Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ೪. ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡಂ

    4. Aṭṭhakathākaṇḍaṃ

    ತಿಕಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಣ್ಣನಾ

    Tikaatthuddhāravaṇṇanā

    ೧೩೮೪. ನಯಗಮನನ್ತಿ ನೀಯತಿ, ನೇತಿ, ನೀಯನ್ತಿ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ನಯೋ, ಗಮ್ಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಗಮನಂ, ನಯೋವ, ನಯಸ್ಸ ವಾ ಗಮನಂ ನಯಗಮನಂ। ಗತಿ ಏವ ವಾ ಗಮನಂ। ಪಠಮೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಾದಿಸಙ್ಗಹಾಸಙ್ಗಹಾದಿಏಕಕಾದಿಸುದ್ಧಿಕಸಚ್ಛಿ ಕಟ್ಠಾದಿಮೂಲಮೂಲಾದಿಕಾ ಪಞ್ಚಪಕರಣಿಕಾ ನಯಗತಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ। ಅನುಲೋಮಾದೀತಿ ಪನ ಪಚ್ಚನೀಯಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಪಕಾರಾ ಏಕಮೂಲಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಚ। ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇಸು ನಿಚ್ಛಿತೇಸೂತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಭೂಮನ್ತರವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಾತಿಕಾಪದಾನಂ ಅತ್ಥೇಸು ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು।

    1384. Nayagamananti nīyati, neti, nīyanti vā etenāti nayo, gammati etenāti gamanaṃ, nayova, nayassa vā gamanaṃ nayagamanaṃ. Gati eva vā gamanaṃ. Paṭhamena ādi-saddena abhidhammabhājanīyādisaṅgahāsaṅgahādiekakādisuddhikasacchi kaṭṭhādimūlamūlādikā pañcapakaraṇikā nayagati saṅgayhati. Anulomādīti pana paccanīyaanulomapaccanīyapaccanīyānulomapakārā ekamūlādippakārā ca. Ettha atthesu nicchitesūti etasmiṃ aṭṭhakathākaṇḍe cittuppādavasena bhūmantaravisesayogato sabbesaṃ mātikāpadānaṃ atthesu saṅkhepato vavatthāpitesu.

    ಪಞ್ಹುದ್ಧಾರನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸಿಯಾ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೨೫) ಕುಸಲಪದಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಕುಸಲಾದಿಕಾ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲನ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಾ ಏಕಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಕಾ ಸತ್ತ ಪುಚ್ಛಾ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಾದಿಕಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾದಿಕಾ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾದಿಕಾ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾದಿಕಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿಕಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾದಿಕಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸತ್ತಕಾನಂ ವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮೇ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ಪುಚ್ಛಾ, ತಥಾ ಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಸು ಸೇಸತಿಕೇಸು ಧಮ್ಮಪಚ್ಚನೀಯಾದೀಸು ಚ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸಿಯಾ ಹೇತುಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತುಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೧.೧) ‘‘ಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು, ಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಹೇತು, ಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು ಚ ನಹೇತು ಚ। ನಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಹೇತು, ನಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು, ನಹೇತುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು ಚ ನಹೇತು ಚ। ಹೇತುಞ್ಚ ನಹೇತುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು, ಹೇತುಞ್ಚ ನಹೇತುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ನಹೇತು, ಹೇತುಞ್ಚ ನಹೇತುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಹೇತು ಚ ನಹೇತು ಚಾ’’ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದೀಸು ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ನವ ನವ ಪುಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಾ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನವಸು ನವಸು ಪಞ್ಹೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Pañhuddhārantiādīsu ‘‘siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.25) kusalapadaṃ ādiṃ katvā kusalākusalābyākatantā tisso kusalādikā, kusalābyākataakusalābyākatakusalākusalantā tisso, kusalākusalābyākatantā ekāti kusalādikā satta pucchā, tathā akusalādikā, abyākatādikā, kusalābyākatādikā, akusalābyākatādikā, kusalākusalādikā, kusalākusalābyākatādikāti sattannaṃ sattakānaṃ vasena dhammānulome kusalattikaṃ nissāya hetupaccaye ekūnapaññāsa pucchā, tathā sesapaccayesu sesatikesu dhammapaccanīyādīsu ca. Taṃ sandhāya ‘‘ekūnapaññāsāya ekūnapaññāsāyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Siyā hetuṃ dhammaṃ paṭicca hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’tiādinā (paṭṭhā. 3.1.1) ‘‘hetuṃ paṭicca hetu, hetuṃ paṭicca nahetu, hetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca. Nahetuṃ paṭicca nahetu, nahetuṃ paṭicca hetu, nahetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca. Hetuñca nahetuñca paṭicca hetu, hetuñca nahetuñca paṭicca nahetu, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu ca nahetu cā’’ti ekekasmiṃ duke hetupaccayādīsu ekamekasmiṃ paccaye nava nava pucchā honti. Tā sandhāya ‘‘navasu navasu pañhesū’’ti vuttaṃ.

    ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ತಾವ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ, ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೫೩) ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ನವನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಉದ್ಧರಣಂ, ತಥಾ ಸೇಸಪಚ್ಚಯವಾರತ್ತಿಕಾದೀಸು। ತೇಸುಯೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಏವ ಪಞ್ಹೇಸು ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಯಥಾವಿಭತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಂ ‘‘ಹೇತುಯಾ ನವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗಣನಾಠಪನಂಪಸಟೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಣ್ಡದ್ವಯೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣೇ ಮುತ್ತಪುಪ್ಫೇ ವಿಯ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ। ಅವಿಸಿಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೋ। ವಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Labbhamānassāti kusalattike tāva paṭiccavāre hetupaccaye ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayā, kusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.53) kusalena kusalaṃ, kusalena abyākataṃ, kusalena kusalābyākataṃ, akusalena akusalaṃ, akusalena abyākataṃ, akusalena akusalābyākataṃ, abyākatena abyākataṃ, kusalābyākatena abyākataṃ, akusalābyākatena abyākatanti navannaṃ navannaṃ pañhānaṃ atthato sambhavantassa pañhassa vissajjanavasena uddharaṇaṃ, tathā sesapaccayavārattikādīsu. Tesuyevāti yathāvuttesu eva pañhesu atthasambhavato yathāvibhattānaṃ pañhavissajjanānaṃ ‘‘hetuyā navā’’tiādinā gaṇanāṭhapanaṃ. Pasaṭe dhammeti yathā heṭṭhā kaṇḍadvaye ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ citta’’ntiādinā (dha. sa. 1) vippakiṇṇe muttapupphe viya phassādayo dhamme. Avisiṭṭhaniddeso sāmaññaniddeso. Viññātadhammassa puggalassāti adhippāyo.

    ಯದಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದರೂಪಕಣ್ಡೇಸು ಚತುಭೂಮಿಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾದಿವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿಪಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿಆದಿ। ಧಮ್ಮವಿಸೇಸನಭಾವತೋತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತೋ ಹಿ ತದಭಿಧೇಯ್ಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಜಾತಾ। ವಿಞ್ಞಾತಾಹೀತಿ ಭೂಮೀನಂ ವಿಸೇಸನಲಕ್ಖಣಯೋಗಮಾಹ। ಏತ್ಥ ಪಧಾನನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಕುಸಲಪದೇನ ಧಮ್ಮಾ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾ, ‘‘ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ನಿದ್ದೇಸೇ ಭೂಮೀಹಿ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕುಸಲಪದಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸತಿಪಿ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಫಸ್ಸಾದಿಭೇದೇ ತದನಪೇಕ್ಖಂ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಾಕಾರಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಏಕತ್ತಮೇವ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕತಾಯ ಏಕಸಭಾವಾಯೇವಾತಿ।

    Yadi cittuppādarūpakaṇḍesu catubhūmicittuppādādivasena viññātadhammassa atthuddhāradesanā āraddhā, evaṃ sante idha kasmā kusalattikaniddeso vuttoti āha ‘‘yadipi kusalattikavitthāro’’tiādi. Dhammavisesanabhāvatoti ‘‘dhammā’’ti padassa padhānabhāvaṃ dasseti. Ato hi tadabhidheyyā pucchitabbā jātā. Viññātāhīti bhūmīnaṃ visesanalakkhaṇayogamāha. Ettha padhānanti kiñcāpi uddese kusalapadena dhammā visesitabbā, ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’nti imasmiṃ pana niddese bhūmīhi visesitabbattā kusalapadaṃ padhānanti visesanabhāvena vacanicchāya abhāvato satipi visesitabbadhammānaṃ kāmāvacarādiphassādibhede tadanapekkhaṃ anavajjasukhavipākatāsaṅkhātaṃ attano kusalākārameva gahetvā pavattamānattā ‘‘ekattameva upādāya pavattatī’’ti vuttaṃ. Sabbepi hi kusalā dhammā anavajjasukhavipākatāya ekasabhāvāyevāti.

    ೧೩೮೫. ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಭೂಮೀಹಿ ಆಧಾರಭೂತಾಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಮಯಫಸ್ಸಾದಿಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ‘‘ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ತೀಸು ಭೂಮೀಸು ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ।

    1385. Yathāyogaṃ yojetabbanti catūhi bhūmīhi ādhārabhūtāhi visesetvā samayaphassādibhedaṃ anāmasitvā vipākabhāvena ekattaṃ netvā ‘‘catūsu bhūmīsu vipāko’’ti vuttanti yojetabbaṃ. Esa nayo ‘‘tīsu bhūmīsu kiriyābyākata’’ntiādīsupi.

    ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಚೇತಸಿಕಾ। ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಏತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಅಪೇಕ್ಖಿತಾ। ಯಥಾ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಆಧಾರಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯತಂ ನ ವಿನಿವತ್ತತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪ್ಪಾದಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವಮೇವ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ। ಯದಾಹ ‘‘ಅವಯವೇನ ಸಮುದಾಯೋಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ। ಚಿತ್ತಸಮಾನಗತಿಕಸ್ಸ ಇಧ ಚಿತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ‘‘ದ್ವೇಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನೀ’’ತಿ ನಿದಸ್ಸನೇನ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಚಿತ್ತ…ಪೇ॰… ಗಹಣಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸ್ಸ।

    Uppajjatietthāti uppādo, cetasikā. Te hi cittassa sabbathāpi nissayādipaccayabhāvato ettha ca uppattiyā ādhārabhāvena apekkhitā. Yathā ca cetasikā cittassa, evaṃ cittampi cetasikānaṃ nissayādipaccayabhāvato ādhārabhāvena vattabbataṃ arahatīti yathāvuttaṃ uppādasaddābhidheyyataṃ na vinivattati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘cittuppādo’’ti ettha uppādassa visesanabhāvena pavattamānampi cittaṃ attani yathāvuttauppādaatthasambhavato apariccattavisesitabbabhāvameva hutvā tassa visesanabhāvaṃ paṭipajjatīti. Yadāha ‘‘avayavena samudāyopalakkhaṇavasena attho sambhavatī’’ti. Cittasamānagatikassa idha cittaggahaṇena gahetabbatāya ‘‘dvepañcaviññāṇānī’’ti nidassanena vakkhamānattā ‘‘citta…pe… gahaṇaṃ kata’’nti vuttaṃ. Tattha aññassāti rūpassa.

    ೧೪೨೦. ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಾನಂ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನನ್ತಿ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಾಭಾವಮಾಹ। ತತೋ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಮಾನೋ ವಿಪಾಕೋ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮವಿಪಾಕತಾಯ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣೇಯೇವ ಪವತ್ತಿತುಮರಹತಿ, ನ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸ್ಸಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಸದಿಸವಿಪಾಕತಾಅಭಾವತೋ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಮ್ಮಂ ವಿಸೇಸಿತಂ। ವಣ್ಣಲಕ್ಖಣಾದಿಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಕಸಞ್ಞಾನುರೋಧೇನೇವ ಗಹಿತೇ ಪಥವಾದಿಕೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾಯ ಸಮುಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಸಞ್ಞಾವಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞಾವಸಾರಮ್ಮಣಂತಾದಿಸೇನೇವಾತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತಾಯ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಿಯ ಸಞ್ಞಾವಸಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸೇನೇವ। ಸೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮಾನಭೂಮಿಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣತಾಯಪಿ ವಿಪಾಕೋ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    1420. Pañcadvāre vattabbameva natthi ekantaparittārammaṇattā pañcadvārikacittānaṃ. Iṭṭhāniṭṭhārammaṇānubhavananti vipākassa pakappetvā ārammaṇaggahaṇābhāvamāha. Tato kammānurūpaṃ pavattamāno vipāko parittakammavipākatāya parittārammaṇeyeva pavattitumarahati, na mahaggatappamāṇārammaṇeti adhippāyo. Samādhippadhānassapi kassaci kammassa appanāappattassa ekantena sadisavipākatāabhāvato ‘‘appanāppattassā’’ti kammaṃ visesitaṃ. Vaṇṇalakkhaṇādiṃ aggahetvā lokasaññānurodheneva gahite pathavādike parikammasaññāya samuppāditattā paṭibhāganimittasaṅkhātaṃ saññāvasaṃ ārammaṇaṃ assāti saññāvasārammaṇaṃ. Tādisenevāti samādhippadhānatāya appanāppattīhi viya saññāvasārammaṇatāya ca nibbiseseneva. Sopīti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tenetaṃ dasseti ‘‘attano kammassa samānabhūmikadhammārammaṇatāya viya tassa ārammaṇārammaṇatāyapi vipāko kammānurūpoyeva nāma hotī’’ti.

    ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣೋ ನ ಹೋತೀತಿ? ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಸ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣತಾಯ ನಿಯಮಾಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಾನುರೂಪತಾಯ ಚ ಅನೇಕರೂಪತ್ತಾ। ಯಥಾ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಸದಿಸಸ್ಸ ಮಹಗ್ಗತಜವನಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನಾನುಬನ್ಧಕಂ ಪರಿಚಯಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಾಹಿ ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನೇ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಚಯಾಭಾವತೋ ಪರಿತ್ತವಿಪಾಕೋ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣೋ ಪನ ಜಾಯಮಾನೋ ಪರಿತ್ತೇನೇವ ತೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿಭೂತೋ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಾವ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಚ್ಛಿನೋತಿ। ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ। ನ ಚಾತಿಆದಿನಾ ಪರಿತ್ತವಿಪಾಕಾ ಏವ ಇಧ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಕಣ್ಡೇ।

    Yadi evaṃ kasmā mahaggatappamāṇārammaṇassa parittakammassa vipāko tadārammaṇārammaṇo na hotīti? Appanāppattakammavipākassa viya tassa kammārammaṇārammaṇatāya niyamābhāvato kammānurūpatāya ca anekarūpattā. Yathā attano kammasadisassa mahaggatajavanassa parittārammaṇassapi tadārammaṇaṃ nānubandhakaṃ paricayābhāvato, evaṃ attano kammassa nimittabhūtepi tassa sahakārīkāraṇāhi apariyādinne mahaggatappamāṇe ārammaṇe paricayābhāvato parittavipāko na pavattati, kammanimittārammaṇo pana jāyamāno paritteneva tena hotīti āha ‘‘paṭisandhiādibhūto’’tiādi. Yasmā panātiādinā pāḷiyāva yathāvuttamatthaṃ nicchinoti. Nānākkhaṇikakammapaccayo hi ettha adhippeto paccayapaccayuppannānaṃ bhinnārammaṇatāya vuttattā. Na cātiādinā parittavipākā eva idha paccayuppannabhāvena vuttāti dasseti. Idhāti imasmiṃ atthuddhārakaṇḍe.

    ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಸತಿವಿರಹಿತಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಾಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವೀತರಾಗಾನಂ ಅಪರಿತ್ತೇಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಿಯಾ ಚೇತಸೋ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿರಹೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಆದರಾಕರಣವಸೇನೇವಾತಿ ಆದರಾಕರಣಮತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಏವ-ಸದ್ದೋ ತಮೇವ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾ। ಕೋಸಜ್ಜಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೋಸಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆದರಾಕರಣಂ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕತಾ ಏವಾತಿ ಆದರಂ ಕರೋನ್ತಾ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಭಾವೇನೇವ ನ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪನ ಆದರಂ ನ ಕರೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಕಚ್ಚೇ ಪನ ‘‘ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಸರೀರತಾಯ ಅಞ್ಞವಿಹಿತತಾಯ ಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚದಾನಾದಿಪವತ್ತಿ ನ ಅನಾದರವಸೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।

    Sativepullappattānaṃ sativirahitassa kāyakammassa sambhavaṃ dassetuṃ ‘‘vāsanāvasenā’’ti vuttaṃ. Avītarāgānaṃ aparittepi katthaci ārammaṇe siyā cetaso uppilāvitattanti ‘‘kilesavirahe’’ti visesetvā vuttaṃ. Ādarākaraṇavasenevāti ādarākaraṇamattavasenevāti visesanivattiattho eva-saddo tameva nivattetabbaṃ visesaṃ dasseti, nāññathā. Kosajjādīti ādi-saddena dosādayo saṅgaṇhāti. Ādarākaraṇaṃ nirussukkatā evāti ādaraṃ karontā nirussukkabhāveneva na honti, na pana ādaraṃ na karontiyevāti daṭṭhabbaṃ. Ekacce pana ‘‘akammaññasarīratāya aññavihitatāya ca khīṇāsavānaṃ asakkaccadānādipavatti na anādaravasenā’’ti vadanti.

    ೧೪೨೧. ಅತಿಪಗುಣಾನನ್ತಿ ಸುಭಾವಿತಾನಂ ಸುಟ್ಠುತರಂ ವಸಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ಏವಂ ಪಗುಣಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ ತತ್ಥ ವಿಚಾರಣುಸ್ಸಾಹಸ್ಸ ಮನ್ದಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ‘‘ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಅಹನ್ತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಂ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಅಪರಮತ್ಥಭಾವತೋ, ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಚ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಭಾವತೋ ಅತ್ಥೋ ಅರೀಯತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಗಮ್ಮತಿ ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ। ಯತೋ ತಬ್ಬಿಸಯಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ನವತ್ತಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸವಸೇನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ವಾದೋ ಹೇವತ್ಥಿಕವಾದೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಇತೋ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಥಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಮವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇ ತಬ್ಬಿಸಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಭಾವೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಪರಿತ್ತಾದಯೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವವತ್ಥಿತಭಾವಂ ನಿಸೇಧೇತಿ।

    1421. Atipaguṇānanti subhāvitānaṃ suṭṭhutaraṃ vasippattānaṃ. Evaṃ paguṇajjhānesupi pavatti hoti tattha vicāraṇussāhassa mandabhāvatoti adhippāyo. Pubbe dassitanti ‘‘tīṇi lakkhaṇānīti ahanti vā’’tiādinā pubbe dassitaṃ. ‘‘Avijjamāno aparamatthabhāvato, vijjamāno ca lokasaṅketasiddhiyā sammutisaccabhāvato attho arīyati cittena gammati ñāyatī’’ti ācariyā vadanti. Yato tabbisayā cittuppādā navattabbaṃ ārammaṇaṃ etesanti navattabbārammaṇāti aññapadatthasamāsavasena vuccanti. Ayaṃ pana vādo hevatthikavādo viya hotīti tassa accantaṃ avijjamānataṃ maññanto ito ca aññathā avijjamānapaññattiṃ dassetuṃ ‘‘sammutisacce panā’’tiādimāha. Kathaṃ pana tassa accantamavijjamānatte tabbisayānaṃ dhammānaṃ pavatti navattabbārammaṇabhāvo cāti āha ‘‘avijjamānampī’’tiādi. Parittādiārammaṇāti na vattabbāti vuttāti parittādayo viya tassa visuṃ vavatthitabhāvaṃ nisedheti.

    ವಿಕ್ಖಿಪನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ। ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಂ। ದುತಿಯಾದಿಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಚಾರಿಕಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನಿಯತಾಯ ಚ ಪಠಮಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಞಾಣೇನ ಸಮಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನೇ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ।

    Vikkhipanaṃ nānārammaṇesu cittassa pavattanaṃ. Anavaṭṭhānaṃ ekasmiṃyeva pavattituṃ appadānaṃ. Dutiyādimaggapurecārikaṃ phalasamāpattipurecārikañca kāmāvacarañāṇaṃ nibbānārammaṇatāya lokuttaracittassa āvajjanaṭṭhāniyatāya ca paṭhamamaggapurecārikañāṇena samānanti katvā vuttaṃ ‘‘gotrabhuvodāne gotrabhūti gahetvā’’ti.

    ಸಬ್ಬತ್ಥಪಾದಕನ್ತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ, ಪಯೋಜನೇ ವಾ ಭುಮ್ಮಂ ‘‘ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನ ಸಬ್ಬೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾದೀಸು ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಅತೀತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದೀಸು ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಅತೀತಸತ್ತದಿವಸತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪಟಿಸನ್ಧಿ, ತಾವ ವಿಸಯೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಅತೀತಸತ್ತದಿವಸೇಸುಪಿ ಖನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧಾನಂ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ।

    Sabbatthapādakanti nipphādetabbe, payojane vā bhummaṃ ‘‘cetaso avūpasame’’tiādīsu viya. Tena sabbesu vipassanādīsu nipphādetabbesūti attho. Tenevāha ‘‘sabbesū’’tiādi. Atītaṃsañāṇassa kāmāvacarattā iddhividhādīsu tassa aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tassa pana atītasattadivasato heṭṭhā yāva paccuppannapaṭisandhi, tāva visayoti vadanti. Atītasattadivasesupi khandhapaṭibaddhānaṃ tassa visayabhāvo yutto viya dissati.

    ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಪರಿಕಮ್ಮೇಹಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸೀಘಗಮನೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪರಿಕಮ್ಮೇಹಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ವಿಯ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಧಿಪ್ಪೇತಟ್ಠಾನಪಾಪುಣನತ್ಥಂ ಗನ್ತುಕಾಮತಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸೀಘಗಮನೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಕರಜಕಾಯಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಭವಙ್ಗೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ರೂಪಕಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅನುಲೋಮಾನಿ ಚ। ತತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ತಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಟ್ಠಾನಂ ಗತೋಯೇವ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪನಾಯಂ ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಗಚ್ಛತಿ, ಉದಾಹು ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಾತಿ? ತೀಸು ಖಣೇಸು ಗಚ್ಛತೀತಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಚಿತ್ತೇತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇ। ಸಮೋದಹತೀತಿ ಚಿತ್ತಾನುಗತಿಕಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಸೀಘಗಮನಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಇಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಅತಿದೂರೇಪಿ ವಿಸಯಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಪಿ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿಭಾವಾಪಾದನಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಪರಿಣಾಮನಂ। ನ ಚೇತ್ಥ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿಭಾವತೋ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನ ದೇಸನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿಭಾವಸ್ಸ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸುಖಸಞ್ಞಞ್ಚ ಲಹುಸಞ್ಞಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೯೭)। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋತಿ।

    Pādakajjhānacittaṃ parikammehi gahetvāti pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘idaṃ cittaṃ viya ayaṃ kāyo sīghagamano hotū’’ti pubbabhāgaparikammehi rūpakāyassa viya pādakajjhānacittassapi gahetabbataṃ sandhāya vuttaṃ. Idaṃ pana adhiṭṭhānaṃ evaṃ pavattatīti veditabbaṃ. Adhippetaṭṭhānapāpuṇanatthaṃ gantukāmataṃ purakkhatvā pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘idaṃ cittaṃ viya ayaṃ kāyo sīghagamano hotū’’ti karajakāyārammaṇaṃ parikammaṃ katvā bhavaṅgaṃ otaritvā vuṭṭhāya pādakajjhānaṃ samāpajjitvā puna bhavaṅge otiṇṇe manodvārāvajjanaṃ rūpakāyaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjati anulomāni ca. Tato adhiṭṭhānacittampi tamevārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tassānubhāvena yathādhippetaṭṭhānaṃ gatoyeva hoti. Evaṃ adissamānena kāyena gacchanto panāyaṃ kiṃ tassa adhiṭṭhānacittassa uppādakkhaṇe gacchati, udāhu ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe vāti? Tīsu khaṇesu gacchatīti icchanti. Citteti pādakajjhānacitte. Samodahatīti cittānugatikaṃ cittaṃ viya sīghagamanaṃ karotīti attho. Yathā hi cittaṃ icchitakkhaṇe atidūrepi visayaṃ ārabbha pavattati, evaṃ rūpakāyassapi lahuparivattibhāvāpādanaṃ cittavasena kāyapariṇāmanaṃ. Na cettha rūpadhammānaṃ dandhaparivattibhāvato ekacittakkhaṇena desantaruppatti na yujjatīti vattabbā adhiṭṭhānacittena rūpakāyassa lahuparivattibhāvassa āpāditattā. Tenevāha ‘‘cittavasena kāyaṃ adhiṭṭhahitvā sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā adissamānena kāyena brahmalokaṃ gacchatī’’ti (visuddhi. 2.397). Acinteyyo hi iddhimantānaṃ iddhivisayoti.

    ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಂ ರೂಪಕಾಯೇ ಸಮೋದಹಿತನ್ತಿ ಯತ್ತಕೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿ, ತತ್ತಕಾನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ದನ್ಧಗಮನಕರಣತೋ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕರಜಕಾಯೇ ಆರೋಪಿತಂ ತದನುಗುಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ವಿಯ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ದನ್ಧಗಮನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಭವಙ್ಗೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅನುಲೋಮಾನಿ ಚ। ತತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ತಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಅನ್ತರಾ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸುಪಿ ಅಪತನ್ತೋ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಪಥವೀಕಸಿಣವಸೇನ ಆಕಾಸೇ ಮಗ್ಗಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಪದಸಾ ಗಚ್ಛತಿ। ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ವಾಯೋಕಸಿಣವಸೇನ ವಾಯುಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತೂಲಪಿಚು ವಿಯ ವಾಯುನಾ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಪಿಚ ಗನ್ತುಕಾಮತಾವ ಏತ್ಥ ಪಮಾಣಂ। ಸತಿ ಹಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಯ ಏವಂ ಕತಾಧಿಟ್ಠಾನೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋವೇಸೋ ಇಸ್ಸಾಸಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸರೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ। ತತ್ಥ ಆಕಾಸೇ ಮಗ್ಗಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿನಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ಪಕತಿಪಥವಿಯಂ ವಿಯ ಗಚ್ಛತಿ। ತೇನೇವ ‘‘ಪದಸಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಾಯುಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸಮುಟ್ಠಿತವಾಯೋಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಗಚ್ಛತಿ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಅನ್ತರಾ ವನರಾಮಣೀಯಕಾದೀನಿ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಆಪಾಥಗತೇ ಸದ್ದೇ ಚ ಸುಣಮಾನೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಗಮನೇ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಪದಸಾ ವಾಯುನಾ ಚ ಗಮನೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಪ್ಫಾರೇನ ಗಮನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪರೇ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।

    Cittasantānaṃrūpakāye samodahitanti yattakehi cittehi dissamānena kāyena yathādhippetaṭṭhānappatti, tattakānaṃ cittānaṃ pabandhassa dandhagamanakaraṇato imassa adhiṭṭhānassa karajakāye āropitaṃ tadanuguṇanti attho. Idampi adhiṭṭhānapādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘ayaṃ kāyo viya idaṃ cittaṃ dandhagamanaṃ hotū’’ti samāpajjitvā vuṭṭhitajjhānacittārammaṇaṃ parikammaṃ katvā bhavaṅgaṃ otaritvā bhavaṅgato vuṭṭhāya pādakajjhānaṃ samāpajjitvā puna bhavaṅge otiṇṇe manodvārāvajjanaṃ pādakajjhānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjati anulomāni ca. Tato adhiṭṭhānacittampi tamevārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tassānubhāvena antarā pañcaviññāṇādīsu uppannesupi apatanto icchitaṭṭhānaṃ gacchati. Evaṃ gacchanto ca sace icchati, pathavīkasiṇavasena ākāse maggaṃ nimminitvā padasā gacchati. Sace icchati, vāyokasiṇavasena vāyuṃ adhiṭṭhahitvā tūlapicu viya vāyunā gacchati. Apica gantukāmatāva ettha pamāṇaṃ. Sati hi gantukāmatāya evaṃ katādhiṭṭhāno adhiṭṭhānavegakkhittoveso issāsapakkhitto saro viya dissamāno gacchatīti. Tattha ākāse maggaṃ nimminitvā gacchanto vināpi abhiññāñāṇena pakatipathaviyaṃ viya gacchati. Teneva ‘‘padasā gacchatī’’ti vuttaṃ. Vāyuṃ adhiṭṭhahitvā gacchanto abhiññāñāṇasamuṭṭhitavāyodhātuparamparāya gacchati. Ubhayatthāpi antarā vanarāmaṇīyakādīni pekkhamāno āpāthagate sadde ca suṇamāno gacchatīti vadanti. Keci pana ‘‘adissamānena kāyena ekacittakkhaṇeneva icchitaṭṭhānagamane dissamānena kāyena padasā vāyunā ca gamane abhiññācittasamuṭṭhitakāyaviññattivipphārena gamana’’nti vadanti. Apare ‘‘abhiññācittassa viññattinibbattanakiccaṃ natthī’’ti vadanti.

    ಅಧಿಟ್ಠಾನದ್ವಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಾಯವಸೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮನಭೂತಂ ರೂಪಕಾಯಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಉಭಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅಧಿಟ್ಠಾನದ್ವಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ। ಸುಖಸಞ್ಞಾಲಹುಸಞ್ಞಾಭಾವತೋತಿ ಸುಖಸಞ್ಞಾಲಹುಸಞ್ಞಾಸಬ್ಭಾವತೋ, ತಬ್ಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖಸಞ್ಞಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹಿ ‘‘ಸನ್ತಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾಯೇವ ಚ ಸಞ್ಞಾ ನೀವರಣೇಹಿ ಚೇವ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕೇಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಲಹುಸಞ್ಞಾ’’ತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಾಹಿ ಸಮೋಕ್ಕನ್ತಾಹಿ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ತೂಲಪಿಚು ವಿಯ ಸಲ್ಲಹುಕೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವಾತಕ್ಖಿತ್ತತೂಲಪಿಚುನಾ ವಿಯ ಸಲ್ಲಹುಕೇನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಚ ಕಾಯೇನ ಯಥಾರುಚಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ।

    Adhiṭṭhānadvayanti cittakāyavasena kāyacittapariṇāmanabhūtaṃ rūpakāyapādakajjhānacittārammaṇaṃ ubhayaṃ adhiṭṭhānaṃ. Taṃsampayuttāyāti yathāvuttaadhiṭṭhānadvayasampayuttāya. Sukhasaññālahusaññābhāvatoti sukhasaññālahusaññāsabbhāvato, tabbhāvaṃ āpajjanatoti attho. Sukhasaññāti cettha upekkhāsampayuttā saññā. Upekkhā hi ‘‘santaṃ sukha’’nti vuttā. Sāyeva ca saññā nīvaraṇehi ceva vitakkādīhi paccanīkehi ca vimuttattā ‘‘lahusaññā’’tipi veditabbā. Tāhi samokkantāhi rūpakāyopi tūlapicu viya sallahuko hoti. So evaṃ vātakkhittatūlapicunā viya sallahukena ekacittakkhaṇena adissamānena ca kāyena yathāruci gacchatīti.

    ‘‘ಮುತ್ತೋ ವತಮ್ಹಿ ತಾಯ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಾಯ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ, ಸಾಧು ವತಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಸಮ್ಬುಜ್ಝ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೭) ಪವತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಮಾರೋ ‘‘ಅಮುತ್ತಭಾವಮಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ,

    ‘‘Mutto vatamhi tāya anatthasaṃhitāya dukkarakārikāya, sādhu vatamhi sammāsambodhiṃ sambujjha’’nti (saṃ. ni. 1.137) pavattaṃ bhagavato cetoparivitakkamaññāya māro ‘‘amuttabhāvamassa karissāmī’’ti,

    ‘‘ತಪೋಕಮ್ಮಾ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ, ಯಂ ನ ಸುಜ್ಝನ್ತಿ ಮಾಣವಾ।

    ‘‘Tapokammā apakkamma, yaṃ na sujjhanti māṇavā;

    ಅಸುದ್ಧೋ ಮಞ್ಞಸಿ ಸುದ್ಧೋ, ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಾ ಅಪರದ್ಧೋ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೭) –

    Asuddho maññasi suddho, suddhimaggā aparaddho’’ti. (saṃ. ni. 1.137) –

    ಆಹಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಮಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಜಾನನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾ…ಪೇ॰… ಞಾತೇಸು ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಿಬ್ಬಾನಾ…ಪೇ॰… ಞಾತೇಸೂತಿ ಇದಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸ್ಸ ಪರತೋ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯೇ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣವಿಸಯವಿಸಯೇಪಿ ಕದಾಚಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಭಾವದೀಪಕೋ ಕೋಚಿ ಪಾಠೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕಿಚ್ಚೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇತಿ ರುಳ್ಹಿಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಅತೀತಾನಂ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂಯೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತೋ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಖನ್ಧೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಅನಾಗತಂಸಞಾಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Āhāti evamādiṃ sandhāya ‘‘mārādīnampi bhagavato cittajānanaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Nibbānapaccavekkhaṇañca pubbenivāsānussatiñāṇena nibbānā…pe… ñātesu pavattatīti sambandho. Nibbānā…pe… ñātesūti idaṃ abhiññāñāṇassa parato pavattamānaṃ paccavekkhaṇaṃ abhiññāñāṇassa visaye viya abhiññāñāṇavisayavisayepi kadāci pavattituṃ arahatīti katvā vuttaṃ. Appamāṇārammaṇatanti appamāṇakhandhārammaṇatanti attho. Tasmāti yasmā pubbenivāsānussatiñāṇassa nibbānārammaṇabhāvadīpako koci pāṭho natthi, tasmā. Paccavekkhaṇakicce vuccamāneti ruḷhiṃ aggahetvā maggādīnaṃ atītānaṃ pati pati avekkhanaṃ anussaraṇaṃ paccavekkhaṇanti pubbenivāsānussatiñāṇassa kiccaṃyeva paccavekkhaṇanti vuccamāneti attho. Anuññātāti dissatīti ‘‘maggaphalanibbānapaccavekkhaṇato’’ti idameva sandhāya vuttaṃ. Ayañhettha attho – pubbenivāsānussatiñāṇena nibbānārammaṇe khandhe disvā ‘‘ime dhammā kiṃ nu kho ārabbha pavattā’’ti āvajjentassa pubbenivāsānussatiñāṇaṃ nibbānārammaṇe pavattatīti. Anāgataṃsañāṇepi eseva nayo.

    ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪರಿತ್ತತ್ತಿಕೇ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಮಹಗ್ಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೨.೫೮) ಏತ್ಥ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಖನ್ಧಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕೇ ಚ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾಧಮ್ಮೋ ಬಹಿದ್ಧಾಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಬಹಿದ್ಧಾಧಮ್ಮೋ ಅಜ್ಝತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ವಿಭಙ್ಗೇಸು ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಅನಾಗತಂಸಆವಜ್ಜನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೨೦.೨೯) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ। ಚೇತೋಪರಿಯಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಞಾಣೇಹಿ ಸಹ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ, ಏವಮ್ಪಿ ವಿಸುಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಭಜನಾರಹಂ ಸಹ ವಿಭಜತೀತಿ? ನ, ಅವಚನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಕಾರಣತ್ತಾ। ಯಾನಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಞಾಣಾನಿ, ತೇಸಂ ಅವಿಸಯೋ ಏವ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಅರಿಯಾನಂ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಚ್ಛಿಕತನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಇಮೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸಾಧಾರಣೇನ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ । ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಜಾನನಮಾಹ, ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಕ್ಖನ್ಧಜಾನನಂ। ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಕಿಚ್ಚಞ್ಹಿ ತನ್ತಿ। ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಇದಂ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಅನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Yadi evaṃ kasmā parittattike ‘‘appamāṇo dhammo mahaggatassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.58) ettha ‘‘appamāṇā khandhā cetopariyañāṇassa pubbenivāsaanāgataṃsañāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti ajjhattattike ca ‘‘bahiddhādhammo bahiddhādhammassa, bahiddhādhammo ajjhattassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti etesaṃ vibhaṅgesu ‘‘bahiddhā khandhā iddhividhañāṇassa cetopariyapubbenivāsayathākammūpagaanāgataṃsaāvajjanāya ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.20.29) ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ nibbānanti. Cetopariyaiddhividhādiñāṇehi saha vuttattāti ce, evampi visuṃ vibhajitabbaṃ siyā. Na hi visuṃ vibhajanārahaṃ saha vibhajatīti? Na, avacanassa aññakāraṇattā. Yāni hi puthujjanānaṃ pubbenivāsaanāgataṃsañāṇāni, tesaṃ avisayo eva nibbānaṃ. Ariyānaṃ pana maggaphalapaccavekkhaṇehi sacchikatanibbānānaṃ imehi ñāṇehi paccakkhakaraṇe payojanaṃ natthīti sādhāraṇena iddhividhañāṇādīnaṃ gahitattā nibbānaṃ na vuttanti daṭṭhabbaṃ . Nibbattakkhandhajānanamāha, na nibbattakakkhandhajānanaṃ. Yathākammūpagañāṇakiccañhi tanti. Attho sambhavatīti idaṃ anāgataṃsañāṇassapi anibbānārammaṇataṃ sandhāya vuttaṃ.

    ೧೪೨೯. ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ಬೋಧಿತೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಏಕನ್ತತೋ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣಾಯೇವ ಕೇಚಿ ನತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣಾಯೇವ ಪನ ಕದಾಚಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ಏಕಮೇವ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ತಯೋಪಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪರತೋಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ, ‘‘ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಮಗ್ಗಹೇತುಕತ್ತಾಭಾವಂ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಅಸಹಜಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಹೇತುವಚನನ್ತಿ ‘‘ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಕಾಲೇ ಏವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಗರುಂ ಅಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣಕಾಲೇಪಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕಾಲೇ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗರುಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕಾಲೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಏವ। ತದಾ ಚ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಸಿದ್ಧೋವಾಯಮತ್ಥೋ।

    1429. Maggārammaṇattike yasmā cittuppādakaṇḍe bodhitesu cittuppādesu ekantato maggārammaṇāyeva keci natthi, maggārammaṇāyeva pana kadāci maggādhipatino honti, tasmā ‘‘katame dhammā maggārammaṇā’’ti ekameva pucchaṃ katvā tayopi koṭṭhāsā labbhamānavasena vibhattā. Iminā nayena paratopi evarūpesu ṭhānesu attho veditabbo. ‘‘Cittuppādā’’ti, ‘‘maggārammaṇā’’ti ca vuttadhammānaṃyeva maggahetukattābhāvaṃ sādhetuṃ ‘‘asahajātattā’’ti idaṃ hetuvacananti ‘‘asampayuttattāti attho’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘na hi arūpadhammāna’’ntiādi. ‘‘Aññadhammārammaṇakāle evā’’ti avadhāraṇassa aggahitattā garuṃ akatvā maggārammaṇakālepi maggādhipatibhāvena na vattabbāti ayampi attho aṭṭhakathāyaṃ pariggahitoyevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Garuṃ katvā paccavekkhaṇakāle’’ti hi vuttattā garuṃ akatvā paccavekkhaṇakālepi atthi eva. Tadā ca maggādhipatibhāvena na vattabbā te dhammāti bhiyyopi siddhovāyamattho.

    ೧೪೩೪. ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾವಾತಿ ಉದ್ಧಟಂ, ‘‘ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೋ ಬಹೂಸು ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅ॰ ೨೨೭) ‘‘ಮರಣಸಮಯೇ ಞಾತಕಾ ‘ಅಯಂ, ತಾತ, ತವತ್ಥಾಯ ಬುದ್ಧಪೂಜಾ ಕರೀಯತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಹೀ’ತಿ ವತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೂಪಸಂಹರಣಂ ತತ್ಥ ತದಾರಮ್ಮಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿಞ್ಚ ವತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಟ್ಠಿತಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವೇ ಭವಙ್ಗಾನಿ ಆವಜ್ಜನಂ ಮರಣಸ್ಸಾಸನ್ನಭಾವೇನ ಮನ್ದೀಭೂತವೇಗತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ಜವನಾನಿ ದ್ವೇ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಚುತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏಕಾದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾವಸಿಟ್ಠಾಯುಕೇ’’ತಿ। ಇತರತ್ಥಾತಿ ಅಞ್ಞತದಾರಮ್ಮಣಾಯ ಚುತಿಯಾ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ‘‘ಇತರತ್ಥಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚುತಿಯಾ ತದಾರಮ್ಮಣರಹಿತತ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ‘‘ರೂಪಾ…ಪೇ॰… ಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಉದಾಹಟಂ। ಛ ಭವಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನವ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾತಿ ಸತ್ತಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾವಸಿಟ್ಠಾಯುಕೇ ಗತಿನಿಮಿತ್ತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    1434. Atītārammaṇāvāti uddhaṭaṃ, ‘‘atītārammaṇā’’ti pana aṭṭhakathāpāṭho bahūsu potthakesu dissati. Tasmāti yasmā paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanāyaṃ (vibha. a. 227) ‘‘maraṇasamaye ñātakā ‘ayaṃ, tāta, tavatthāya buddhapūjā karīyati, cittaṃ pasādehī’ti vatvā’’tiādinā pañcadvāre rūpādiārammaṇūpasaṃharaṇaṃ tattha tadārammaṇapariyosānānaṃ cuddasannaṃ cittānaṃ pavattiñca vatvā tasmiṃyeva ekacittakkhaṇaṭṭhitike ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjatīti paccuppannārammaṇabhāvaṃ paṭisandhiyā vakkhati, tasmāti attho. Dve bhavaṅgāni āvajjanaṃ maraṇassāsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni dve tadārammaṇāni cuticittanti ekādasa cittakkhaṇā atītāti āha ‘‘pañcacittakkhaṇāvasiṭṭhāyuke’’ti. Itaratthāti aññatadārammaṇāya cutiyā. Idāni tameva ‘‘itaratthā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘yadā hī’’tiādimāha. Cutiyā tadārammaṇarahitattā paṭisandhiyā ca paccuppannārammaṇattā ‘‘rūpā…pe… jjantassā’’ti udāhaṭaṃ. Cha bhavaṅgāni paccuppannārammaṇāni honti, nava cittakkhaṇā atītāti sattacittakkhaṇāvasiṭṭhāyuke gatinimitte paṭisandhiyā pavattattāti daṭṭhabbaṃ.

    ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಕಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಏತೇನ ಸುಖಲಹುಸಞ್ಞೋಕ್ಕಮನೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಸಙ್ಘಾತಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿಭಾವಾಪಾದನಂ, ನ ಭಾವಿನೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Vijjamānamevakāyaṃ ārammaṇaṃ karotīti etena sukhalahusaññokkamanena paccuppannasseva bhūtupādāyarūpasaṅghātassa lahuparivattibhāvāpādanaṃ, na bhāvinoti dasseti.

    ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಅಪಾಕಟಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಾಕಟಕಾಲೋ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸೀಘಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ದನ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಾ’’ತಿ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ, ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಗಹಿತೇ ಏಕೋ ಸನ್ತತಿವಾರೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪನ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅಪಾಕಟಕಾಲಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಕಾಲತೋ ಓರಭಾವೋ ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಕಾಲಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಸುಪಾಕಟಕಾಲೋ ಏಕೋತಿ ಏತೇ ದ್ವೇ ಸನ್ತತಿವಾರಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಸನ್ತತಿವಾರಭೇದಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಕಾಲವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮಾನಭಾವಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸದಿಸಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಸನ್ತತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ದೀಪಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಸದಿಸಂ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಹಿ ಉತುಚಿತ್ತಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸನ್ತತಿವಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯದಾಹ ‘‘ಅತಿಪರಿತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಅರೂಪಸನ್ತತಿಪಿ ಚೇತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತರೂಪಸನ್ತತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಹೀರತೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆಕಡ್ಢನೀಯಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯೋ ಚಾವುಸೋ, ಮನೋ ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಿಸಯಿವಿಸಯಭೂತಾ ಏಕಭವಭೂತಾ ಚ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಸತಿ ಪನ ವಿಭಾಗಕರಣೇ ಖಣಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋನ್ತಂ ಏತಂ ಉಭಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Etthantareti apākaṭakālato paṭṭhāya yāva pākaṭakālo, etasmiṃ antare. Yasmā pana kassaci kiñci sīghaṃ pākaṭaṃ hoti, kassaci dandhaṃ, tasmā ‘‘ekadvesantativārā’’ti aniyametvā vuttaṃ. ‘‘Vacanasiliṭṭhatāvasena vutta’’nti eke, keci pana ‘‘etthantare pavattā rūpadhammā arūpadhammā ca paccuppannāti gahite eko santativāro hoti, taṃ pana dvidhā vibhajitvā apākaṭakālaṃ ādiṃ katvā yebhuyyena pākaṭakālato orabhāvo eko koṭṭhāso yebhuyyena pākaṭakālaṃ ādiṃ katvā yāva supākaṭakālo ekoti ete dve santativārā. Iminā nayena sesasantativārabhedāpi veditabbā. Tattha kālavasena sabbesaṃ samānabhāvaṃ aggahetvā dhammānaṃ sadisappavattivasena santatiparicchedo dīpitabbo’’ti vadanti. Kiñci kiñci kālaṃ sadisaṃ pavattamānāpi hi utucittādisamuṭṭhānā rūpadhammā santativārāti vuccanti. Yadāha ‘‘atiparittā’’tiādinā, arūpasantatipi cettha yathāvuttarūpasantatiparicchinnā saṅgahitāyevāti daṭṭhabbaṃ. Paccuppannesu dhammesu saṃhīratīti taṇhādiṭṭhīhi ākaḍḍhanīyaṭṭhānabhāvena vuttaṃ. ‘‘Yo cāvuso, mano ye ca dhammā’’ti visayivisayabhūtā ekabhavabhūtā ca ekasantatipariyāpannā dhammā vibhāgaṃ akatvā gayhamānā addhāpaccuppannaṃ hoti, sati pana vibhāgakaraṇe khaṇasantatipaccuppannatā labbhatīti āha ‘‘addhāpaccuppannaṃ hontaṃ etaṃ ubhayaṃ hotī’’ti.

    ತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ। ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಸಮಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತೇಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಾನಂ ಅಯಂ ಪಾಳಿ ಸುಟ್ಠು ನೀತಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತೀತತ್ತಿಕೋ ಚ ಏವಂ ಅಭಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಧಮ್ಮೇ ಇಧ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಅಞ್ಞಪದಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸೇವ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಅತೀತತ್ತಿಕೋ ಚ ಪಟ್ಠಾನೇ ಅಭೇದತೋ ಸಮ್ಮಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ಅವಿನಾಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಅತೀತತ್ತಿಕೋತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಅತೀತತ್ತಿಕಪಾಳಿ, ಇಮಾಯ ಅತೀತತ್ತಿಕಪಾಳಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣತೋಯೇವ ಅಭಿನ್ನೋ ಅವಿಸಿಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tassāti mahājanassa. Atītādivibhāgaṃ akatvāti āvajjanādīnaṃ samānākārappavattiyā upāyaṃ dasseti. Siddhaṃ hotīti khaṇapaccuppannārammaṇattepi parikammacetopariyañāṇānaṃ ayaṃ pāḷi suṭṭhu nītā hotīti attho. Atītattiko ca evaṃ abhinno hotīti evaṃ khaṇapaccuppanneyeva dhamme idha paccuppannoti gayhamāne aññapadasaṅgahitasseva anantarapaccayabhāvaṃ pakāsento atītattiko ca paṭṭhāne abhedato sammā atthassa uddhaṭattā avināsito hoti. Atha vā atītattikoti paṭṭhāne atītattikapāḷi, imāya atītattikapāḷiyā yathāvuttakāraṇatoyeva abhinno avisiṭṭho aññadatthu saṃsandati sametīti attho.

    ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣತಾ, ಜವನಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣತಾ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಸಿಯಾ ಅದ್ಧಾವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಜವನವೀಥಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಿತ್ತೇ ಪವತ್ತಿಯಂ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅನಾಗತಾದಿಆರಮ್ಮಣತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸಮ್ಭವದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪವತ್ತಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೀಣೀತಿ ‘‘ಅತೀತಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೯.೩೪) ಪದನ್ತರಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಾನಪೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ತೀಣಿ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಸೇವನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಸೇವನಲಾಭೇ ಸತಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅವಚನೇನ ತತ್ಥ ಇತರೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Yathāsambhavanti āvajjanāya anāgatārammaṇatā, javanānaṃ paccuppannātītārammaṇatā anāgatapaccuppannātītārammaṇatāti yojetabbaṃ. Nānārammaṇatā na siyā addhāvasena paccuppannārammaṇattāti adhippāyo. Ayañca attho ekissā javanavīthiyā ekasmiṃyeva citte pavattiyaṃ āvajjanādīnaṃ anāgatādiārammaṇatā sambhavatīti sambhavadassanavasena vuttoti yathādhippetassa abhiññācittassa khaṇapaccuppanne pavattiṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘tenā’’tiādimāha. Tīṇīti ‘‘atītārammaṇo dhammo atītārammaṇassa dhammassa āsevanapaccayena paccayo, anāgatārammaṇo dhammo anāgatārammaṇassa dhammassa, paccuppannārammaṇo dhammo paccuppannārammaṇassa dhammassa āsevanapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.19.34) padantarasaṅgahitadhammānapekkhā dhammā tīṇi pañhavissajjanānīti attho. Anāsevanaṃ natthīti āsevanalābhe sati yathādhammasāsane avacanassa kāraṇaṃ natthīti avacanena tattha itaresaṃ pañhānaṃ paṭisedho viññāyatīti adhippāyo.

    ಏತಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತೇಪಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವಾದಸ್ಸ। ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಯಥಾವುತ್ತನಯಸ್ಸ ಜೋತಕಭಾವೋ। ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನಿರುದ್ಧಾರಮ್ಮಣತಾವಚನಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಲವಿಸೇಸಂ ಆಮಸತಿ, ಅನಾಗತಾಯೇವ ಚ ಆವಜ್ಜನಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ನಯಿದಂ ಯುಜ್ಜಮಾನಕಂ। ಅಥ ‘‘ಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಾಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣತ್ತಮೇವಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಿ…ಪೇ॰… ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ದೋಸಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ದೋಸಾಪಜ್ಜನೇನ, ದೋಸಾಪತ್ತಿತೋ ವಾ। ರಾಸಿಏಕದೇಸಾವಜ್ಜನಪಟಿವೇಧೇತಿ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ಪುರಿಮವಾದಿಪಕ್ಖಮಾಹ, ಸಮ್ಪತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಾವಜ್ಜನಜಾನನೇತಿ ಅತ್ತನಾ ನಿದ್ಧಾರಿತಪಕ್ಖಂ। ಪುರಿಮವಾದಿನೋ ನಾನುಜಾನೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅದ್ಧಾಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪದತ್ಥತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಾತಿಕಾಯಂ ಆಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪದಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಠತ್ವಾ ನಾನುಜಾನೇಯ್ಯುಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಸತಿಪಿ ಸಭಾವಭೇದೇ ಆಕಾರಭೇದಾಭಾವತೋ ಏಕತ್ತನಯವಸೇನ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಾಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಾನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪುರಿಮವಾದೀನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನಮುಖೇನ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಭಾವಭೇದೇ ಸತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾದೋಸಾಭಾವೋ ನತ್ಥಿ ಏವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಏವ ಚಿತ್ತೇ ಅದ್ಧಾಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ವಿಭಾವಿತಾ’’ತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ವಾದೇಸು ಯಂ ಯುತ್ತಂ, ತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।

    Etassa vādassāti ‘‘āvajjanajavanānaṃ anāgatapaccuppannārammaṇattepi cetopariyañāṇaṃ siddha’’nti vādassa. Nissayabhāvoti atthasambhavato yathāvuttanayassa jotakabhāvo. Yanti cittaṃ. Tassāti āvajjanajavanānaṃ khaṇapaccuppannaniruddhārammaṇatāvacanassa. Ettha ca kālavisesaṃ āmasati, anāgatāyeva ca āvajjanā pavattatīti nayidaṃ yujjamānakaṃ. Atha ‘‘yaṃ imassa cittaṃ bhavissati, taṃ jānāmī’’ti ābhogaṃ karoti, evaṃ sati parikammābhiññācittānampi anāgatārammaṇattamevāti sabbattha āvajjanajavanānaṃ anāgatapaccuppannārammaṇatā na sijjhatīti āha ‘‘pavatti…pe… vuttattā’’ti. Dosāpattiyāti dosāpajjanena, dosāpattito vā. Rāsiekadesāvajjanapaṭivedheti yathārutavaseneva purimavādipakkhamāha, sampattasampattāvajjanajānaneti attanā niddhāritapakkhaṃ. Purimavādino nānujāneyyunti addhāsantatipaccuppannapadatthatā abhidhammamātikāyaṃ āgatapaccuppannapadassa natthīti adhippāye ṭhatvā nānujāneyyuṃ. Ettha ca satipi sabhāvabhede ākārabhedābhāvato ekattanayavasena āvajjanaparikammābhiññācittānaṃ nānārammaṇatādoso natthīti khaṇapaccuppannārammaṇatā cetopariyañāṇassa purimavādīnaṃ adhippāyavibhāvanamukhena dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sabhāvabhede sati nānārammaṇatādosābhāvo natthi evāti ekasmiṃ eva citte addhāsantativasena paccuppannārammaṇatā vibhāvitā’’ti dvīsupi vādesu yaṃ yuttaṃ, taṃ vicāretvā gahetabbaṃ.

    ತೇನೇವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತತ್ತಿಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕೇ ಚ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ತಮಾನಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಭಾವಜೋತನೋ ಪಾಠೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನ। ದ್ವೀಸು ಞಾಣೇಸೂತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇಸು । ಕಮ್ಮಮುಖೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ಕಮ್ಮದ್ವಾರೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಇಚ್ಚೇವ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ನ ಪನ ವಿಭಾಗಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಲೋಭಾದಿಸಮ್ಪಯೋಗವಿಸೇಸೇನ ದುಚ್ಚರಿತಭಾವೋ, ಅಲೋಭಾದಿಸಮ್ಪಯೋಗವಿಸೇಸೇನ ಚ ಸುಚರಿತಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತಾನಿ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಲೋಭಾದಯೋಪಿ ವಿಭಾವೇತಿಯೇವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುಚ್ಚರಿತ…ಪೇ॰… ಭಾವನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Tenevāti yasmā atītattike uppannattike ca cetopariyañāṇassa vattamānadhammārammaṇabhāvajotano pāṭho na dissati, teneva kāraṇena. Dvīsu ñāṇesūti pubbenivāsacetopariyañāṇesu . Kammamukhena gayhantīti satipi ārammaṇabhāve cattāro khandhā yathākammūpagañāṇena kammadvārena kusalākusalā icceva gayhanti, na pana vibhāgasoti dasseti. Lobhādisampayogavisesena duccaritabhāvo, alobhādisampayogavisesena ca sucaritabhāvo lakkhīyatīti duccaritasucaritāni vibhāventaṃ lobhādayopi vibhāvetiyeva nāma hotīti āha ‘‘duccarita…pe… bhāvanaṃ hotī’’ti.

    ೧೪೩೫. ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮುಪಾದಾನತಾಯ ಸಿಯಾ ಕೋಚಿ ಅಜ್ಝತ್ತಪರಿಯಾಯೋ, ನ ಪನ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಸತ್ತಸನ್ತಾನೇವ ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಭಾವ…ಪೇ॰… ಅಹೋನ್ತ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಾದೀನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣವಸೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಅಹನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕೇಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ? ನ, ಬಹಿದ್ಧಾಭಾವಸ್ಸ ವಿಯ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವಸ್ಸಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ। ಯದಾಹ ‘‘ಅಸಭಾ…ಪೇ॰… ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾವಜ್ಜನಾನಿ ತಸ್ಸ ಪುರೇಚಾರಿಕಉಪಚಾರಚಿತ್ತಾನಿ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಪವತ್ತನಕಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಅಸ್ಸಾದನಾದಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    1435. Asabhāvadhammassa ‘‘aha’’ntiādipaññattiyā ajjhattadhammupādānatāya siyā koci ajjhattapariyāyo, na pana sabhāvadhammassa asattasantāneva tassāti vuttaṃ ‘‘sabhāva…pe… ahonta’’nti. Tathā hi ‘‘attano khandhādīni paccavekkhantassā’’ti ettha ‘‘ajjhattārammaṇā’’ti padassa atthavivaraṇavasena ‘‘ajjhattaṃ gayhamānaṃ ahanti paññattiṃ ādi-saddena gaṇhātī’’ti vakkhati. Yadi evaṃ tassa ajjhattattikepi ajjhattabhāvo vattabbo siyā? Na, bahiddhābhāvassa viya ajjhattabhāvassapi ajjhattattike nippariyāyavasena adhippetattāti. Yadāha ‘‘asabhā…pe… na vutta’’nti. Ākiñcaññāyatanādīti ādi-saddena sāvajjanāni tassa purecārikaupacāracittāni tassa ārammaṇena pavattanakapaccavekkhaṇaassādanādicittāni ca saṅgaṇhāti.

    ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವದತಿ, ನ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಪುರೇಚಾರಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೇಸವಚನನ್ತಿ ಏಕದೇಸಸಾರುಪ್ಪೇನ ಸಮಾನಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಏಕದೇಸಸ್ಸೇವ ವಚನಂ। ಲಿಸ್ಸತಿ ಸಿಲಿಸ್ಸತಿ ಏಕದೇಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ ಹಿ ಲೇಸೋ। ಯೇಸನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾಕುಸಲಮಹಾಕಿರಿಯಾವಜ್ಜನಚಿತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಭೇದಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಚ। ಏವಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತನಿದ್ದೇಸಾದೀಸೂತಿ ಯೇಸಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಏಕಮೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತನಿದ್ದೇಸಂ ವತ್ವಾ ಇತರಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಮಾವಚರಾದಿನಿದ್ದೇಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಪರಿತ್ತಸಹೇತುಕಾದಿಭಾವೇನ ವುತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಏಕಮೇವ ವತ್ವಾ ಇತರಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ಅಭಾವನಾನಿಟ್ಠಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅಭಾವನಾನಿಟ್ಠಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವನಾಕಾರಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಭಾವಸ್ಸ ವಾ ಉಕ್ಕಂಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ। ನವತ್ತಬ್ಬಂ ಜಾತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಾನೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನೇನ ಸಮಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಅಭಾವನಾಸಾಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಅಸ್ಸಾದನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಅಭಾವನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ? ನ, ಅಭಾವೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನ ಭಾವೀಯತೀತಿ ಹಿ ಅಭಾವನಂ, ನ ನ ಭಾವೇತೀತಿ।

    Ākiñcaññāyatanaṃ taṃ-saddena ākaḍḍhitvā vadati, na pana taṃ sabbanti vuttaṃ, yañca tassa purecārikanti attho. Lesavacananti ekadesasāruppena samānārammaṇabhāvena ekadesasseva vacanaṃ. Lissati silissati ekadesena allīyatīti hi leso. Yesanti kāmāvacarakusalākusalamahākiriyāvajjanacittānaṃ kusalakiriyābhedassa rūpāvacaracatutthassa ca. Evaṃ upekkhāsahagataniddesādīsūti yesaṃ adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttatā vuttā, tesu ekameva upekkhāsahagataniddesaṃ vatvā itaraṃ na vattabbaṃ siyāti attho. Ādi-saddena hetusampayuttakāmāvacarādiniddese saṅgaṇhāti. Tatthāpi hi parittasahetukādibhāvena vuttesu dhammesu ekameva vatvā itaraṃ na vattabbaṃ siyāti. Abhāvanāniṭṭhappavattiyāti abhāvanāniṭṭhappavattiyā abhāvanākārassa ukkaṃsappavattiyāti attho, abhāvassa vā ukkaṃsappavattiyā. Navattabbaṃ jātaṃ ajjhattārammaṇādibhāvenāti adhippāyo. Tānīti ākiñcaññāyatanena samānārammaṇāni āvajjanādīni. Yadi evaṃ ‘‘abhāvanāsāmaññe’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi ākiñcaññāyatanārammaṇassa paccavekkhaṇaassādanādivasena pavattacittānaṃ abhāvanākārena pavatti atthīti? Na, abhāvetabbatāya adhippetattā. Na bhāvīyatīti hi abhāvanaṃ, na na bhāvetīti.

    ಗಹಣವಿಸೇಸನಿಮ್ಮಿತಾನೀತಿಆದೀಸು ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿಪಿ ಭಾವನಾಞಾಣನಿಮ್ಮಿತಾಕಾರಮತ್ತೇಸು ಸಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ವಿಸಯೇಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪನ ಕಸಿಣಾದೀನಂ ಬಹಿದ್ಧಾಭಾವೋತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸಿಣಾನಞ್ಹಿ ಸನ್ತಾನಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ವಡ್ಢಿತಕಸಿಣವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವಸ್ಸ ಪನ ನ ಬಹಿದ್ಧಾಕಾರೋ, ನಾಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋತಿ ಉಭಯಾಕಾರವಿಧುರೇ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ಪವತ್ತಿಯಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಮೇವ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಇತರೇ ಇತರಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿತೋತಿ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Gahaṇavisesanimmitānītiādīsu ayamadhippāyo – yadipi bhāvanāñāṇanimmitākāramattesu sabhāvato avijjamānesu visayesu yebhuyyena mahaggatā dhammā pavattanti, bahiddhākāraggahaṇavasena pana kasiṇādīnaṃ bahiddhābhāvoti tadārammaṇadhammā bahiddhārammaṇāti vuttaṃ. Kasiṇānañhi santānaṃ muñcitvā upaṭṭhānaṃ visesato vaḍḍhitakasiṇavasena viññāyati, paṭhamāruppaviññāṇābhāvassa pana na bahiddhākāro, nāpi ajjhattākāroti ubhayākāravidhure tasmiṃ anaññasādhāraṇena pavattiyākārena pavattamānaṃ ākiñcaññāyatanameva navattabbārammaṇaṃ vuttaṃ, na itare itarākārappavattitoti. Kāmāvacarakusalānanti nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನವಿಪಾಕಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಾ। ಅಭಿನೀಹಾರಾಸಮ್ಭವತೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನೀಹರಣಾಸಮ್ಭವತೋ। ಕುಸಲಮೇವ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಪಾಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Ākiñcaññāyatanavipākaṃ nevasaññānāsaññāyatanassa vipākādikassāti atthavasena vibhatti pariṇāmetabbā. Abhinīhārāsambhavatoti samāpatticittassa abhinīharaṇāsambhavato. Kusalameva vipākassa ārammaṇanti katvā ‘‘vipākassā’’tiādi vuttaṃ.

    ಅಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತೇಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾಕಾರೇನ ಗಹಣೀಯಭಾವತೋ ಕಸಿಣಾನಂ ಬಹಿದ್ಧಾಭಾವೋ ವಿಯ ಏಕನ್ತತೋ ಇಧ ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮುಪಾದಾನತಾಯ ಅಹನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಿಯಾ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ಖನ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಧಾತುಆಯತನಾದಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋತಿ ‘‘ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಖನ್ಧಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಣ್ಣನಾನೀತಿಂ ಆಹ। ಪರೇಸಂ ಖನ್ಧಾದಿಗ್ಗಹಣೇತಿ ಪರೇಸಂ ಖನ್ಧಾದೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಕಥನೇ ಉಚ್ಚಾರಣೇ। ಸಬ್ಬಂ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಆಹ ಆದಿಸದ್ದೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    Asabhāvadhammattepi bahiddhākārena gahaṇīyabhāvato kasiṇānaṃ bahiddhābhāvo viya ekantato idha ajjhattadhammupādānatāya ahanti paññattiyā siyā ajjhattabhāvoti vuttaṃ ‘‘ajjhatta’’ntiādi. ‘‘Khandhādīti ādi-saddena dhātuāyatanādi saṅgayhatī’’ti ca vadanti. Esa nayoti ‘‘arūpakkhandhe khandhāti gahetvā’’tiādikaṃ vaṇṇanānītiṃ āha. Paresaṃ khandhādiggahaṇeti paresaṃ khandhādīti imassa padassa kathane uccāraṇe. Sabbaṃ upādāpaññattiṃ āha ādisaddenāti sambandho.

    ತಿಕಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tikaatthuddhāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ತಿಕಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ • Tikaatthuddhāro

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ತಿಕಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಣ್ಣನಾ • Tikaatthuddhāravaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ತಿಕಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಣ್ಣನಾ • Tikaatthuddhāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact