkhitabbo hoti). Tathā karonto hi ‘‘sāmidubbho eso’’ti niggahetabbo hoti. Tasmātiha thapatayoti yasmā tumhe rājā niccaṃ rājabhaṇḍaṃ paṭicchāpeti, tasmāpi sambādho gharāvāso rajāpatho. Yasmā pana paṃsukūlikabhikkhuṃ evaṃ paṭicchāpento natthi, tasmā abbhokāso pabbajjā. Evaṃ sabbatthāpi alañca pana vo thapatayo appamādāya appamādameva karothāti dasseti.
मुत्तचागोति विस्सट्ठचागो। पयतपाणीति आगतागतानं दानत्थाय धोतहत्थो। वोस्सग्गरतोति वोस्सग्गसङ्खाते चागे रतो। याचयोगोति याचितब्बकयुत्तो। दानसंविभागरतोति दानेन चेव अप्पमत्तकम्पि किञ्चि लद्धा ततोपि संविभागे रतो। अप्पटिविभत्तन्ति ‘‘इदं अम्हाकं भविस्सति, इदं भिक्खून’’न्ति एवं अकतविभागं, सब्बं दातब्बमेव हुत्वा ठितन्ति अत्थो।
Muttacāgoti vissaṭṭhacāgo. Payatapāṇīti āgatāgatānaṃ dānatthāya dhotahattho. Vossaggaratoti vossaggasaṅkhāte cāge rato. Yācayogoti yācitabbakayutto. Dānasaṃvibhāgaratoti dānena ceva appamattakampi kiñci laddhā tatopi saṃvibhāge rato. Appaṭivibhattanti ‘‘idaṃ amhākaṃ bhavissati, idaṃ bhikkhūna’’nti evaṃ akatavibhāgaṃ, sabbaṃ dātabbameva hutvā ṭhitanti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ६. थपतिसुत्तं • 6. Thapatisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ६. थपतिसुत्तवण्णना • 6. Thapatisuttavaṇṇanā
