Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā

    ၁. စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍံ

    1. Cittuppādakaṇḍaṃ

    တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ

    Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ဣဒာနိ ပဋိညာတကထံ ကာတုံ ‘‘ဣဒာနိ ဣတိ မေ။ပေ.။ ကထနောကာသော သမ္ပတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ကုသလဓမ္မပဒတော ပဋ္ဌာယ။

    Idāni paṭiññātakathaṃ kātuṃ ‘‘idāni iti me…pe… kathanokāso sampatto’’tiādimāha. Ito paṭṭhāyāti kusaladhammapadato paṭṭhāya.

    ၁. သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမောတိ တီသုပိ ပဒေသု ဝေဒနာသဒ္ဒသ္သ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တေန လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော ဟောတိ။ နနု သုခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာတိ စတ္တာရိ ပဒာနိ, ဧဝံ သေသေသုပီတိ ဒ္ဝာဒသေတာနိ ပဒာနိ, န တီဏီတိ ဝေဒနာသဒ္ဒသ္သ ပဒတ္တယာဝယဝတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗပဒေဟီ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယ, န ယုတ္တံ။ ‘‘ဝေဒနာယာ’’တိ ဟိ ဝိသုံ ပဒံ န ကသ္သစိ ပဒသ္သ အဝယဝော ဟောတိ, နာပိ သုခာဒိပဒဘာဝံ ဘဇတီတိ တေန လဒ္ဓနာမော ကထံ သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော သိယာတိ? အဓိပ္ပေတပ္ပကာရတ္ထဂမကသ္သ ပဒသမုဒာယသ္သ ပဒတ္တာ။ ပဇ္ဇတိ အဝဗုဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဟိ ပဒံ, ‘‘သုခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိ ဧတေန စ ပဒသမုဒာယေန ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော သမတ္တော ဝိညာယတိ, တသ္မာ သော ပဒသမုဒာယော ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဣတရေပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ တေသံ တိဏ္ဏံ သမုဒာယာနံ အဝယဝေန လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမောတိ ယုတ္တော။

    1. Sabbapadehi laddhanāmoti tīsupi padesu vedanāsaddassa vijjamānattā tena laddhanāmo sabbapadehi laddhanāmo hoti. Nanu sukhāya vedanāya sampayuttā dhammāti cattāri padāni, evaṃ sesesupīti dvādasetāni padāni, na tīṇīti vedanāsaddassa padattayāvayavattaṃ sandhāya ‘‘sabbapadehī’’ti vucceyya, na yuttaṃ. ‘‘Vedanāyā’’ti hi visuṃ padaṃ na kassaci padassa avayavo hoti, nāpi sukhādipadabhāvaṃ bhajatīti tena laddhanāmo kathaṃ sabbapadehi laddhanāmo siyāti? Adhippetappakāratthagamakassa padasamudāyassa padattā. Pajjati avabujjhīyati etenāti hi padaṃ, ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā dhammā’’ti etena ca padasamudāyena yathādhippeto attho samatto viññāyati, tasmā so padasamudāyo ‘‘pada’’nti vuccati. Evaṃ itarepi veditabbā. Tasmā tesaṃ tiṇṇaṃ samudāyānaṃ avayavena laddhanāmo sabbapadehi laddhanāmoti yutto.

    ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စာတိ ဧတ္ထ ဟေတုပဒသဟေတုကပဒာဒီဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဂန္ထတော စ ဟေတုအတ္ထသဟေတုကတ္ထာဒီဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ အတ္ထတော စ အညမညသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဟေတုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာ ဟိ ဟေတုဒုကေ ဟေတူဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဟေတုဒုကသမ္ဗန္ဓာ, ဟေတုသဟေတုကဒုကော ဟေတုဒုကသဟေတုကဒုကသမ္ဗန္ဓော ဥဘယေကပဒဝသေန။ တထာ ဟေတုဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကော ဟေတုဒုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကသမ္ဗန္ဓော , နဟေတုသဟေတုကဒုကော ဧကဒ္ဝိပဒဝသေန ဟေတုဒုကသဟေတုကဒုကသမ္ဗန္ဓောတိ။ ကဏ္ဏိကာ ဝိယာတိ ပုပ္ဖမယကဏ္ဏိကာ ဝိယ။ ဃဋာ ဝိယာတိ ပုပ္ဖဟတ္ထကာဒီသု ပုပ္ဖာဒီနံ သမူဟော ဝိယ။ ကဏ္ဏိကာဃဋာဒီသု ဟိ ပုပ္ဖာဒီနိ ဝဏ္ဋာဒီဟိ အညမညသမ္ဗန္ဓာနိ ဟောန္တီတိ တထာသမ္ဗန္ဓတာ ဧတေသံ ဒုကာနံ ဝုတ္တာ။ ဒုကသာမညတောတိ အညေဟိ ဟေတုဒုကာဒီဟိ ဒုကဝသေန သမာနဘာဝာ။ အညေဟီတိ သာရမ္မဏဒုကာဒီဟိ။ အသင္ဂဟိတော ပဒေသော ယေသံ အတ္ထိ, တေ သပ္ပဒေသာ။ ယေသံ ပန နတ္ထိ, တေ နိပ္ပဒေသာ။

    Ganthato ca atthato cāti ettha hetupadasahetukapadādīhi sambandhattā ganthato ca hetuatthasahetukatthādīhi sambandhattā atthato ca aññamaññasambandho veditabbo. Sahetukahetusampayuttadukā hi hetuduke hetūhi sambandhattā hetudukasambandhā, hetusahetukaduko hetudukasahetukadukasambandho ubhayekapadavasena. Tathā hetuhetusampayuttaduko hetudukahetusampayuttadukasambandho , nahetusahetukaduko ekadvipadavasena hetudukasahetukadukasambandhoti. Kaṇṇikā viyāti pupphamayakaṇṇikā viya. Ghaṭā viyāti pupphahatthakādīsu pupphādīnaṃ samūho viya. Kaṇṇikāghaṭādīsu hi pupphādīni vaṇṭādīhi aññamaññasambandhāni hontīti tathāsambandhatā etesaṃ dukānaṃ vuttā. Dukasāmaññatoti aññehi hetudukādīhi dukavasena samānabhāvā. Aññehīti sārammaṇadukādīhi. Asaṅgahito padeso yesaṃ atthi, te sappadesā. Yesaṃ pana natthi, te nippadesā.

    ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလ’’န္တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတမေဝတ္ထံ ပာကဋံ ကတ္ဝာ ပုစ္ဆိတုံ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ကုသလသဒ္ဒော အနာမယတ္ထော ဟောတိ။ ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ. နိ. ၂.၃၆၁) ဘဂဝတော ကာယသမာစာရာဒယော ဝဏ္ဏေန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ‘‘ယော ခော, မဟာရာဇ, ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ ကုသလော ကာယသမာစာရော ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတော သုခဝိပာကံ ကမ္မံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗသာဝဇ္ဇရဟိတာ ကာယသမာစာရာဒယော ကုသလာတိ ဝုတ္တာ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေ စ ဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ န ဧကန္တေန သုခဝိပာကာယေဝာတိ အနဝဇ္ဇတ္ထော ကုသလသဒ္ဒော။ အင္ဂပစ္စင္ဂာနန္တိ ကုသလသဒ္ဒယောဂေန ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ, အင္ဂပစ္စင္ဂာနံ ဝာ နာမကိရိယာပယောဇနာဒီသူတိ အတ္ထော။ နစ္စဂီတသ္သာတိ စ သာမိဝစနံ ဘုမ္မတ္ထေ, နစ္စဂီတသ္သ ဝိသေသေသူတိ ဝာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒာနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ပုညဝိပာကနိဗ္ဗတ္တကကမ္မံ ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သုညဓမ္မတ္တာ သဘာဝမတ္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပသ္သီတိ ဧတ္ထာပိ သုညတတ္ထော ဓမ္မသဒ္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    ‘‘Kacci nu bhoto kusala’’nti evaṃ pucchitamevatthaṃ pākaṭaṃ katvā pucchituṃ ‘‘kacci bhoto anāmaya’’nti vuttaṃ, tasmā kusalasaddo anāmayattho hoti. Bāhitikasutte (ma. ni. 2.361) bhagavato kāyasamācārādayo vaṇṇentena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo’’ti kusalo kāyasamācāro vutto. Na hi bhagavato sukhavipākaṃ kammaṃ atthīti sabbasāvajjarahitā kāyasamācārādayo kusalāti vuttā. Kusalesu dhammesūti ca bodhipakkhiyadhammā ‘‘kusalā’’ti vuttā. Te ca vipassanāmaggaphalasampayuttā na ekantena sukhavipākāyevāti anavajjattho kusalasaddo. Aṅgapaccaṅgānanti kusalasaddayogena bhummatthe sāmivacanaṃ, aṅgapaccaṅgānaṃ vā nāmakiriyāpayojanādīsūti attho. Naccagītassāti ca sāmivacanaṃ bhummatthe, naccagītassa visesesūti vā yojetabbaṃ. Kusalānaṃ dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatīti puññavipākanibbattakakammaṃ ‘‘kusala’’nti vuttaṃ. Dhammā hontīti suññadhammattā sabhāvamattā hontīti attho. Evaṃ dhammesu dhammānupassīti etthāpi suññatattho dhammasaddo daṭṭhabbo.

    သလယန္တိ။ပေ.။ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္သ ပုရိမသ္သ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ။ အထ ဝာ သလနသ္သ အတ္ထဒီပနာနိ စလနာဒီနိ တီဏိ တဒင္ဂပ္ပဟာနာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယမာနာ အကုသလာ ဓမ္မာ ရာဂာဒိအသုစိသမ္ပယောဂတော နာနာဝိဓဒုက္ခဟေတုတော စ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သယန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနမ္ပိ ဉာဏံ ဥပနိသ္သယပစ္စယော ဟောတီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ ကုသေန ဉာဏေန ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ။ ဥပ္ပန္နံသာနုပ္ပန္နံသဘာဂေသု သင္ဂဟိတတ္တာ ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ ပဟာနာနုပ္ပာဒနေဟိ လုနန္တိ သမ္မပ္ပဓာနဒ္ဝယံ ဝိယ။

    Salayanti…pe… viddhaṃsentīti ettha purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ atthavacanaṃ. Atha vā salanassa atthadīpanāni calanādīni tīṇi tadaṅgappahānādīhi yojetabbāni. Appahīnabhāvena santāne sayamānā akusalā dhammā rāgādiasucisampayogato nānāvidhadukkhahetuto ca kucchitena ākārena sayanti. Ñāṇavippayuttānampi ñāṇaṃ upanissayapaccayo hotīti sabbepi kusalā dhammā kusena ñāṇena pavattetabbāti kusalā. Uppannaṃsānuppannaṃsabhāgesu saṅgahitattā ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ pahānānuppādanehi lunanti sammappadhānadvayaṃ viya.

    သတ္တာဒိဂာဟကာနံ စိတ္တာနံ ဂောစရာ သတ္တာဒယော ဝိယ ပညာယ ဥပပရိက္ခိယမာနာ န နိသ္သဘာဝာ, ကိန္တု အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ န စ ဓာရိယမာနသဘာဝာ အညော ဓမ္မော နာမ အတ္ထိ။ န ဟိ ရုပ္ပနာဒီဟိ အညေ ရူပာဒယော, ကက္ခဠာဒီဟိ စ အညေ ပထဝီအာဒယော ဓမ္မာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ။ အညထာ ပန အဝဗောဓေတုံ န သက္ကာတိ နာမဝသေန ဝိညာတာဝိညာတေ သဘာဝဓမ္မေ အညေ ဝိယ ကတ္ဝာ ‘‘အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပစ္စယဓမ္မေသု ဝိသေသံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဓာရီယန္တိ ဝာ ပစ္စယေဟီ’’တိ အာဟ။ ဓာရီယန္တီတိ ဥပဓာရီယန္တိ, လက္ခီယန္တီတိ အတ္ထော။

    Sattādigāhakānaṃ cittānaṃ gocarā sattādayo viya paññāya upaparikkhiyamānā na nissabhāvā, kintu attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā. Na ca dhāriyamānasabhāvā añño dhammo nāma atthi. Na hi ruppanādīhi aññe rūpādayo, kakkhaḷādīhi ca aññe pathavīādayo dhammā vijjantīti. Aññathā pana avabodhetuṃ na sakkāti nāmavasena viññātāviññāte sabhāvadhamme aññe viya katvā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentī’’ti vuttaṃ. Sappaccayadhammesu visesaṃ dassento ‘‘dhārīyanti vā paccayehī’’ti āha. Dhārīyantīti upadhārīyanti, lakkhīyantīti attho.

    အကုသလာတိ ကုသလပဋိသေဓနမတ္တံ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနံ တဒညမတ္တဝစနံ ဝာ ဧတံ န ဟောတိ, ကိန္တု တပ္ပဋိပက္ခဝစနန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘မိတ္တပဋိပက္ခာ အမိတ္တာ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တပ္ပဋိပက္ခဝစနတာ စ အဗ္ယာကတတတိယရာသိဝစနေန ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနံ အကုသလသဒ္ဒော, တေန န ကောစိ ဓမ္မော ဝုတ္တောတိ အဗ္ယာကတဝစနေနေဝ စ တတိယော ရာသိ ဝုတ္တော န သိယာ, ကုသလာ စေဝ ဓမ္မာ အဗ္ယာကတာ စာတိ ဒုကောဝာယံ အာပဇ္ဇတိ, န တိကော, ဧဝဉ္စ သတိ အကုသလဝစနေန န ကောစိ အတ္ထော။ အထ သိယာ, ‘‘အနဗ္ယာကတာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ကုသလာနံ ဝိယ အဗ္ယာကတာနဉ္စ အဘာဝမတ္တသမ္ဘဝာ, တသ္မာ အဘာဝမတ္တဝစနေ အဗ္ယာကတဘာဝမတ္တံ ဝိယ ကုသလာဘာဝမတ္တံ အကုသလံ န ကောစိ ရာသီတိ ‘‘အဗ္ယာကတာ’’တိ တတိယော ရာသိ န သိယာ။ တတိယရာသိဘာဝေန စ အဗ္ယာကတာ ဝုတ္တာတိ အကုသလော စ ဧကော ရာသီတိ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ နာဘာဝဝစနတာ, သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထေန ဓမ္မသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝတော စ အကုသလသဒ္ဒသ္သ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနတာ န ဟောတိ, နာပိ တဒညမတ္တဝစနတာ တတိယရာသိဝစနတော ဧဝ။ ယဒိ ဟိ ကုသလေဟိ အညေ အကုသလာ စေတသိကေဟိ အညေ အစေတသိကာ ဝိယ, ကုသလာကုသလဝစနေဟိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ သင္ဂဟိတတ္တာ အသင္ဂဟိတသ္သ တတိယရာသိသ္သ အဘာဝာ စေတသိကဒုကော ဝိယ အယဉ္စ ဒုကော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ, န ‘‘အဗ္ယာကတာ’’တိ တတိယော ရာသိ ဝတ္တဗ္ဗော, ဝုတ္တော စ သော, တသ္မာ န တဒညမတ္တဝစနံ အကုသလသဒ္ဒော, ပာရိသေသေန တပ္ပဋိပက္ခေသု အ-ကာရသ္သ ပယောဂဒသ္သနတော လောကေ ‘‘အမိတ္တာ’’တိ သာသနေ ‘‘အလောဘော’’တိ ဣဓာပိ တပ္ပဋိပက္ခဝစနတာ အကုသလသဒ္ဒသ္သ သိဒ္ဓာ, တတ္ထ နိရုဠ္ဟတ္တာ စ န ဣတရဝစနတာ, တပ္ပဋိပက္ခဘာဝော စ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ တပ္ပဟေယ္ယဘာဝတော စ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ကုသလဝိနာသနတော။ န ဟိ ကုသလာ အကုသလေဟိ ပဟာတဗ္ဗာ, မဟာဗလဝတာယ ပန ကုသလာယေဝ ပယောဂနိပ္ဖာဒိတာ သဒာနုသယိတေ အကုသလေ တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟန္တီတိ။

    Akusalāti kusalapaṭisedhanamattaṃ kusalābhāvamattavacanaṃ tadaññamattavacanaṃ vā etaṃ na hoti, kintu tappaṭipakkhavacananti dassetuṃ ‘‘mittapaṭipakkhā amittā viyā’’tiādi vuttaṃ. Tappaṭipakkhavacanatā ca abyākatatatiyarāsivacanena viññāyati. Yadi hi kusalābhāvamattavacanaṃ akusalasaddo, tena na koci dhammo vuttoti abyākatavacaneneva ca tatiyo rāsi vutto na siyā, kusalā ceva dhammā abyākatā cāti dukovāyaṃ āpajjati, na tiko, evañca sati akusalavacanena na koci attho. Atha siyā, ‘‘anabyākatā’’ti ca vattabbaṃ siyā kusalānaṃ viya abyākatānañca abhāvamattasambhavā, tasmā abhāvamattavacane abyākatabhāvamattaṃ viya kusalābhāvamattaṃ akusalaṃ na koci rāsīti ‘‘abyākatā’’ti tatiyo rāsi na siyā. Tatiyarāsibhāvena ca abyākatā vuttāti akusalo ca eko rāsīti viññāyati. Tasmā nābhāvavacanatā, sabhāvadhāraṇādiatthena dhammasaddena samānādhikaraṇabhāvato ca akusalasaddassa kusalābhāvamattavacanatā na hoti, nāpi tadaññamattavacanatā tatiyarāsivacanato eva. Yadi hi kusalehi aññe akusalā cetasikehi aññe acetasikā viya, kusalākusalavacanehi sabbesaṃ dhammānaṃ saṅgahitattā asaṅgahitassa tatiyarāsissa abhāvā cetasikaduko viya ayañca duko vattabbo siyā ‘‘kusalā dhammā akusalā dhammā’’ti, na ‘‘abyākatā’’ti tatiyo rāsi vattabbo, vutto ca so, tasmā na tadaññamattavacanaṃ akusalasaddo, pārisesena tappaṭipakkhesu a-kārassa payogadassanato loke ‘‘amittā’’ti sāsane ‘‘alobho’’ti idhāpi tappaṭipakkhavacanatā akusalasaddassa siddhā, tattha niruḷhattā ca na itaravacanatā, tappaṭipakkhabhāvo ca viruddhasabhāvattā tappaheyyabhāvato ca veditabbo, na kusalavināsanato. Na hi kusalā akusalehi pahātabbā, mahābalavatāya pana kusalāyeva payoganipphāditā sadānusayite akusale tadaṅgavikkhambhanasamucchedavasena pajahantīti.

    န ဗ္ယာကတာတိ အကထိတာ။ ကထံ ပနေတေ အကထိတာ ဟောန္တိ, နနု ‘‘သုခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒီဟိ တိကဒုကပဒေဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝစနေဟိ ဖသ္သာဒိဝစနေဟိ စ ကထိတာတိ? နော န ကထိတာ, တာနိ ပန ဝစနာနိ ဣဓ အနဓိပ္ပေတာနိ အဝုတ္တတ္တာ အနနုဝတ္တနတော။ န ဟိ ‘‘သုခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိံ ဝတ္ဝာ ‘‘အဗ္ယာကတာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ န တာနိ ဣဓ အနုဝတ္တန္တီတိ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတတာ န ဟောတိ, ကုသလာကုသလဝစနာနိ ပန ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ အနုဝတ္တန္တီတိ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတတာ ဉာယတီတိ ‘‘ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ န ဗ္ယာကတာတိ ဝာ အဝိပာကာ, အဗ္ယာကတဝစနေနေဝ စ အဝိပာကတ္ထာ ဉာယန္တိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဉာပကသာဓနီယံ, အာသယာနုသယစရိယာဒိကုသလေန ဘဂဝတာ ယေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ တေသံ ဝစနာနန္တရံ တဒတ္ထပဋိဝေဓတော, ပစ္ဆိမေဟိ ပန ယထာ တေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ဘဂဝတာ တံ တံ ဝစနံ ဝုတ္တံ, ယထာ စ တေဟိ တဒတ္ထော ပဋိဝိဒ္ဓော, တံ သဗ္ဗံ အာစရိယေ ပယိရုပာသိတ္ဝာ သုတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ကာရဏံ အဝတ္ဝာ ‘‘ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ယော စ ဝဒေယ္ယ ‘‘အကုသလဝိပာကဘာဝေန အကထိတတ္တာ, ကုသလာ အဗ္ယာကတာတိ အာပဇ္ဇန္တိ, ကုသလဝိပာကဘာဝေန အကထိတတ္တာ အကုသလာပီ’’တိ, သောပိ ‘‘အညာပကသာဓနီယဝစနော ဘဂဝာ’’တိ နိဝာရေတဗ္ဗော အနုဝတ္တမာနဝစနဝစနီယဘာဝေန အကထိတသ္သ စ အဗ္ယာကတဘာဝတော။ န ဟိ အဝိပာကဝစနံ ဝုတ္တံ ကုသလဝစနဉ္စ အဝုတ္တံ, ယတော အဝိပာကဝစနသ္သ အဓိကတဘာဝော ကုသလသ္သ စ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတဘာဝော သိယာ, တသ္မာ န ကုသလာနံ အဗ္ယာကတတာ, ဧဝံ အကုသလာနဉ္စ အနဗ္ယာကတဘာဝေ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

    Nabyākatāti akathitā. Kathaṃ panete akathitā honti, nanu ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā’’tiādīhi tikadukapadehi cakkhuviññāṇādivacanehi phassādivacanehi ca kathitāti? No na kathitā, tāni pana vacanāni idha anadhippetāni avuttattā ananuvattanato. Na hi ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā dhammā’’tiādiṃ vatvā ‘‘abyākatā’’ti vuttaṃ, tasmā na tāni idha anuvattantīti tabbacanīyabhāvena akathitatā na hoti, kusalākusalavacanāni pana idha vuttattā anuvattantīti tabbacanīyabhāvena akathitatā ñāyatīti ‘‘kusalākusalabhāvena akathitāti attho’’ti āha. Na byākatāti vā avipākā, abyākatavacaneneva ca avipākatthā ñāyanti. Na hi bhagavato vacanaṃ ñāpakasādhanīyaṃ, āsayānusayacariyādikusalena bhagavatā yesaṃ avabodhanatthaṃ dhammā vuttā tesaṃ vacanānantaraṃ tadatthapaṭivedhato, pacchimehi pana yathā tesaṃ avabodhanatthaṃ bhagavatā taṃ taṃ vacanaṃ vuttaṃ, yathā ca tehi tadattho paṭividdho, taṃ sabbaṃ ācariye payirupāsitvā sutvā veditabbaṃ hoti, tasmā kāraṇaṃ avatvā ‘‘kusalākusalabhāvena akathitāti attho’’ti āha. Yo ca vadeyya ‘‘akusalavipākabhāvena akathitattā, kusalā abyākatāti āpajjanti, kusalavipākabhāvena akathitattā akusalāpī’’ti, sopi ‘‘aññāpakasādhanīyavacano bhagavā’’ti nivāretabbo anuvattamānavacanavacanīyabhāvena akathitassa ca abyākatabhāvato. Na hi avipākavacanaṃ vuttaṃ kusalavacanañca avuttaṃ, yato avipākavacanassa adhikatabhāvo kusalassa ca tabbacanīyabhāvena akathitabhāvo siyā, tasmā na kusalānaṃ abyākatatā, evaṃ akusalānañca anabyākatabhāve yojanā kātabbā.

    အထ ဝာ ဝိ-သဒ္ဒော ဝိရောဓဝစနော, အာ-သဒ္ဒော အဘိမုခဘာဝပ္ပကာသနော, တသ္မာ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အညမညဝိရောဓာဘိမုခာ ကတာ, လက္ခဏဝိရောဓတော ဝိနာသကဝိနာသိတဗ္ဗတော စာတိ ဗ္ယာကတာ, ကုသလာကုသလာ။ န ဗ္ယာကတာတိ အဗ္ယာကတာ။ တေ ဟိ လက္ခဏတော ကုသလာကုသလာ ဝိယ ဝိရုဒ္ဓာ န ဟောန္တိ။ န ဟိ အဝိပာကတာ ဒုက္ခဝိပာကတာ ဝိယ သုခဝိပာကတာယ သုခဝိပာကတာ ဝိယ စ ဒုက္ခဝိပာကတာယ သုခဒုက္ခဝိပာကတာဟိ ဝိရုဇ္ဈတီတိ နာပိ တေ ကိဉ္စိ ပဇဟန္တိ, န စ တေ ကေနစိ ပဟာတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။

    Atha vā vi-saddo virodhavacano, ā-saddo abhimukhabhāvappakāsano, tasmā attano paccayehi aññamaññavirodhābhimukhā katā, lakkhaṇavirodhato vināsakavināsitabbato cāti byākatā, kusalākusalā. Na byākatāti abyākatā. Te hi lakkhaṇato kusalākusalā viya viruddhā na honti. Na hi avipākatā dukkhavipākatā viya sukhavipākatāya sukhavipākatā viya ca dukkhavipākatāya sukhadukkhavipākatāhi virujjhatīti nāpi te kiñci pajahanti, na ca te kenaci pahātabbāti ayamettha attanomati.

    အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတေသံ အဝဇ္ဇန္တိ အနဝဇ္ဇာ, ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝရဟိတာ နိဒ္ဒောသာတိ အတ္ထော။ တေန နေသံ အဂရဟိတဗ္ဗဘာဝံ ဒသ္သေတိ, န ဂာရယ္ဟဝိရဟမတ္တံ ။ အညေပိ အတ္ထိ နိဒ္ဒောသာ အဗ္ယာကတာတိ အနဝဇ္ဇဝစနမတ္တေန တေသမ္ပိ ကုသလတာပတ္တိဒောသံ ဒိသ္ဝာ တံ ပရိဟရိတုံ သုခဝိပာကဝစနံ အာဟ။ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခာ ဝာ ဣဓ အနဝဇ္ဇာတိ ဝုတ္တာ, န ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ. နိ. ၂.၃၆၁) ဝိယ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာဝဇ္ဇာ ဝိရဟိတာဝဇ္ဇမတ္တာ ဝာ, တသ္မာ အနဝဇ္ဇဝစနေန အဝဇ္ဇဝိနာသနဘာဝော ဒသ္သိတော။ အဗ္ယာကတေဟိ ပန ဝိသိဋ္ဌံ ကုသလာကုသလာနံ သာဓာရဏံ သဝိပာကတာလက္ခဏန္တိ တသ္မိံ လက္ခဏေ ဝိသေသဒသ္သနတ္တံ သုခဝိပာကဝစနံ အဝောစ။ သိဒ္ဓော ဟိ ပုရိမေနေဝ အကုသလာဗ္ယာကတေဟိ ကုသလာနံ ဝိသေသောတိ။ သုခော ဝိပာကော ဧတေသန္တိ သုခဝိပာကာ။ တေန ကုသလာကုသလာနံ သာမညေ ဝိပာကဓမ္မဘာဝေ သုခဝိပာကဝိပစ္စနသဘာဝံ ဒသ္သေတိ, န တေသံ သုခဝိပာကသဗ္ဘာဝမေဝ။ အနဝဇ္ဇာ စ တေ သုခဝိပာကာ စာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကာ။ ကုသလာ လက္ခီယန္တိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ, အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကလက္ခဏံ ဧတေသန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကလက္ခဏာ။ နနု တေ ဧဝ ကုသလာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကာ, ကထံ တေ သယမေဝ အတ္တနော လက္ခဏံ ဟောန္တီတိ? ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန လက္ခဏလက္ခိတဗ္ဗဘာဝယုတ္တိတော။ ကုသလသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဟိ အဝိညာတာ ကုသလာ လက္ခိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန ဝိညာတာ လက္ခဏန္တိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝာ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ, သဘာဝော။ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကာ စ တေ လက္ခဏဉ္စာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကလက္ခဏာ, အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကာ ဟုတ္ဝာ လက္ခိယမာနာ သဘာဝာ ကုသလာ နာမာတိ အတ္ထော။

    Anavajjasukhavipākalakkhaṇāti ettha natthi etesaṃ avajjanti anavajjā, garahitabbabhāvarahitā niddosāti attho. Tena nesaṃ agarahitabbabhāvaṃ dasseti, na gārayhavirahamattaṃ . Aññepi atthi niddosā abyākatāti anavajjavacanamattena tesampi kusalatāpattidosaṃ disvā taṃ pariharituṃ sukhavipākavacanaṃ āha. Avajjapaṭipakkhā vā idha anavajjāti vuttā, na bāhitikasutte (ma. ni. 2.361) viya paṭippassaddhāvajjā virahitāvajjamattā vā, tasmā anavajjavacanena avajjavināsanabhāvo dassito. Abyākatehi pana visiṭṭhaṃ kusalākusalānaṃ sādhāraṇaṃ savipākatālakkhaṇanti tasmiṃ lakkhaṇe visesadassanattaṃ sukhavipākavacanaṃ avoca. Siddho hi purimeneva akusalābyākatehi kusalānaṃ visesoti. Sukho vipāko etesanti sukhavipākā. Tena kusalākusalānaṃ sāmaññe vipākadhammabhāve sukhavipākavipaccanasabhāvaṃ dasseti, na tesaṃ sukhavipākasabbhāvameva. Anavajjā ca te sukhavipākā cāti anavajjasukhavipākā. Kusalā lakkhīyanti etenāti lakkhaṇaṃ, anavajjasukhavipākalakkhaṇaṃ etesanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā. Nanu te eva kusalā anavajjasukhavipākā, kathaṃ te sayameva attano lakkhaṇaṃ hontīti? Viññātāviññātasaddatthabhāvena lakkhaṇalakkhitabbabhāvayuttito. Kusalasaddatthavasena hi aviññātā kusalā lakkhitabbā honti, anavajjasukhavipākasaddatthabhāvena viññātā lakkhaṇanti yuttametaṃ. Atha vā lakkhīyatīti lakkhaṇaṃ, sabhāvo. Anavajjasukhavipākā ca te lakkhaṇañcāti anavajjasukhavipākalakkhaṇā, anavajjasukhavipākā hutvā lakkhiyamānā sabhāvā kusalā nāmāti attho.

    အထ ဝာ အနဝဇ္ဇဝစနေန အနဝဇ္ဇတ္တံ အာဟ, သုခဝိပာကဝစနေန သုခဝိပာကတ္တံ, တသ္မာ အနဝဇ္ဇဉ္စ သုခဝိပာကော စ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကံ, တံ လက္ခဏံ ဧတေသံ ကရဏတ္ထေ စ ကမ္မတ္ထေ စ လက္ခဏသဒ္ဒေ သဘာဝဘူတန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကလက္ခဏာ, အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကသဘာဝေန လက္ခိယမာနာ တံသဘာဝဝန္တော စ ကုသလာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အနဝဇ္ဇဝစနေန ပဝတ္တိသုခတံ ကုသလာနံ ဒသ္သေတိ, သုခဝိပာကဝစနေန ဝိပာကသုခတံ။ ပုရိမဉ္ဟိ အတ္တနော ပဝတ္တိသဘာဝဝသေန လက္ခဏတာဝစနံ, ပစ္ဆိမံ ကာလန္တရေ ဝိပာကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယာတိ။ တထာ ပုရိမေန ကုသလာနံ အတ္တသုဒ္ဓိံ ဒသ္သေတိ , ပစ္ဆိမေန ဝိသုဒ္ဓဝိပာကတံ။ ပုရိမေန စ ကုသလံ အကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တေတိ, ပစ္ဆိမေန အဗ္ယာကတသဘာဝတော သဝိပာကတ္တဒီပကတ္တာ ပစ္ဆိမသ္သ။ ပုရိမေန ဝာ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခဘာဝဒသ္သနတော ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသတံ ဒီပေတိ, ပစ္ဆိမေန သမ္ပတ္တိအတ္ထေန ဣဋ္ဌဝိပာကရသတံ။ ပုရိမေန စ ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန ဝောဒာနပစ္စုပဋ္ဌာနတံ ဒသ္သေတိ, ပစ္ဆိမေန ဖလတ္ထေန သုခဝိပာကပစ္စုပဋ္ဌာနတံ။ ပုရိမေန စ ယောနိသောမနသိကာရံ ကုသလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝေတိ။ တတော ဟိ တေ အနဝဇ္ဇာ ဇာတာတိ။ ပစ္ဆိမေန ကုသလာနံ အညေသံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တေ ဟိ သုခဝိပာကသ္သ ကာရဏံ ဟောန္တီတိ။ ဧတ္ထ စ သုခဝိပာကသဒ္ဒေ သုခသဒ္ဒော ဣဋ္ဌပရိယာယဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌစတုက္ခန္ဓဝိပာကာ ဟိ ကုသလာ, န သုခဝေဒနာဝိပာကာဝ။ သင္ခာရဒုက္ခောပသမသုခဝိပာကတာယ စ သမ္ဘဝော ဧဝ နတ္ထိ။ န ဟိ တံဝိပာကောတိ။ ယဒိ ပန ဝိပာကသဒ္ဒော ဖလပရိယာယဝစနံ, နိသ္သန္ဒဝိပာကေန ဣဋ္ဌရူပေနာပိ သုခဝိပာကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

    Atha vā anavajjavacanena anavajjattaṃ āha, sukhavipākavacanena sukhavipākattaṃ, tasmā anavajjañca sukhavipāko ca anavajjasukhavipākaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ etesaṃ karaṇatthe ca kammatthe ca lakkhaṇasadde sabhāvabhūtanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā, anavajjasukhavipākasabhāvena lakkhiyamānā taṃsabhāvavanto ca kusalāti vuttaṃ hoti. Tattha anavajjavacanena pavattisukhataṃ kusalānaṃ dasseti, sukhavipākavacanena vipākasukhataṃ. Purimañhi attano pavattisabhāvavasena lakkhaṇatāvacanaṃ, pacchimaṃ kālantare vipākuppādanasamatthatāyāti. Tathā purimena kusalānaṃ attasuddhiṃ dasseti , pacchimena visuddhavipākataṃ. Purimena ca kusalaṃ akusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā vajjapaṭipakkhabhāvadassanato kiccaṭṭhena rasena akusalaviddhaṃsanarasataṃ dīpeti, pacchimena sampattiatthena iṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena vodānapaccupaṭṭhānataṃ dasseti, pacchimena phalatthena sukhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca yonisomanasikāraṃ kusalānaṃ padaṭṭhānaṃ vibhāveti. Tato hi te anavajjā jātāti. Pacchimena kusalānaṃ aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ dasseti. Te hi sukhavipākassa kāraṇaṃ hontīti. Ettha ca sukhavipākasadde sukhasaddo iṭṭhapariyāyavacananti daṭṭhabbo. Iṭṭhacatukkhandhavipākā hi kusalā, na sukhavedanāvipākāva. Saṅkhāradukkhopasamasukhavipākatāya ca sambhavo eva natthi. Na hi taṃvipākoti. Yadi pana vipākasaddo phalapariyāyavacanaṃ, nissandavipākena iṭṭharūpenāpi sukhavipākatā yojetabbā.

    သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပာကလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ စ ဝုတ္တဝိဓိအနုသာရေန အတ္ထော စ ယောဇနာ စ ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပာကာရဟတာ ကုသလာကုသလာနံ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ, တဗ္ဘာဝေန အကထိတာ အဗ္ယာကတာ အဝိပာကာရဟသဘာဝာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အဝိပာကလက္ခဏာ အဗ္ယာကတာ’’တိ။ ယထေဝ ဟိ သုခဒုက္ခဝိပာကာရဟာ သုခဒုက္ခဝိပာကာတိ ဧဝံလက္ခဏတာ ကုသလာကုသလာနံ ဝုတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ အဝိပာကာရဟာ အဝိပာကာတိ ဧဝံလက္ခဏတာ အဗ္ယာကတာနံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပာကော န ဘဝိသ္သတိ ကမ္မဝိပာကော နတ္ထိ ကမ္မဝိပာကော, အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပာကော န ဘဝိသ္သတိ ကမ္မဝိပာကော, ဘဝိသ္သတိ ကမ္မံ န ဘဝိသ္သတိ ကမ္မဝိပာကော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၃၄) ဧဝံပကာရာနံ ကုသလာကုသလာနံ ကုသလာကုသလဘာဝာနာပတ္တိ အဗ္ယာကတဘာဝာပတ္တိ ဝာ န ဟောတိ။ န ဟိ တေ သုခဒုက္ခဝိပာကာရဟာ န ဟောန္တိ ဝိပာကဓမ္မတ္တာ, အဝိပာကာရဟာ ဝာ န ဟောန္တိ အဝိပာကဓမ္မတ္တာဘာဝာတိ။

    Sāvajjadukkhavipākalakkhaṇāti ettha ca vuttavidhianusārena attho ca yojanā ca yathāsambhavaṃ veditabbā. Vipākārahatā kusalākusalānaṃ lakkhaṇabhāvena vuttā, tabbhāvena akathitā abyākatā avipākārahasabhāvā hontīti āha ‘‘avipākalakkhaṇā abyākatā’’ti. Yatheva hi sukhadukkhavipākārahā sukhadukkhavipākāti evaṃlakkhaṇatā kusalākusalānaṃ vuttā, evamidhāpi avipākārahā avipākāti evaṃlakkhaṇatā abyākatānaṃ vuttā. Tasmā ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko na bhavissati kammavipāko natthi kammavipāko, atthi kammaṃ natthi kammavipāko na bhavissati kammavipāko, bhavissati kammaṃ na bhavissati kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) evaṃpakārānaṃ kusalākusalānaṃ kusalākusalabhāvānāpatti abyākatabhāvāpatti vā na hoti. Na hi te sukhadukkhavipākārahā na honti vipākadhammattā, avipākārahā vā na honti avipākadhammattābhāvāti.

    ကုသလာတိ ဝာ ဓမ္မာတိ ဝာတိအာဒီနီတိ ကုသလဓမ္မပဒာနိ ဒ္ဝေ, အကုသလဓမ္မပဒာနိ ဒ္ဝေ, အဗ္ယာကတဓမ္မပဒာနိ ဒ္ဝေတိ။ ဧကတ္ထနာနတ္ထာနီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒ္ဝိန္နံ ဒ္ဝိန္နံ အညမညာပေက္ခံ ဧကတ္ထနာနတ္ထတံ စောဒေတိ, န ဆန္နံ။ ဒောသမေတ္ထ ဝတ္တုကာမော စောဒကော ပုစ္ဆတီတိ ဉတ္ဝာ အာစရိယော အာဟ ‘‘ကိဉ္စေတ္ထာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဧကတ္ထနာနတ္ထတာယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အသမတ္တာ တေ စောဒနာ, အဝသိဋ္ဌံ တာဝ ဗ္ရူဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧကတ္ထာနိ ဣန္ဒသက္ကသဒ္ဒာနံ ဝိယ သဒ္ဒမတ္တေ ဧဝ ဘေဒော, ဧဝံ ကုသလဓမ္မသဒ္ဒာနံ, န အတ္ထေတိ။ ယထာ ‘‘ဣန္ဒော သက္ကော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣန္ဒော ဣန္ဒော’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ, ဧဝံ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘ကုသလာ ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ ‘‘အကုသလာ အကုသလာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသတာ ‘‘အဗ္ယာကတာ အဗ္ယာကတာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အထ နာနတ္ထာနိ, ဣန္ဒကုဝေရသဒ္ဒာနံ ဝိယ သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ ကုသလဓမ္မသဒ္ဒာနံ ဘေဒော, တထာ အကုသလဓမ္မသဒ္ဒာဒီနန္တိ ဆဟိ ပဒေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ စ ဆ စတ္တာရော စ အတ္ထာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာတိ ကုသလတ္တိကာဒီနံ ကုသလဆက္ကာဒိဘာဝော, ဟေတုဒုကာဒီနဉ္စ ဟေတုစတုက္ကာဒိဘာဝော အာပဇ္ဇတီတိ။

    Kusalāti vā dhammāti vātiādīnīti kusaladhammapadāni dve, akusaladhammapadāni dve, abyākatadhammapadāni dveti. Ekatthanānatthānīti visuṃ visuṃ dvinnaṃ dvinnaṃ aññamaññāpekkhaṃ ekatthanānatthataṃ codeti, na channaṃ. Dosamettha vattukāmo codako pucchatīti ñatvā ācariyo āha ‘‘kiñcetthā’’ti. Ettha ekatthanānatthatāyaṃ kiñci vattabbaṃ asamattā te codanā, avasiṭṭhaṃ tāva brūhīti vuttaṃ hoti. Yadi ekatthāni indasakkasaddānaṃ viya saddamatte eva bhedo, evaṃ kusaladhammasaddānaṃ, na attheti. Yathā ‘‘indo sakko’’ti vutte ‘‘indo indo’’ti vuttasadisaṃ hoti, evaṃ ‘‘kusalā dhammā’’ti idaṃ vacanaṃ ‘‘kusalā kusalā’’ti vuttasadisaṃ hoti. Evaṃ itaresupi ‘‘akusalā akusalā’’ti vuttasadisatā ‘‘abyākatā abyākatā’’ti vuttasadisatā ca yojetabbā. Atha nānatthāni, indakuverasaddānaṃ viya saddato atthato ca kusaladhammasaddānaṃ bhedo, tathā akusaladhammasaddādīnanti chahi padehi catūhi padehi ca cha cattāro ca atthā bhinnā vuttāti kusalattikādīnaṃ kusalachakkādibhāvo, hetudukādīnañca hetucatukkādibhāvo āpajjatīti.

    နနု တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒာနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒ္ဒာနံ ဝိယ ရူပာဘေဒာ အတ္ထာဘေဒောတိ ဆက္ကဘာဝော န ဘဝိသ္သတိ, တသ္မာ ဧဝမိဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘တိကဒုကာနံ စတုက္ကတိကဘာဝော အာပဇ္ဇတီ’’တိ, န ဝတ္တဗ္ဗံ, တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒာနံ ဧကတ္ထာနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒ္ဒာနံ ဝိယ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝာ ဝုတ္တာနံ တေသံ မာသသဒ္ဒာနံ ဝိယ အဘိန္နရူပာနဉ္စ အတ္ထဘေဒော ဥပပဇ္ဇတီတိ, ဧဝမပိ ယထာ ဧကော မာသသဒ္ဒော အဘိန္နရူပော ကာလံ အပရဏ္ဏဝိသေသံ သုဝဏ္ဏမာသဉ္စ ဝဒတိ, ဧဝံ ဓမ္မသဒ္ဒောပိ ဧကော ဘိန္နေ အတ္ထေ ဝတ္တုမရဟတီတိ ကာလာဒီနံ မာသပဒတ္ထတာယ ဝိယ တဗ္ဗစနီယဘိန္နတ္ထာနံ ဓမ္မပဒတ္ထတာယ အဘေဒောတိ စတုက္ကတိကဘာဝော ဧဝ အာပဇ္ဇတီတိ, နာပဇ္ဇတိ ဧကသ္သ သဒ္ဒသ္သ ဇာတိဂုဏကိရိယာဘိန္နာနံ အနဘိဓာနတော။ န ဟိ မာသ-သဒ္ဒော ဧကော ဇာတိဘိန္နာနံ ကာလာဒီနံ အန္တရေန သရူပေကသေသံ ဝာစကော ဟောတိ။ ဣဓ စ ယဒိ သရူပေကသေသော ကတော သိယာ, ဒုတိယော တတိယော စ ဓမ္မ-သဒ္ဒော န ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, ဝုတ္တော စ သော, တသ္မာ ကုသလာဒိ-သဒ္ဒာ ဝိယ အဘိန္နကုသလာဒိဇာတီသု ရူပသာမညေပိ မာသ-သဒ္ဒာ ဝိယ တယော ဝိနိဝတ္တအညဇာတီသု ဝတ္တမာနာ တယော ဒ္ဝေ စ ဓမ္မ-သဒ္ဒာ အာပန္နာတိ တိကဒုကာနံ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝော ဧဝ အာပဇ္ဇတီတိ။

    Nanu tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ tiṇṇaṃ indasaddānaṃ viya rūpābhedā atthābhedoti chakkabhāvo na bhavissati, tasmā evamidaṃ vattabbaṃ siyā ‘‘tikadukānaṃ catukkatikabhāvo āpajjatī’’ti, na vattabbaṃ, tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ ekatthānaṃ tiṇṇaṃ indasaddānaṃ viya vacane payojanābhāvā vuttānaṃ tesaṃ māsasaddānaṃ viya abhinnarūpānañca atthabhedo upapajjatīti, evamapi yathā eko māsasaddo abhinnarūpo kālaṃ aparaṇṇavisesaṃ suvaṇṇamāsañca vadati, evaṃ dhammasaddopi eko bhinne atthe vattumarahatīti kālādīnaṃ māsapadatthatāya viya tabbacanīyabhinnatthānaṃ dhammapadatthatāya abhedoti catukkatikabhāvo eva āpajjatīti, nāpajjati ekassa saddassa jātiguṇakiriyābhinnānaṃ anabhidhānato. Na hi māsa-saddo eko jātibhinnānaṃ kālādīnaṃ antarena sarūpekasesaṃ vācako hoti. Idha ca yadi sarūpekaseso kato siyā, dutiyo tatiyo ca dhamma-saddo na vattabbo siyā, vutto ca so, tasmā kusalādi-saddā viya abhinnakusalādijātīsu rūpasāmaññepi māsa-saddā viya tayo vinivattaaññajātīsu vattamānā tayo dve ca dhamma-saddā āpannāti tikadukānaṃ chakkacatukkabhāvo eva āpajjatīti.

    ပဒာနဉ္စ အသမ္ဗန္ဓောတိ ကုသလဓမ္မပဒာနံ အညမညံ တထာ အကုသလဓမ္မပဒာနံ အဗ္ယာကတဓမ္မပဒာနဉ္စ အသမ္ဗန္ဓော အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒ္ဝိန္နံ ဒ္ဝိန္နဉ္ဟိ ဣစ္ဆိတော သမ္ဗန္ဓော, န သဗ္ဗေသံ ဆန္နံ စတုန္နံ ဝာ အညမညန္တိ။ ဣဒံ ပန ကသ္မာ စောဒေတိ, နနု နာနတ္ထတ္တေ သတိ အတ္ထန္တရဒသ္သနတ္ထံ ဝုစ္စမာနေသု ဓမ္မ-သဒ္ဒေသု ကုသလာကုသလာဗ္ယာကတ-သဒ္ဒာနံ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော ယုတ္တော ဧဝာတိ? သစ္စမေတံ, အသမ္ဗန္ဓံ ပန သိဒ္ဓံ ကတ္ဝာ ပုရိမစောဒနာ ကတာ ‘‘တိကဒုကာနံ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝော အာပဇ္ဇတီ’’တိ, ဣဓ ပန တံ အသမ္ဗန္ဓံ သာဓေတုံ ဣဒံ စောဒိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – ယဒိ ပန ဆက္ကစတုက္ကဘာဝံ န ဣစ္ဆသိ, ပဒာနံ သမ္ဗန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယေန, သော စ သမာနဝိဘတ္တီနံ ဒ္ဝိန္နံ ဒ္ဝိန္နံ သမ္ဗန္ဓော ဧကတ္ထတ္တေ သတိ ယုဇ္ဇေယ္ယ, တ္ဝံ ပန နာနတ္ထတံ ဝဒသီတိ ပဒာနဉ္စ တေ အသမ္ဗန္ဓော အာပဇ္ဇတိ, နေဝ နာပဇ္ဇတီတိ။ နိယမနတ္ထော စ-သဒ္ဒော။ ပုဗ္ဗာပရ။ပေ.။ နိပ္ပယောဇနာနိ နာမ ဟောန္တီတိ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝံ အနိစ္ဆန္တသ္သ, နာနတ္ထတံ ပန ဣစ္ဆန္တသ္သာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝသ္သဉ္စ သမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာပတ္တိတောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယာပိ စေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာ ဟိ ပဒဝိပလ္လာသကရဏေန ဓမ္မာ ဧဝ ကုသလာတိ ကုသလဓမ္မ-သဒ္ဒာနံ ဣဓ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဧကတ္ထတံ ဒီပေတိ, တဝ စ နာနတ္ထတံ ဝဒန္တသ္သ နေဝ ဟိ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ကတ္ဝာ တာယပိ ပုစ္ဆာယ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ, ဝုစ္စတိ စ တထာ သာ ပုစ္ဆာတိ န နာနတ္ထတာ ယုဇ္ဇတိ။

    Padānañca asambandhoti kusaladhammapadānaṃ aññamaññaṃ tathā akusaladhammapadānaṃ abyākatadhammapadānañca asambandho āpajjatīti attho. Dvinnaṃ dvinnañhi icchito sambandho, na sabbesaṃ channaṃ catunnaṃ vā aññamaññanti. Idaṃ pana kasmā codeti, nanu nānatthatte sati atthantaradassanatthaṃ vuccamānesu dhamma-saddesu kusalākusalābyākata-saddānaṃ viya asambandho vutto yutto evāti? Saccametaṃ, asambandhaṃ pana siddhaṃ katvā purimacodanā katā ‘‘tikadukānaṃ chakkacatukkabhāvo āpajjatī’’ti, idha pana taṃ asambandhaṃ sādhetuṃ idaṃ coditanti veditabbaṃ. Atha vā evamettha yojanā kātabbā – yadi pana chakkacatukkabhāvaṃ na icchasi, padānaṃ sambandhena bhavitabbaṃ yathāvuttanayena, so ca samānavibhattīnaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ sambandho ekatthatte sati yujjeyya, tvaṃ pana nānatthataṃ vadasīti padānañca te asambandho āpajjati, neva nāpajjatīti. Niyamanattho ca-saddo. Pubbāpara…pe… nippayojanāni nāma hontīti chakkacatukkabhāvaṃ anicchantassa, nānatthataṃ pana icchantassāti adhippāyo. Avassañca sambandho icchitabbo pubbāparavirodhāpattitoti dassetuṃ ‘‘yāpi cesā’’tiādimāha. Pucchā hi padavipallāsakaraṇena dhammā eva kusalāti kusaladhamma-saddānaṃ idha uddiṭṭhānaṃ ekatthataṃ dīpeti, tava ca nānatthataṃ vadantassa neva hi dhammā kusalāti katvā tāyapi pucchāya virodho āpajjati, vuccati ca tathā sā pucchāti na nānatthatā yujjati.

    အပရော နယောတိ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီနံ ဒ္ဝိန္နံ ဒ္ဝိန္နံ ဧကတ္ထတ္တမေဝ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒာနံ ဧကတ္ထနာနတ္ထတ္တေဟိ စောဒေတိ။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ဧကတ္တာတိအာဒိမ္ဟိ ယထာ တီဟိ ဣန္ဒ-သဒ္ဒေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ဣန္ဒတ္ထာနံ ဣန္ဒဘာဝေန ဧကတ္တာ တတော အနညေသံ သက္ကပုရိန္ဒဒသဟသ္သက္ခသဒ္ဒတ္ထာနံ ဧကတ္တံ, ဧဝံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မ-သဒ္ဒတ္ထာနံ ဓမ္မဘာဝေန ဧကတ္တာ တတော အနညေသံ ကုသလာကုသလာဗ္ယာကတ-သဒ္ဒတ္ထာနံ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော နာမ ဘာဝောတိ သဘာဝဓာရဏာဒိနာ အတ္ထေန ဓမ္မောတိ ဝုတ္တော, သော စ သဘာဝသ္သေဝ ဟောတိ, နာသဘာဝသ္သာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ဟောတု ဘာဝော, တတော ကိန္တိ? ယဒိ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒာနံ နာနတ္ထတာ, တီသု ဓမ္မေသု ယော ကောစိ ဧကော ဓမ္မော ဘာဝော, တတော အနညံ ကုသလံ အကုသလံ အဗ္ယာကတံ ဝာ ဧကေကမေဝ ဘာဝော။ ဘာဝဘူတာ ပန ဓမ္မာ အညေ ဒ္ဝေ အဘာဝာ ဟောန္တီတိ တေဟိ အနညေ ကုသလာဒီသု ဒ္ဝေ ယေ ကေစိ အဘာဝာ။ ယောပိ စ သော ဧကော ဓမ္မော ဘာဝောတိ ဂဟိတော, သောပိ သမာနရူပေသု တီသု ဓမ္မသဒ္ဒေသု အယမေဝ ဘာဝတ္ထော ဟောတီတိ နိယမသ္သ အဘာဝာ အညသ္သ ဘာဝတ္ထတ္တေ သတိ အဘာဝော ဟောတီတိ တတော အနညသ္သပိ အဘာဝတ္တံ အာပန္နန္တိ ကုသလာဒီနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဘာဝတ္တာပတ္တိ ဟောတိ။ န ဟိ ဣန္ဒသ္သ အမနုသ္သတ္တေ တတော အနညေသံ သက္ကာဒီနံ မနုသ္သတ္တံ အတ္ထီတိ။

    Aparo nayoti ‘‘kusalā dhammā’’tiādīnaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ ekatthattameva tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ ekatthanānatthattehi codeti. Tiṇṇaṃ dhammānaṃ ekattātiādimhi yathā tīhi inda-saddehi vuccamānānaṃ indatthānaṃ indabhāvena ekattā tato anaññesaṃ sakkapurindadasahassakkhasaddatthānaṃ ekattaṃ, evaṃ tiṇṇaṃ dhamma-saddatthānaṃ dhammabhāvena ekattā tato anaññesaṃ kusalākusalābyākata-saddatthānaṃ ekattaṃ āpajjatīti attho. Dhammo nāma bhāvoti sabhāvadhāraṇādinā atthena dhammoti vutto, so ca sabhāvasseva hoti, nāsabhāvassāti iminā adhippāyena vadati. Hotu bhāvo, tato kinti? Yadi tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ nānatthatā, tīsu dhammesu yo koci eko dhammo bhāvo, tato anaññaṃ kusalaṃ akusalaṃ abyākataṃ vā ekekameva bhāvo. Bhāvabhūtā pana dhammā aññe dve abhāvā hontīti tehi anaññe kusalādīsu dve ye keci abhāvā. Yopi ca so eko dhammo bhāvoti gahito, sopi samānarūpesu tīsu dhammasaddesu ayameva bhāvattho hotīti niyamassa abhāvā aññassa bhāvatthatte sati abhāvo hotīti tato anaññassapi abhāvattaṃ āpannanti kusalādīnaṃ sabbesampi abhāvattāpatti hoti. Na hi indassa amanussatte tato anaññesaṃ sakkādīnaṃ manussattaṃ atthīti.

    နနု ဧဝမပိ ဧကသ္သ ဘာဝတ္တံ ဝိနာ အညေသံ အဘာဝတ္တံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, တတ္ထ စ ဧကေနေဝ ဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ နိယမာဘာဝတော တိဏ္ဏမ္ပိ ဘာဝတ္တေ သိဒ္ဓေ တေဟိ အနညေသံ ကုသလာဒီနမ္ပိ ဘာဝတ္တံ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ တိဏ္ဏံ ဓမ္မ-သဒ္ဒာနံ နာနတ္ထဘာဝသ္သ အနုညာတတ္တာ။ န ဟိ တိဏ္ဏံ ဘာဝတ္တေ နာနတ္ထတာ အတ္ထိ, အနုညာတာ စ သာ တယာတိ။ နနု တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အဘာဝတ္တေပိ နာနတ္ထတာ န သိယာတိ? မာ ဟောတု နာနတ္ထတာ, တဝ ပန နာနတ္ထတံ ပဋိဇာနန္တသ္သ ‘‘ဧသော ဒောသော’’တိ ဝဒာမိ, န ပန မယာ နာနတ္ထတာ ဧကတ္ထတာ ဝာ အနုညာတာတိ ကုတော မေ ဝိရောဓော သိယာတိ။ အထ ဝာ အဘာဝတ္တံ အာပန္နေဟိ ဓမ္မေဟိ အနညေ ကုသလာဒယောပိ အဘာဝာ ဧဝ သိယုန္တိ ဣဒံ ဝစနံ အနိယမေန ယေ ကေစိ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ အဘာဝတ္တံ အာပန္နာ, တေဟိ အနညေသံ ကုသလာဒီသု ယေသံ ကေသဉ္စိ ဒ္ဝိန္နံ ကုသလာဒီနံ အဘာဝတ္တာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဧကသ္သ ဘာဝတ္တာ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘တေဟိ စ အညော ကုသလပရောပိ အဘာဝော သိယာ’’တိ, တံ အနိယမဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗေသံ အဘာဝသာဓနတ္ထံ။ အယဉ္ဟိ တတ္ထ အတ္ထော အကုသလပရသ္သ ဝာ အဗ္ယာကတပရသ္သ ဝာ ဓမ္မသ္သ ဘာဝတ္တေ သတိ တေဟိ အညော ကုသလပရောပိ အဘာဝော သိယာတိ။

    Nanu evamapi ekassa bhāvattaṃ vinā aññesaṃ abhāvattaṃ na sakkā vattuṃ, tattha ca ekeneva bhāvena bhavitabbanti niyamābhāvato tiṇṇampi bhāvatte siddhe tehi anaññesaṃ kusalādīnampi bhāvattaṃ siddhaṃ hotīti? Na hoti tiṇṇaṃ dhamma-saddānaṃ nānatthabhāvassa anuññātattā. Na hi tiṇṇaṃ bhāvatte nānatthatā atthi, anuññātā ca sā tayāti. Nanu tiṇṇaṃ dhammānaṃ abhāvattepi nānatthatā na siyāti? Mā hotu nānatthatā, tava pana nānatthataṃ paṭijānantassa ‘‘eso doso’’ti vadāmi, na pana mayā nānatthatā ekatthatā vā anuññātāti kuto me virodho siyāti. Atha vā abhāvattaṃ āpannehi dhammehi anaññe kusalādayopi abhāvā eva siyunti idaṃ vacanaṃ aniyamena ye keci dve dhammā abhāvattaṃ āpannā, tehi anaññesaṃ kusalādīsu yesaṃ kesañci dvinnaṃ kusalādīnaṃ abhāvattāpattiṃ sandhāya vuttaṃ ekassa bhāvattā. Yampi vuttaṃ ‘‘tehi ca añño kusalaparopi abhāvo siyā’’ti, taṃ aniyamadassanatthaṃ vuttaṃ, na sabbesaṃ abhāvasādhanatthaṃ. Ayañhi tattha attho akusalaparassa vā abyākataparassa vā dhammassa bhāvatte sati tehi añño kusalaparopi abhāvo siyāti.

    သဗ္ဗမေတံ အကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ ယုတ္တိ။ ကုသလကုသလသဒ္ဒာနံ ဝိယ ဧကန္တဧကတ္ထတံ, ကုသလရူပစက္ခုမ-သဒ္ဒာနံ ဝိယ ဧကန္တနာနတ္ထတဉ္စ ဝိကပ္ပေတ္ဝာ ယာယံ ပုနရုတ္တိ ဆက္ကစတုက္ကာပတ္တိ အသမ္ဗန္ဓဝိရောဓာဘာဝာပတ္တိ ဒောသာရောပနယုတ္တိ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗာ သာ အယုတ္တိ, တထာ ဧကတ္ထနာနတ္ထတာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာ ယာ အနုမတိ ယထာနုမတိ အနုမတိယာ အနုမတိယာ ဝောဟာရသိဒ္ဓိတော။ အနုမတိယာ အနုရူပံ ဝာ ယထာနုမတိ, ယထာ အနုမတိ ပဝတ္တာ, တထာ တဒနုရူပံ ဝောဟာရသိဒ္ဓိတောတိ အတ္ထော။ အနုမတိ ဟိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာဘာဝတော အစ္စန္တမဘိန္နေသု ကတ္ထစိ ကိရိယာဂုဏာဒိပရိဂ္ဂဟဝိသေသေန အဝိဝဋသဒ္ဒတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ပဝတ္တာ ယထာ ‘‘သက္ကော ဣန္ဒော ပုရိန္ဒဒော’’တိ။ ကတ္ထစိ အစ္စန္တံ ဘိန္နေသု ယထာ ‘‘ဓဝော ခဒိရော ပလာသော စ အာနီယန္တူ’’တိ။ ကတ္ထစိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝတော ဘေဒာဘေဒဝန္တေသု သေယ္ယထာပိ ‘‘နီလုပ္ပလံ ပဏ္ဍိတပုရိသော’’တိ, တာယ တာယ အနုမတိယာ တဒနုရူပဉ္စ တေ တေ ဝောဟာရာ သိဒ္ဓာ။ တသ္မာ ဣဟာပိ ကုသလဓမ္မ-သဒ္ဒာနံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝတော ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထပရိဂ္ဂဟေန သမာနေ အတ္ထေ ဘေဒာဘေဒယုတ္တေ ပဝတ္တိ အနုမတာတိ တာယ တာယ အနုမတိယာ တဒနုရူပဉ္စ သိဒ္ဓော ဧသော ဝောဟာရော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အကာရဏ’’န္တိ။

    Sabbametaṃ akāraṇanti ettha kāraṇaṃ nāma yutti. Kusalakusalasaddānaṃ viya ekantaekatthataṃ, kusalarūpacakkhuma-saddānaṃ viya ekantanānatthatañca vikappetvā yāyaṃ punarutti chakkacatukkāpatti asambandhavirodhābhāvāpatti dosāropanayutti vuttā, sabbā sā ayutti, tathā ekatthanānatthatābhāvatoti vuttaṃ hoti. Yā yā anumati yathānumati anumatiyā anumatiyā vohārasiddhito. Anumatiyā anurūpaṃ vā yathānumati, yathā anumati pavattā, tathā tadanurūpaṃ vohārasiddhitoti attho. Anumati hi visesanavisesitabbābhāvato accantamabhinnesu katthaci kiriyāguṇādipariggahavisesena avivaṭasaddatthavivaraṇatthaṃ pavattā yathā ‘‘sakko indo purindado’’ti. Katthaci accantaṃ bhinnesu yathā ‘‘dhavo khadiro palāso ca ānīyantū’’ti. Katthaci visesanavisesitabbabhāvato bhedābhedavantesu seyyathāpi ‘‘nīluppalaṃ paṇḍitapuriso’’ti, tāya tāya anumatiyā tadanurūpañca te te vohārā siddhā. Tasmā ihāpi kusaladhamma-saddānaṃ visesanavisesitabbabhāvato visesatthasāmaññatthapariggahena samāne atthe bhedābhedayutte pavatti anumatāti tāya tāya anumatiyā tadanurūpañca siddho eso vohāro. Tasmā vuttaṃ ‘‘sabbametaṃ akāraṇa’’nti.

    အတ္တနော အတ္တနော အတ္ထဝိသေသံ တသ္သ ဒီပေန္တီတိ အတ္တနာ ပရိဂ္ဂဟိတံ အတ္တနာ ဝုစ္စမာနံ အနဝဇ္ဇသုခဝိပာကာဒိကုသလာဒိဘာဝံ ဓမ္မ-သဒ္ဒသ္သ ဒီပေန္တိ တဒတ္ထသ္သ တဗ္ဘာဝဒီပနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဓမ္မ-သဒ္ဒော ကုသလာဒိဘာဝော ဟောတီတိ။ ဣမိနာဝာတိ ‘‘ဓမ္မ-သဒ္ဒော ပရိယတ္တိအာဒီသု ဒိသ္သတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိအာဒိနာ စ နယေန။ သော ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမာနော, န ကုသလ-သဒ္ဒော အာရောဂ္ယာဒီသု ဒိသ္သတီတိ ‘‘ကုစ္ဆိတေ သလယန္တီ’’တိအာဒိကော, သော စ ဝိသေသနယော ‘‘ဣတော ပရံ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမာ’’တိ ဧတေန အပနီတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ကုသလာဒိဝိသေသံ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တာ သုခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာတိအာဒယော ဝိသေသာတိ။

    Attano attano atthavisesaṃ tassa dīpentīti attanā pariggahitaṃ attanā vuccamānaṃ anavajjasukhavipākādikusalādibhāvaṃ dhamma-saddassa dīpenti tadatthassa tabbhāvadīpanavasenāti adhippāyo. Na hi dhamma-saddo kusalādibhāvo hotīti. Imināvāti ‘‘dhamma-saddo pariyattiādīsu dissatī’’tiādinā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentī’’tiādinā ca nayena. So hi sabbattha samāno, na kusala-saddo ārogyādīsu dissatīti ‘‘kucchite salayantī’’tiādiko, so ca visesanayo ‘‘ito paraṃ visesamattameva vakkhāmā’’ti etena apanītoti daṭṭhabbo. Na hi kusalādivisesaṃ gahetvā pavattā sukhāya vedanāya sampayuttātiādayo visesāti.

    ၂. သုခသ္သ စ ပဟာနာတိ ဧတ္ထ သုခိန္ဒ္ရိယံ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ သုခဝေဒနာဝ ဟောတီတိ ‘‘သုခဝေဒနာယံ ဒိသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘တိသ္သော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒနာ သုခာ ဝေဒနာ’’တိဧဝမာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၂၄၉ အာဒယော) သုခ-သဒ္ဒော ဝိယ သုခဝေဒနာသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာ။ အယဉ္ဟိ သုခိန္ဒ္ရိယတ္ထော သုခ-သဒ္ဒော ကာယသုခနံ ကာယာနုဂ္ဂဟံ သာတဝိသေသံ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တော, န ပန သုခာ ဝေဒနာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝာ (မ. နိ. ၁.၄၀၉), ယော သုခံ ဒုက္ခတော’’တိဧဝမာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၂၅၃) သုခ-သဒ္ဒော ဝိယ သာတသာမညံ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တောတိ။ ယသ္မိံ သတိ သုခဟေတူနံ ပဝတ္တိ, တံ သုခမူလံ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စ ကာမသမတိက္ကမာဒိကေ ဝိရာဂေ စ သတိ သုခဟေတူနံ ပုညပသ္သဒ္ဓိအာဒီနံ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တံ ‘‘သုခမူလံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုခသ္သ စ အာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ရူပံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုညာနီတိ ယဒိဒံ ဝစနံ, တံ သုခသ္သ စ အဓိဝစနံ ဣဋ္ဌဝိပာကသ္သ အဓိဝစနံ တဒတ္ထသ္သ ဣဋ္ဌဝိပာကဝိပစ္စနတောတိ အတ္ထော။ သုခပစ္စယာနံ ရူပာဒီနံ ဣဋ္ဌာနံ ဌာနံ ဩကာသော သဂ္ဂာ နန္ဒနဉ္စာတိ ‘‘သုခာ သဂ္ဂာ သုခံ နန္ဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ။ သုခဝိဟာရာတိ ပဌမဇ္ဈာနဝိဟာရာဒီ။ နီဝရဏာဒိဗ္ယာဗာဓရဟိတတ္တာ ‘‘အဗ္ယာဗဇ္ဈာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗသင္ခာရဒုက္ခနိဗ္ဗာပနတော တံနိရောဓတ္တာ ဝာ ‘‘နိဗ္ဗာနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ အဒုက္ခမသုခေ။ ‘‘ဒ္ဝေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေန သုခာ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၂၆၇) သုခောပေက္ခာသု စ ဣဋ္ဌာသူတိ ဧဝမာဒီသု ပဝတ္တိ သင္ဂဟိတာ။

    2. Sukhassa ca pahānāti ettha sukhindriyaṃ ‘‘sukha’’nti vuttaṃ, tañca sukhavedanāva hotīti ‘‘sukhavedanāyaṃ dissatī’’ti vuttaṃ, na pana ‘‘tisso imā, bhikkhave, vedanā sukhā vedanā’’tievamādīsu (saṃ. ni. 4.249 ādayo) sukha-saddo viya sukhavedanāsaddena samānatthattā. Ayañhi sukhindriyattho sukha-saddo kāyasukhanaṃ kāyānuggahaṃ sātavisesaṃ gahetvā pavatto, na pana sukhā vedanā ‘‘yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā (ma. ni. 1.409), yo sukhaṃ dukkhato’’tievamādīsu (saṃ. ni. 4.253) sukha-saddo viya sātasāmaññaṃ gahetvā pavattoti. Yasmiṃ sati sukhahetūnaṃ pavatti, taṃ sukhamūlaṃ. Buddhuppāde ca kāmasamatikkamādike virāge ca sati sukhahetūnaṃ puññapassaddhiādīnaṃ pavatti hotīti taṃ ‘‘sukhamūlaṃ sukha’’nti vuttaṃ. Sukhassa ca ārammaṇattā ‘‘rūpaṃ sukha’’nti vuttaṃ. Puññānīti yadidaṃ vacanaṃ, taṃ sukhassa ca adhivacanaṃ iṭṭhavipākassa adhivacanaṃ tadatthassa iṭṭhavipākavipaccanatoti attho. Sukhapaccayānaṃ rūpādīnaṃ iṭṭhānaṃ ṭhānaṃ okāso saggā nandanañcāti ‘‘sukhā saggā sukhaṃ nandana’’nti vuttaṃ. Diṭṭhadhammeti imasmiṃ attabhāve. Sukhavihārāti paṭhamajjhānavihārādī. Nīvaraṇādibyābādharahitattā ‘‘abyābajjhā’’ti vuttā. Sabbasaṅkhāradukkhanibbāpanato taṃnirodhattā vā ‘‘nibbānaṃ sukha’’nti vuttaṃ. Ādi-saddena ‘‘adukkhamasukhaṃ santaṃ, sukhamicceva bhāsita’’nti adukkhamasukhe. ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyena sukhā vedanā dukkhā vedanā’’ti (saṃ. ni. 4.267) sukhopekkhāsu ca iṭṭhāsūti evamādīsu pavatti saṅgahitā.

    ဒုက္ခဝတ္ထူတိ ဒုက္ခသ္သ ဩကာသော။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ဟိ တံ ဒုက္ခံ ဇာတိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တဗ္ဗတ္ထုကံ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒုက္ခပစ္စယေတိ ဒုက္ခဟေတုမ္ဟိ, ဒုက္ခသ္သ ဇနကေတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေတိ ဒုက္ခဇနကကမ္မသ္သ သဟာယဘူတာနံ အနိဋ္ဌရူပာဒိပစ္စယာနံ ဌာနေ။ ပစ္စယသဒ္ဒော ဟိ ဇနကေ ဇနကသဟာယေ စ ပဝတ္တတီတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၃.၁၅, ၄၅-၄၆, ၇၆) သင္ခာရဒုက္ခာဒီသု ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္ပယုတ္တေ ဝတ္ထုဉ္စ ကရဇကာယံ သုခယတိ လဒ္ဓသ္သာဒေ အနုဂ္ဂဟိတေ ကရောတီတိ သုခာ။ သုခာတိ ဝေဒနာသဒ္ဒမပေက္ခိတ္ဝာ သုခဘာဝမတ္တသ္သ အပ္ပကာသနေန နပုံသကလိင္ဂတာ န ကတာ။ သဘာဝတော သင္ကပ္ပတော စ ယံ ဣဋ္ဌံ, တဒနုဘဝနံ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနံ ဝာ ဣဋ္ဌာနုဘဝနံ။

    Dukkhavatthūti dukkhassa okāso. Attano paccayehi uppajjamānampi hi taṃ dukkhaṃ jātiādīsu vijjamānesu tabbatthukaṃ hutvā uppajjati. Dukkhapaccayeti dukkhahetumhi, dukkhassa janaketi attho. Dukkhapaccayaṭṭhāneti dukkhajanakakammassa sahāyabhūtānaṃ aniṭṭharūpādipaccayānaṃ ṭhāne. Paccayasaddo hi janake janakasahāye ca pavattatīti. Ādi-saddena ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.15, 45-46, 76) saṅkhāradukkhādīsu pavatti daṭṭhabbā. Sampayutte vatthuñca karajakāyaṃ sukhayati laddhassāde anuggahite karotīti sukhā. Sukhāti vedanāsaddamapekkhitvā sukhabhāvamattassa appakāsanena napuṃsakaliṅgatā na katā. Sabhāvato saṅkappato ca yaṃ iṭṭhaṃ, tadanubhavanaṃ iṭṭhākārānubhavanaṃ vā iṭṭhānubhavanaṃ.

    သမန္တိ အဝိသမံ။ သမာ ဧကီဘာဝူပဂတာ ဝိယ ယုတ္တာ, သမံ ဝာ သဟ ယုတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကုပ္ပာဒာတိ ဧကော သမာနော ဥပ္ပာဒော ဧတေသန္တိ ဧကုပ္ပာဒာ, သမာနပစ္စယေဟိ သဟုပ္ပတ္တိကာတိ အတ္ထော။ သဟုပ္ပတ္တိကာနံ ရူပာရူပာနဉ္စ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ ‘‘ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယေ သမာနုပ္ပာဒာ သမာနနိရောဓာ စ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ရူပာရူပာနံ အညမညသမ္ပယောဂော နိဝာရိတော ဟောတိ။ ဧဝမပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပာနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ ‘‘ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယေ ဧကုပ္ပာဒာ ဧကနိရောဓာ ဧကဝတ္ထုကာ စ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ဧဝမပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကံ မဟာဘူတံ သေသမဟာဘူတောပာဒာရူပာနံ နိသ္သယပစ္စယော ဟောတီတိ တေန တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ, စက္ခာဒိနိသ္သယဘူတာနိ ဝာ ဘူတာနိ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသု သန္နိသ္သိတန္တိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ ကပ္ပေန္တသ္သ တေသံ သမ္ပယုတ္တတာပတ္တိ သိယာတိ တန္နိဝာရဏတ္ထံ ‘‘ဧကာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယေ ဧကုပ္ပာဒာ။ပေ.။ ဧကာရမ္မဏာ စ ဟောန္တိ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ပဋိလောမတော ဝာ ဧကာရမ္မဏာတိ ဝုတ္တေ ဧကဝီထိယဉ္စ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာနံ နာနာဝီထိယံ ပရသန္တာနေ စ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဘိန္နဝတ္ထုကာနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ ‘‘ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယေ ဧကဝတ္ထုကာ ဟုတ္ဝာ ဧကာရမ္မဏာ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ဧဝမပိ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာဒီနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ ‘‘ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယေ ဧကနိရောဓာ ဟုတ္ဝာ ဧကဝတ္ထုကာ ဧကာရမ္မဏာ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ကိံ ပန နာနုပ္ပာဒာပိ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တိ, အထ ဧကုပ္ပာဒာ ဧဝာတိ ဝိစာရဏာယ ဧကုပ္ပာဒာ ဧဝ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Samanti avisamaṃ. Samā ekībhāvūpagatā viya yuttā, samaṃ vā saha yuttāti yojetabbaṃ. Ekuppādāti eko samāno uppādo etesanti ekuppādā, samānapaccayehi sahuppattikāti attho. Sahuppattikānaṃ rūpārūpānañca aññamaññasampayuttatā āpajjeyyāti ‘‘ekanirodhā’’ti vuttaṃ, ye samānuppādā samānanirodhā ca, te sampayuttāti rūpārūpānaṃ aññamaññasampayogo nivārito hoti. Evamapi avinibbhogarūpānaṃ aññamaññasampayuttatā āpajjeyyāti ‘‘ekavatthukā’’ti vuttaṃ, ye ekuppādā ekanirodhā ekavatthukā ca, te sampayuttāti. Evamapi avinibbhogarūpesu ekaṃ mahābhūtaṃ sesamahābhūtopādārūpānaṃ nissayapaccayo hotīti tena tāni ekavatthukānīti, cakkhādinissayabhūtāni vā bhūtāni ekaṃ vatthu etesu sannissitanti ekavatthukānīti kappentassa tesaṃ sampayuttatāpatti siyāti tannivāraṇatthaṃ ‘‘ekārammaṇā’’ti vuttaṃ, ye ekuppādā…pe… ekārammaṇā ca honti, te sampayuttāti. Paṭilomato vā ekārammaṇāti vutte ekavīthiyañca pañcaviññāṇasampaṭicchanānaṃ nānāvīthiyaṃ parasantāne ca ekasmiṃ ārammaṇe uppajjamānānaṃ bhinnavatthukānaṃ sampayuttatā āpajjeyyāti ‘‘ekavatthukā’’ti vuttaṃ, ye ekavatthukā hutvā ekārammaṇā, te sampayuttāti. Evamapi sampaṭicchanasantīraṇādīnaṃ sampayuttatā āpajjeyyāti ‘‘ekanirodhā’’ti vuttaṃ, ye ekanirodhā hutvā ekavatthukā ekārammaṇā, te sampayuttāti. Kiṃ pana nānuppādāpi evaṃ tividhalakkhaṇā honti, atha ekuppādā evāti vicāraṇāya ekuppādā eva evaṃ tividhalakkhaṇā hontīti dassanatthaṃ ‘‘ekuppādā’’ti vuttaṃ.

    ၃. ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနံ အရူပဓမ္မာနန္တိ ယထာ သာလိဗီဇာဒီနံ ဖလာနိ တံသဒိသာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ, ဝိပာကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ, န မူလင္ကုရပတ္တခန္ဓနာဠာနိ, ဧဝံ ကုသလာကုသလာနံ ဖလာနိ အရူပဓမ္မဘာဝေန သာရမ္မဏဘာဝေန သုက္ကကဏ္ဟာဒိဘာဝေန စ တံသဒိသာနိ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနီတိ ဝိပာကနိရုတ္တိံ လဘန္တိ, န ရူပဓမ္မာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာပိ ကမ္မာသဒိသာတိ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ ဇာတိဇရာသဘာဝာတိ ဇာယနဇီရဏသဘာဝာ။ ဝိပာကပကတိကာတိ ဝိပစ္စနပကတိကာ။ ဝိပစ္စနသဘာဝတာ စ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာမာနသန္တာနေ သဗ္ယာပာရတာ, တေန အဘိညာဒိကုသလာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာဒိအကုသလာနဉ္စ ဝိပာကာနုပ္ပာဒနေပိ ဝိပာကဓမ္မတာ သိဒ္ဓာ ဟောတိ။ ဝိပက္ကဘာဝန္တိ စေတ္ထ ဘာဝ-သဒ္ဒေန သဘာဝော ဧဝ ဝုတ္တော။ တံ ယထာဝုတ္တံ ဝိပက္ကသဘာဝံ ဒုတိယသ္သ ဝုတ္တံ ဝိပစ္စနသဘာဝဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဥဘယသဘာဝပဋိက္ခေပဝသေနာ’’တိ အာဟ။

    3. Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānanti yathā sālibījādīnaṃ phalāni taṃsadisāni nibbattāni vipakkāni nāma honti, vipākaniruttiñca labhanti, na mūlaṅkurapattakhandhanāḷāni, evaṃ kusalākusalānaṃ phalāni arūpadhammabhāvena sārammaṇabhāvena sukkakaṇhādibhāvena ca taṃsadisāni vipakkabhāvamāpannānīti vipākaniruttiṃ labhanti, na rūpadhammā kammanibbattāpi kammāsadisāti dassetuṃ vuttaṃ. Jātijarāsabhāvāti jāyanajīraṇasabhāvā. Vipākapakatikāti vipaccanapakatikā. Vipaccanasabhāvatā ca anupacchinnāvijjātaṇhāmānasantāne sabyāpāratā, tena abhiññādikusalānaṃ bhāvanāyapahātabbādiakusalānañca vipākānuppādanepi vipākadhammatā siddhā hoti. Vipakkabhāvanti cettha bhāva-saddena sabhāvo eva vutto. Taṃ yathāvuttaṃ vipakkasabhāvaṃ dutiyassa vuttaṃ vipaccanasabhāvañca gahetvā ‘‘ubhayasabhāvapaṭikkhepavasenā’’ti āha.

    ၄. ဥပေတေန အာဒိန္နာ ဥပာဒိန္နာ။ ကိံ ပန တံ ဥပေတံ, ကေန စ ဥပေတံ, ကထဉ္စ ဥပေတံ, ကေ စ တေန အာဒိန္နာတိ? သတိ စ လောကုတ္တရာနံ ကေသဉ္စိ အာရမ္မဏဘာဝေ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ဥပေတသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓိနာ ဥပယ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာဟိ စတုဗ္ဗိဓုပာဒာနဘူတာဟိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတံ, တေဟိ စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပေတံ, န သမန္နာဂမဝသေန။ သတိ စ သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာနံ ဥပာဒာနာရမ္မဏတ္တေ ယေဟိ ဝိပာကကဋတ္တာရူပာနိ အမ္ဟေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အမ္ဟာကံ ဧတာနိ ဖလာနီတိ ဂဏ္ဟန္တေဟိ ဝိယ အာဒိန္နာနိ, တာနိ တေဘူမကကမ္မာနိ ကမ္မဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတ္ဝာ ဥပေတန္တိ ဣဓ ဂဟိတာနိ။ တေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝိပာကကဋတ္တာရူပာနိ ဥပာဒိန္နာ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗမေတံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အာရမ္မဏကရဏဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထနယော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော, န ဝစနာနုပုဗ္ဗေနာတိ။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတေန အာဒိန္နာ ဥပာဒိန္နာ, သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာ စ တဏ္ဟာဒီနံ အာရမ္မဏာ ဟောန္တိ, န စ ဥပေတသဒ္ဒော ကမ္မေ ဧဝ နိရုဠ္ဟော, တေန ကမ္မသ္သေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထိ, တသ္မာ သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မပစ္စယုပ္ပန္နာနံ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတူဟိ နိဗ္ဗတ္တာနံ သင္ခာရာဒိဖလာနံ ဥပာဒိန္နတ္တံ အာပဇ္ဇတိ တေသမ္ပိ တေဟိဖလဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ ဥပ-သဒ္ဒေန စ ဥပေတတာမတ္တံ ဇောတိတံ, န အာရမ္မဏကရဏံ သမန္နာဂမနိဝတ္တကံ, အာဒိန္န-သဒ္ဒေန စ ဂဟိတတာမတ္တံ ဝုတ္တံ, န ကမ္မသမုဋ္ဌာနတာဝိသေသော။ တသ္မာ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဥပာဒိန္နတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဗောဓနေယ္ယဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာပဝတ္တိတော။ ယေသဉ္ဟိ ဗောဓနတ္ထံ ‘‘ဥပာဒိန္နာ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ, တေ တေနေဝ ဝစနေန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ဓမ္မေ ဗုဇ္ဈိံသု, ဧတရဟိ ပန တာဝတာ ဗုဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တေန သုတ္ဝာ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧသာ အတ္ထဝိဘာဝနာ ကတာ ‘‘ကမ္မုနာ’’တိ။

    4. Upetena ādinnā upādinnā. Kiṃ pana taṃ upetaṃ, kena ca upetaṃ, kathañca upetaṃ, ke ca tena ādinnāti? Sati ca lokuttarānaṃ kesañci ārammaṇabhāve tannivattanatthaṃ upetasaddasambandhinā upaya-saddena vuccamānāhi catubbidhupādānabhūtāhi taṇhādiṭṭhīhi upetaṃ, tehi ca ārammaṇakaraṇavasena upetaṃ, na samannāgamavasena. Sati ca sabbatebhūmakadhammānaṃ upādānārammaṇatte yehi vipākakaṭattārūpāni amhehi nibbattattā amhākaṃ etāni phalānīti gaṇhantehi viya ādinnāni, tāni tebhūmakakammāni kammabhāvena ekattaṃ upanetvā upetanti idha gahitāni. Tehi ca nibbattāni vipākakaṭattārūpāni upādinnā dhammāti sabbametaṃ dassetuṃ ‘‘ārammaṇakaraṇavasenā’’tiādi vuttaṃ. Ayañca atthanayo yathāsambhavaṃ yojetabbo, na vacanānupubbenāti. Etthāha – yadi ārammaṇakaraṇavasena taṇhādiṭṭhīhi upetena ādinnā upādinnā, sabbatebhūmakadhammā ca taṇhādīnaṃ ārammaṇā honti, na ca upetasaddo kamme eva niruḷho, tena kammasseva gahaṇe kāraṇaṃ natthi, tasmā sabbatebhūmakadhammapaccayuppannānaṃ avijjādihetūhi nibbattānaṃ saṅkhārādiphalānaṃ upādinnattaṃ āpajjati tesampi tehiphalabhāvena gahitattā. Upa-saddena ca upetatāmattaṃ jotitaṃ, na ārammaṇakaraṇaṃ samannāgamanivattakaṃ, ādinna-saddena ca gahitatāmattaṃ vuttaṃ, na kammasamuṭṭhānatāviseso. Tasmā sabbapaccayuppannānaṃ upādinnattaṃ āpajjatīti? Nāpajjati bodhaneyyajjhāsayavasena desanāpavattito. Yesañhi bodhanatthaṃ ‘‘upādinnā’’ti etaṃ vuttaṃ, te teneva vacanena yathāvuttappakāre dhamme bujjhiṃsu, etarahi pana tāvatā bujjhituṃ asakkontena sutvā tadattho veditabboti esā atthavibhāvanā katā ‘‘kammunā’’ti.

    အယံ ပန အပရော အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဥပ-သဒ္ဒော ဥပေတံ ဒီပေတိ။ အယဉ္ဟိ ဥပ-သဒ္ဒော သမာသေ ပယုဇ္ဇမာနော ‘‘အတိမာလာ’’တိအာဒီသု အတိ-သဒ္ဒော ဝိယ အတိက္ကမနံ သသာဓနံ ဥပဂမနံ သသာဓနံ ဝဒတိ, ဥပဂမနဉ္စ ဥပာဒာနဥပယော, တေန ဥပဂတံ ဥပေတံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ယံ အသတိ ဥပာဒာနေ န ဟောတိ, တံ ‘‘ဥပာဒာနပစ္စယာ ဘဝော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ တေဘူမကကမ္မံ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမဇာတုပ္ပန္နေန ဥပာဒာနေန ဥပဂတတ္တာ ‘‘ဥပေတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ န ဟိ ကောစိ အနုပဂ္ဂမ္မ အနိစ္ဆန္တော ကမ္မံ ကရောတီတိ။ တေန ဥပေတေန ကမ္မုနာ ပုနဗ္ဘဝသ္သ အာဒာနံ ဟောတိ။ ကမ္မုနာ ဟိ သာသဝေန သတ္တာ အာဒိယန္တိ ပုနဗ္ဘဝံ, တသ္မာ အာဒာတဗ္ဗဘာဝေန ပာကဋော ပုနဗ္ဘဝော။ သော စ ဥပပတ္တိဘဝော တေဘူမကဝိပာကကဋတ္တာရူပသင္ဂဟော ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဇာတိဝစနေ သမဝရုဒ္ဓောတိ ဥပာဒိန္နဝစနေန ဥပပတ္တိဘဝော ဝုစ္စတိ, ဥပပတ္တိဘဝော စ တေဘူမကဝိပာကကဋတ္တာရူပာနီတိ ဓာတုကထာယံ ပကာသိတမေတံ။ တသ္မာ ဥပေတေန အာဒိန္နာတိ တေ ဧဝ ဓမ္မာ ဝုစ္စန္တီတိ သိဒ္ဓော အယမတ္ထောတိ။ ဥပာဒိန္န-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထံ ဝတ္ဝာ တံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဥပာဒာနိယ-သဒ္ဒသ္သ ဝိသုံ ဥပာဒိန္နသဒ္ဒာနပေက္ခံ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တ္ဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဧဝ အဝိသေသေတ္ဝာ ‘‘ဥပာဒာနသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဥပာဒာနိယံ ဥပာဒိန္နံ အနုပာဒိန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တသ္မာ တံ ဝိသေသနေန ဒသ္သေန္တော ‘‘ဥပာဒိန္နာ စ တေ ဥပာဒာနိယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။

    Ayaṃ pana aparo attho daṭṭhabbo – upa-saddo upetaṃ dīpeti. Ayañhi upa-saddo samāse payujjamāno ‘‘atimālā’’tiādīsu ati-saddo viya atikkamanaṃ sasādhanaṃ upagamanaṃ sasādhanaṃ vadati, upagamanañca upādānaupayo, tena upagataṃ upetaṃ. Kiṃ pana tanti? Yaṃ asati upādāne na hoti, taṃ ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti evaṃ vuttaṃ tebhūmakakammaṃ paccayabhāvena purimajātuppannena upādānena upagatattā ‘‘upeta’’nti vuccati. Na hi koci anupaggamma anicchanto kammaṃ karotīti. Tena upetena kammunā punabbhavassa ādānaṃ hoti. Kammunā hi sāsavena sattā ādiyanti punabbhavaṃ, tasmā ādātabbabhāvena pākaṭo punabbhavo. So ca upapattibhavo tebhūmakavipākakaṭattārūpasaṅgaho ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti ettha jātivacane samavaruddhoti upādinnavacanena upapattibhavo vuccati, upapattibhavo ca tebhūmakavipākakaṭattārūpānīti dhātukathāyaṃ pakāsitametaṃ. Tasmā upetena ādinnāti te eva dhammā vuccantīti siddho ayamatthoti. Upādinna-saddassa atthaṃ vatvā taṃ vissajjetvā upādāniya-saddassa visuṃ upādinnasaddānapekkhaṃ atthaṃ vattuṃ ‘‘ārammaṇabhāvaṃ upagantvā’’tiādimāha. Tasmā eva avisesetvā ‘‘upādānassa ārammaṇapaccayabhūtānametaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Taṃ pana upādāniyaṃ upādinnaṃ anupādinnanti duvidhaṃ. Tasmā taṃ visesanena dassento ‘‘upādinnā ca te upādāniyā cā’’tiādimāha.

    ၅. သံကိလေသောတိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ ဝုစ္စန္တိ။ သံကိလိဋ္ဌာတိ တေဟိ ဝိဗာဓိတာ ဥပတာပိတာ စ။ တေ ပန ယသ္မာ သံကိလေသသမ္ပယုတ္တာ ဧကုပ္ပာဒာဒီဟိ နိန္နာနတ္တာ ဧကီဘာဝမိဝ ဂတာ ဝိသာဒီဟိ ဝိယ သပ္ပိအာဒယော ဝိဒူသိတာ မလီနာ ဝိဗာဓိတာ ဥပတာပိတာ စ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘သံကိလေသေန သမန္နာဂတာ သံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ သံကိလေသံ အရဟန္တီတိ သံကိလေသသ္သ အာရမ္မဏဘာဝေန တံ လဒ္ဓုံ အရဟန္တီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏဘာဝာနတိက္ကမနတောတိ ဧတေန သံကိလေသာနတိက္ကမနမေဝ ဒသ္သေတိ, ဝတ္ထယုဂိကသုင္ကသာလိကသဒ္ဒာနံ ဝိယ သံကိလေသိက-သဒ္ဒသ္သ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    5. Saṃkilesoti dasa kilesavatthūni vuccanti. Saṃkiliṭṭhāti tehi vibādhitā upatāpitā ca. Te pana yasmā saṃkilesasampayuttā ekuppādādīhi ninnānattā ekībhāvamiva gatā visādīhi viya sappiādayo vidūsitā malīnā vibādhitā upatāpitā ca nāma honti, tasmā āha ‘‘saṃkilesena samannāgatā saṃkiliṭṭhā’’ti. Saṃkilesaṃ arahantīti saṃkilesassa ārammaṇabhāvena taṃ laddhuṃ arahantīti attho. Ārammaṇabhāvānatikkamanatoti etena saṃkilesānatikkamanameva dasseti, vatthayugikasuṅkasālikasaddānaṃ viya saṃkilesika-saddassa pavatti veditabbā.

    ၆. သဟ ဝိတက္ကေန ဟောန္တီတိ ဝစနသေသော ယောဇေတဗ္ဗော အဝုစ္စမာနသ္သပိ ဘဝတိ-အတ္ထသ္သ ဝိညာယမာနတ္တာ။ မတ္တာတိ ပမာဏဝာစကံ ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဝိစာရောဝ မတ္တာ ဧတေသ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အညတ္ထ အဝိပ္ပယောဂီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရောဝ ဧတေသံ မတ္တာ, တတော ဥဒ္ဓံ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အယမပရော အတ္ထော – မတ္တ-သဒ္ဒော ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ သဝိတက္ကသဝိစာရာ ဓမ္မာ ဟိ ဝိတက္ကဝိသိဋ္ဌေန ဝိစာရေန သဝိစာရာ, ဧတေ ပန ဝိစာရမတ္တေန ဝိတက္ကသင္ခာတဝိသေသရဟိတေန, တသ္မာ ‘‘ဝိစာရမတ္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဝိစာရမတ္တဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိစာရမတ္တဝစနေန အဝိတက္ကတ္တေ သိဒ္ဓေ အဝိတက္ကာနံ အညေသမ္ပိ အတ္ထိဘာဝဇောတနတ္ထံ အဝိတက္ကဝစနံ။ အဝိတက္ကာ ဟိ ဝိစာရမတ္တာ စ သန္တိ အဝိစာရာ စာတိ နိဝတ္တေတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ စ ဟောန္တိ, တေသု အဝုစ္စမာနေသု နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသ္သ အဒသ္သိတတ္တာ ဝိစာရမတ္တာဝအဝိတက္ကာတိ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ။ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝော ပန ယထာကာမံ ဟောတီတိ သာမညေန အဝိတက္ကဘာဝေန သဟ ဝိစာရမတ္တတာယ ဓမ္မဝိသေသနဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိ ပဒာနုက္ကမော ကတော။

    6. Saha vitakkena hontīti vacanaseso yojetabbo avuccamānassapi bhavati-atthassa viññāyamānattā. Mattāti pamāṇavācakaṃ ekaṃ padanti gahetvā ‘‘vicārova mattā etesa’’nti attho vutto. Aññattha avippayogīsu vitakkavicāresu vicārova etesaṃ mattā, tato uddhaṃ vitakkena sampayogaṃ na gacchantīti attho. Ayamaparo attho – matta-saddo visesanivattiattho. Savitakkasavicārā dhammā hi vitakkavisiṭṭhena vicārena savicārā, ete pana vicāramattena vitakkasaṅkhātavisesarahitena, tasmā ‘‘vicāramattā’’ti vuccanti, vicāramattavantoti attho. Vicāramattavacanena avitakkatte siddhe avitakkānaṃ aññesampi atthibhāvajotanatthaṃ avitakkavacanaṃ. Avitakkā hi vicāramattā ca santi avicārā cāti nivattetabbā gahetabbā ca honti, tesu avuccamānesu nivattetabbagahetabbassa adassitattā vicāramattāvaavitakkāti āpajjeyyāti. Visesanavisesitabbabhāvo pana yathākāmaṃ hotīti sāmaññena avitakkabhāvena saha vicāramattatāya dhammavisesanabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘avitakkavicāramattā’’ti padānukkamo kato.

    အထ ဝာ သဝိစာရာ ဒုဝိဓာ သဝိတက္ကာ အဝိတက္ကာ စ, တေသု အဝိတက္ကေ နိဝတ္တေတုံ အာဒိပဒံ ဝုတ္တံ။ အဝိစာရာ စ ဒုဝိဓာ သဝိတက္ကာ အဝိတက္ကာ စ, တေသု သဝိတက္ကေ နိဝတ္တေတုံ တတိယပဒံ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ဒ္ဝီဟိပိ နိဝတ္တိတာ အဝိတက္ကာ သဝိတက္ကာ စ သဝိစာရာ အဝိစာရာ စ, တေသု အညတရဒသ္သနံ ဝာ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ ဥဘယဒသ္သနံ ဝာ။ ဥဘယဒသ္သနေ ကရိယမာနေ ယဒိ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယ, အာဒိပဒတ္ထတာဝ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယ, အန္တပဒတ္ထတာ။ အထ ပန ‘‘အဝိတက္ကသဝိစာရာ သဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယ, အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာနံ ဝိယ အတ္ထန္တရာဘာဝော ဝာ သင္ကရဒောသော ဝာ ဧကသ္သေဝ သဝိတက္ကာဝိတက္ကတာသဝိစာရာဝိစာရတာဝိရောဓော ဝာ အာပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္မာ အညတရဒသ္သနေန ဣတရမ္ပိ ပကာသေတုံ အဝိတက္ကဝစနေန ဒ္ဝိပ္ပကာရေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု သဝိတက္ကအဝိစာရေ နိဝတ္တေတ္ဝာ အဝိတက္ကသဝိစာရေ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိ။ အထ ဝာ ဝိတက္ကာဘာဝေန ဧတေ ဝိစာရမတ္တာ, န ဝိစာရတော အညသ္သ ကသ္သစိ ဓမ္မသ္သ အဘာဝာတိ ဒသ္သေတုံ အဝိတက္ကဝစနေန ဝိစာရမတ္တာ ဝိသေသိတာ။

    Atha vā savicārā duvidhā savitakkā avitakkā ca, tesu avitakke nivattetuṃ ādipadaṃ vuttaṃ. Avicārā ca duvidhā savitakkā avitakkā ca, tesu savitakke nivattetuṃ tatiyapadaṃ vuttaṃ. Ye pana dvīhipi nivattitā avitakkā savitakkā ca savicārā avicārā ca, tesu aññataradassanaṃ vā kattabbaṃ siyā ubhayadassanaṃ vā. Ubhayadassane kariyamāne yadi ‘‘savitakkasavicārā’’ti vucceyya, ādipadatthatāva āpajjati. Atha ‘‘avitakkaavicārā’’ti vucceyya, antapadatthatā. Atha pana ‘‘avitakkasavicārā savitakkaavicārā’’ti vucceyya, ajjhattabahiddhānaṃ viya atthantarābhāvo vā saṅkaradoso vā ekasseva savitakkāvitakkatāsavicārāvicāratāvirodho vā āpajjeyya, tasmā aññataradassanena itarampi pakāsetuṃ avitakkavacanena dvippakāresu vattabbesu savitakkaavicāre nivattetvā avitakkasavicāre dassento āha ‘‘avitakkavicāramattā’’ti. Atha vā vitakkābhāvena ete vicāramattā, na vicārato aññassa kassaci dhammassa abhāvāti dassetuṃ avitakkavacanena vicāramattā visesitā.

    ၇. ဥပေက္ခတီတိ ဝေဒယမာနာပိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ သုခာကာရေ ဒုက္ခာကာရေ စ ဥဒာသိနာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဥပေတာ ယုတ္တာ သုခဒုက္ခာနံ အဝိရုဒ္ဓာ ဣက္ခာ အနုဘဝနံ ဥပေက္ခာ။ ဝိသေသဒသ္သနဝသေနာတိ နာနတ္တဒသ္သနဝသေန။ ယဒိ ဟိ ပီတိသဟဂတာ ဧဝ သုခသဟဂတာ သိယုံ, ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဝာ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တတော တိကံ ပူရေန္တေန ဒုက္ခသဟဂတပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဝေဒနာတ္တိကော ဧဝာယ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဝဒန္တော ပီတိဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ သုခံ အတ္ထီတိ တတိယဇ္ဈာနကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သပ္ပီတိကသုခတော ဘိန္နံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝာ ပီတိသုခာနံ ဒုဗ္ဗိညေယ္ယနာနတ္တာနံ နာနတ္တဒသ္သနတ္ထံ အယံ တိကော ဝုတ္တော။ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သုခေကဒေသော သင္ဂဟိတော, န ပီတိ။ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ပီတိ သင္ဂဟိတာ, န သုခံ။ ပီတိဝိပ္ပယုတ္တသုခသဟဂတာ စ ပုရိမေန အသင္ဂဟိတာ ပစ္ဆိမေန သင္ဂဟိတာတိ သိဒ္ဓော ပီတိသုခာနံ ဝိသေသောတိ။

    7. Upekkhatīti vedayamānāpi majjhattavedanā sukhākāre dukkhākāre ca udāsinā hotīti attho. Atha vā upetā yuttā sukhadukkhānaṃ aviruddhā ikkhā anubhavanaṃ upekkhā. Visesadassanavasenāti nānattadassanavasena. Yadi hi pītisahagatā eva sukhasahagatā siyuṃ, ‘‘pītisahagatā’’ti eteneva siddhattā ‘‘sukhasahagatā’’ti idaṃ na vattabbaṃ siyā, ‘‘sukhasahagatā’’ti vā vuccamāne ‘‘pītisahagatā’’ti na vattabbaṃ, tato tikaṃ pūrentena dukkhasahagatapadaṃ vattabbaṃ siyā, evañca sati ‘‘vedanāttiko evāya’’nti vuttavacanaṃ āpajjati, tasmā ‘‘pītisahagatā’’ti vatvā ‘‘sukhasahagatā’’ti vadanto pītivippayuttampi sukhaṃ atthīti tatiyajjhānakāyaviññāṇasampayuttaṃ sukhaṃ sappītikasukhato bhinnaṃ katvā dassetīti adhippāyo. Atha vā pītisukhānaṃ dubbiññeyyanānattānaṃ nānattadassanatthaṃ ayaṃ tiko vutto. ‘‘Pītisahagatā’’ti ettha hi sukhekadeso saṅgahito, na pīti. ‘‘Sukhasahagatā’’ti ettha pīti saṅgahitā, na sukhaṃ. Pītivippayuttasukhasahagatā ca purimena asaṅgahitā pacchimena saṅgahitāti siddho pītisukhānaṃ visesoti.

    ၈. နိဗ္ဗာနံ ဒသ္သနတောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတံ သန္ဓာယာဟ။ အထ ဝာ ဓမ္မစက္ခု ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တနေန ဘာဝနာဘာဝံ အပ္ပတ္တံ ဒသ္သနံ နာမ, ဓမ္မစက္ခု စ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏေန စတုသစ္စဓမ္မဒသ္သနံ တဒတိသယော, တသ္မာ နတ္ထေတ္ထ ဂောတ္ရဘုသ္သ ဒသ္သနဘာဝာပတ္တီတိ။ ဥဘယပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တဓမ္မပဋိက္ခေပဝသေန, န ပဟာယကပဋိက္ခေပဝသေန။ တထာ ဟိ သတိ ဒသ္သနဘာဝနာဟိ အညော သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယကော အတ္ထိ, တေန ပဟာတဗ္ဗာ နေဝ ဒသ္သနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော အာပဇ္ဇတိ, န စ အညော ပဟာယကော အတ္ထိ အညေဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနဉ္စ ပုနပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝာ, နာပိ ပဟာတဗ္ဗာ တတိယပဒေန သင္ဂယ္ဟန္တိ, ကိန္တု အပ္ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝာတိ။ တသ္မာ ပဟာတဗ္ဗပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတ္ဝာ နေဝ ဒသ္သနေန ပဟာတဗ္ဗာ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဒသ္သနေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗေဟိ အညေ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    8. Nibbānaṃ dassanatoti nibbānārammaṇataṃ sandhāyāha. Atha vā dhammacakkhu punappunaṃ nibbattanena bhāvanābhāvaṃ appattaṃ dassanaṃ nāma, dhammacakkhu ca pariññādikiccakaraṇena catusaccadhammadassanaṃ tadatisayo, tasmā natthettha gotrabhussa dassanabhāvāpattīti. Ubhayapaṭikkhepavasenāti dvīhi padehi vuttadhammapaṭikkhepavasena, na pahāyakapaṭikkhepavasena. Tathā hi sati dassanabhāvanāhi añño samucchedavasena pahāyako atthi, tena pahātabbā neva dassanena na bhāvanāya pahātabbāti ayamattho āpajjati, na ca añño pahāyako atthi aññehi vikkhambhitānañca punappavattisabbhāvā, nāpi pahātabbā tatiyapadena saṅgayhanti, kintu appahātabbā evāti. Tasmā pahātabbapadaṃ paccekaṃ yojetvā neva dassanena pahātabbā na bhāvanāya pahātabbāti dassanena bhāvanāya pahātabbehi aññe gahitāti veditabbā.

    ၉. ဧဝမတ္ထံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာတိ အတ္ထာယုတ္တိတော စ သဒ္ဒာယုတ္တိတော စ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒသ္သေတိ။ ဒသ္သနဘာဝနာဟိ အပ္ပဟာတဗ္ဗဟေတုမတ္တေသု ဟိ ဂယ္ဟမာနေသု အဟေတုကာ အသင္ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတသ္သ အတ္ထသ္သ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ အတ္ထာယုတ္တိ, ပဟာတဗ္ဗသဒ္ဒသ္သ နိစ္စသာပေက္ခတ္တေ စ သတိ န သမ္ဗန္ဓီသဒ္ဒတော ပဟာယကတော အညံ ပဋိသေဓံ အပေက္ခမာနသ္သ ဟေတုသဒ္ဒေန သမာသော ဥပပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဒာယုတ္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ပဟာတဗ္ဗ-သဒ္ဒံ ပဋိသေဓေန အယောဇေတ္ဝာ ယေသံ အညပဒတ္ထေ သမာသော, တဗ္ဗိသေသနံ အတ္ထီတိ ဣဒံ ပဋိသေဓေန ယောဇေတ္ဝာ ဒသ္သနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ နေဝတ္ထီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထော သဗ္ဗော သင္ဂဟိတောတိ။ အတ္ထာယုတ္တိ မာ ဟောတု, သဒ္ဒော ပန ဣဓာပိ န ယုတ္တော။ ဧကန္တယောဂီနံ အတ္ထိ-သဒ္ဒမေဝ ဟိ အပေက္ခမာနာနံ ဥဘိန္နံ ပဟာတဗ္ဗဟေတု-သဒ္ဒာနံ သမာသော ယုတ္တော, န ပဋိသေဓံ အပေက္ခမာနာနန္တိ, တသ္မာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထဒသ္သနမတ္တံ ဧတံ ကတံ, သဒ္ဒော ပန ယထာ ယုဇ္ဇတိ, တထာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ယုဇ္ဇတိ – ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ။ ကေန ပဟာတဗ္ဗောတိ? ဒသ္သနေန ဘာဝနာယ စ။ တယိဒံ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒံ ဒသ္သနဘာဝနာပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတ္ဝာ တေဟိ ယုတ္တေန ယေ ဒသ္သနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ နေဝ ဟောန္တိ, ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ စ န ဟောန္တီတိ ပဋိသေဓဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတ္ဝာ တေ နေဝ ဒသ္သနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ ဝုစ္စန္တိ။ နေဝဝိပာကနဝိပာကဓမ္မဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဟိ ပုရိမပဒဒ္ဝယသင္ဂဟိတဓမ္မပဋိသေဓနေန တဒညဓမ္မနိဒသ္သနမေတံ ဟောတိ, န အဟေတုကပဒံ ဝိယ ဟေတုဝိရဟပ္ပကာသနေနာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ဒ္ဝေ ပဋိသေဓာ ယုတ္တာ ဟောန္တိ။

    9. Evamatthaṃ aggahetvāti atthāyuttito ca saddāyuttito ca aggahetabbataṃ dasseti. Dassanabhāvanāhi appahātabbahetumattesu hi gayhamānesu ahetukā asaṅgahitāti yathādhippetassa atthassa aparipuṇṇattā atthāyutti, pahātabbasaddassa niccasāpekkhatte ca sati na sambandhīsaddato pahāyakato aññaṃ paṭisedhaṃ apekkhamānassa hetusaddena samāso upapajjatīti saddāyutti ca veditabbā. Evamattho gahetabboti pahātabba-saddaṃ paṭisedhena ayojetvā yesaṃ aññapadatthe samāso, tabbisesanaṃ atthīti idaṃ paṭisedhena yojetvā dassanabhāvanāhi pahātabbo hetu etesaṃ nevatthīti attho gahetabboti vuttaṃ hoti. Evañca sati yathādhippetattho sabbo saṅgahitoti. Atthāyutti mā hotu, saddo pana idhāpi na yutto. Ekantayogīnaṃ atthi-saddameva hi apekkhamānānaṃ ubhinnaṃ pahātabbahetu-saddānaṃ samāso yutto, na paṭisedhaṃ apekkhamānānanti, tasmā gahetabbatthadassanamattaṃ etaṃ kataṃ, saddo pana yathā yujjati, tathā yojetabbo. Evaṃ pana yujjati – pahātabbo hetu etesaṃ atthīti pahātabbahetukā. Kena pahātabboti? Dassanena bhāvanāya ca. Tayidaṃ pahātabbahetukapadaṃ dassanabhāvanāpadehi visuṃ visuṃ yojetvā tehi yuttena ye dassanena pahātabbahetukā neva honti, bhāvanāya pahātabbahetukā ca na hontīti paṭisedhañca visuṃ visuṃ yojetvā te neva dassanena na bhāvanāya pahātabbahetukāti vuccanti. Nevavipākanavipākadhammadhammavacanaṃ viya hi purimapadadvayasaṅgahitadhammapaṭisedhanena tadaññadhammanidassanametaṃ hoti, na ahetukapadaṃ viya hetuvirahappakāsanenāti. Evañca katvā dve paṭisedhā yuttā honti.

    ဟေတုယေဝ ဟိ တေသံ နတ္ထိ, ယော ဒသ္သနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာတိ ပုရိမသ္မိဉ္ဟိ အတ္ထေ ဟေတူနံ ဒသ္သနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗတာ ပဋိက္ခိတ္တာ, ပဋိက္ခေပော စ ပဟာတဗ္ဗာသင္ကာသဗ္ဘာဝေ ဟောတိ, ပဟာတဗ္ဗာသင္ကာ စ ဟေတုမ္ဟိ သတိ သိယာ, တေသံ ပန အဟေတုကာနံ ဟေတုယေဝ နတ္ထိ, ယော ဒသ္သနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာ, တဒဘာဝာ ပဟာတဗ္ဗာသင္ကာ နတ္ထီတိ တံနိဝာရဏတ္ထော ပဋိက္ခေပော န သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ ‘‘နေဝဒသ္သနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသ’’န္တိ ဧဝံ အဟေတုကာနံ ဂဟဏံ န ဘဝေယ္ယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဣတရထာ ဟိ အဟေတုကာနံ အဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယ္ယာတိ အတ္ထသ္သ ပာကဋတ္တာ န ကာရဏသာဓနီယော ဧသောတိ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထသ္သေဝ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဟေတုယေဝ ဟိ တေသံ နတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသဉ္ဟိ နေဝဒသ္သနေန န ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒဝစနီယာနံ ယော ဒသ္သနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာ, သော ဧဝံပကာရော ဟေတု နတ္ထိ။ တေ ဟိ အနေကပ္ပကာရာ သဟေတုကာ အဟေတုကာ စာတိ, တသ္မာ နေဝဒသ္သနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

    Hetuyeva hi tesaṃ natthi, yo dassanabhāvanāhi pahātabbo siyāti purimasmiñhi atthe hetūnaṃ dassanabhāvanāhi pahātabbatā paṭikkhittā, paṭikkhepo ca pahātabbāsaṅkāsabbhāve hoti, pahātabbāsaṅkā ca hetumhi sati siyā, tesaṃ pana ahetukānaṃ hetuyeva natthi, yo dassanabhāvanāhi pahātabbo siyā, tadabhāvā pahātabbāsaṅkā natthīti taṃnivāraṇattho paṭikkhepo na sambhavati, tasmā ‘‘nevadassanena na bhāvanāya pahātabbo hetu etesa’’nti evaṃ ahetukānaṃ gahaṇaṃ na bhaveyyāti attho. Atha vā itarathā hi ahetukānaṃ aggahaṇaṃ bhaveyyāti atthassa pākaṭattā na kāraṇasādhanīyo esoti gahetabbatthasseva kāraṇaṃ vadanto ‘‘hetuyeva hi tesaṃ natthī’’tiādimāha. Tesañhi nevadassanena na bhāvanāyapahātabbahetukapadavacanīyānaṃ yo dassanabhāvanāhi pahātabbo siyā, so evaṃpakāro hetu natthi. Te hi anekappakārā sahetukā ahetukā cāti, tasmā nevadassanena na bhāvanāya pahātabbo hetu etesaṃ atthīti ayamattho gahetabboti attho.

    ၁၀. တံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာတိ ဣဒံ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန အာရမ္မဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဂောတ္ရဘုဖလပစ္စဝေက္ခဏာဒီနမ္ပိ အပစယဂာမိတာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ။ အထ ဝာ ဟေတုဘာဝေန အပစယံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂာမိနော။ နိဗ္ဗာနသ္သ ဟိ အနိဗ္ဗတ္တနိယတ္တေပိ သမုဒယပ္ပဟာနသမုဒယနိရောဓာနံ အဓိဂမအဓိဂန္တဗ္ဗဘာဝတော ဟေတုဟေတုဖလဘာဝော မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဟ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၉)။ အတ္ထောတိ ဟိ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မောတိ ဟေတူတိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ပုရိမေ သသမ္ပယုတ္တာ ဝုတ္တာ, ပစ္ဆိမေ ကေဝလာ။ ပုရိမေ ဝိယ ပန ပစ္ဆိမေ အတ္ထေပိ အရိယမဂ္ဂသီသေန သဗ္ဗလောကုတ္တရကုသလစိတ္တုပ္ပာဒာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘အာစယံ ဂာမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာစိနန္တီတိ ဝာ အာစယာ, အာစယာ ဟုတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    10. Taṃ ārammaṇaṃ katvāti idaṃ catukiccasādhanavasena ārammaṇakaraṇaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Aññathā gotrabhuphalapaccavekkhaṇādīnampi apacayagāmitā āpajjeyyāti. Atha vā hetubhāvena apacayaṃ nibbānaṃ gacchantīti apacayagāmino. Nibbānassa hi anibbattaniyattepi samudayappahānasamudayanirodhānaṃ adhigamaadhigantabbabhāvato hetuhetuphalabhāvo magganibbānānaṃ yujjati. Yathāha ‘‘dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti (vibha. 719). Atthoti hi hetuphalaṃ. Dhammoti hetūti. Purimapacchimānaṃ purime sasampayuttā vuttā, pacchime kevalā. Purime viya pana pacchime atthepi ariyamaggasīsena sabbalokuttarakusalacittuppādā gahetabbā. Dutiye atthavikappe ‘‘ācayaṃ gāmino’’ti vattabbe anunāsikalopo katoti daṭṭhabbo. Ācinantīti vā ācayā, ācayā hutvā gacchanti pavattantītipi attho daṭṭhabbo.

    ၁၁. သတ္တ ပန သေက္ခာ သိက္ခနသီလာတိ သေက္ခာ, တေသံ ဣမေတိ သေက္ခာ, အညာသာဓာရဏာ မဂ္ဂဖလတ္တယဓမ္မာ။ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိ သိက္ခနသီလာနမေတံ နိဒသ္သနံ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ သိက္ခန္တိ, တေ သိက္ခနသီလာ ဟောန္တီတိ။ အက္ခရတ္ထော ပန သိက္ခာ ဧတေသံ သီလန္တိ သေက္ခာတိ။ န သေက္ခာတိ ယတ္ထ သေက္ခဘာဝာသင္ကာ အတ္ထိ, တတ္ထာယံ ပဋိသေဓောတိ လောကိယနိဗ္ဗာနေသု အသေက္ခဘာဝာနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလသမာဓိပညာသင္ခာတာ ဟိ သိက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခကိလေသေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓာ ဥပက္ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ အနုပဂမနတော ဧတာ သိက္ခာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဝိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ ဝိယ အရဟတ္တဖလဓမ္မာပိ တာသု သိက္ခာသု ဇာတာတိ စ, တံသိက္ခာသမင္ဂိနော အရဟတော ဣတရေသံ ဝိယ သေက္ခတ္တေ သတိ သေက္ခသ္သ ဧတေတိ စ, သိက္ခာ သီလံ ဧတေသန္တိ စ သေက္ခာတိ အာသင္ကိတဗ္ဗာ သိယုန္တိ တဒာသင္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ယထာဝုတ္တသေက္ခဘာဝပဋိသေဓော ကတော။ အရဟတ္တဖလေ ဟိ ပဝတ္တမာနာ သိက္ခာ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတ္တာ န သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တိ, ကေဝလံ သိက္ခာဖလဘာဝေနေဝ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ တာ န သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ, နာပိ တံသမင္ဂိနော သေက္ခဝစနံ, န စ တံသမ္ပယုတ္တာ သိက္ခနသီလာတိ သိက္ခာသု ဇာတာတိအာဒိအတ္ထေဟိ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ သေက္ခာ န ဟောန္တိ, ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပန သိက္ခာ သကဒာဂာမိမဂ္ဂဝိပသ္သနာဒီနံ ဥပနိသ္သယဘာဝတော သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တီတိ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ, တံသမင္ဂိနော စ သေက္ခဝစနံ, တံသမ္ပယုတ္တာ စ သိက္ခနသီလဝုတ္တီတိ တတ္ထ ဓမ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ သေက္ခာ ဟောန္တိ ဧဝ။

    11. Satta pana sekkhā sikkhanasīlāti sekkhā, tesaṃ imeti sekkhā, aññāsādhāraṇā maggaphalattayadhammā. Sayameva sikkhantīti sikkhanasīlānametaṃ nidassanaṃ. Ye hi dhammā sikkhanti, te sikkhanasīlā hontīti. Akkharattho pana sikkhā etesaṃ sīlanti sekkhāti. Na sekkhāti yattha sekkhabhāvāsaṅkā atthi, tatthāyaṃ paṭisedhoti lokiyanibbānesu asekkhabhāvānāpatti daṭṭhabbā. Sīlasamādhipaññāsaṅkhātā hi sikkhā attano paṭipakkhakilesehi vippamuttā parisuddhā upakkilesānaṃ ārammaṇabhāvampi anupagamanato etā sikkhāti vattuṃ yuttā aṭṭhasu maggaphalesu vijjanti, tasmā catumaggaheṭṭhimaphalattayadhammā viya arahattaphaladhammāpi tāsu sikkhāsu jātāti ca, taṃsikkhāsamaṅgino arahato itaresaṃ viya sekkhatte sati sekkhassa eteti ca, sikkhā sīlaṃ etesanti ca sekkhāti āsaṅkitabbā siyunti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘asekkhā’’ti yathāvuttasekkhabhāvapaṭisedho kato. Arahattaphale hi pavattamānā sikkhā pariniṭṭhitasikkhākiccattā na sikkhākiccaṃ karonti, kevalaṃ sikkhāphalabhāveneva pavattanti, tasmā tā na sikkhāvacanaṃ arahanti, nāpi taṃsamaṅgino sekkhavacanaṃ, na ca taṃsampayuttā sikkhanasīlāti sikkhāsu jātātiādiatthehi aggaphaladhammā sekkhā na honti, heṭṭhimaphalesu pana sikkhā sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ upanissayabhāvato sikkhākiccaṃ karontīti sikkhāvacanaṃ arahanti, taṃsamaṅgino ca sekkhavacanaṃ, taṃsampayuttā ca sikkhanasīlavuttīti tattha dhammā yathāvuttehi atthehi sekkhā honti eva.

    သေက္ခာတိ ဝာ အပရိယောသိတသိက္ခာ ဒသ္သိတာ။ အနန္တရမေဝ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ဝစနံ ပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဒသ္သနန္တိ န လောကိယနိဗ္ဗာနာနံ အသေက္ခတာပတ္တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝာ သေက္ခာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သေက္ခဓမ္မေသု ဧဝ ကေသဉ္စိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာနံ အသေက္ခတာ အာပဇ္ဇတိ, တေန အရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ ယထာဝုတ္တေဟိ စ အတ္ထေဟိ သေက္ခာတိ ကတ္ဝာ အသေက္ခာ အာပန္နာတိ? န, တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂတော ဟိ နိန္နာနာကရဏံ အရဟတ္တဖလံ ဌပေတ္ဝာ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏံ ဝိပာကဘာဝဉ္စ, တသ္မာ တေ ဧဝ သေက္ခာ ဓမ္မာ အရဟတ္တဖလဘာဝံ အာပန္နာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, ကုသလသုခတော စ ဝိပာကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရန္တိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ တေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ အသေက္ခာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။

    Sekkhāti vā apariyositasikkhā dassitā. Anantarameva ‘‘asekkhā’’ti vacanaṃ pariyositasikkhānaṃ dassananti na lokiyanibbānānaṃ asekkhatāpatti. Vuddhippattā vā sekkhāti etasmiṃ atthe sekkhadhammesu eva kesañci vuddhippattānaṃ asekkhatā āpajjati, tena arahattamaggadhammā vuddhippattā ca yathāvuttehi ca atthehi sekkhāti katvā asekkhā āpannāti? Na, taṃsadisesu tabbohārā. Arahattamaggato hi ninnānākaraṇaṃ arahattaphalaṃ ṭhapetvā pariññādikiccakaraṇaṃ vipākabhāvañca, tasmā te eva sekkhā dhammā arahattaphalabhāvaṃ āpannāti sakkā vattuṃ, kusalasukhato ca vipākasukhaṃ santataratāya paṇītataranti vuddhippattā ca te dhammā hontīti asekkhāti vuccantīti.

    ၁၂. ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနာသမတ္ထတာဒီဟိ ပရိတ္တာ။ ‘‘ကိလေသ။ပေ.။ တာယာ’’တိ အတ္ထတ္တယမ္ပိ ကုသလေသု ယုဇ္ဇတိ, ဝိပာကကိရိယေသု ဒီဃသန္တာနတာဝ။ ပမာဏကရေဟိ ဝာ ဩဠာရိကေဟိ ကာမတဏ္ဟာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နာ ပရိတ္တာ။ တေဟိ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သုခုမေဟိ ရူပတဏ္ဟာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နာ ပမာဏမဟတ္တံ ဂတာတိ မဟဂ္ဂတာ။ အပရိစ္ဆိန္နာ အပ္ပမာဏာ။

    12. Kilesavikkhambhanāsamatthatādīhi parittā. ‘‘Kilesa…pe… tāyā’’ti atthattayampi kusalesu yujjati, vipākakiriyesu dīghasantānatāva. Pamāṇakarehi vā oḷārikehi kāmataṇhādīhi paricchinnā parittā. Tehi aparicchinnattā sukhumehi rūpataṇhādīhi paricchinnā pamāṇamahattaṃ gatāti mahaggatā. Aparicchinnā appamāṇā.

    ၁၄. အတပ္ပကဋ္ဌေနာတိ ဒိဝသမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခိယမာနာ လောကုတ္တရဓမ္မာ တိတ္တိံ န ဇနေန္တိ သမာပဇ္ဇိယမာနာပိ ဖလဓမ္မာတိ။

    14. Atappakaṭṭhenāti divasampi paccavekkhiyamānā lokuttaradhammā tittiṃ na janenti samāpajjiyamānāpi phaladhammāti.

    ၁၅. မာတုဃာတာဒီသု ပဝတ္တမာနာပိ ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာဝ ပဝတ္တန္တီတိ တေ ဓမ္မာ ဟိတသုခာဝဟာ မေ ဘဝိသ္သန္တီတိ အာသီသိတာ ဟောန္တိ, တထာ အသုဘာသုခာနိစ္စာနတ္တေသု သုဘာဒိဝိပရိယာသဒဠ္ဟတာယ အာနန္တရိယကမ္မနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေ ဓမ္မာ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိကာ ဟောန္တိ။ မိစ္ဆာသဘာဝာတိ မုသာသဘာဝာ။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဗလဝံ, တံ ဝိပစ္စတိ, န ဣတရာနီတိ ဧကန္တဝိပာကဇနကတာယ နိယတတာ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘ဝိပာကဒာနေ သတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓဘေဒာနန္တရန္တိ စုတိအနန္တရံ။ စုတိ ဟိ မရဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ. ၁၉၃) ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒော’’တိ ဝုတ္တာတိ။ ဧတေန ဝစနေန သတိ ဖလဒာနေ စုတိအနန္တရော ဧဝ, န အညော ဧတေသံ ဖလကာလောတိ ဖလကာလနိယမေနေဝ နိယတတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ, န ဖလဒာနနိယမေနာတိ နိယတဖလကာလာနံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနမ္ပိ နိယတတာ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝိပာကဓမ္မဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အတ္တနော သဘာဝေန ဝိပာကဓမ္မတာ ဝိယ ဗလဝတာ အာနန္တရိယေန ဝိပာကေ ဒိန္နေ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အာနန္တရိယာနံ ဖလဒာနေ နိယတသဘာဝာ အာနန္တရိယသဘာဝာ စ ပဝတ္တီတိ အတ္တနော သဘာဝေန ဖလဒာနနိယမေနေဝ နိယတတာ အာနန္တရိယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝသ္သဉ္စ နိယတသဘာဝာ အာနန္တရိယသဘာဝာ စ တေသံ ပဝတ္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ အညသ္သ ဗလဝတော အာနန္တရိယသ္သ အဘာဝေ စုတိအနန္တရံ ဧကန္တေန ဖလဒာနတော။

    15. Mātughātādīsu pavattamānāpi hitasukhaṃ icchantāva pavattantīti te dhammā hitasukhāvahā me bhavissantīti āsīsitā honti, tathā asubhāsukhāniccānattesu subhādivipariyāsadaḷhatāya ānantariyakammaniyatamicchādiṭṭhīsu pavatti hotīti te dhammā asubhādīsu subhādiviparītappavattikā honti. Micchāsabhāvāti musāsabhāvā. Anekesu ānantariyesu katesu yaṃ tattha balavaṃ, taṃ vipaccati, na itarānīti ekantavipākajanakatāya niyatatā na sakkā vattunti ‘‘vipākadāne satī’’tiādimāha. Tattha khandhabhedānantaranti cutianantaraṃ. Cuti hi maraṇaniddese (vibha. 193) ‘‘khandhānaṃ bhedo’’ti vuttāti. Etena vacanena sati phaladāne cutianantaro eva, na añño etesaṃ phalakāloti phalakālaniyameneva niyatatā vuttā hoti, na phaladānaniyamenāti niyataphalakālānaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ diṭṭhadhammavedanīyānampi niyatatā āpajjati, tasmā vipākadhammadhammānaṃ paccayantaravikalatādīhi avipaccamānānampi attano sabhāvena vipākadhammatā viya balavatā ānantariyena vipāke dinne avipaccamānānampi ānantariyānaṃ phaladāne niyatasabhāvā ānantariyasabhāvā ca pavattīti attano sabhāvena phaladānaniyameneva niyatatā ānantariyatā ca veditabbā. Avassañca niyatasabhāvā ānantariyasabhāvā ca tesaṃ pavattīti sampaṭicchitabbametaṃ aññassa balavato ānantariyassa abhāve cutianantaraṃ ekantena phaladānato.

    နနု ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ အညသ္မိံ ဝိပာကဒာယကေ အသတိ စုတိအနန္တရမေဝ ဧကန္တေန ဖလဒာနတော အာနန္တရိယသဘာဝာ နိယတသဘာဝာ စ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အသမာနဇာတိကေန စေတောပဏိဓိဝသေန ဥပဃာတကေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗဝိပာကတ္တာ အနန္တရေကန္တဖလဒာယကတ္တာဘာဝာ, န ပန အာနန္တရိယကာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ အသမာနဇာတိကံ ဖလနိဝတ္တကံ အတ္ထိ သဗ္ဗာနန္တရိယကာနံ အဝီစိဖလတ္တာ, န စ ဟေဋ္ဌုပပတ္တိံ ဣစ္ဆတော သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိယ ဥပရူပပတ္တိဇနကကမ္မဖလံ အာနန္တရိယကဖလံ နိဝတ္တေတုံ သမတ္ထော စေတောပဏိဓိ အတ္ထိ အနိစ္ဆန္တသ္သေဝ အဝီစိပာတနတော, န စ အာနန္တရိယကောပဃာတကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အတ္ထိ, တသ္မာ တေသံယေဝ အနန္တရေကန္တဝိပာကဇနကသဘာဝာ ပဝတ္တီတိ။

    Nanu evaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ aññasmiṃ vipākadāyake asati cutianantarameva ekantena phaladānato ānantariyasabhāvā niyatasabhāvā ca pavatti āpajjatīti? Nāpajjati asamānajātikena cetopaṇidhivasena upaghātakena ca nivattetabbavipākattā anantarekantaphaladāyakattābhāvā, na pana ānantariyakānaṃ paṭhamajjhānādīnaṃ dutiyajjhānādīni viya asamānajātikaṃ phalanivattakaṃ atthi sabbānantariyakānaṃ avīciphalattā, na ca heṭṭhupapattiṃ icchato sīlavato cetopaṇidhi viya uparūpapattijanakakammaphalaṃ ānantariyakaphalaṃ nivattetuṃ samattho cetopaṇidhi atthi anicchantasseva avīcipātanato, na ca ānantariyakopaghātakaṃ kiñci kammaṃ atthi, tasmā tesaṃyeva anantarekantavipākajanakasabhāvā pavattīti.

    အနေကာနိ စ အာနန္တရိယကာနိ ကတာနိ ဧကန္တေ ဝိပာကေ သန္နိယတတ္တာ ဥပရတာဝိပစ္စနသဘာဝာသင္ကတ္တာ နိစ္ဆိတာနိ သဘာဝတော နိယတာနေဝ။ စုတိအနန္တရံ ပန ဖလံ အနန္တရံ နာမ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ အနန္တရပ္ပယောဇနာနိ စာတိ သဘာဝတော အာနန္တရိယကာနေဝ စ ဟောန္တိ။ တေသု ပန သမာနသဘာဝေသု ဧကေန ဝိပာကေ ဒိန္နေ ဣတရာနိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗသ္သ ကိစ္စသ္သ တေနေဝ ကတတ္တာ န ဒုတိယံ တတိယမ္ပိ စ ပဋိသန္ဓိံ ကရောန္တိ, န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ နတ္ထိ တေသံ နိယတာနန္တရိယတာနိဝတ္တီတိ။ န ဟိ သမာနသဘာဝံ သမာနသဘာဝသ္သ သမတ္ထတံ ဝိဟနတီတိ။ ဧကသ္သ ပန အညာနိပိ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ။ သမ္မာ သဘာဝာတိ သစ္စသဘာဝာ။

    Anekāni ca ānantariyakāni katāni ekante vipāke sanniyatattā uparatāvipaccanasabhāvāsaṅkattā nicchitāni sabhāvato niyatāneva. Cutianantaraṃ pana phalaṃ anantaraṃ nāma tasmiṃ anantare niyuttāni tannibbattanena anantarakaraṇasīlāni anantarappayojanāni cāti sabhāvato ānantariyakāneva ca honti. Tesu pana samānasabhāvesu ekena vipāke dinne itarāni attanā kattabbassa kiccassa teneva katattā na dutiyaṃ tatiyampi ca paṭisandhiṃ karonti, na samatthatāvighātattāti natthi tesaṃ niyatānantariyatānivattīti. Na hi samānasabhāvaṃ samānasabhāvassa samatthataṃ vihanatīti. Ekassa pana aññānipi upatthambhakāni hontīti daṭṭhabbānīti. Sammā sabhāvāti saccasabhāvā.

    ၁၆. ပရိပုဏ္ဏမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂာဝ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပစ္စယဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂပစ္စယဋ္ဌေန။ နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ ဟိ ယေ မဂ္ဂပစ္စယံ လဘန္တိ, န ပန သယံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ, တေ မဂ္ဂဟေတုကာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင္ဂိသ္သ မဂ္ဂင္ဂာနိ ဌပေတ္ဝာ’’တိအာဒိ (ဓ. သ. ၁၀၃၉) ဝုတ္တံ။ ယော ပန တတ္ထေဝ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင္ဂိသ္သ အလောဘော အဒောသော အမောဟော, ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိ အာဒိနယော ဝုတ္တော, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင္ဂိသ္သ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂော စေဝ ဟေတု စာ’’တိအာဒိနာ ပန ဝုတ္တနယံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပန အသင္ဂဟိတသင္ဂဏ္ဟနဝသေန ပဋိပာဋိယာ တယော နယာ ဝုတ္တာ, ဟေတုဗဟုတာဝသေန တတိယော နယော ဣဓ ဒုတိယော ဝုတ္တော။

    16. Paripuṇṇamaggakiccattā cattāro ariyamaggāva idha ‘‘maggā’’ti vuttā. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayaṭṭhena. Nikkhepakaṇḍepi hi ye maggapaccayaṃ labhanti, na pana sayaṃ maggapaccayabhāvaṃ gacchanti, te maggahetukāti dassetuṃ ‘‘ariyamaggasamaṅgissa maggaṅgāni ṭhapetvā’’tiādi (dha. sa. 1039) vuttaṃ. Yo pana tattheva ‘‘ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso amoho, ime dhammā maggahetū’’ti ādinayo vutto, taṃ dassetuṃ ‘‘maggasampayuttā vā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa sammādiṭṭhi maggo ceva hetu cā’’tiādinā pana vuttanayaṃ dassetuṃ ‘‘sammādiṭṭhi saya’’ntiādimāha. Tattha pana asaṅgahitasaṅgaṇhanavasena paṭipāṭiyā tayo nayā vuttā, hetubahutāvasena tatiyo nayo idha dutiyo vutto.

    အဘိဘဝိတ္ဝာ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ သဟဇာတာဓိပတိပိ ပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရဝသေန ဇေဋ္ဌကဘာဝေ ပဝတ္တမာနော သဟဇာတေ အတ္တနော ဝသေ အနုဝတ္တယမာနော တေ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပဝတ္တတိ, အာရမ္မဏာဓိပတိပိ တဒာရမ္မဏေ ဓမ္မေ တထေဝ အတ္တာနံ အနုဝတ္တယမာနော တေ ဓမ္မေ အဘိဘဝိတ္ဝာ အာရမ္မဏဘာဝေန ပဝတ္တတိ, န ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန, တသ္မာ အဓိပတိဒ္ဝယမ္ပိ သင္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂော အဓိပတိ ဧတေသ’’န္တိ အယဉ္စ အတ္ထော နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဥဒာဟရဏဝသေန အာဂတံ အတ္ထနယံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ. ၂.၁၆.၁၁) ‘‘မဂ္ဂာဓိပတိံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ မဂ္ဂာဓိပတိ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာဓိပတိပစ္စယာ, မဂ္ဂာဓိပတီ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ မဂ္ဂာဓိပတိ အဓိပတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ မဂ္ဂော အဓိပတိ မဂ္ဂာဓိပတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ပာဠိယံ သရူပေကသေသဝသေန သမာနသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဝာ သင္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Abhibhavitvā pavattanaṭṭhenāti sahajātādhipatipi pubbābhisaṅkhāravasena jeṭṭhakabhāve pavattamāno sahajāte attano vase anuvattayamāno te abhibhavitvā pavattati, ārammaṇādhipatipi tadārammaṇe dhamme tatheva attānaṃ anuvattayamāno te dhamme abhibhavitvā ārammaṇabhāvena pavattati, na paccuppannabhāvena, tasmā adhipatidvayampi saṅgahitanti veditabbaṃ. ‘‘Maggo adhipati etesa’’nti ayañca attho nikkhepakaṇḍe udāharaṇavasena āgataṃ atthanayaṃ gahetvā vutto. Yasmā pana paṭṭhāne (paṭṭhā. 2.16.11) ‘‘maggādhipatiṃ dhammaṃ paṭicca maggādhipati dhammo uppajjati nādhipatipaccayā, maggādhipatī khandhe paṭicca maggādhipati adhipatī’’ti vuttaṃ, tasmā maggo adhipati maggādhipatīti ayampi attho pāḷiyaṃ sarūpekasesavasena samānasaddatthavasena vā saṅgahitoti veditabbo.

    ၁၇. အနုပ္ပန္နာတိ ဧတေန သဗ္ဗော ဥပ္ပန္နဘာဝော ပဋိသိဒ္ဓော, န ဥပ္ပန္နဓမ္မဘာဝော ဧဝာတိ တေန ဥပ္ပန္နာ ဝိဂတာ အတီတာပိ န သင္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒိ ဟိ သင္ဂဟိတာ သိယုံ, ‘‘အနုပ္ပန္နော ဓမ္မော ဥပ္ပန္နသ္သ ဓမ္မသ္သ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိဧဝမာဒိ ဝုစ္စေယ္ယ, န တု ဝုတ္တန္တိ။ အနာဂတာနိ ဝိပာကကဋတ္တာရူပာနိ အတီတေ အနာဂတေ ဝာ ကမ္မေ ပုရိမနိပ္ဖန္နေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သန္တိ , နာနိပ္ဖန္နေတိ ပရိနိဋ္ဌိတကာရဏေကဒေသာနေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ တာနိ ‘‘အဝသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သန္တီတိ ဥပ္ပာဒိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

    17. Anuppannāti etena sabbo uppannabhāvo paṭisiddho, na uppannadhammabhāvo evāti tena uppannā vigatā atītāpi na saṅgahitāti daṭṭhabbā. Yadi hi saṅgahitā siyuṃ, ‘‘anuppanno dhammo uppannassa dhammassa anantarapaccayena paccayo’’tievamādi vucceyya, na tu vuttanti. Anāgatāni vipākakaṭattārūpāni atīte anāgate vā kamme purimanipphanne eva uppajjissanti , nānipphanneti pariniṭṭhitakāraṇekadesāneva honti, tasmā tāni ‘‘avassaṃ uppajjissantīti uppādino dhammā’’ti vuccanti.

    ၁၈. အတ္တနော သဘာဝန္တိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝံ။

    18. Attano sabhāvanti kakkhaḷaphusanādisabhāvaṃ.

    ၂၀. ဧဝံ ပဝတ္တမာနာတိ ဧဝံ စက္ခာဒိဘာဝေန ဖုသနာဒိဘာဝေန စ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာဝသေန ပဝတ္တမာနာ။ အတ္တာနံ အဓိ အဇ္ဈတ္တာတိ အဓိ-သဒ္ဒော သမာသဝိသယေ အဓိကာရတ္ထံ ပဝတ္တိအတ္ထဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ။ တေနာတိ ယသ္သ ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာ စ သုညတံ အာနေဉ္ဇဉ္စ မနသိကရောတော အဇ္ဈတ္တသုညတာဒီသု စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ န ပသီဒတိ န သန္တိဋ္ဌတိ နာဓိမုစ္စတိ, ယော စ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော, တေန ဘိက္ခုနာ။ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိနိမိတ္တေ။ အဇ္ဈတ္တမေဝာတိ ဈာနဂောစရေ ကသိဏာဒိမ္ဟိ။ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိစိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ ဂောစရဇ္ဈတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ရတော, သမာဓိဂောစရေ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝာ ရတော။ ‘‘သမာဟိတော ဧကော သန္တုသိတော တမာဟု ဘိက္ခု’’န္တိ (ဓ. ပ. ၃၆၂) ဂာထာသေသော။

    20. Evaṃ pavattamānāti evaṃ cakkhādibhāvena phusanādibhāvena ca ekasantatipariyāpannatāvasena pavattamānā. Attānaṃ adhi ajjhattāti adhi-saddo samāsavisaye adhikāratthaṃ pavattiatthañca gahetvā pavattatīti attānaṃ adhikicca uddissa pavattā ajjhattā. Tenāti yassa jhānā vuṭṭhahitvā ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhā ca suññataṃ āneñjañca manasikaroto ajjhattasuññatādīsu cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati nādhimuccati, yo ca itiha tattha sampajāno, tena bhikkhunā. Tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitteti paṭhamajjhānādisamādhinimitte. Ajjhattamevāti jhānagocare kasiṇādimhi. Cittaṃ saṇṭhapetabbanti paṭhamajjhānādicittaṃ saṇṭhapetabbaṃ. Ajjhattaratoti gocarajjhatte nibbāne rato, samādhigocare kammaṭṭhāne vā rato. ‘‘Samāhito eko santusito tamāhu bhikkhu’’nti (dha. pa. 362) gāthāseso.

    အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနန္တိ ဧတ္ထ ဈာနံ သကသန္တတိပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တတ္ထော အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒော ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သကသန္တတိနိယကံ။ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝာ အဇ္ဈတ္တိကာတိ နိယကဇ္ဈတ္တေသုပိ အဗ္ဘန္တရာ စက္ခာဒယော ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ ပန အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒော စက္ခာဒီသု ပဝတ္တမာနော ဒသ္သိတော , န အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒော, အတ္ထိ စ အဇ္ဈတ္တအဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒာနံ ဗဟိဒ္ဓာဗာဟိရ-သဒ္ဒာနံ ဝိယ ဝိသေသော။ အဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒော ဟိ သပရသန္တာနိကေသု သဗ္ဗေသု စက္ခာဒီသု ရူပာဒီသု ဗာဟိရ-သဒ္ဒော ဝိယ ပဝတ္တတိ, အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒော ပန သကသန္တာနိကေသ္ဝေဝ စက္ခုရူပာဒီသု တတော အညေသ္ဝေဝ ဗဟိဒ္ဓာ-သဒ္ဒော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ တသ္မာ သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ အသမာနတ္တာ န ဣဒမေတ္ထ ဥဒာဟရဏံ ယုတ္တန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – အဇ္ဈတ္တေ ဘဝာ အဇ္ဈတ္တိကာတိ အယဉ္ဟိ ဝစနတ္ထော။ ယဉ္စ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝံ, တေန အဇ္ဈတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, တေန တံဝာစကသ္သ အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒသ္သ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒသ္သ စ သမာနတ္ထတာ။ ဥဘိန္နမ္ပိ သဒ္ဒာနံ သမာနတ္ထဘာဝတော အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ပဝတ္တမာနေ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒေ အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒော တတ္ထ ပဝတ္တောတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။

    Ajjhattaṃ sampasādananti ettha jhānaṃ sakasantatipariyāpannattā ‘‘ajjhatta’’nti vuttanti niyakajjhattattho ajjhatta-saddo hoti. Ajjhattanti sakasantatiniyakaṃ. Ajjhatte bhavā ajjhattikāti niyakajjhattesupi abbhantarā cakkhādayo vuccanti. Ettha pana ajjhattika-saddo cakkhādīsu pavattamāno dassito , na ajjhattasaddo, atthi ca ajjhattaajjhattikasaddānaṃ bahiddhābāhira-saddānaṃ viya viseso. Ajjhattikasaddo hi saparasantānikesu sabbesu cakkhādīsu rūpādīsu bāhira-saddo viya pavattati, ajjhatta-saddo pana sakasantānikesveva cakkhurūpādīsu tato aññesveva bahiddhā-saddo viya pavattatīti tasmā saddato atthato ca asamānattā na idamettha udāharaṇaṃ yuttanti. Ayaṃ panettha adhippāyo daṭṭhabbo – ajjhatte bhavā ajjhattikāti ayañhi vacanattho. Yañca ajjhatte bhavaṃ, tena ajjhatteneva bhavitabbaṃ, tena taṃvācakassa ajjhatta-saddassa ajjhattika-saddassa ca samānatthatā. Ubhinnampi saddānaṃ samānatthabhāvato ajjhattajjhatte pavattamāne ajjhattika-sadde ajjhatta-saddo tattha pavattoti sakkā vattunti.

    အယံ ခော ပနာနန္ဒ, ဝိဟာရောတိ ဝိဟာရသုညတာသုတ္တေ (မ. နိ. ၃.၁၈၇) သင္ဂဏိကာရာမတာယ ရူပာဒိရတိယာ စ အာဒီနဝံ ဝတ္ဝာ တပ္ပဋိပက္ခဝိဟာရဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တံ သုညတန္တိ ဝိသယဘူတံ ဣသ္သရိယဋ္ဌာနဘူတံ သုညတံ, သုညတာဖလသမာပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တိသ္သရာ ဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော ဓမ္မံ ဒေသေန္တာပိ ယံ မုဟုတ္တံ တုဏ္ဟီ ဘဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တံ မုဟုတ္တံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ, ပဂေဝ အညသ္မိံ ကာလေ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဣသ္သရိယာနံ ဗဟုလံ ဖလသမာပတ္တိယံ ဣသ္သရိယသ္သ ပဝတ္တနတော ဖလသမာပတ္တိ ‘‘ဣသ္သရိယဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အရဟတ္တဖလာဓိဂမေန ဝာ တထာဂတာနံ ဣသ္သရိယံ နိဗ္ဗတ္တံ တံဇနကေနေဝ မဂ္ဂေနာတိ တံ တေသံ ဣသ္သရိယဋ္ဌာနံ။ ဝိသယော စ အနညတ္ထဘာဝောဝ ယထာ ‘‘အာကာသေ သကုဏာ ဥဒကေ မစ္ဆာ’’တိ, ဗုဒ္ဓာ စ အညတ္ထ ဒိသ္သမာနာပိ ဝိဝေကပဗ္ဘာရတာယ ဖလသမာပတ္တိနိန္နာဝ, တေန တသ္သာ တသ္သာ ကိရိယာယ အနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိယံယေဝ ဘဝန္တီတိ သာ တေသံ ဝိသယော, တဗ္ဗိသယတာ စ သစ္စကသုတ္တေန (မ. နိ. ၁.၃၆၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာ။

    Ayaṃkho panānanda, vihāroti vihārasuññatāsutte (ma. ni. 3.187) saṅgaṇikārāmatāya rūpādiratiyā ca ādīnavaṃ vatvā tappaṭipakkhavihāradassanatthaṃ vuttaṃ. Ajjhattaṃ suññatanti visayabhūtaṃ issariyaṭṭhānabhūtaṃ suññataṃ, suññatāphalasamāpattinti attho. Cittissarā hi buddhā bhagavanto dhammaṃ desentāpi yaṃ muhuttaṃ tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, taṃ muhuttaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjanti, pageva aññasmiṃ kāle, tasmā sabbatthāpi issariyānaṃ bahulaṃ phalasamāpattiyaṃ issariyassa pavattanato phalasamāpatti ‘‘issariyaṭṭhāna’’nti vuttā. Arahattaphalādhigamena vā tathāgatānaṃ issariyaṃ nibbattaṃ taṃjanakeneva maggenāti taṃ tesaṃ issariyaṭṭhānaṃ. Visayo ca anaññatthabhāvova yathā ‘‘ākāse sakuṇā udake macchā’’ti, buddhā ca aññattha dissamānāpi vivekapabbhāratāya phalasamāpattininnāva, tena tassā tassā kiriyāya anantaraṃ phalasamāpattiyaṃyeva bhavantīti sā tesaṃ visayo, tabbisayatā ca saccakasuttena (ma. ni. 1.364 ādayo) dīpetabbā.

    ၂၂. ယေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝော အတ္ထိ, တေ သနိဒသ္သနာ။ စက္ခုဝိညာဏဂောစရဘာဝောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝော, တသ္သ ရူပာယတနာ အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပာယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတ္ဝာ ‘‘သဟ နိဒသ္သနေနာတိ သနိဒသ္သနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော သဘာဝော, သော အညော ဝိယ ကတ္ဝာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော ။ ဧဝဉ္ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ သယဉ္စ နိသ္သယဝသေန စ သမ္ပတ္တာနံ အသမ္ပတ္တာနဉ္စ ပဋိမုခဘာဝော အညမညပတနံ ပဋိဟနနဘာဝော, ယေန ဗ္ယာပာရာဒိဝိကာရပစ္စယန္တရသဟိတေသု စက္ခာဒီနံ ဝိသယေသု ဝိကာရုပ္ပတ္တိ။

    22. Yesaṃ daṭṭhabbabhāvo atthi, te sanidassanā. Cakkhuviññāṇagocarabhāvova daṭṭhabbabhāvo, tassa rūpāyatanā anaññattepi aññehi dhammehi rūpāyatanaṃ visesetuṃ aññaṃ viya katvā ‘‘saha nidassanenāti sanidassanā’’ti vuttaṃ. Dhammasabhāvasāmaññena hi ekībhūtesu dhammesu yo nānattakaro sabhāvo, so añño viya katvā upacarituṃ yutto . Evañhi atthavisesāvabodho hotīti. Sayañca nissayavasena ca sampattānaṃ asampattānañca paṭimukhabhāvo aññamaññapatanaṃ paṭihananabhāvo, yena byāpārādivikārapaccayantarasahitesu cakkhādīnaṃ visayesu vikāruppatti.

    တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Tikamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ • Dukamātikāpadavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ၁. တိကမာတိကာ • 1. Tikamātikā

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ • Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ • Tikamātikāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact