Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ೧. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಂ

    1. Cittuppādakaṇḍaṃ

    ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ

    Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ೧. ತೇನಾತಿ ವೇದನಾಸದ್ದೇನ। ಸಬ್ಬಪದೇಹೀತಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಹೋತಿ ಅವಯವಧಮ್ಮೇನಾಪಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಮಂ ಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ। ಚೋದಕೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಭತ್ತಿಅನ್ತಸ್ಸೇವ ಪದಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ನನು ಸುಖಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ‘‘ಅಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಕಾರತ್ಥಗಮಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ। ತೇನ ‘‘ವಾಕ್ಯಂ ಇಧ ಪದನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಹೇತುಪದಸಹೇತುಕಪದಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಹೇತುಪದಅಹೇತುಕಪದಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಪದಾನಿ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪದಮ್ಪಿ ವಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    1. Tenāti vedanāsaddena. Sabbapadehīti tīhi padehi laddhanāmo hoti avayavadhammenāpi samudāyassa apadisitabbato yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Codako yathādhippetamatthaṃ appaṭipajjamāno vibhattiantasseva padabhāvaṃ sallakkhetvā ‘‘nanu sukhāyā’’tiādinā codeti. Itaro ‘‘adhippetappakāratthagamakassā’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Tena ‘‘vākyaṃ idha padanti vutta’’nti dasseti. Hetupadasahetukapadādīhīti ādi-saddena nahetupadaahetukapadahetusampayuttapadāni hetuvippayuttapadampi vā saṅgaṇhāti.

    ಉಭಯೇಕಪದವಸೇನಾತಿ ಉಭಯಪದವಸೇನ ಹೇತುದುಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏಕಪದವಸೇನ ಸಹೇತುಕದುಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಥಾತಿ ಉಭಯೇಕಪದವಸೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಹೇತುಕಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಾತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ಹೇತುಗೋಚ್ಛಕೇ ಪಠಮದುಕಸಮ್ಬನ್ಧಾ ದುತಿಯತತಿಯದುಕಾ, ಪಠಮದುಕದುತಿಯದುಕಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಚತುತ್ಥಛಟ್ಠದುಕಾ, ಪಠಮದುಕತತಿಯದುಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪಞ್ಚಮೋ ದುಕೋ, ಏವಂ ಆಸವಗೋಚ್ಛಕಾದೀಸುಪೀತಿ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ತೇಸುಪಿ ದುಕನ್ತರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಕೇವಲಂ ಪನ ಆಸವಗೋಚ್ಛಕಾದೀಸು ದುತಿಯದುಕತತಿಯದುಕಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಓಸಾನದುಕೋ, ಕಿಲೇಸಗೋಚ್ಛಕೇ ಚ ದುತಿಯಚತುತ್ಥದುಕಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ। ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾವಸೇಸನಿರವಸೇಸಭಾವೇನ ತಿಕದುಕಾನಂ ಸಪ್ಪದೇಸನಿಪ್ಪದೇಸತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಯೇಹಿ ತಿಕದುಕಾ ಸಾವಸೇಸಾತಿ ಪದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಅಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಾಪದೇಸೋ। ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ? ಏತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಪದಿಸ್ಸತಿ ಏತೇನ ಸಮುದಾಯೋತಿ ಪದೇಸೋ, ಅವಯವೋ। ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಆಹ।

    Ubhayekapadavasenāti ubhayapadavasena hetudukasambandho, ekapadavasena sahetukadukasambandho. Tathāti ubhayekapadavasena. Ettha ca sahetukahetusampayuttadukātiādinā yathā hetugocchake paṭhamadukasambandhā dutiyatatiyadukā, paṭhamadukadutiyadukasambandhā catutthachaṭṭhadukā, paṭhamadukatatiyadukasambandho pañcamo duko, evaṃ āsavagocchakādīsupīti nayaṃ dasseti. Sakkā hi imināva nayena tesupi dukantarasambandho viññātuṃ, kevalaṃ pana āsavagocchakādīsu dutiyadukatatiyadukasambandho osānaduko, kilesagocchake ca dutiyacatutthadukasambandhoti. Dhammānaṃ sāvasesaniravasesabhāvena tikadukānaṃ sappadesanippadesatā vuttāti yehi tikadukā sāvasesāti padissanti apadissanti, te asaṅgahitadhammāpadeso. Evaṃ sati ‘‘asaṅgahito’’ti visesanaṃ kimatthiyanti? Etassevatthassa pākaṭakaraṇatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā padissati etena samudāyoti padeso, avayavo. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti yathādhippetaṃ visesaṃ dassento ‘‘asaṅgahito’’ti āha.

    ಅನವಜ್ಜತ್ಥೋ ಅವಜ್ಜವಿರಹತ್ಥೋ। ನಾಮಂ ಸಞ್ಞಾ, ಕಿರಿಯಾ ಕರಣಂ, ಪಯೋಜನಂ ರಥರಥಙ್ಗವಿಭಾವನೇನ ತೇಸಂ ಪಕಾರತೋ ಯೋಜನಂ। ಕುಸೇನ ಞಾಣೇನ ಲಾತಬ್ಬಾತಿ ಕುಸಲಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ತಾವ ಹೋತು, ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಹಿ ಞಾಣೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಹಿತಸುಖಹೇತುಭೂತಾಯ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಅನ್ತರೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ। ‘‘ಯದಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಲವನಂ ಪಾಕಟಂ ಸಿಯಾ, ಕುಸಾ ವಿಯ ಲುನನ್ತೀತಿ ಕುಸಲಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನದ್ವಯಂ ವಿಯಾ’’ತಿ।

    Anavajjattho avajjavirahattho. Nāmaṃ saññā, kiriyā karaṇaṃ, payojanaṃ ratharathaṅgavibhāvanena tesaṃ pakārato yojanaṃ. Kusena ñāṇena lātabbāti kusalāti ayamattho ñāṇasampayuttānaṃ tāva hotu, ñāṇavippayuttānaṃ kathanti āha ‘‘ñāṇavippayuttānampī’’tiādi. Ñāṇavippayuttāpi hi ñāṇeneva pavattiyanti hitasukhahetubhūtāya pavattiyā paññavantānaṃ paṭipattibhāvato. Na hi antarena yonisomanasikāraṃ kusaluppatti atthīti. ‘‘Yadi kusalassa ubhayabhāgagataṃ saṃkilesalavanaṃ pākaṭaṃ siyā, kusā viya lunantīti kusalāti ayamattho yutto siyā’’ti koci vadeyyāti āsaṅkāya āha ‘‘sammappadhānadvayaṃ viyā’’ti.

    ನ ಚಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ಸಭಾವಂ ಧಾರೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಭೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಕಪ್ಪನಾಸಿದ್ಧೋ ಏವ ಪನ ಭೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ನಾಮವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾವಿಞ್ಞಾತೇತಿ ಯೇಸಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅವಿಞ್ಞಾತಾ ಸಭಾವಾ, ‘‘ಸಭಾವಂ ಧಾರೇನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೋ ಅತ್ಥೋ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಧಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೋ ಸಙ್ಖತವಸೇನ, ತತಿಯೋ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಪಞ್ಞತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Na cātiādinā ‘‘sabhāvaṃ dhārentī’’ti ettha paramatthato kattukammassa ca bhedo natthi, kappanāsiddho eva pana bhedoti dasseti. Tattha nāmavasena viññātāviññāteti yesaṃ ‘‘dhammā’’ti iminā pariyāyena aviññātā sabhāvā, ‘‘sabhāvaṃ dhārentī’’ti iminā ca pariyāyena viññātā, tesaṃ vasena evaṃ vuttaṃ. Ettha ca paṭhamo attho saṅkhatāsaṅkhatadhammavasena vutto, dutiyo saṅkhatavasena, tatiyo saṅkhatāsaṅkhatapaññattidhammavasenāti daṭṭhabbaṃ.

    ಕುಸಲಪಟಿಸೇಧನಂ ಕುಸಲಾಭಾವೋ ಏವ। ಅಭಾವೋ ಹಿ ಸತ್ತಾಪಟಿಸೇಧೋತಿ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ। ಅಕುಸಲವಚನೇನ ನ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಬೋಧಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಥ ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲವಚನೇನ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಬೋಧಕತ್ತೇಪಿ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಅನಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತತೋ ಚಾಯಂ ಚತುಕ್ಕೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ತಿಕೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ದುಕಚತುಕ್ಕಭಾವೋ ಅನಬ್ಯಾಕತವೋಹಾರೋ ಚ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಭಾವಮತ್ತವಚನೇ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಸಭಾವಧಾರಣಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಧಾರೀಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಞೇಯ್ಯಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನಾಯಂ ದೋಸೋತಿ ನನು ಅಞೇಯ್ಯಪರಿಯಾಯೇಪಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋತಿ? ನ, ವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತನತೋ।

    Kusalapaṭisedhanaṃ kusalābhāvo eva. Abhāvo hi sattāpaṭisedhoti. Dhammoti sabhāvadhammo. Akusalavacanena na koci attho sabhāvadhammassa abodhakattāti adhippāyo. Atha siyā akusalavacanena koci attho asabhāvadhammabodhakattepi ‘‘paññattidhammā’’tiādīsu viya, evaṃ sati ‘‘anabyākatā’’ti ca vattabbaṃ siyā, tato cāyaṃ catukko āpajjati, na tiko. Tasmāti yasmā dukacatukkabhāvo anabyākatavohāro ca natthi, so ca vuttanayena abhāvamattavacane āpajjati, tasmā. Sabhāvadhāraṇādīti ādi-saddena ‘‘dhārīyanti paccayehī’’ti ayamattho saṅgahito. Ñeyyapariyāyena pana dhamma-saddenāyaṃ dosoti nanu añeyyapariyāyepi dhamma-sadde na koci dosoti? Na, vuttadosānativattanato.

    ಪಾರಿಸೇಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ನನು ಅಯಮಕಾರೋ ನ-ಅತ್ಥತ್ತಯಸ್ಸೇವ ಜೋತಕೋ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಭಿಕ್ಖುಕೋ ಆವಾಸೋ’’ತಿ ತಂಯೋಗನಿವತ್ತಿಯಾ, ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾ ಏತ್ಥ ಜೋತೀಯತಿ। ‘‘ಅನಿದಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಂಸಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ। ನಿದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ। ಅಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿದಸ್ಸನಂ, ತಗ್ಗಯ್ಹಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ, ತಥಾ ‘‘ಅನಾಸವಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಘಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಂಕಿಚ್ಚನಿವತ್ತಿಯಾ। ‘‘ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ಅಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಬ್ಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ। ತದಞ್ಞತಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಪಕಾಸೀಯತಿ। ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ತಬ್ಭಾವಮತ್ತನಿವತ್ತಿಯಾ। ಮನುಸ್ಸತ್ತಮತ್ತಂ ನತ್ಥಿ ಅಞ್ಞಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ಸದಿಸತಾ ಹೇತ್ಥ ಸೂಚಿಯತಿ। ‘‘ಅಸಮಣೋ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞೋ ಅಪುತ್ತೋ’’ತಿ ತಂಸಮ್ಭಾವನಗುಣನಿವತ್ತಿಯಾ। ಗರಹಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಞಾಯತಿ। ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಭೋತೋ ಅನಾಮಯಾ, ಅನುದರಾ ಕಞ್ಞಾ’’ತಿ ತದಪ್ಪಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ। ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತಂಸದಿಸಭಾವನಿವತ್ತಿಯಾ। ಅತೀತಾನಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೇಕದೇಸನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಆರದ್ಧುಪ್ಪಾದಭಾವತೋ ಕಾಲವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಕೂಲತಾ, ಪಗೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಧುರಭಾವೋ ಏತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ತದಪರಿಯೋಸಾನನಿವತ್ತಿಯಾ। ತಂನಿಟ್ಠಾನಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಕಾಸೀಯತೀತಿ ಏವಮನೇಕೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಜೋತಕೋ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವುಚ್ಚತೇ ಅತ್ಥದ್ವಯಮೇವ ವತ್ವಾ ಪಾರಿಸೇಸೇನಾತಿ? ಇತರೇಸಂ ಏತ್ಥ ಸುವಿದೂರಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಕುಸಲವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Pārisesenāti ettha nanu ayamakāro na-atthattayasseva jotako, atha kho ‘‘ahetukā dhammā, abhikkhuko āvāso’’ti taṃyoganivattiyā, ‘‘appaccayā dhammā’’ti taṃsambandhibhāvanivattiyā. Paccayuppannañhi paccayasambandhīti appaccayuppannattā asambandhitā ettha jotīyati. ‘‘Anidassanā dhammā’’ti taṃsabhāvanivattiyā. Nidassanañhi daṭṭhabbatā. Atha cakkhuviññāṇaṃ nidassanaṃ, taggayhabhāvanivattiyā, tathā ‘‘anāsavā dhammā’’ti. ‘‘Appaṭighā dhammā anārammaṇā dhammā’’ti taṃkiccanivattiyā. ‘‘Arūpino dhammā acetasikā dhammā’’ti tabbhāvanivattiyā. Tadaññatā hi ettha pakāsīyati. ‘‘Amanusso’’ti tabbhāvamattanivattiyā. Manussattamattaṃ natthi aññaṃ samānanti sadisatā hettha sūciyati. ‘‘Asamaṇo samaṇapaṭiñño aputto’’ti taṃsambhāvanaguṇanivattiyā. Garahā hi ettha ñāyati. ‘‘Kacci nu bhoto anāmayā, anudarā kaññā’’ti tadappabhāvanivattiyā. ‘‘Anuppannā dhammā’’ti taṃsadisabhāvanivattiyā. Atītānañhi uppannapubbattā upādidhammānañca paccayekadesanipphattiyā āraddhuppādabhāvato kālavinimuttassa ca vijjamānattā uppannānukūlatā, pageva paccuppannānanti tabbidhurabhāvo ettha viññāyati. ‘‘Asekkhā dhammā’’ti tadapariyosānanivattiyā. Taṃniṭṭhānañhettha pakāsīyatīti evamanekesaṃ atthānaṃ jotako, tattha kiṃ vuccate atthadvayameva vatvā pārisesenāti? Itaresaṃ ettha suvidūrabhāvato. Na hi kusalavippayuttādīnaṃ dhammānaṃ akusalabhāvo yujjati.

    ಅಕುಸಲಸದ್ದಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾರಣಾನನ್ತರಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ ತತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ವಿರುದ್ಧಸಭಾವತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಿಚ್ಚವಿರೋಧಾದೀನಮ್ಪಿ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ವಿರುದ್ಧಸಭಾವತ್ತೇಪಿ ವಿನಾಸಕವಿನಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ನಿಯತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಪ್ಪಹೇಯ್ಯಭಾವತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಇತರಥಾ ಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕುಸಲಮೂಲತ್ತಾ ಅಪಾಯಪೂರಕಾ ಏವ ಸತ್ತಾ ಸಿಯುಂ। ಯಂ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦) ವುತ್ತಂ, ತಂ ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ತಂ ಪಜಹಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩) ವಿಯ ತದಾರಮ್ಮಣಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ ೧)।

    Akusalasaddassa uccāraṇānantaraṃ vineyyānaṃ kusalapaṭipakkhabhūte atthe paṭipattibhāvato tattha niruḷhatā daṭṭhabbā. ‘‘Viruddhasabhāvattā’’ti vuttaṃ kiccavirodhādīnampi tadantogadhattā, viruddhasabhāvattepi vināsakavināsitabbabhāvo kusalākusalesu niyatoti dassetuṃ ‘‘tappaheyyabhāvato’’ti āha. Itarathā kusalānampi akusalehi pahātabbabhāve accantaṃ samucchinnakusalamūlattā apāyapūrakā eva sattā siyuṃ. Yaṃ pana ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240) vuttaṃ, taṃ ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahathā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.33) viya tadārammaṇasaṃkilesappahānavasena pariyāyena vuttaṃ. Yathāha ‘‘na hi kusalā akusalehi pahātabbā’’ti (dha. sa. mūlaṭī 1).

    ಫಸ್ಸಾದಿವಚನೇಹಿ ತಂನಿದ್ದೇಸಭೂತೇಹಿ। ತಬ್ಬಚನೀಯಭಾವೇನಾತಿ ತೇಹಿ ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ। ಯಥಾ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಾದಿಅತ್ಥಾ ಕುಸಲಾದಿವಚನೇಹಿ, ಏವಂ ಅವಿಪಾಕತ್ಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತವಚನೇನ ಬೋಧಿತಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತವಚನೇನೇವ ಚಾ’’ತಿ। ಕಾರಣಂ ಅವತ್ವಾತಿ ಇಧ ವುತ್ತಭಾವೇನ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾತಿ ಕಾರಣಂ ಅವತ್ವಾ। ಅಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ನಿವಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಏತೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸದ್ದಾ ವಿಯ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಭಾವಾನಂ ತದುಭಯವಿಪರೀತಸಭಾವಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸದ್ದೋ ಬೋಧಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಅವಿಪಾಕವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ಅಕುಸಲವಚನಞ್ಚ ಅವುತ್ತಂ। ಯತೋ ಅವಿಪಾಕವಚನಸ್ಸ ಅಧಿಕತಭಾವೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ತಬ್ಬಚನೀಯಭಾವೇನ ಅಕಥಿತಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಬ್ಯಾಕತತಾತಿ ಅಯಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅನಬ್ಯಾಕತಭಾವೇ ಯೋಜನಾ।

    Phassādivacanehi taṃniddesabhūtehi. Tabbacanīyabhāvenāti tehi ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā dhammā’’tiādivacanehi abhidheyyabhāvena. Yathā anavajjasukhavipākādiatthā kusalādivacanehi, evaṃ avipākatthā abyākatavacanena bodhitā evāti āha ‘‘abyākatavacaneneva cā’’ti. Kāraṇaṃ avatvāti idha vuttabhāvena anuvattamānattāti kāraṇaṃ avatvā. Aññā…pe… nivāretabboti etena kusalākusalasaddā viya kusalākusalasabhāvānaṃ tadubhayaviparītasabhāvānaṃ dhammānaṃ abyākatasaddo bodhakoti dasseti. Na hi avipākavacanaṃ vuttaṃ, akusalavacanañca avuttaṃ. Yato avipākavacanassa adhikatabhāvo akusalassa ca tabbacanīyabhāvena akathitabhāvo siyā, tasmā na akusalānaṃ abyākatatāti ayaṃ akusalānaṃ anabyākatabhāve yojanā.

    ತಂ ಪರಿಹರಿತುನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತನಿವತ್ತನಮಾಹ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಸುಖವಿಪಾಕಾನವಜ್ಜಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅನವಜ್ಜಾ ಹಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರಿತಾಯ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾತಿ? ನ, ಸುಖವಿಪಾಕವಚನಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸುಖವಿಪಾಕವಚನೇನ ಹಿ ಕುಸಲಭಾವೇ ಸಮತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಅನವಜ್ಜವಚನಂ ಪನೇತ್ಥ ಕುಸಲಾನಂ ಅಗರಹಿತಬ್ಬತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಮಾಹ। ತೇನೇವ ಚ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಸುಖತಾದಿದಸ್ಸನಭಾವಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತೀತಿ। ಮನೋಸಮಾಚಾರವಿಸೇಸಭೂತಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾವಜ್ಜಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮಾಚಾರತ್ತಯವಸೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ತೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿರಹಿತಾವಜ್ಜಮತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಜ್ಜವಿನಾಸನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಧಮ್ಮಾನಂ ವಜ್ಝಘಾತಕಭಾವಸ್ಸ ನಿಯತತ್ತಾ। ಸವಿಪಾಕತಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾ। ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಖವಿಪಾಕಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾಸೇನ ಕುಸಲಾನಂ ಸುಖವಿಪಾಕವನ್ತತಾ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ನ ತಂಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಅಸಹವತ್ತನತೋತಿ ತದುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಖವಿಪಾಕವಿಪಚ್ಚನಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಯುತ್ತಮೇತನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭೇದಾಭಾವೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತವಚನವಚನೀಯಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಭೇದೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಭೂತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಉಪಚಾರೇನ ಹೋತೀತಿ ಯುತ್ತಮೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಭೇದವಚನಂ। ಭವತಿ ಹಿ ಸದ್ದತ್ಥವಿಸೇಸಮತ್ತೇನಪಿ ಅಭಿನ್ನೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಭೇದವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ।

    Taṃ pariharitunti abyākatanivattanamāha. Yadi evaṃ ‘‘sukhavipākānavajjā’’ti vattabbaṃ. Anavajjā hi byabhicāritāya visesitabbāti? Na, sukhavipākavacanassa visesanabhāvena aggahitattā. Sukhavipākavacanena hi kusalabhāve samatto viññāyati, anavajjavacanaṃ panettha kusalānaṃ agarahitabbatāsaṅkhātaṃ kañci visesamāha. Teneva ca tassa visesanabhāvena vuttassa pavattisukhatādidassanabhāvaṃ sayameva vakkhatīti. Manosamācāravisesabhūtā phaladhammā visesena paṭippassaddhāvajjā nāma hontīti samācārattayavasena tasmiṃ sutte anavajjadhammānaṃ vuttattā ca te anavasesato saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘virahitāvajjamattā’’ti vuttaṃ. Avajjavināsanabhāvo dassito kaṇhasukkadhammānaṃ vajjhaghātakabhāvassa niyatattā. Savipākatā vipākadhammatā. Sukho vipāko etesanti sukhavipākāti iminā samāsena kusalānaṃ sukhavipākavantatā vuttā. Sā ca nesaṃ na taṃsamaṅgitāya asahavattanatoti taduppādanasamatthatāti viññāyatīti vuttaṃ ‘‘sukhavipākavipaccanasabhāvaṃ dassetī’’ti. Yuttametanti paramatthato bhedābhāvepi yathāvuttavacanavacanīyabhāvasaṅkhāto bhedo tasmiṃ abhidheyyatthabhūte vatthusmiṃ upacārena hotīti yuttamettha lakkhaṇalakkhitabbabhāvena bhedavacanaṃ. Bhavati hi saddatthavisesamattenapi abhinne vatthusmiṃ bhedavacanaṃ yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti.

    ವಿನಾಪಿ ಭಾವಾಭಿಧಾಯಿನಾ ಸದ್ದೇನ ಭಾವಪ್ಪಧಾನೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನವಜ್ಜವಚನೇನ ಅನವಜ್ಜತ್ತಂ ಆಹಾ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚೇತ್ಥ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ – ನ ಅವಜ್ಜಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಅವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಅಗರಹಿತಬ್ಬಸಭಾವೋ। ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಖವಿಪಾಕಂ, ಸುಖವಿಪಾಕವಿಪಚ್ಚನಸಮತ್ಥತಾ। ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ತಂ ಸುಖವಿಪಾಕಞ್ಚಾತಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ। ಅಥ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಅನವಜ್ಜಂ, ವಿಪಚ್ಚನಂ ವಿಪಾಕೋ, ಸುಖಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಸುಖವಿಪಾಕೋ, ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ ಚ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಂ ಏಕತ್ತವಸೇನ। ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಪದದ್ವಯಪರಿಗ್ಗಹೇ, ನನು ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ಇಟ್ಠಪ್ಪಸಿದ್ಧಿ। ಯದಿಪಿ ‘‘ಅವಜ್ಜರಹಿತಂ ಅನವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ಅಬ್ಯಾಕತನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಸುಖವಿಪಾಕಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಸುಖವಿಪಾಕಗ್ಗಹಣೇ ಪನ ಕತೇ ಅನವಜ್ಜಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ‘‘ಅವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅನವಜ್ಜಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕ್ಖೇ ಸುಖವಿಪಾಕಗ್ಗಹಣಞ್ಚಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅನವಜ್ಜವಚನೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇನ ಪವತ್ತಿಸುಖಸುಖವಿಪಾಕತಾಅತ್ತಸುದ್ಧಿವಿಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಾಅಕುಸಲಅಬ್ಯಾಕತಸಭಾವನಿವತ್ತಿರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನವಿಸೇಸದೀಪನತೋ ಏವಂ ವಿಪುಲಪ್ಪಯೋಜನತ್ಥೋ ಪದದ್ವಯಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುಖ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಇಟ್ಠಪರಿಯಾಯತಾ ವಿಯ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಪರಮಂ ಸುಖಂ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೩-೨೦೪), ಸುಖಾ ವಿರಾಗತಾ ಲೋಕೇ (ಉದಾ॰ ೧೧), ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೧, ೨೭೨) ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖೂಪಸಮಪರಿಯಾಯತಾಪಿ ವಿಜ್ಜತಿ, ತಂಅವಿಪಾಕತಾಯ ಪನ ಇಧ ಸುಖವಿಪಾಕಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಸಭಾವತ್ತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖೂಪಸಮಸುಖನಿಪ್ಫಾದಕಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಸುಖಸ್ಸ ಪನ ಅವಿಪಾಕಭಾವತೋ ನ ಏತೇನ ಪದೇನ ಕುಸಲಾನಂ ಸುಖವಿಪಾಕತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ ವಿಪಾಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಯದಿ ಪನಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ।

    Vināpi bhāvābhidhāyinā saddena bhāvappadhāno niddeso hotīti vuttaṃ ‘‘anavajjavacanena anavajjattaṃ āhā’’ti. Evañcettha padaviggaho gahetabbo – na avajjaṃ anavajjaṃ, avajjapaṭipakkhatāya agarahitabbasabhāvo. Sukho vipāko assāti sukhavipākaṃ, sukhavipākavipaccanasamatthatā. Anavajjañca taṃ sukhavipākañcāti anavajjasukhavipākaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ etesanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā. Atha vā pubbe viya anavajjaṃ, vipaccanaṃ vipāko, sukhassa vipāko sukhavipāko, anavajjañca sukhavipāko ca anavajjasukhavipākaṃ ekattavasena. Taṃ lakkhaṇaṃ etesanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā. Kiṃ panettha kāraṇaṃ padadvayapariggahe, nanu ekeneva padena iṭṭhappasiddhi. Yadipi ‘‘avajjarahitaṃ anavajja’’nti imasmiṃ pana pakkhe abyākatanivattanatthaṃ sukhavipākaggahaṇaṃ kattabbaṃ siyā, sukhavipākaggahaṇe pana kate anavajjaggahaṇaṃ na kattabbameva. ‘‘Avajjapaṭipakkhā anavajjā’’ti etasmiṃ pana pakkhe sukhavipākaggahaṇañcāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tattha anavajjavacanenā’’tiādi. Tena pavattisukhasukhavipākatāattasuddhivisuddhavipākatāakusalaabyākatasabhāvanivattirasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavisesadīpanato evaṃ vipulappayojanattho padadvayapariggahoti dasseti. Sukha-saddassa iṭṭhapariyāyatā viya ‘‘nibbānaparamaṃ sukhaṃ (dha. pa. 203-204), sukhā virāgatā loke (udā. 11), tesaṃ vūpasamo sukho’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272) saṅkhāradukkhūpasamapariyāyatāpi vijjati, taṃavipākatāya pana idha sukhavipākabhāvo na sakkā vattunti dassento āha ‘‘saṅkhā…pe… natthī’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – tebhūmakakusalānampi vivaṭṭasannissayabhāvena pavattisabhāvattā kiñcāpi sabbe kusalā saṅkhāradukkhūpasamasukhanipphādakā sambhavanti, yathāvuttasukhassa pana avipākabhāvato na etena padena kusalānaṃ sukhavipākatā sambhavatīti. Vipakkabhāvamāpannesu arūpadhammesu niruḷhattā vipāka-saddassa ‘‘yadi panā’’ti sāsaṅkaṃ vadati.

    ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಸಹ ಅವಜ್ಜೇನಾತಿ ಸಾವಜ್ಜಾ, ಗರಹಿತಬ್ಬಭಾವಯುತ್ತಾ। ತೇನ ನೇಸಂ ಗರಹಿತಬ್ಬಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಭಾವೇನ ಗರಹಿತಬ್ಬಸಭಾವಾ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾತಿ ಸಾವಜ್ಜವಚನಮತ್ತೇನ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲತಾಪತ್ತಿದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕವಚನಮಾಹ। ಅವಜ್ಜ-ಸದ್ದೋ ವಾ ರಾಗಾದೀಸು ಏಕನ್ತಾಕುಸಲೇಸು ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ತಂಸಹವತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಏವ ಸಾವಜ್ಜಭಾವೇ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಸಾವಜ್ಜವಚನೇನೇವ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ಪನ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಸವಿಪಾಕತಾಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣೇ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ। ಇತೋ ಪರಂ ‘‘ದುಕ್ಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುಖವಿಪಾಕಅನವಜ್ಜಕುಸಲಪದಾನಂ ಠಾನೇ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸಾವಜ್ಜಅಕುಸಲಪದಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ । ಯೋಜನಾ ಚ ಸಾವಜ್ಜವಚನೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕವಚನೇನ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖತಂ। ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಸಭಾವವಸೇನ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಾಲನ್ತರೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಯಾತಿ। ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅವಿಸುದ್ಧಸಭಾವತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅವಿಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಅಕುಸಲೇ ಕುಸಲಸಭಾವತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಸಭಾವತೋ ಸವಿಪಾಕತ್ತದೀಪಕತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ। ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಅವಜ್ಜವನ್ತತಾದಸ್ಸನತೋ ಕಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ರಸೇನ ಅನತ್ಥಜನನರಸತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕರಸತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಫಲಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ತತೋ ಹಿ ತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ ಜಾತಾತಿ। ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ತೇ ಹಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದುಕ್ಖ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಟ್ಠಪರಿಯಾಯವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅನಿಟ್ಠಚತುಕ್ಖನ್ಧವಿಪಾಕಾ ಹಿ ಅಕುಸಲಾ, ನ ದುಕ್ಖವೇದನಾವಿಪಾಕಾವ। ವಿಪಾಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಫಲಪರಿಯಾಯಭಾವೇ ಪನ ನಿಸ್ಸನ್ದವಿಪಾಕೇನ ಅನಿಟ್ಠರೂಪೇನಪಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಅವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಿಪಾಕಾರಹಸಭಾವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಂಪಕಾರಾನನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Yathāsambhavanti saha avajjenāti sāvajjā, garahitabbabhāvayuttā. Tena nesaṃ garahitabbasabhāvaṃ dasseti. Aññepi atthi dukkhabhāvena garahitabbasabhāvā akusalavipākāti sāvajjavacanamattena tesampi akusalatāpattidosaṃ disvā taṃ pariharituṃ dukkhavipākavacanamāha. Avajja-saddo vā rāgādīsu ekantākusalesu niruḷhoti taṃsahavattidhammānaṃ eva sāvajjabhāve kusalābyākatehi akusalānaṃ viseso sāvajjavacaneneva dassito. Abyākatehi pana visiṭṭhaṃ kusalākusalānaṃ sādhāraṇaṃ savipākatālakkhaṇanti tasmiṃ lakkhaṇe visesadassanatthaṃ dukkhavipākalakkhaṇaṃ vuttaṃ. Ito paraṃ ‘‘dukkho vipāko etesanti dukkhavipākā’’tiādinā sukhavipākaanavajjakusalapadānaṃ ṭhāne dukkhavipākasāvajjaakusalapadāni ṭhapetvā yathāvuttanayena attho veditabbo . Yojanā ca sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi attano pavattisabhāvavasena lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ kālantare vipākuppādanasamatthatāyāti. Tathā purimena akusalānaṃ avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena ca akusale kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalānaṃ padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi te sāvajjā jātāti. Pacchimena akusalānaṃ aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Te hi dukkhavipākassa kāraṇaṃ hotīti. Ettha ca dukkha-saddo aniṭṭhapariyāyavacananti veditabbaṃ. Aniṭṭhacatukkhandhavipākā hi akusalā, na dukkhavedanāvipākāva. Vipāka-saddassa phalapariyāyabhāve pana nissandavipākena aniṭṭharūpenapi dukkhavipākatā yojetabbā. Vipākadhammatāpaṭisedhavasena abyākatānaṃ avipākalakkhaṇāti lakkhaṇaṃ vuttanti tadatthaṃ dassento ‘‘avipākārahasabhāvā’’ti āha. Evaṃpakārānanti abhiññādike saṅgaṇhāti.

    ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ತಿಕೇಸು, ಚತೂಹಿ ದುಕೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಛ ಚತ್ತಾರೋ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ। ಛಕ್ಕಭಾವೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತೇನ ಚತುಕ್ಕಭಾವಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತನಯತ್ತಾ ಚೋದಿತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥಭೇದೋ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ನನು ತೀಹಿ ಧಮ್ಮಸದ್ದೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಅತ್ಥೇನ ಅಭಿನ್ನೋ ಏವ ಸೋ ಅತ್ಥೋತಿ? ನ, ಜಾತಿಆದಿಭೇದೇನ ಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ। ಭೇದಕಾ ಹಿ ಜಾತಿಆದಯೋ। ಮಾಸಪದತ್ಥತಾಯಾತಿ ಮಾಸ-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ। ತಬ್ಬಚನೀಯಭಿನ್ನತ್ಥಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಕಾಲಸದ್ದಾದೀಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಂ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ಥಾನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಥಾ ಕಾಲಸದ್ದಾದಿಅಭಿಧೇಯ್ಯಾನಂ ಕಾಲಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಾನಮ್ಪಿ ಮಾಸ-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅಭೇದೋ, ಏವಂ ಜಾತಿಆದಿಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾನಂ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ ನತ್ಥಿ ಭೇದೋ’’ತಿ। ವಿನಿ…ಪೇ॰… ಮಾನಾತಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಾಭೇದೇಪಿ ಭೇದಕಾರಣಮಾಹ। ಭಿನ್ನಜಾತಿಯತ್ಥವಚನೀಯತಾಯ ಹಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಭೇದೋತಿ।

    Chahi padehi tikesu, catūhi dukesu yathākkamaṃ cha cattāro atthā vuttā. Chakkabhāvo na bhavissatīti etena catukkabhāvābhāvo dassitanayattā coditoyevāti daṭṭhabbaṃ. Atthabhedo upapajjatīti kasmā evaṃ vuttaṃ, nanu tīhi dhammasaddehi vuccamāno sabhāvadhāraṇādiatthena abhinno eva so atthoti? Na, jātiādibhedena bhedasabbhāvato. Bhedakā hi jātiādayo. Māsapadatthatāyāti māsa-saddābhidheyyabhāvena. Tabbacanīyabhinnatthānanti tehi kālasaddādīhi vattabbānaṃ visiṭṭhatthānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā kālasaddādiabhidheyyānaṃ kālādiatthānaṃ bhinnasabhāvānampi māsa-saddābhidheyyabhāvena abhedo, evaṃ jātiādibhedena bhinnānampi tesaṃ tiṇṇaṃ dvinnañca atthānaṃ dhamma-saddābhidheyyabhāvena natthi bhedo’’ti. Vini…pe… mānāti dhamma-saddassa rūpābhedepi bhedakāraṇamāha. Bhinnajātiyatthavacanīyatāya hi tassevatthabhedoti.

    ಸಾಧೇತುನ್ತಿ ಬೋಧೇತುಂ। ಹೋತು ಅಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕಾ ನೋ ಹಾನೀತಿ ಕದಾಚಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಾ…ಪೇ॰… ನಾಮ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಚಾತಿ ಸಭಾವಧಾರಣಪಚ್ಚಯಧರಿಯಮಾನತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಸ್ಸ ಅಪೇಕ್ಖಾವುತ್ತಿತಾಯ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಅಪೇಕ್ಖಾವುತ್ತಿನೋ ಅನ್ತರೇನ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಲಭನ್ತಿ। ಸತಿಪಿ ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಅತ್ಥಸಾಮಞ್ಞೇ ಕುಸಲಜಾತಿಆದಿವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಏಕತ್ಥತಾ ನ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ವುತ್ತಂ, ವಚನಸಿಲೇಸವಸೇನ ವಾ। ಅಥ ವಾತಿಆದಿನಾ ತಿಣ್ಣಂ ಧಮ್ಮಸದ್ದಾನಂ ಅಭಾವತ್ತಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನಾನತ್ಥತಾಭಾವದೋಸಂ ಪರಿಹರತಿ।

    Sādhetunti bodhetuṃ. Hotu asambandho, kā no hānīti kadāci vadeyyāti āsaṅkāya āha ‘‘pubbā…pe… nāma hontī’’ti. So cāti sabhāvadhāraṇapaccayadhariyamānatāsaṅkhāto attho na sakkā vattunti yathāvuttassa abhāvassa apekkhāvuttitāya vuttaṃ. Na hi apekkhāvuttino antarena apekkhitabbaṃ labhanti. Satipi sabhāvadhāraṇādiatthasāmaññe kusalajātiādivisiṭṭhasseva tassa idha adhippetattā ekatthatā na anuññātāti vuttaṃ, vacanasilesavasena vā. Atha vātiādinā tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ abhāvattaṃ asampaṭicchanto nānatthatābhāvadosaṃ pariharati.

    ಞಾಪಕಹೇತುಭಾವತೋ ಉಪಪತ್ತಿ ಇಧ ಕಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಯುತ್ತೀ’’ತಿ। ಪುನರುತ್ತೀತಿಆದಿನಾ ನನು ‘‘ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಏಕತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕತ್ತಾಪತ್ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ? ಸಚ್ಚಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಪನ ಅಭಾವಾಪತ್ತಿಯಂ ಏವ ಅನ್ತೋಗಧಾ ನಾನತ್ತಾಭಾವಚೋದನಾಸಾಮಞ್ಞೇನ। ಭೇದಾಭೇದನಿಬನ್ಧನತ್ತಾ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವಸ್ಸ ಸೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮಭಿನ್ನೇಸು ನಿಯಮೇನ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪನ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಭಿನ್ನೇಸುಯೇವ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾಭಾವಂ। ಅಥ ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಭಿನ್ನೇಸು ಅವಿವಟಸದ್ದತ್ಥವಿವರಣತ್ಥಂ ಪವತ್ತಾ। ಕಸ್ಮಾ? ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾಭಾವತೋತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಅಮಿತ್ತಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣಾತೀತಿ ಸಕ್ಕೋ, ಇನ್ದತೀತಿ ಇನ್ದೋ, ಪುರಿಮೇ ದದಾತೀತಿ ಪುರಿನ್ದದೋತಿ ಏವಂ ಕಿರಿಯಾಗುಣಾದಿಪರಿಗ್ಗಹವಿಸೇಸೇನ।

    Ñāpakahetubhāvato upapatti idha kāraṇanti vuttāti āha ‘‘kāraṇaṃ nāma yuttī’’ti. Punaruttītiādinā nanu ‘‘kusalādīnampi ekattaṃ āpajjatī’’ti vuttattā ekattāpattipi vattabbāti ? Saccaṃ vattabbā, sā pana abhāvāpattiyaṃ eva antogadhā nānattābhāvacodanāsāmaññena. Bhedābhedanibandhanattā visesanavisesitabbabhāvassa so accantamabhinnesu niyamena natthīti visesanavisesitabbābhāvena accantābhedaṃ dasseti, na pana accantaṃ abhinnesuyeva visesanavisesitabbābhāvaṃ. Atha vā accantaṃ abhinnesu avivaṭasaddatthavivaraṇatthaṃ pavattā. Kasmā? Visesanavisesitabbābhāvatoti evaṃ yojanā kātabbā. Amittaṃ abhibhavituṃ sakkuṇātīti sakko, indatīti indo, purime dadātīti purindadoti evaṃ kiriyāguṇādipariggahavisesena.

    ಭೇದಾಭೇದವನ್ತೇಸೂತಿ ವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞವನ್ತೇಸು। ನೀಲ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಲಸದ್ದಸಮಾಯೋಗೋ ರತ್ತುಪ್ಪಲಸೇತುಪ್ಪಲಾದಿಉಪ್ಪಲಜಾತಿಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ನೀಲಗುಣಯುತ್ತಮೇವ ಉಪ್ಪಲಜಾತಿವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಉಪ್ಪಲ-ಸದ್ದೋಪಿ ನೀಲ-ಸದ್ದಸಮಾಯುತ್ತೋ ಭಮರಙ್ಗಾರಕೋಕಿಲಾದಿಗತನೀಲಗುಣಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅವಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಲವತ್ಥುಗತಮೇವ ನೀಲಗುಣಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವಿಸೇಸತ್ಥಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಯುತ್ತತಾ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಇತರತ್ರಾಪಿ ಭೇದಾಭೇದವನ್ತತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ತಾಯ ತಾಯ ಅನುಮತಿಯಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಸಙ್ಕೇತೇನ। ತೇ ತೇ ವೋಹಾರಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಭಿನ್ನೇ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಯಾಯಭಾವೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಭಿನ್ನೇ ಯಥಾಸಕಂ ಅತ್ಥವಿವರಣಭಾವೇನ ಭೇದಾಭೇದವನ್ತೇ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ತಾ ತಾ ಸಮಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಅತ್ಥೋ । ಸಮಾನೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ। ಕುಸಲಾದಿಭಾವನ್ತಿ ಕುಚ್ಛಿತಸಲನಾದಿಭಾವಂ। ಅಭಿಧಾನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಾದಿಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ವಿಯ ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇತೀತಿ।

    Bhedābhedavantesūti visesasāmaññavantesu. Nīla-saddo hi uppalasaddasamāyogo rattuppalasetuppalādiuppalajātisāmaññato vinivattetvā nīlaguṇayuttameva uppalajātivisesaṃ joteti. Uppala-saddopi nīla-saddasamāyutto bhamaraṅgārakokilādigatanīlaguṇasāmaññato avacchinditvā uppalavatthugatameva nīlaguṇaṃ pakāsetīti visesatthasāmaññatthayuttatā padadvayassa daṭṭhabbā. Iminā nayena itaratrāpi bhedābhedavantatā yojetabbā. Tāya tāya anumatiyāti tena tena saṅketena. Te te vohārāti accantaṃ abhinne atthe pariyāyabhāvena accantaṃ bhinne yathāsakaṃ atthavivaraṇabhāvena bhedābhedavante visesanavisesitabbabhāvena tā tā samaññā paññattiyo siddhāti attho . Samāneti ekasmiṃ. Kusalādibhāvanti kucchitasalanādibhāvaṃ. Abhidhānatthopi hi anavajjasukhavipākādiabhidheyyattho viya sabhāvadhāraṇādisāmaññatthaṃ visesetīti.

    ಏತ್ಥಾಹ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ತಿಕಾ ಏವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾ, ನ ದುಕಾ, ತಿಕೇಸುಪಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೋವ, ನ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಸುಖಗ್ಗಹಣತೋ ಅಪ್ಪಭೇದತೋ ಚ ತಿಕಾ ಏವ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಿಕೇಹಿ ಬೋಧಿತೇ ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇ ತಬ್ಬಿಭಾಗಭಿನ್ನಾ ಹೇತುಆದಯೋ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತಯೋ ಕುಸಲಹೇತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಾದಿಮುಖೇನ ಹೇತುಆದಯೋ ವಿಭತ್ತಾ, ಕತಿಪಯಭೇದಾ ಚ ತಿಕಾ ದ್ವಾವೀಸತಿಪರಿಮಾಣತ್ತಾ।

    Etthāha ‘‘kiṃ pana kāraṇaṃ tikā eva paṭhamaṃ vuttā, na dukā, tikesupi kusalattikova, na añño’’ti? Vuccate – sukhaggahaṇato appabhedato ca tikā eva paṭhamaṃ vuttā. Yasmā tikehi bodhite kusalādibhede tabbibhāgabhinnā hetuādayo vuccamānā suviññeyyā honti. Tathā hi ‘‘tayo kusalahetū’’tiādinā kusalādimukhena hetuādayo vibhattā, katipayabhedā ca tikā dvāvīsatiparimāṇattā.

    ತೇಸು ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹಅಸಙ್ಕರಆದಿಕಲ್ಯಾಣಭಾವೇನ ಪಠಮಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ ವುತ್ತಂ। ನಿರವಸೇಸಾ ಹಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ನ ತಥಾ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾದೀಹಿ। ನನು ವಿಪಾಕತ್ತಿಕಾದೀಹಿಪಿ ನಿರವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತೇಸು ಪನ ಅನವಜ್ಜಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಾ ನ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವುತ್ತಾ ಯಥಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ। ನನು ಚ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಂಕಿಲೇಸಿಕತ್ತಿಕಾದೀಸುಪಿ ತೇ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವುತ್ತಾತಿ? ಏವಮೇತಂ, ತೇ ಪನ ಅಕಲ್ಯಾಣಭೂತೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಏವಮಯಂ। ಅಯಂ ಪನ ಕಲ್ಯಾಣಭೂತೇ ಪುಜ್ಜಭವಪರಿನಿಬ್ಬುತಿನಿಪ್ಫಾದಕೇ ಪುಞ್ಞಧಮ್ಮೇ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಇತಿ ಭಗವಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಂ ರೂಪಾರೂಪದೇಸನಂ ಆರಭನ್ತೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹಅಸಙ್ಕರಆದಿಕಲ್ಯಾಣಗುಣಯೋಗತೋ ಪಠಮಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ ದೇಸೇತಿ, ಕಿಞ್ಚ ತದಞ್ಞತ್ತಿಕಾನಂ ಸುಖಗ್ಗಹಣತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕಮುಖೇನ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಾತಿ।

    Tesu pana sabbasaṅgahaasaṅkaraādikalyāṇabhāvena paṭhamaṃ kusalattikaṃ vuttaṃ. Niravasesā hi rūpārūpadhammā kusalattikena saṅgahitā, na tathā vedanāttikādīhi. Nanu vipākattikādīhipi niravasesā dhammā saṅgahitāti? Saccametaṃ, tesu pana anavajjasāvajjadhammā na asaṅkarato vuttā yathā kusalattike. Nanu ca saṃkiliṭṭhasaṃkilesikattikādīsupi te asaṅkarato vuttāti? Evametaṃ, te pana akalyāṇabhūte pāpadhamme ādiṃ katvā vuttā, na evamayaṃ. Ayaṃ pana kalyāṇabhūte pujjabhavaparinibbutinipphādake puññadhamme ādiṃ katvā vutto. Iti bhagavā saṇhasukhumaṃ rūpārūpadesanaṃ ārabhanto sabbasaṅgahaasaṅkaraādikalyāṇaguṇayogato paṭhamaṃ kusalattikaṃ deseti, kiñca tadaññattikānaṃ sukhaggahaṇato. Tathā hi kusalattikamukhena ‘‘kāmāvacarakusalato cattāro somanassasahagatacittuppādā’’tiādinā vedanāttikādayo vibhattāti.

    ಕುಸಲತ್ತಿಕೇಪಿ ಚ ಪಧಾನಪಾಸಂಸಉಭಯಹಿತಭಾವತೋ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಸುಖವಿಪಾಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉತ್ತಮಾ ಅವಜ್ಜವಿಧಮನತೋ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕೇಸು ಅತ್ಥಾವಹಾ ನಿಸ್ಸರಣಾವಹಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಪಧಾನಾದಿಭಾವೇನ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ತದನನ್ತರಂ ಅಕುಸಲಾ, ತದುಭಯವಿಪರೀತಸಭಾವಾ ತದನನ್ತರಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವುತ್ತಾ। ಕುಸಲವಸೇನ ವಾ ಅಸ್ಸಾದೋ, ಅಕುಸಲವಸೇನ ಆದೀನವೋ, ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮೇಸು ನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸ್ಸಾದಾದಿಕ್ಕಮೇನ, ಕುಸಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪಣ್ಡಿತಾ ಅಕುಸಲೇ ಪಜಹನ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮಭೂತಮಗ್ಗಫಲಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ಅಯಮನುಪುಬ್ಬೀ ಠಪಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kusalattikepi ca padhānapāsaṃsaubhayahitabhāvato kusalā dhammā paṭhamaṃ vuttā. Kusalā hi dhammā sukhavipākattā sabbasaṅkhatadhammānaṃ uttamā avajjavidhamanato viññuppasatthā idhalokaparalokesu atthāvahā nissaraṇāvahā ca, tasmā padhānādibhāvena paṭhamaṃ vuttā, tappaṭipakkhattā tadanantaraṃ akusalā, tadubhayaviparītasabhāvā tadanantaraṃ abyākatā vuttā. Kusalavasena vā assādo, akusalavasena ādīnavo, abyākatadhammesu nibbānavasena nissaraṇanti iminā assādādikkamena, kusalesu patiṭṭhāya paṇḍitā akusale pajahantā abyākatadhammabhūtamaggaphalaṃ nibbānañca sacchikarontīti iminā vā paṭipattikkamena ayamanupubbī ṭhapitāti veditabbā.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸೇಕ್ಖತ್ತಿಕಾದೀಸು ವಿಯ ಸರೂಪತೋ ಪುರಿಮಪದದ್ವಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ತತಿಯಪದಂ ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೇವಕುಸಲಾ ನಾಕುಸಲಾ’’ತಿ? ವಿಸೇಸದೀಪನತ್ಥಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕೋಚಿಪಿ ಧಮ್ಮೋ ತದುಭಯಸಭಾವೇನ ಕೇನಚಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕದಾಚಿ ಅಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸೇಕ್ಖತ್ತಿಕೇ ಪದದ್ವಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ‘‘ನೇವಸೇಕ್ಖಾ ನಾಸೇಕ್ಖಾ’’ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಏವಂ ಇಧ। ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಸಭಾವಾ ಏವ ಧಮ್ಮಾ ಅಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಥಾ ನ ಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಚನಮತ್ತೇ ಏವ ವಾ ಇದಂ ನಾನಾಕರಣಂ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಾ ನೇವಕುಸಲಾ ನಾಕುಸಲಾ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕತ-ಸದ್ದೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಬೋಧಿತತ್ತಾತಿ।

    Kasmā panettha sekkhattikādīsu viya sarūpato purimapadadvayapaṭikkhepavasena tatiyapadaṃ na vuttaṃ ‘‘nevakusalā nākusalā’’ti? Visesadīpanatthaṃ. Yathā hi sekkhāsekkhasabhāvesu dhammesu kocipi dhammo tadubhayasabhāvena kenacipi pariyāyena kadāci abyākaraṇīyo nāma natthīti sekkhattike padadvayapaṭikkhepavasena ‘‘nevasekkhā nāsekkhā’’tveva vuttaṃ, na evaṃ idha. Idha pana kusalasabhāvā eva dhammā aggaphaluppattiyā tathā na byākaraṇīyā hontīti imassa visesassa dīpanatthaṃ ‘‘abyākatā’’ti vuttaṃ. Vacanamatte eva vā idaṃ nānākaraṇaṃ ‘‘abyākatā nevakusalā nākusalā’’ti byākata-saddena kusalākusalānaṃ bodhitattāti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲೇಸು ತಣ್ಹಾಯ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿ, ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ವಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತಂತಂಅವಸಿಟ್ಠತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಹಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಅವಸಿಟ್ಠಅಬ್ಯಾಕತವಿಸೇಸೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಮುದಯೇನ ಅಸ್ಸಾದೋ, ದುಕ್ಖೇನ ಆದೀನವೋ, ಮಗ್ಗನಿರೋಧೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಭಾವತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ಧಾರಣಪಧಾನಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಾ, ತೇಸಂ ಪನ ಕುಸಲಾದಿವಿಸೇಸೇ ನಿದ್ಧಾರಿತೇ ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬತಾದಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦) ಏವಮಾದಿವಚನತೋ ಹಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಾದಿದಸ್ಸನಪರಂ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾನಞ್ಚ ಉಪಾಯೋ, ಅಬ್ಯಾಕತವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಫಲಂ, ಕುಸಲಾದೀನಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಾದಿಅತ್ಥಾ ದೇಸನಾ ಆಣತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಹಾರೋ।

    Ettha ca akusalesu taṇhāya sabbākusalehi, tebhūmakakusalākusalehi vā samudayasaccaṃ, taṃtaṃavasiṭṭhatebhūmakadhammehi dukkhasaccaṃ, lokuttarakusalena maggasaccaṃ, avasiṭṭhaabyākatavisesena nirodhasaccaṃ dassitaṃ hoti. Tattha samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇaṃ. Kiñcāpi nāmarūpaparicchedabhāvato sabhāvadhammaniddhāraṇapadhānā abhidhammakathā, tesaṃ pana kusalādivisese niddhārite tassa upasampādetabbatādipi atthato vuttameva hoti. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ‘‘sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā’’ti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) evamādivacanato hi kusalādīnaṃ upasampādanādidassanaparaṃ bhagavato sāsanaṃ, tasmā kusalānaṃ upasampādanaṃ akusalānaṃ pahānañca upāyo, abyākatavisesassa sacchikiriyā phalaṃ, kusalādīnaṃ upasampādanādiatthā desanā āṇattīti ayaṃ desanāhāro.

    ಆರೋಗ್ಯಟ್ಠೇನ ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಕೋಸಲ್ಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಚ ಕುಸಲಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕುಸಲಾ, ತದುಭಯವಿಪರೀತತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಾ, ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಅತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅನುಪದವಿಚಿನನಂ ವಿಚಯೋ ಹಾರೋ।

    Ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena kosalyasambhūtaṭṭhena ca kusalā, tappaṭipakkhato akusalā, tadubhayaviparītato abyākatā, sabhāvadhāraṇādiatthena dhammāti anupadavicinanaṃ vicayo hāro.

    ಪುಜ್ಜಭವಫಲಪರಿನಿಬ್ಬುತಿನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಕುಸಲೇಹೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಸುಖವಿಪಾಕತ್ತಾ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖಸಂಸಾರದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿ ಅಕುಸಲೇಹೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅನಿಟ್ಠಫಲತ್ತಾ, ತದುಭಯಫಲಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇಹೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅವಿಪಾಕಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಯುತ್ತಿ ಹಾರೋ।

    Pujjabhavaphalaparinibbutinipphatti kusalehīti yujjati sukhavipākattā, apāyadukkhasaṃsāradukkhuppatti akusalehīti yujjati aniṭṭhaphalattā, tadubhayaphalānaṃ anuppatti abyākatehīti yujjati avipākadhammattāti ayaṃ yutti hāro.

    ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಅಕುಸಲಾ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ಪದಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ।

    Kusalā dhammā sukhavipākassa padaṭṭhānaṃ, akusalā dukkhavipākassa, abyākatā kusalākusalābyākatadhammānanti ayaṃ padaṭṭhāno hāro.

    ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಯೇ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಅನುಪಾದಾನಿಯಾ…ಪೇ॰… ಅರಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಬೋಧಿತಾ ಭವನ್ತಿ ಕುಸಲಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ತಥಾ ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಯೇ ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ…ಪೇ॰… ಸರಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಬೋಧಿತಾ ಭವನ್ತಿ ಅಕುಸಲಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತಗ್ಗಹಣೇನ ಯೇ ಅವಿಪಾಕಾರಹಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿಪಾಕಾ ಧಮ್ಮಾ ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಉಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಅನುಪಾದಾನಿಯಾ…ಪೇ॰… ಅರಣಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಬೋಧಿತಾ ಭವನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ಹಾರೋ।

    Kusalaggahaṇena ye anavajjasukhavipākā sukhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākadhammadhammā anupādinnupādāniyā anupādinnaanupādāniyā…pe… araṇā dhammā, te bodhitā bhavanti kusalalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tathā akusalaggahaṇena ye sāvajjadukkhavipākā sukhāya vedanāya sampayuttā dukkhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākadhammadhammā anupādinnupādāniyā saṃkiliṭṭhasaṃkilesikā…pe… saraṇā dhammā, te bodhitā bhavanti akusalalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tathā abyākataggahaṇena ye avipākārahā sukhāya vedanāya sampayuttā dukkhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākā dhammā nevavipākanavipākadhammadhammā upādinnupādāniyā anupādinnupādāniyā anupādinnaanupādāniyā…pe… araṇā dhammā, te bodhitā bhavanti abyākatalakkhaṇena ekalakkhaṇattāti ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    ‘‘ಕುಚ್ಛಿತೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಲಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿರುತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕುಸಲಾದಿಮುಖೇನ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಸತ್ತಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಭಾಗಿನೋ ಭವೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ನಿದಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇನ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಾ। ಸಾಧಾರಣತೋ ಪನ ಪಾಕಟಮೇವ। ಪಠಮಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಸ್ಸ ದೇಸನಾ ವಿಚಾರಿತಾಯೇವಾತಿ ಅಯಂ ಚತುಬ್ಯೂಹೋ ಹಾರೋ।

    ‘‘Kucchite pāpadhamme salayantī’’tiādinā nirutti veditabbā, kusalādimukhena rūpārūpadhamme pariggahetvā visuddhiparamparāya ‘‘kathaṃ nu kho sattā anupādisesanibbānabhāgino bhaveyyu’’nti ayamettha bhagavato adhippāyo, nidānaṃ asādhāraṇato kusalādibhedena bujjhanakasattā. Sādhāraṇato pana pākaṭameva. Paṭhamaṃ kusalattikassa desanā vicāritāyevāti ayaṃ catubyūho hāro.

    ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ ಚ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಸಕಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮಾವತ್ತತಿ, ದುತಿಯೇನ ಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ। ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಬ್ಯಾಕತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ಯಥಾರಹಮಾವತ್ತತೀತಿ ಅಯಂ ಆವತ್ತೋ ಹಾರೋ।

    Kusalaggahaṇena kalyāṇamittapariggaho yonisomanasikārapariggaho ca. Tattha paṭhamena sakalaṃ brahmacariyamāvattati, dutiyena ca yonisomanasikāramūlakā dhammā. Akusalaggahaṇena vuttavipariyāyena yojetabbaṃ. Abyākataggahaṇena pana sakalasaṃkilesavodānapakkho yathārahamāvattatīti ayaṃ āvatto hāro.

    ತತ್ಥ ಕುಸಲಾ ಭೂಮಿತೋ ಚತುಧಾ ವಿಭತ್ತಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪವತ್ತಿಆಕಾರಾದಿತೋ ಪನ ಅನೇಕಧಾ। ಅಕುಸಲಾ ಭೂಮಿತೋ ಏಕಧಾ ವಿಭತ್ತಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿತೋ ಅನೇಕಧಾ। ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಪನ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯರೂಪನಿಬ್ಬಾನವಸೇನ ಚತುಧಾ ಭೂಮಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿತೋ ಅನೇಕಧಾ ಚ ವಿಭತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ವಿಭತ್ತಿ ಹಾರೋ।

    Tattha kusalā bhūmito catudhā vibhattā, sampayuttapavattiākārādito pana anekadhā. Akusalā bhūmito ekadhā vibhattā, sampayuttādito anekadhā. Abyākatā pana vipākakiriyarūpanibbānavasena catudhā bhūmisampayuttādito anekadhā ca vibhattāti ayaṃ vibhatti hāro.

    ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ತದಙ್ಗಾದಿಪ್ಪಹಾನಾಯ ವೀತಿಕ್ಕಮಾದಿಪ್ಪಹಾನಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾನಂ ಅನುಪಸಮ್ಪಜ್ಜನಾಯ, ಅಬ್ಯಾಕತೇಸು ಅಸಙ್ಖತಧಾತು ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸರಣಾಯಾತಿ ಅಯಂ ಪರಿವತ್ತೋ ಹಾರೋ।

    Kusalā dhammā akusalānaṃ tadaṅgādippahānāya vītikkamādippahānāya ca saṃvattanti, akusalā dhammā kusalānaṃ anupasampajjanāya, abyākatesu asaṅkhatadhātu sabbasaṅkhatanissaraṇāyāti ayaṃ parivatto hāro.

    ಕುಸಲಾ ಅನವಜ್ಜಾ ಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಅಕುಸಲಾ ಸಾವಜ್ಜಾ ಅಪುಞ್ಞಾನೀತಿ ಪರಿಯಾಯ ವಚನಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಅವಿಪಾಕಾರಹಾ ನೇವಆಚಯಗಾಮೀ ನಅಪಚಯಗಾಮೀನೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನನ್ತಿ ಅಯಂ ವೇವಚನೋ ಹಾರೋ।

    Kusalā anavajjā puññānīti pariyāyavacanaṃ, akusalā sāvajjā apuññānīti pariyāya vacanaṃ, abyākatā avipākārahā nevaācayagāmī naapacayagāmīnoti pariyāyavacananti ayaṃ vevacano hāro.

    ಕುಸಲಾದಯೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಭವಭೂಮಿವೇವಚನಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹಾರೋ।

    Kusalādayo ‘‘yasmiṃ samaye’’tiādinā pabhavabhūmivevacanapaññattivasena yathāsambhavaṃ pariññādipaññattivasena ca paññattāti ayaṃ paññatti hāro.

    ಅಕುಸಲಾನಂ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲನಂ ಕುಸಾನಂ ವಿಯ ಕುಸಾನಂ ವಾ ರಾಗಾದೀನಂ ಲವನಂ ಏವಂಧಮ್ಮತಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಅವತರಣಂ, ತಥಾ ಕುಸೇನ ಲಾತಬ್ಬಾ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದ…ಪೇ॰… ಅವತರಣಂ, ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ವಾ ಆದಿಅನ್ತವನ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಕಾ ಚಾತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾಮುಖೇನ ಅವತರಣಂ, ಅನಿಚ್ಚತಾ ಏವ ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳಿತತಾಯ ದುಕ್ಖಾತಿ ದುಕ್ಖತಾಮುಖೇನ ಅವತರಣಂ, ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಬ್ಯಾಪಾರತೋ ಸುಞ್ಞತಾಮುಖೇನ ಅವತರಣಂ, ಏವಂ ಕುಸಲಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾಯತನಾನಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಾದಿಮುಖೇನಪಿ ಅವತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಸುಪಿ ಅವತರಣಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಅವತರಣೋ ಹಾರೋ।

    Akusalānaṃ kucchitānaṃ pāpadhammānaṃ salanaṃ kusānaṃ viya kusānaṃ vā rāgādīnaṃ lavanaṃ evaṃdhammatāti ayaṃ paṭiccasamuppādamukhena avataraṇaṃ, tathā kusena lātabbā kosallasambhūtā cāti paccayapaṭibaddhavuttitāya paṭiccasamuppāda…pe… avataraṇaṃ, paccayapaṭibaddhavuttitāya vā ādiantavantā aniccantikā cāti aniccatāmukhena avataraṇaṃ, aniccatā eva udayabbayapaṭipīḷitatāya dukkhāti dukkhatāmukhena avataraṇaṃ, nissattanijjīvaṭṭhena dhammāti abyāpārato suññatāmukhena avataraṇaṃ, evaṃ kusalāti cattāro khandhā dvāyatanāni dve dhātuyotiādinā khandhāyatanadhātādimukhenapi avataraṇaṃ veditabbaṃ. Iminā nayena akusalābyākatesupi avataraṇaṃ dassetabbanti ayaṃ avataraṇo hāro.

    ಕುಸಲಾತಿ ಆರಮ್ಭೋ, ಧಮ್ಮಾತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ। ತಥಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿ, ಧಮ್ಮಾತಿ ಪನ ಪದಸುದ್ಧಿ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಸೋಧನೋ ಹಾರೋ।

    Kusalāti ārambho, dhammāti padasuddhi, no ārambhasuddhi. Tathā akusalā dhammā abyākatāti, dhammāti pana padasuddhi ārambhasuddhi cāti ayaṃ sodhano hāro.

    ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾತಿ। ತಥಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತನ್ತಿಆದಿ ವಿಸೇಸವಚನಂ। ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ।

    Dhammāti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā visesavacanaṃ kusalākusalābyākatāti. Tathā kusalā dhammāti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā kāmāvacaraṃ somanassasahagatantiādi visesavacanaṃ. Akusalā dhammātiādīsupi eseva nayoti ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

    ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನವಮೋ ಖಣೋ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾನಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಏವ ವಾ ಹೇತು, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತು, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತೂತಿ ಅಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ।

    Kusalānaṃ dhammānaṃ navamo khaṇo cattāri ca sampatticakkāni yonisomanasikāro eva vā hetu, vuttavipariyāyena akusalānaṃ dhammānaṃ hetu, kusalākusalā dhammā yathāsambhavaṃ abyākatānaṃ dhammānaṃ hetūti ayaṃ parikkhāro hāro.

    ಕುಸಲಾತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇವ ಭಾವೇತಬ್ಬಗ್ಗಹಣಞ್ಚ। ಅಕುಸಲಾತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇವ ಪಹಾತಬ್ಬಗ್ಗಹಣಞ್ಚ। ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇವ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಗ್ಗಹಣಞ್ಚ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾದೀನಂ ಪವತ್ತನಾಕಾರಗ್ಗಹಣಂ। ತೇನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಪ್ಪಹಾನಭಾವನಾಸಚ್ಛಿಕರಣಾನಿ ದೀಪಿತಾನೀತಿ ತದಙ್ಗಾದಿವೀತಿಕ್ಕಮಾದಿಪ್ಪಹಾನಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ ಭಾವನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಯಂ ಸಮಾರೋಪನೋ ಹಾರೋ।

    Kusalāti pariññeyyaggahaṇañceva bhāvetabbaggahaṇañca. Akusalāti pariññeyyaggahaṇañceva pahātabbaggahaṇañca. Abyākatāti pariññeyyaggahaṇañceva sacchikātabbaggahaṇañca. Dhammāti pariññādīnaṃ pavattanākāraggahaṇaṃ. Tena pariññeyyappahānabhāvanāsacchikaraṇāni dīpitānīti tadaṅgādivītikkamādippahānāni lokiyalokuttarā ca bhāvanā dassitāti ayaṃ samāropano hāro.

    ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಕಥನಂ, ವಿಸೇಸವನ್ತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ವಿಸೇಸತೋ ನಿದ್ಧಾರಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಸಮಯೋ ನಿಯಮಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಸಾಧಿಟ್ಠಾನೋ ಸಮಥೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾತಿ। ತಥಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಸಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ , ಅಬ್ಯಾಕತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಪರಿವಾರಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ಚಾತಿ ಅಯಂ ನನ್ದಿಯಾವತ್ತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।

    Kāmañcetaṃ avisesato sabhāvadhammakathanaṃ, visesavanto pana dhammā visesato niddhāritā. Tathā hi citteneva samayo niyamito, tasmā kusalaggahaṇena visesato sādhiṭṭhāno samatho vipassanā ca dassitāti. Tathā tappaṭipakkhato akusalaggahaṇena sādhiṭṭhānā taṇhā avijjā ca , abyākataggahaṇena saparivārā cetovimutti paññāvimutti cāti ayaṃ nandiyāvattassa nayassa bhūmi.

    ತಥಾ ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಮೂಲಭಾವವಿಸೇಸತೋ ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತೇಸು ಚ ಅದೋಸೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಲೋಭೇನ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ನೀಯತಿ। ತಥಾ ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ತೇಸು ಚ ಲೋಭೇನ ತದೇಕಟ್ಠಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ। ತಥಾ ದೋಸಮೋಹೇಹಿ ತಂತದೇಕಟ್ಠಾ। ಅಬ್ಯಾಕತಗ್ಗಹಣೇನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನಿಮಿತ್ತಸುಞ್ಞತಾ ನೀಯನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ತಿಪುಕ್ಖಲಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।

    Tathā kusalaggahaṇena mūlabhāvavisesato tīṇi kusalamūlāni, tesu ca adosena sīlakkhandho, alobhena samādhikkhandho, amohena paññākkhandho nīyati. Tathā akusalaggahaṇena tīṇi akusalamūlāni, tesu ca lobhena tadekaṭṭhā akusalā dhammā. Tathā dosamohehi taṃtadekaṭṭhā. Abyākataggahaṇena appaṇihitānimittasuññatā nīyantīti ayaṃ tipukkhalassa nayassa bhūmi.

    ತಥಾ ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಯತೋ ಕೋಸಲ್ಲತೋ ಸಮ್ಭೂತಾ ಕುಸಲಾ, ತಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಂಸಹಜಾತಾ ತದುಪನಿಸ್ಸಯಾ ಚ ಸದ್ದಹನುಸ್ಸಹನಾಪಿಲಾಪಾವಿಕ್ಖೇಪಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ। ತೇಹಿ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಬೋಧಿತಾ ಭವನ್ತಿ। ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಅಕೋಸಲ್ಲಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾದೀನವೇಸು ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಭೂತಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ। ಅಬ್ಯಾಕತಗ್ಗಹಣೇನ ಯಥಾವುತ್ತಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನಭೂತಾನಿ ಚ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಬೋಧಿತಾನೀತಿ ಅಯಂ ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮೀತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಅತ್ಥನಯಾ।

    Tathā kusalaggahaṇena yato kosallato sambhūtā kusalā, taṃ paññindriyaṃ. Taṃsahajātā tadupanissayā ca saddahanussahanāpilāpāvikkhepā saddhindriyādīni. Tehi ca sabbe saddhammā bodhitā bhavanti. Akusalaggahaṇena akosallapaṭicchāditādīnavesu kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattābhinivesabhūtā cattāro vipallāsā. Abyākataggahaṇena yathāvuttaindriyapaccayāni yathāvuttavipallāsappahānabhūtāni ca cattāri sāmaññaphalāni bodhitānīti ayaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmīti ime tayo atthanayā.

    ತೇಹಿ ಚ ಸಿದ್ಧೇಹಿ ದ್ವೇ ಕಮ್ಮನಯಾಪಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಅಯಂ ತಿಕೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಿತಸಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇದಂ ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನಂ।

    Tehi ca siddhehi dve kammanayāpi siddhā hontīti. Ayaṃ tiko sabbadhammasaṅgahitasabbabhāgiyo veditabboti idaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ.

    ಅಯಂ ತಾವ ನೇತ್ತಿನಯೇನ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ।

    Ayaṃ tāva nettinayena kusalattikavaṇṇanā.

    ಏವಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಚತುಸಚ್ಚನಿದ್ಧಾರಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಸೋಳಸ ಹಾರಾ ಪಞ್ಚ ನಯಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಾಮ। ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ತೇಸು ತೇಸು ತಿಕದುಕೇಸು ತಂತಂಹಾರನಯಯೋಜನಾನುರೂಪಧಮ್ಮನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ತೇ ತೇ ಹಾರನಯಾ ವಿಞ್ಞುನಾ ನಿದ್ದಿಸಿತುನ್ತಿ।

    Evaṃ vedanāttikādīsupi yathāsambhavaṃ catusaccaniddhāraṇādividhinā soḷasa hārā pañca nayā niddisitabbā, ativitthārabhayena pana na vitthārayāma. Sakkā hi iminā nayena tesu tesu tikadukesu taṃtaṃhāranayayojanānurūpadhammaniddhāraṇavasena te te hāranayā viññunā niddisitunti.

    ೨. ತಞ್ಚ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸುಖವೇದನಾ ಏವ ಹೋತಿ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಭೇದಪರಿಯಾದಾನತೋ, ಭೇದಸ್ಸ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಪರಿಚ್ಚಾಗತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞಾನಿ ಅವಯವಸಮುದಾಯಾ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ಭಿನ್ನಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಪನ…ಪೇ॰… ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ನೇಸಂ ಭಿನ್ನತತ್ವಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ। ತನ್ತಿ ಸುಖಹೇತೂನಂ ಕಾರಣಂ। ತೇನ ಸುಖಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಸುಖಹೇತು, ಸುಖಸ್ಸ ಕಾರಣಕಾರಣಂ ಸುಖಮೂಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುಖಹೇತೂನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇತು-ಸದ್ದೇನ ಕಾರಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಞ್ಞಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸುಖಮೂಲಸುಖಹೇತೂಸು ಫಲೂಪಚಾರೇನ, ಸುಖಾರಮ್ಮಣಸುಖಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇಸು ಸುಖಸಹಚರಿಯಾಯ, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಿಬ್ಬಾನೇಸು ದುಕ್ಖಾಪಗಮಭಾವೇನ ಸುಖಪರಿಯಾಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಟ್ಠಾಸೂತಿ ಸುಖುಪೇಕ್ಖಾನಂ ವಿಪರಿಣಾಮಾಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ಅನಿಟ್ಠಭಾವೋಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಮೇವ ವಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸನಂ ಕತಂ। ಸಾ ಹಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಭೂತಾ ಅನಿಟ್ಠಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ। ಏವಮಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸೋವಗ್ಗಿಕಂ ಸುಖವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೩) ಏವಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಇಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸುಖ-ಸದ್ದೋತಿ।

    2. Tañca sukhindriyaṃ sukhavedanā eva hoti sāmaññassa bhedapariyādānato, bhedassa ca sāmaññapariccāgatoti adhippāyo. Yasmā pana visesasāmaññāni avayavasamudāyā viya aññamaññato bhinnāni, tasmā ‘‘na pana…pe… samānatthattā’’ti vuttaṃ. Idāni tameva nesaṃ bhinnatatvaṃ ‘‘ayañhī’’tiādinā vivarati. Tanti sukhahetūnaṃ kāraṇaṃ. Tena sukhassa kāraṇaṃ sukhahetu, sukhassa kāraṇakāraṇaṃ sukhamūlanti dasseti. Sukhahetūnanti ettha hetu-saddena kāraṇabhāvasāmaññato hetupaccayā saṅgahitāti āha ‘‘puññapassaddhiādīna’’nti. Ettha ca sukhamūlasukhahetūsu phalūpacārena, sukhārammaṇasukhapaccayaṭṭhānesu sukhasahacariyāya, abyāpajjanibbānesu dukkhāpagamabhāvena sukhapariyāyo vuttoti daṭṭhabbo. Iṭṭhāsūti sukhupekkhānaṃ vipariṇāmāññāṇasaṅkhāradukkhatāya aniṭṭhabhāvopi atthīti viseseti. Upekkhameva vā apekkhitvā visesanaṃ kataṃ. Sā hi akusalavipākabhūtā aniṭṭhāpi atthīti. Evamādīsūti ādi-saddena ‘‘sovaggikaṃ sukhavipāka’’nti (dī. ni. 1.163) evamādiṃ saṅgaṇhāti. Iṭṭhapariyāyo hi ettha sukha-saddoti.

    ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಠಿತಿಸುಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಂ, ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖುದ್ರಯಂ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಖವೇದನಾ ದುಕ್ಖಅನಿಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖ-ಸದ್ದೋತಿ। ದುಕ್ಖವೇದನಾದುಕ್ಖವತ್ಥುಆದೀಸು ದುಕ್ಖಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕಭೇದಾಯ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದುಭಯಾನುಕೂಲಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಭಾವತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಪಾಕಾ ಸಭಾವತೋ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ। ಇತರಾ ಸಭಾವತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪತೋ ಚ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Saṅkhāradukkhādīsūti ettha ādi-saddena ‘‘ṭhitisukhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ, akusalaṃ kāyakammaṃ dukkhudrayaṃ dukkhavipāka’’ntiādike saṅgaṇhāti. Yathākkamaṃ sukhavedanā dukkhaaniṭṭhapariyāyo hi ettha dukkha-saddoti. Dukkhavedanādukkhavatthuādīsu dukkhasaddappavatti vuttanayeneva yojetabbā. Vipākāvipākabhedāya sabbāyapi sukhavedanāya vasena lakkhaṇassa vuttattā tadubhayānukūlamatthaṃ vivaranto ‘‘sabhāvato’’tiādimāha. Tattha vipākā sabhāvato iṭṭhassa anubhavanalakkhaṇā. Itarā sabhāvato saṅkappato ca iṭṭhassa iṭṭhākārassa vā anubhavanalakkhaṇāti daṭṭhabbaṃ.

    ಅಸಮಾನಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಸಮಾನಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಾತಿಸಯಾತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿವಿಜಾನನವಸೇನ ‘‘ಸಮಾನಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ದುವಿಧೋಪಿ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏಕುಪ್ಪಾದಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸಮಾ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ತೇನ ತಾನಿ ಏಕವತ್ಥುಕಾನೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ‘‘ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಏಕಂ ವತ್ಥು ನಿಸ್ಸಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಯೋಜನಾ, ನ ಏಕಂಯೇವ ವತ್ಥೂತಿ। ಏಕೇಕಭೂತಸ್ಸ ಭೂತತ್ತಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚತುಭೂತನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಏಕಂಯೇವ ವತ್ಥು ಏತೇಸು ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಸ್ಸಯನಿಸ್ಸಿತತಾಸಙ್ಖಾತಉಪಕಾರೋಪಕತ್ತಬ್ಬಭಾವದೀಪನಂ ಏಕವತ್ಥುಕವಚನನ್ತಿ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಮಹಾಭೂತವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕತಾ। ಇತರಥಾ ಏಕಂ ವತ್ಥು ಏತೇಸೂತಿ ಸಮಾಸತ್ಥಭಾವೇನ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾನನ್ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾಭಿನ್ನವತ್ಥುಕಾ ಚಾತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋತಿ। ಸನ್ತೀರಣಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಜವನತದಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಏತಾನಿ ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಿ ಚುತಿಆಸನ್ನಾನಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಾನಿ ಹಿ ತದುದ್ಧಂ ಕಮ್ಮಜರೂಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹದಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವತ್ತನ್ತಿ, ಇತರಾನಿ ಪನ ಪುರಿಮಪುರಿಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣುಪ್ಪನ್ನೇ ಹದಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಉತ್ತರುತ್ತರಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ। ಛಸು ವಾ ವತ್ಥೂಸು ಏಕಂ ಹದಯವತ್ಥುಯೇವ ವತ್ಥು ಏತೇಸನ್ತಿ ಏವಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಚುತಿಆಸನ್ನತೋ ಇತರೇಸಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ಸಿಯಾತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ।

    Asamānapaccayehi ekajjhaṃ uppattito samānapaccayehi ekajjhaṃ uppatti sātisayāti ukkaṃsagativijānanavasena ‘‘samānapaccayehi sahuppattikāti attho’’ti vuttaṃ. Atha vā uppajjanaṃ uppādo, uppajjati etasmāti uppādoti duvidhopi uppādo ekuppādāti ettha ekasesanayena saṅgahitoti iminā adhippāyena ‘‘samā…pe… attho’’ti vuttaṃ siyā. Tena tāni ekavatthukānīti etassa ca ‘‘kappentassā’’tiādinā sambandho. Tattha purimavikappe ekaṃ vatthu nissayo etesanti yojanā, na ekaṃyeva vatthūti. Ekekabhūtassa bhūtattayanissitattā catubhūtanissitattā ca upādārūpānaṃ. Dutiyavikappe pana ekaṃyeva vatthu etesu nissitanti yojanā. Nissayanissitatāsaṅkhātaupakāropakattabbabhāvadīpanaṃ ekavatthukavacananti dutiyavikappe mahābhūtavasena yojanā katā. Itarathā ekaṃ vatthu etesūti samāsatthabhāvena upādārūpānampi pariggaho vattabbo siyā. Pañcaviññāṇasampaṭicchanānanti idaṃ nidassananti daṭṭhabbaṃ. Kiriyamanodhātucakkhuviññāṇādayopi hi ekārammaṇābhinnavatthukā cāti pākaṭoyamatthoti. Santīraṇādīnanti ādi-saddena voṭṭhabbanajavanatadārammaṇāni saṅgayhanti, etāni ca sampaṭicchanādīni cutiāsannāni idhādhippetānīti daṭṭhabbaṃ. Tāni hi taduddhaṃ kammajarūpassa anuppattito ekasmiṃyeva hadayavatthusmiṃ vattanti, itarāni pana purimapurimacittakkhaṇuppanne hadayavatthusmiṃ uttaruttarāni pavattantīti. Chasu vā vatthūsu ekaṃ hadayavatthuyeva vatthu etesanti evaṃ pana atthe sati cutiāsannato itaresaṃ sampaṭicchanādīnaṃ gahaṇaṃ siyāti ñātabbaṃ.

    ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಕುಸಲತ್ತಿಕಾನನ್ತರಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕೋವ ವುತ್ತೋ’’ತಿ? ಕಿಸ್ಮಿಂ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಯಮನುಯೋಗೋ ನ ಸಿಯಾ, ಅಪಿಚ ಅವಯವಾನಂ ಅನೇಕಭೇದತಾದಸ್ಸನತ್ಥಾ ತಿಕನ್ತರದೇಸನಾ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಹಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಧಾ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತದವಯವಾನಂ ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ತೇಸಂ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯೋಗವಿಭಾಗವಿಭಾವನತ್ಥಂ ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಸಿಯಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಸಿಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ। ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಿಯಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಸಿಯಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಸಿಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಸಮ್ಪಯೋಗಾರಹಾತಿ। ಏವಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವೇದನಾಭೇದೇನ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಾನನ್ತರಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಿಪಾಕಾದಿಭೇದಭಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾನನ್ತರಂ ವಿಪಾಕತ್ತಿಕೋ ವುತ್ತೋ। ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಸಿಯಾ ವಿಪಾಕಾ, ಸಿಯಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ, ಸಿಯಾ ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ। ತಥಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ದುಕ್ಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಸಿಯಾ ವಿಪಾಕಾ, ಸಿಯಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅವಸೇಸತ್ತಿಕಾನಂ ದುಕಾನಞ್ಚ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ।

    Etthāha – ‘‘kasmā panettha kusalattikānantaraṃ vedanāttikova vutto’’ti? Kismiṃ pana vuccamāne ayamanuyogo na siyā, apica avayavānaṃ anekabhedatādassanatthā tikantaradesanā. Sammāsambuddhena hi kusalattikena sabbadhammānaṃ tidhā vibhāgaṃ dassetvā puna tadavayavānaṃ kusalādīnampi anekabhedabhinnataṃ dassentena tesaṃ vedanāsampayogavibhāgavibhāvanatthaṃ ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā’’ti vuttaṃ. Kusalā hi dhammā siyā sukhāya vedanāya sampayuttā, siyā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā. Akusalā dhammā siyā sukhāya vedanāya sampayuttā, siyā dukkhāya vedanāya sampayuttā, siyā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā, tathā abyākatā sampayogārahāti. Evaṃ kusalādidhammānaṃ paccekaṃ vedanābhedena vibhāgadassanatthaṃ kusalattikānantaraṃ vedanāttikaṃ vatvā idāni sukhasampayuttādīnaṃ paccekaṃ vipākādibhedabhinnataṃ dassetuṃ vedanāttikānantaraṃ vipākattiko vutto. Sukhasampayuttā hi dhammā siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammā, siyā nevavipākanavipākadhammadhammā. Tathā adukkhamasukhasampayuttā, dukkhasampayuttā pana siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammāti iminā nayena avasesattikānaṃ dukānañca tassa tassa anantaravacane payojanaṃ vibhāvetabbaṃ.

    ೩. ವಿಪಾಕನಿರುತ್ತಿಞ್ಚ ಲಭನ್ತೀತಿ ತೇಸು ವಿಪಾಕಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುಕ್ಕಕಣ್ಹಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಕಣ್ಹಅಸುಕ್ಕಫಸ್ಸಾದಿಭಾವೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ। ಸತಿ ಪನ ಪಾಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಫಲಪರಿಯಾಯಭಾವೇ ರೂಪಂ ವಿಯ ನ ನಿಹೀನೋ ಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಪಾಕೋತಿ ವಿಪಾಕೋತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾತಿ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾ। ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತಾನವಿಸೇಸಮಾಹ ‘‘ಯತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ, ತಂಸನ್ತಾನೇ ಏವ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ವಿಪಾಕಞ್ಚ ನಿವತ್ತೇತಿ, ‘‘ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಮಾನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಕಿರಿಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಉಭಯೇನಪಿ ಅನುಸಯಸಹಾಯಸಉಸ್ಸಾಹತಾಲಕ್ಖಣಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಅನುಸಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯತೋ ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ…ಪೇ॰… ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೩೪೨) ಅರಿಯಮಗ್ಗಚೇತನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗೇ ಪಕಾಸಿತಾ। ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಲಕ್ಖಣಾ ವಿಪಾಕಾ, ಉಭಯವಿಪರೀತಲಕ್ಖಣಾ ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾತಿ।

    3. Vipākaniruttiñca labhantīti tesu vipākasaddassa niruḷhataṃ dasseti. Sukkakaṇhādīti ādi-saddena akaṇhaasukkaphassādibhāvo pariggahito. Sati pana pāka-saddassa phalapariyāyabhāve rūpaṃ viya na nihīno pakkaṃ viya visiṭṭho pākoti vipākoti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Sabyāpāratāti saussāhatā. Santāne sabyāpāratāti etena cittappayogasaṅkhātena kiriyābhāvena vipākadhammānaṃ santānavisesamāha ‘‘yato yasmiṃ cittuppāde kusalākusalā cetanā, taṃsantāne eva tassā vipākuppattī’’ti. Ettha ca ‘‘sabyāpāratā’’ti etena āvajjanadvayaṃ vipākañca nivatteti, ‘‘anupacchinnāvijjātaṇhāmāne’’ti iminā avasiṭṭhaṃ kiriyaṃ nivatteti. Ubhayenapi anusayasahāyasaussāhatālakkhaṇā vipākadhammadhammāti dasseti. Lokuttarakusalānampi hi anusayā upanissayā honti, yato ‘‘katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye lokuttaraṃ…pe… tasmiṃ samaye avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā (vibha. 342) ariyamaggacetanāya avijjāupanissayatā paṭiccasamuppādavibhaṅge pakāsitā. Nirussāhasantabhāvalakkhaṇā vipākā, ubhayaviparītalakkhaṇā nevavipākanavipākadhammadhammāti.

    ಅಭಿಞ್ಞಾದಿಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಹೋಸಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಹೋಸಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೩೪) ಇಮಿನಾ ತಿಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾಭಾವೇನ ಅವಿಪಾಕಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಂ ಪನ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಂ ನ ಭಜತಿ। ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ‘‘ವಿಪಾಕಾನುಪ್ಪಾದನೇ’’ತಿ ವಚನತೋ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನವಿಪಾಕಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅನುಜಾನನತೋ। ಯೇಸಂ ಪನ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಅವಿಪಾಕಾ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಂಪಕಾರಸ್ಸೇವ ಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Abhiññādikusalānanti ādi-saddena ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) iminā tikena saṅgahitaṃ gatiupadhikālapayogābhāvena avipākaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyañca saṅgaṇhāti. Aparāpariyavedanīyaṃ pana saṃsārappavattiyaṃ ahosikammādibhāvaṃ na bhajati. Bhāvanāya pahātabbādīti ādi-saddena dassanena pahātabbaṃ saṅgaṇhāti. Ubhayampi ‘‘vipākānuppādane’’ti vacanato gatiupadhikālapayogābhāvena anuppannavipākameva adhippetaṃ bhāvanāya pahātabbassapi pavattivipākassa anujānanato. Yesaṃ pana bhāvanāya pahātabbā avipākā, tesaṃ matena ādi-saddena dassanena pahātabbassa ahosikammanti evaṃpakārasseva pariggahoti veditabbaṃ.

    ೪. ‘‘ಕಥಮಾದಿನ್ನಾ’’ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹೋ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ಫಲಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ಆದಾನಪ್ಪಕಾರವಚನಂ। ಕೇಸಞ್ಚಿ ಗೋತ್ರಭುಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀನಂ ಉಪೇತಕಿರಿಯಭೂತಾನಂ ತಂಕತ್ತುಭೂತಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಾನಂ ಉಪೇತಬ್ಬಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ತದಭಿಧಾಯಿನೋಪಿ ಸದ್ದಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಏವಾತಿ ‘‘ಉಪೇತಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧಿನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪೇತನ್ತಿ ಹಿ ಉಪೇತಬ್ಬತ್ಥೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅವಸ್ಸಂ ಉಪೇತಕಿರಿಯಾ ಉಪೇತಾ ಚ ಞಾಯತೀತಿ। ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಖೋ ಪನ, ಗಹಪತಿ, ಯೋ ಛನ್ದೋ ಯೋ ರಾಗೋ ಯಾ ನನ್ದೀ ಯಾ ತಣ್ಹಾ ಯೇ ಉಪಯುಪಾದಾನಾ, ಚೇತಸೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ ಅಭಿನಿವೇಸಾ ಅನುಸಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಉಪಯೋ’’ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಯ…ಪೇ॰… ದಿಟ್ಠೀಹೀ’’ತಿ। ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಅತ್ಥೇಸು ಯೋ ಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಯೋಜೇತುಂ, ಸೋ ಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ವಚನಾನುಪುಬ್ಬೇನಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಉಪೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಚನಾನುಪುಬ್ಬೇನ ನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬತೇಭೂಮಕಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ। ನಾಪಜ್ಜತಿ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಿನಾ ಚ ವಿಸೇಸೋ ಅನುಪಯುಜ್ಜತೀತಿ ತಂ ಪನ ವಿಸೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬೋಧನೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    4. ‘‘Kathamādinnā’’ti ayampi pañho labbhati. ‘‘Phalabhāvenā’’ti hi ādānappakāravacanaṃ. Kesañci gotrabhupaccavekkhaṇādīnaṃ upetakiriyabhūtānaṃ taṃkattubhūtānañca atthānaṃ upetabbasambandhabhāvato tadabhidhāyinopi saddā sambandhā evāti ‘‘upetasaddasambandhinā’’ti vuttaṃ. Upetanti hi upetabbatthe vuccamāne avassaṃ upetakiriyā upetā ca ñāyatīti. ‘‘Rūpadhātuyā kho pana, gahapati, yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye upayupādānā, cetaso adhiṭṭhānā abhinivesā anusayā’’tiādīsu ‘‘upayo’’ti taṇhādiṭṭhiyo adhippetāti āha ‘‘upaya…pe… diṭṭhīhī’’ti. Yathāsambhavanti ‘‘ārammaṇakaraṇavasenā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttaatthesu yo yo sambhavati yojetuṃ, so soti attho. Na vacanānupubbenāti ‘‘kiṃ pana taṃ upeta’’ntiādinā vuttavacanānupubbena na yojetabbo. Sabbapaccayuppannānanti sabbatebhūmakapaccayuppannānaṃ. Nāpajjati sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato visesatthinā ca viseso anupayujjatīti taṃ pana visesaṃ vuttappakāraṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘bodhaneyyā’’tiādi vuttaṃ.

    ಉಪೇತಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಚರಿಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಗತೋ ಆಚರಿಯೋ ಪಾಚರಿಯೋತಿ ಪ-ಸದ್ದೋ ಪಗತಂ ದೀಪೇತಿ, ಏವಂ ಉಪ-ಸದ್ದೋ ಉಪೇತಂ ದೀಪೇತಿ ಏವ, ನ ಚೇತ್ಥ ಗತಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಏಕನ್ತೇನ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಯೋಗೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ। ಅತಿಸದ್ದೋ ವಿಯಾತಿ ಚ ಇದಂ ಸಸಾಧನಕಿರಿಯಾದೀಪನಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪುರಿಮನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ತೇನ ಸಹಜಾತಸ್ಸಪಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ। ಸಹಜಾತೋಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನೋ ವಿಯ ವೋಹರೀಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿ, ‘‘ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೫೩) ಚ। ಧಾತುಕಥಾಯಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ‘‘ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕಾದಸಹಾಯತನೇಹಿ ಸತ್ತರಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಕತಿಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ। ನ ಕೇಹಿಚಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೬೭) ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಸ್ಮಾ ಏವಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಸದ್ದಾನಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಏವ। ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಾನುಪಾದಿನ್ನವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ। ಉಪಾದಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಾತಿ ವಾ ಉಪಾದಾನಿಯಾ, ಉಪಾದಾತುಂ ವಾ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾನಿಯಾ, ಉಪಾದಾನೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವಾ ಉಪಾದಾನಿಯಾ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ।

    Upetaṃ dīpetīti yathā ‘‘pācariyo’’ti ettha pagato ācariyo pācariyoti pa-saddo pagataṃ dīpeti, evaṃ upa-saddo upetaṃ dīpeti eva, na cettha gatādiatthānaṃ ekantena paccattavacanayogo icchitoti. Atisaddo viyāti ca idaṃ sasādhanakiriyādīpanasāmaññena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Paccayabhāvenāti etena purimanibbattiṃ viseseti. Tena sahajātassapi upādānassa saṅgaho kato hoti. Sahajātopi hi dhammo paccayabhūto purimanipphanno viya voharīyati yathā ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti, ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti (paṭṭhā. 1.1.53) ca. Dhātukathāyaṃ pakāsitanti ‘‘upapattibhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito. Katihi asaṅgahito. Na kehici khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā asaṅgahito’’ti (dhātu. 67) evamādiṃ sandhāyāha. Tasmā evāti upādinnasaddānapekkhattā eva. Avisesetvāti upādinnānupādinnavisesaṃ akatvā. Upādānānaṃ ārammaṇabhāvānativattanato upādānehi upādātabbāti vā upādāniyā, upādātuṃ vā arahantīti upādāniyā, upādāne niyuttāti vā upādāniyā ka-kārassa ya-kāraṃ katvāti evamettha attho daṭṭhabboti.

    ೫. ವಿಬಾಧನಂ ಪೀಳನಂ ಕಿಲಮನಂ ಉಪತಾಪೋ ಪರಿಳಾಹೋ ಅಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವೋ। ವಿದೂಸಿತಾ ಮಲೀನಾ ಚ ಯತೋ ಕೇಚಿ ಅಕಿಲೇಸಸಭಾವಾಪಿ ಅನಿಟ್ಠಫಲಾ ಗಾರಯ್ಹಾ ಚ ಜಾತಾ।

    5. Vibādhanaṃ pīḷanaṃ kilamanaṃ upatāpo pariḷāho appassaddhibhāvo. Vidūsitā malīnā ca yato keci akilesasabhāvāpi aniṭṭhaphalā gārayhā ca jātā.

    ೬. ‘‘ಸೀಲಮತ್ತಕಂ, ಪರಂ ವಿಯ ಮತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಮಾಣವಾಚಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಮರಿಯಾದವಾಚಕೋ ವಾ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದೋ। ವಿಚಾರೋ ಹೇತ್ಥ ಝಾನಙ್ಗೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಮರಿಯಾದೋ, ನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೋ। ಸಾ ಪನ ವಿಚಾರಮರಿಯಾದತಾ ವಿತಕ್ಕಾಭಾವೇನ ಏತೇಸಂ ಜಾತಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅವಿತಕ್ಕಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಚಾರಮರಿಯಾದಝಾನಙ್ಗೇಸು ವಿಚಾರಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಕಾತಿ। ಅಥ ವಾ ಈಸದತ್ಥೋ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮತ್ತಾಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೯೦) ವಿಯ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ವಿತಕ್ಕರಹಿತಾ ಭಾವನಾಯ ಅತಿಸುಖುಮಭೂತವಿಚಾರತ್ತಾ ಈಸಂ ವಿಚಾರಾ ಚ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾತಿ। ನ ಹಿ ಇತೋ ಪರಂ ವಿಚಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ಯದಿ ವಿತಕ್ಕವಿಸೇಸರಹಿತಾ ವಿಚಾರಮತ್ತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅವಿತಕ್ಕವಚನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಾರಮತ್ತವಚನೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ವಿಚಾರಮತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಅವಿತಕ್ಕಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಜೋತನತ್ಥಂ ಅವಿತಕ್ಕವಚನಂ, ಅವಿತಕ್ಕಾ ಚ ವಿಚಾರಮತ್ತಾ ಅವಿಚಾರಾತಿ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಚ, ಏವಂ ಸತಿ ವಿಚಾರಮತ್ತಾ ವಿಸೇಸನಂ, ಅವಿತಕ್ಕಾ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾತಿ ವಿಚಾರಮತ್ತಾವಿತಕ್ಕಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾಕಾಮನ್ತಿ ವತ್ತುಇಚ್ಛಾನುರೂಪಂ । ಯೇನ ಯೇನ ಹಿ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮೇಸು ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಗಹೇತಬ್ಬಭಾವಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ಪದಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ ಪದಾನುಕ್ಕಮೋ।

    6. ‘‘Sīlamattakaṃ, paraṃ viya mattāyā’’tiādīsu mattā-saddassa pamāṇavācakatā daṭṭhabbā. Mariyādavācako vā mattā-saddo. Vicāro hettha jhānaṅgesu heṭṭhimamariyādo, na paṭhamajjhānaupacārajjhānesu viya vitakko. Sā pana vicāramariyādatā vitakkābhāvena etesaṃ jātāti avitakkaggahaṇaṃ kataṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – avitakkā hutvā vicāramariyādajhānaṅgesu vicāraheṭṭhimakoṭikāti. Atha vā īsadattho mattā-saddo ‘‘mattāsukhapariccāgā’’tiādīsu (dha. pa. 290) viya. Ayañhettha attho – vitakkarahitā bhāvanāya atisukhumabhūtavicārattā īsaṃ vicārā ca avitakkavicāramattāti. Na hi ito paraṃ vicāro atthīti. Yadi vitakkavisesarahitā vicāramattā, evaṃ sante avitakkavacanaṃ kimatthiyanti āha ‘‘vicāramattavacanenā’’tiādi. Yadi vicāramattato aññesampi avitakkānaṃ atthibhāvajotanatthaṃ avitakkavacanaṃ, avitakkā ca vicāramattā avicārāti nivattetabbā gahetabbā ca, evaṃ sati vicāramattā visesanaṃ, avitakkā visesitabbāti vicāramattāvitakkāti vattabbanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘visesanavisesitabbabhāvo’’tiādi. Yathākāmanti vattuicchānurūpaṃ . Yena yena hi pakārena dhammesu nivattetabbagahetabbabhāvā labbhanti, tena tena pakārena visesanavisesitabbabhāvo sambhavatīti. Padānaṃ anukkamo padānukkamo.

    ಅವಿತಕ್ಕಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ ಚ ಸವಿಚಾರಾ ಅವಿಚಾರಾ ಚಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕಾಸವಿಚಾರಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ ಅವಿಚಾರಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಉಭಯೇಕದೇಸದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಉಭಯದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಯದಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇತರಮ್ಪಿ ಪಕಾಸೇತುನ್ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ವಿತಕ್ಕೋ ಅವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತಾಯ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ವಿಚಾರೋ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿತಕ್ಕಾಭಾವೇನ ಏತೇ ವಿಚಾರಮತ್ತಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥಂಯೇವ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ವಿಚಾರಮತ್ತಾತಿ ಹಿ ವಿಚಾರಮತ್ತವನ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ತದಞ್ಞವಿಸೇಸವಿರಹಸಾಮಞ್ಞತೋ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕವಿಸೇಸವಿರಹಸಙ್ಖಾತೇ ಅವಿತಕ್ಕ-ಸದ್ದೋ ಸನ್ನಿಧಾಪಿತೋ ವಿಸೇಸೇತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಧಮ್ಮೇತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ನ ವಿಚಾರತೋ’’ತಿಆದಿ।

    Avitakkā savitakkā ca savicārā avicārā cāti avitakkāsavicārā savitakkā avicārāti yojetabbaṃ. Ubhayekadesadassanampi ubhayadassananti adhippāyena ‘‘yadi savitakkasavicārā’’tiādi vuttaṃ. Itarampi pakāsetunti idaṃ yathā savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakko avitakkasavicāratāya ‘‘avitakkavicāramatto’’ti vutto, evaṃ yathāvuttacittuppādesu vicāro ‘‘savitakkaavicāro’’ti sakkā viññātunti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Vitakkābhāvena ete vicāramattāti ayampi attho visesanivattiatthaṃyeva mattā-saddaṃ gahetvā vutto. Vicāramattāti hi vicāramattavantoti viññāyamānattā tadaññavisesavirahasāmaññato nivattetvā vitakkavisesavirahasaṅkhāte avitakka-saddo sannidhāpito viseseti dutiyajjhānadhammeti. Yathāha ‘‘na vicārato’’tiādi.

    ೭. ವೇದಯಮಾನಾತಿ ಅನುಭವಮಾನಾ। ಸುಖಾಕಾರೇತಿ ಇಟ್ಠಾಕಾರೇ, ಇಟ್ಠಾನುಭವನಾಕಾರೇ ವಾ। ಉದಾಸಿನಾತಿ ನತಿಅಪನತಿರಹಿತಾ। ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅವಿರುದ್ಧಾ ತೇಸಂ ಬ್ಯವಧಾಯಿಕಾಭಾವತೋ। ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಹಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅನನ್ತರಂ ಪವತ್ತನತೋ ಬ್ಯವಧಾಯಿಕಾಭೂತಾ ನ ತೇಹಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ನ ಪನ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ಅನನ್ತರಾಪವತ್ತಿತೋ। ‘‘ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಇಧ ಉಪೇಕ್ಖಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಬ್ಬುಪೇಕ್ಖಾಪರಿಯಾದಾನತೋ ನ ವುತ್ತೋ। ನ ಹಿ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿಉಪೇಕ್ಖಾ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪೀತಿಸಹಗತಾಯೇವ ನ ಸುಖಸಹಗತಾ, ಸುಖಸಹಗತಾಪಿ ನ ಪೀತಿಸಹಗತಾ ಏವಾತಿ ಪೀತಿಸಹಗತಾ ಸುಖಸಹಗತಾ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭಿನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ। ಸತಿಪಿ ಸುಖಸಹಗತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪೀತಿಸಹಗತಭಾವೇ ಯೇನ ಸುಖೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಸುಖಸಹಗತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪೀತಿಸಹಗತಾ, ತಂ ಸುಖಂ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಸುಖನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಇಮಿನಾ ತಿಕೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಪೀತಿಸಹಗತಾತಿ ವತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    7. Vedayamānāti anubhavamānā. Sukhākāreti iṭṭhākāre, iṭṭhānubhavanākāre vā. Udāsināti natiapanatirahitā. Sukhadukkhānaṃ aviruddhā tesaṃ byavadhāyikābhāvato. Sukhadukkhāni viya hi sukhadukkhānaṃ anantaraṃ pavattanato byavadhāyikābhūtā na tehi virujjhati, na pana sukhadukkhāni anantarāpavattito. ‘‘Upapattito ikkhatīti upekkhā’’ti ayaṃ panattho idha upekkhā-saddassa sabbupekkhāpariyādānato na vutto. Na hi lobhasampayuttādiupekkhā upapattito ikkhatīti. Tasmāti yasmā pītisahagatāyeva na sukhasahagatā, sukhasahagatāpi na pītisahagatā evāti pītisahagatā sukhasahagatā ca aññamaññaṃ bhinnā, tasmā. Satipi sukhasahagatānaṃ yebhuyyena pītisahagatabhāve yena sukhena samannāgatā sukhasahagatā eva honti, na pītisahagatā, taṃ sukhaṃ nippītikasukhanti ayaṃ viseso iminā tikena dassitoti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘pītisahagatāti vatvā’’tiādimāha.

    ಸಿದ್ಧೋತಿ ಸಾವಸೇಸಂ ನಿರವಸೇಸಞ್ಚ ಸುಖಪೀತಿಯೋ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೇಹಿ ಪಠಮದುತಿಯಪದೇಹಿ ಯೋ ಪೀತಿಸಹಗತೋ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸೋ, ತಂ ಸುಖಂ, ಯೋ ಚ ಸುಖಸಹಗತೋ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸೋ, ಸಾ ಪೀತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವೇ ಪದನ್ತರಸಙ್ಗಹಿತಭಾವದೀಪನತೋಸಿದ್ಧೋ ಞಾತೋ ವಿದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖಂ ಅತಿಪಣೀತಸುಖನ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಙ್ಗತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣೀತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ತಿಕೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತದೇತಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸುಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಇಧ ‘‘ಸುಖಸಹಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುಖಭೂಮಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೮೩) ‘‘ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೫೯೮) ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತೋತಿ।

    Siddhoti sāvasesaṃ niravasesañca sukhapītiyo saṅgahetvā pavattehi paṭhamadutiyapadehi yo pītisahagato dhammaviseso, taṃ sukhaṃ, yo ca sukhasahagato dhammaviseso, sā pītīti satipi aññamaññaṃ saṃsaṭṭhabhāve padantarasaṅgahitabhāvadīpanatosiddho ñāto viditoti attho. ‘‘Catutthajjhānasukhaṃ atipaṇītasukhanti oḷārikaṅgato nīharitvā tassa paṇītabhāvaṃ dassetuṃ ayaṃ tiko vutto’’ti keci vadanti, tadetaṃ sabbesaṃ sukhavedanāsampayuttadhammānaṃ idha ‘‘sukhasahagatā’’ti vuttattā vicāretabbaṃ. Tathā hi ‘‘sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādinā (dha. sa. 1283) ‘‘kāmāvacarakusalato cattāro somanassasahagatacittuppādā’’tiādinā (dha. sa. 1598) ca niddeso pavattoti.

    ೮. ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ, ಇತರಥಾ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವಾಪತ್ತಿ ಅಚೋದನೀಯಾ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನು ಚ ದಿಸ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋವ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿವಿಜಾನನೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಮೇವ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವಾಪತ್ತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಾವಾತಿ? ನ, ದಸ್ಸನಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಸುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ ದಸ್ಸನಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣಾನಞ್ಚ ಭೇದೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಯದಿಪಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೨) ವಿಯ ಅಭಿನ್ನಕಾಲಸ್ಸಪಿ ಭಿನ್ನಕಾಲಸ್ಸ ವಿಯ ಭೇದೋಪಚಾರದಸ್ಸನತೋ ಭೇದವಚನಂ ಯುತ್ತಂ, ದಸ್ಸನವಿಸೇಸೇ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ದಸ್ಸನಸಾಮಞ್ಞವಚನಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೋದನಾ ಕತಾತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯತತಿಯಮಗ್ಗಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪರಿಯಾಯಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಭಾವನಾಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಭಾವನಾ ವಡ್ಢನಾ। ಸಾ ಚ ಬಹುಲಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸತೀತಿ ‘‘ಉಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ। ನನು ಲೋಕಿಯಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಯಥಾಬಲಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಪಹಾಯಕಾ, ತತ್ರ ಕಥಮಿದಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಪಹಾಯಕೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    8. Nibbānārammaṇataṃ sandhāyāha, na nibbānapaṭivijjhanaṃ, itarathā gotrabhussa dassanabhāvāpatti acodanīyā siyāti adhippāyo. Nanu ca disvā kattabbakiccakaraṇena sotāpattimaggova dassananti ukkaṃsagativijānanena nibbānassa paṭivijjhanameva dassananti gotrabhussa dassanabhāvāpatti na codetabbāvāti? Na, dassanasāmaññasseva suyyamānattā dassanakattabbakiccakaraṇānañca bhedena vuttattā. Tattha yadipi ‘‘paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’tiādīsu (ma. ni. 2.182) viya abhinnakālassapi bhinnakālassa viya bhedopacāradassanato bhedavacanaṃ yuttaṃ, dassanavisese pana adhippete dassanasāmaññavacanaṃ na kattabbanti dassanasāmaññamattaṃ gahetvā codanā katāti ‘‘nibbānārammaṇataṃ sandhāyāhā’’ti vuttaṃ. Dutiyatatiyamaggānampi dhammacakkhupariyāyasabbhāvato ‘‘bhāvanābhāvaṃ appatta’’nti vuttaṃ. Tattha bhāvanā vaḍḍhanā. Sā ca bahulaṃ uppattiyā hotīti āha ‘‘punappunaṃ nibbattanenā’’ti. Tathā hi satīti ‘‘ubhayapaṭikkhepavasenā’’ti padassa dassanabhāvanāpaṭikkhepavasenāti atthe sati. Nanu lokiyasamathavipassanāpi yathābalaṃ kāmacchandādīnaṃ pahāyakā, tatra kathamidaṃ vuttaṃ, na ca añño pahāyako atthīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘aññehī’’tiādi.

    ೯. ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಮತ್ತೇಸು। ಸಬ್ಬೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ। ಸಮಾಸೋ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ। ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇ ತತಿಯರಾಸಿಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅತ್ಥೋ ತೇಸಂ। ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬತಾಯ ದ್ವೇ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಸದ್ದಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ನೇವದಸ್ಸನೇನ ನಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಹೇತು ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ। ತೇಹಿ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಪದೇಹಿ ಯುತ್ತೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಪದೇನ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಪದೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಪದಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜನತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಪುರಿಮಪದದ್ವಯ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನಮೇತಂ ಹೋತೀತಿ। ಏವನ್ತಿ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಹಿ ನಪಹಾತಬ್ಬೋ ಹೇತು ಏತೇಸನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ। ‘‘ಹೇತು…ಪೇ॰… ಸಿಯಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಪುರಿಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಹೇತುಕಾನಂ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಯುತ್ತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಏವಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥೋ।

    9. Appahātabbahetumattesūti appahātabbahetukamattesu. Sabbo kusalābyākatadhammo yathādhippetattho. Samāso na upapajjati asamatthabhāvato. Yesanti ye tatiyarāsibhāvena vuttā dhammā, attho tesaṃ. Ubhinnanti visuṃ visuṃ yojetabbatāya dve pahātabbahetusaddāti katvā vuttaṃ. Etanti ‘‘nevadassanena nabhāvanāya pahātabbo hetu etesaṃ atthī’’ti etaṃ vacanaṃ. Tehi dassanabhāvanāpadehi yuttena pahātabbahetukapadena. Evañca katvāti evaṃ dassanabhāvanāpadehi pahātabbahetukapadassa visuṃ visuṃ yojanato. Evañhi purimapadadvaya…pe… dassanametaṃ hotīti. Evanti dassanabhāvanāhi napahātabbo hetu etesanti evaṃ atthe sati. ‘‘Hetu…pe… siyā’’ti etassa ‘‘purimasmiñhi atthe’’tiādinā ahetukānaṃ aggahitabhāvadassanavasena atthaṃ vatvā idāni ‘‘atha vā’’tiādinā dutiyasseva atthassa yuttabhāvaṃ vibhāvento ‘‘gahetabbatthassevā’’tiādimāha. So hi ‘‘evamattho gahetabbo’’ti vuttattā gahetabbattho.

    ೧೦. ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಮತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ। ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ? ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಚ ಅಪಚಯಗಾಮಿಭಾವತೋ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೨೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಏತೇನೇವ ವಾ ವಿಸೇಸುಪಲಕ್ಖಣಹೇತುಭೂತೇನ ವಚನೇನ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಿಸೇಸೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಉಕ್ಕಂಸಗತಿವಿಜಾನನೇನ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀನನ್ತಿ ವೋದಾನಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಹೇತುಭಾವೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಾಪಕಹೇತುಭಾವೇನ। ಞಾಪಕೋ ಕಾರಕೋ ಸಮ್ಪಾಪಕೋತಿ ತಿವಿಧೋ ಹಿ ಹೇತು, ತಥಾ ಞಾಪೇತಬ್ಬಾದಿಭಾವೇನ ಫಲಂ। ಯಥಾ ನಿರಯಾದಿಮನುಸ್ಸಭಾವಾದಿಗಾಮಿಪಟಿಪದಾಭಾವತೋ ಅಕುಸಲಲೋಕಿಯಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ‘‘ಆಚಯಗಾಮಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಧಮ್ಮಾ ಏವ, ಏವಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಪಟಿಪದಾಭಾವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ‘‘ಅಪಚಯಗಾಮಿನೋ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಏವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಪಟಿಪದಾಭಾವೋ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅಪಚಯಗಾಮಿಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ, ತದನುವತ್ತಕತ್ತಾ ಪನ ಸೇಸಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅಪಚಯೇ ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನಾದಿನಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಗಮನಂ ಯೇಸನ್ತೇ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೋತಿ ‘‘ಮಗ್ಗಾ ಏವ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಾನನ್ತಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ಪಠಮಪದದುತಿಯಪದಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಅತ್ಥಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಜಯಂ ವೇರಂ ಪಸವತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೧), ಚರಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ತಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಇತಿವು॰ ೮೬, ೧೧೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯೫) ವಿಯ ಸಾನುನಾಸಿಕೋ ಆಚಯ-ಸದ್ದೋತಿ ‘‘ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೋ ಕತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಆಚಿನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಆಚಯ’’ನ್ತಿ ಬ್ಯತ್ತಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಚಯಾ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಅಪಚಿನನ್ತೀತಿ ಅಪಚಯಾ, ಅಪಚಯಾ ಹುತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    10. Aññathāti ārammaṇakaraṇamatte adhippete. Kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘ārammaṇaṃ katvāti etena catukiccasādhakaṃ ārammaṇakaraṇaṃ vuccatī’’ti? Sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato ariyamaggadhammānaṃyeva ca apacayagāmibhāvato. ‘‘Cattāro maggā apariyāpannā apacayagāmino’’ti (dha. sa. 1021) hi vuttaṃ. Tenevāha ‘‘ariyamaggānaṃ etaṃ adhivacana’’nti. Eteneva vā visesupalakkhaṇahetubhūtena vacanena yathāvutto ārammaṇakaraṇaviseso viññāyati. Ukkaṃsagativijānanena vā ayamattho veditabbo. Paccavekkhaṇādīnanti vodānādayo saṅgaṇhāti. Hetubhāvenāti sampāpakahetubhāvena. Ñāpako kārako sampāpakoti tividho hi hetu, tathā ñāpetabbādibhāvena phalaṃ. Yathā nirayādimanussabhāvādigāmipaṭipadābhāvato akusalalokiyakusalacittuppādā ‘‘ācayagāmino dhammā’’ti vuttā, na micchādiṭṭhiādilokiyasammādiṭṭhiādidhammā eva, evaṃ nibbānagāmipaṭipadābhāvato lokuttarakusalacittuppādā ‘‘apacayagāmino’’ti daṭṭhabbā, na ariyamaggadhammā evāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘purimapacchimāna’’ntiādi. Tattha ariyamaggasseva nibbānagāmipaṭipadābhāvo paribyattoti tasseva apacayagāmibhāvo yutto, tadanuvattakattā pana sesadhamme saṅgahetvā vuttaṃ. Apacaye dukkhaparijānanādinā sātisayaṃ gamanaṃ yesante apacayagāminoti ‘‘maggā eva apacayagāmino’’ti vuttaṃ. Purimapacchimānanti ca imasmiṃ tike paṭhamapadadutiyapadasaṅgahitānaṃ atthānanti attho. ‘‘Jayaṃ veraṃ pasavati (dha. pa. 201), caraṃ vā yadi vā tiṭṭha’’ntiādīsu (itivu. 86, 110; su. ni. 195) viya sānunāsiko ācaya-saddoti ‘‘anunāsikalopo kato’’ti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ācina’’nti vattabbe ‘‘ācaya’’nti byattayavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ācayā hutvā gacchantīti etena apacinantīti apacayā, apacayā hutvā gacchanti pavattantīti ayamattho nayato dassitoti daṭṭhabbaṃ.

    ೧೧. ಲೋಕಿಯೇಸು ಅಸೇಕ್ಖಭಾವಾನಾಪತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ನನು –

    11. Lokiyesuasekkhabhāvānāpatti daṭṭhabbāti kasmā evaṃ vuttaṃ, nanu –

    ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬)। ಯೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ ‘ಅಜ್ಜ ವಾ ಸ್ವೇ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಸೋಪಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ –

    ‘‘Sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccati. Kiñca sikkhati, adhisīlampi sikkhati adhicittampi sikkhati adhipaññampi sikkhati. Sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccati (a. ni. 3.86). Yopi kalyāṇaputhujjano anulomapaṭipadāya paripūrakārī sīlasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyogamanuyutto pubbarattāpararattaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto viharati ‘ajja vā sve vā aññataraṃ sāmaññaphalaṃ adhigamissāmī’ti, sopi sikkhatīti sekkho’’ti –

    ವಚನತೋ ಯಥಾವುತ್ತಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಪಿ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ? ನ, ಪರಿಯಾಯಭಾವತೋ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಹಿ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೇಸು ಏವಾತಿ ಲೋಕಿಯೇಸು ಸೇಕ್ಖಭಾವಾಸಙ್ಕಾಭಾವತೋ ಅಸೇಕ್ಖಭಾವಾನಾಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ। ಅರಹತ್ತಫಲಧಮ್ಮಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಫಲಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಫಲಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಸು ಜಾತಾತಿಆದಿಅತ್ಥೇಹಿ ಸೇಕ್ಖಾ ಸಿಯುಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮಫಲಧಮ್ಮಾಪಿ ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಫಲಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಅರಹತ್ತಫಲಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಅಸೇಕ್ಖಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸಿಕ್ಖಾಕಿಚ್ಚತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಫಲೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ತಂ ಏವ ಸಾಲಿಂ ಭುಞ್ಜಾಮಿ, ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರೀ, ತಾನಿ ಏವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು ತಂಸದಿಸೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತೇನ ಚ ಸೇಕ್ಖಸದಿಸಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಅಞ್ಞೇ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಅರಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೇಪಿ ಅ-ಕಾರೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ಸೇಕ್ಖಾ ಅಸೇಕ್ಖಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।

    Vacanato yathāvuttakalyāṇaputhujjanassapi sīlādidhammā sekkhāti vuccantīti? Na, pariyāyabhāvato. Nippariyāyena hi sekkhāsekkhabhāvo yathāsambhavaṃ maggaphaladhammesu evāti lokiyesu sekkhabhāvāsaṅkābhāvato asekkhabhāvānāpatti vuttā. Tenevāha ‘‘sīlasamādhī’’tiādi. Arahattaphaladhammāpi sikkhāphalabhāvena pavattanato heṭṭhimaphaladhammā viya sikkhāsu jātātiādiatthehi sekkhā siyuṃ, heṭṭhimaphaladhammāpi vā sikkhāphalabhāvena pavattanato arahattaphaladhammā viya asekkhāti codanaṃ manasikatvā ‘‘pariniṭṭhitasikkhākiccattā’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘heṭṭhimaphalesu panā’’tiādi. ‘‘Taṃ eva sāliṃ bhuñjāmi, sā eva tittirī, tāni eva osadhānī’’tiādīsu taṃsadisesu tabbohāro daṭṭhabbo. Etena ca sekkhasadisā asekkhā yathā ‘‘amanusso’’ti vuttaṃ hotīti aññe. Aññattha ‘‘ariṭṭha’’ntiādīsu vuddhiatthepi a-kāro dissatīti vuddhippattā sekkhā asekkhāti ayampi attho vutto.

    ೧೨. ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯಾತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿತಕ್ಕಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಪಿ ಹೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಅಕುಸಲವಿದ್ಧಂಸನರಸತ್ತಾ ವಾ ಕುಸಲಾನಂ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತತಂ ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಮಹಗ್ಗತಾನಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಕಿರಿಯೇಸು ದೀಘಸನ್ತಾನತಾವ, ನ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾ ವಿಪುಲಫಲತಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಿಪುಲಂ ಫಲಂ ವಿಪುಲಫಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ವಿಪಾಕೇಸುಪಿ ವಿಪುಲಫಲತಾ ಲಬ್ಭತೇವ। ಸೋಪಿ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಹನ್ತೇಹಿ ಗತಾ ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋತಿ। ಗುಣತೋ ಅಯಂ ಏತ್ತಕೋತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಂ ಕರೋನ್ತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಓಳಾರಿಕಾ ಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಪಮಾಣಕರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇಹಿ ಪರಿತೋ ಖಣ್ಡಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ಪರಿತ್ತಾ। ಸತಿಪಿ ಕೇಹಿಚಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತೇ ಮಹಾಪಮಾಣಭಾವೇನ ಗತಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಾ । ಪರಿಚ್ಛೇದಕರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸುಖುಮಾನಮ್ಪಿ ಅಗೋಚರಭಾವತೋ ತೇಹಿ ನ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ, ಯತೋ ತೇ ‘‘ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।

    12. Kilesavikkhambhanasamatthatāyāti idaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Vitakkādivikkhambhanasamatthatāpi hettha labbhatīti. Akusalaviddhaṃsanarasattā vā kusalānaṃ tattha sātisayakiccayuttataṃ parittadhammehi mahaggatānaṃ pakāsetuṃ ‘‘kilesavikkhambhanasamatthatāyā’’ti vuttaṃ. Vipākakiriyesu dīghasantānatāva, na kilesavikkhambhanasamatthatā vipulaphalatā cāti attho. ‘‘Vipulaṃ phalaṃ vipulaphala’’nti evaṃ pana atthe gayhamāne vipākesupi vipulaphalatā labbhateva. Sopi ekasesanayena aṭṭhakathāyaṃ vuttoti veditabbo. Mahantehi gatā paṭipannāti ayaṃ panattho tiṇṇampi sādhāraṇoti. Guṇato ayaṃ ettakoti sattānaṃ pamāṇaṃ karontā viya pavattantīti oḷārikā kilesā ‘‘pamāṇakarā’’ti vuttā. Tehi parito khaṇḍitā paricchinnāti parittā. Satipi kehici paricchinnatte mahāpamāṇabhāvena gatā pavattāti mahaggatā. Paricchedakarānaṃ kilesānaṃ sukhumānampi agocarabhāvato tehi na kathañcipi paricchinnā vītikkantāti aparicchinnā appamāṇā, yato te ‘‘apariyāpannā’’tipi vuccanti.

    ೧೪. ತಿತ್ತಿಂ ನ ಜನೇನ್ತಿ ಸನ್ತತರತಾಯ ಅಸೇಚನಕಭಾವತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಮಾಣಕರೇಹೀ’’ತಿಆದಿಕೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ‘‘ಅತಪ್ಪಕತ್ಥೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಹೀನತ್ತಿಕಪದವಣ್ಣನಾಯ ಪರತೋ ಬಹೂಸು ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಲಿಖೀಯತಿ, ಯಥಾಠಾನೇ ಏವ ಪನ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ।

    14. Tittiṃ na janenti santataratāya asecanakabhāvato. Ettha ca ‘‘pamāṇakarehī’’tiādiko atthavikappo ‘‘atappakatthenā’’tiādikāya hīnattikapadavaṇṇanāya parato bahūsu potthakesu likhīyati, yathāṭhāne eva pana ānetvā vattabbo.

    ೧೫. ಲೋಕಿಯಸಾಧುಜನೇಹಿಪಿ ಅತಿಜಿಗುಚ್ಛನೀಯೇಸು ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮನತ್ಥಿಕವಾದಾದೀಸು ಪವತ್ತಿ ವಿನಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸಬಲವಭಾವೇನ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಿಪರಿಯಾಸದಳ್ಹತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ವಿಪಾಕದಾನೇ ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತಿಪಿ ಕಾಲನಿಯಮೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನೇ ಸಾಸಙ್ಕವಚನೇನ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ನಿಯತತಾಯ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ದುನ್ನಿವಾರೋ, ತಸ್ಮಾ। ಬಲವತಾ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಅಸಮಾನಜಾತಿಕೇನ ಅನಿವತ್ತನೀಯವಿಪಾಕತಂ, ಸಮಾನಜಾತಿಕೇನ ಚ ವಿಪಾಕಾನುಪ್ಪಾದನೇಪಿ ಅನನ್ತರಂ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಯ ಅವಿಹನ್ತಬ್ಬತಂ ಅನನ್ತರಿಕಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯತೋ ತೇಸಂ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾ ವಿಯ ಸಭಾವಸಿದ್ಧಾ ನಿಯತಾನನ್ತರಿಯತಾ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ…ಪೇ॰… ದಾನತೋತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಅಸಮಾನಜಾತಿಕಾದೀಹಿ ಅನಿವತ್ತನೀಯಫಲತಂ ಏವ ವಿಭಾವೇತಿ।

    15. Lokiyasādhujanehipi atijigucchanīyesu ānantariyakammanatthikavādādīsu pavatti vinā vipallāsabalavabhāvena na hotīti ‘‘vipariyāsadaḷhatāyā’’ti vuttaṃ. Etenāti ‘‘vipākadāne satī’’tiādinā satipi kālaniyame vipākuppādane sāsaṅkavacanena. Tasmāti yasmā yathāvuttanayena niyatatāya atippasaṅgo dunnivāro, tasmā. Balavatā…pe… pavattīti etena asamānajātikena anivattanīyavipākataṃ, samānajātikena ca vipākānuppādanepi anantaraṃ vipākuppādanasamatthatāya avihantabbataṃ anantarikānaṃ dasseti. Yato tesaṃ vipākadhammatā viya sabhāvasiddhā niyatānantariyatā. Aññassa…pe… dānatoti imināpi asamānajātikādīhi anivattanīyaphalataṃ eva vibhāveti.

    ಚೋದಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ನನೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಮೇವ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ‘‘ನಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ। ಏಕನ್ತೇತಿ ಅವಸ್ಸಮ್ಭಾವಿನಿ। ಸನ್ನಿಯತತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಪಾದನೇ ಜನನೇ ನಿಯತಭಾವತೋ। ಉಪರತಾ ಅವಿಪಚ್ಚನಸಭಾವಾಸಙ್ಕಾ ಯೇಸು ತಾನಿ ಉಪರತಾವಿಪಚ್ಚ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಕಾನಿ, ತಬ್ಭಾವೋ ಉಪ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಕತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ। ‘‘ನ ಸಮತ್ಥತಾವಿಘಾತತ್ತಾತಿ ಬಲವತಾಪಿ ಆನನ್ತರಿಯೇನ ಅನುಪಹನ್ತಬ್ಬತಂ ಆಹ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾನಿ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ। ತೇನ ನೇಸಂ ವಿಪಾಕಾನುಪ್ಪಾದನೇಪಿ ಅಮೋಘವುತ್ತಿತಂ ಆಹ।

    Codako adhippāyaṃ ajānanto ‘‘nanū’’tiādinā atippasaṅgameva codeti. Itaro ‘‘nāpajjatī’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Ekanteti avassambhāvini. Sanniyatattāti sampādane janane niyatabhāvato. Uparatā avipaccanasabhāvāsaṅkā yesu tāni uparatāvipacca…pe… saṅkāni, tabbhāvo upa…pe… saṅkattaṃ, tasmā. ‘‘Na samatthatāvighātattāti balavatāpi ānantariyena anupahantabbataṃ āha. Upatthambhakāni anubalappadāyakāni honti uppattiyā santānassa visesitattā. Tena nesaṃ vipākānuppādanepi amoghavuttitaṃ āha.

    ೧೬. ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಲೋಭಾದೋಸಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಮಗ್ಗಹೇತೂಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಖನ್ಧಸೇಸಮಗ್ಗಙ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಹೇತುಕಭಾವದಸ್ಸನತೋ ತಿಣ್ಣಂ ನಯಾನಂ ಅಸಙ್ಗಹಿತಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಹೇತುಬಹುತಾವಸೇನಾತಿ ಬಹುಹೇತುಕಸ್ಸ ಪಠಮನಯಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಬಹುಹೇತುಕತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಪಾಳಿಯಂ ತತಿಯಂ ವುತ್ತನಯೋ ಇಧ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದುತಿಯಂ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ನಿರೀಹಕೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅನುವತ್ತನೀಯಭಾವೋ ನ ಕೇವಲಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವತೋಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪುರಿಮಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೇನಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನಾ’’ತಿ। ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಹಿ ಪುರಿಮಪುರಿಮಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಉತ್ತರುತ್ತರೇಸು ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಭಾವನಾಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ। ಅನುವತ್ತಯಮಾನೋತಿ ಗರುಕಾರಯಮಾನೋ। ಉದಾಹರಣವಸೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ನ ನಿರವಸೇಸದಸ್ಸನವಸೇನ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಾಠನ್ತರೇನ ಸಾಧೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಠಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪತಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಸಮಾನಸದ್ದತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸಮಾಸತ್ಥಭೇದೇ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿಸದ್ದತ್ಥಭೇದಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    16. Maggakiccaṃ pariññādi. Aṭṭhaṅgikamaggasammādiṭṭhimaggasampayuttālobhādosasaṅkhātehi maggahetūhi maggasampayuttakhandhasesamaggaṅgasammādiṭṭhīnaṃ sahetukabhāvadassanato tiṇṇaṃ nayānaṃ asaṅgahitasaṅgaṇhanavasenāti vuttaṃ. Hetubahutāvasenāti bahuhetukassa paṭhamanayassa anantaraṃ bahuhetukatāsāmaññena nikkhepakaṇḍapāḷiyaṃ tatiyaṃ vuttanayo idha aṭṭhakathāyaṃ dutiyaṃ vutto. Yathāsakaṃ paccayehi pavattamānesu nirīhakesu dhammesu kesañci anuvattanīyabhāvo na kevalaṃ dhammasabhāvatoyeva, atha kho purimadhammānaṃ pavattivisesenapi hotīti āha ‘‘pubbābhisaṅkhāravasenā’’ti. Pavattiviseso hi purimapurimānaṃ cittacetasikānaṃ uttaruttaresu visesādhānaṃ bhāvanāpubbābhisaṅkhāroti. Anuvattayamānoti garukārayamāno. Udāharaṇavasenāti nidassanavasena, na niravasesadassanavasena. Yasmā panātiādinā yathāvuttaṃ atthaṃ pāṭhantarena sādheti. Tattha hi adhipatipaccayassa paccanīye ṭhitattā maggo adhipati maggādhipatīti ayamattho labbhatīti. Samānasaddatthavasenāti satipi aññapadatthasamānādhikaraṇasamāsatthabhede maggādhipatisaddatthabhedābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ೧೭. ಉಪ್ಪನ್ನ-ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ, ಪತ್ವಾ ವಿಗತೋ ಚಾತಿ ದುವಿಧೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ವಾಚಕೋ, ನ ಪುರಿಮಾನಂಯೇವಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪ್ಪತ್ತತಾ। ತೇನ ಅತೀತಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೋ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ’’ತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಭಾವೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಗಹಿತಧಮ್ಮಭಾವೋ, ವತ್ತಮಾನಧಮ್ಮಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ವಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪ್ಪತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಚ ಸಭಾವಂ ಧಾರೇತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚ ಧಾರೀಯತಿ, ಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಭಾವೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ವತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಯಥಾಧಿಗತಪಟಿಸೇಧನನ್ತಿ ಕಥಮಿದಂ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪದೇನ ಅತೀತಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಯದಿ ನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ತೇಪಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ , ನ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಮೇವ। ಅಯಂ ಪನ ತಿಕೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಕ್ಖತೀತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ಅತೀತಾ ನವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ನ ವುತ್ತಾತಿ? ಧಮ್ಮವಸೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾಭಾವತೋ। ಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ತತ್ಥ ನವತ್ತಬ್ಬಂ ಜಾತಂ, ನ ಚ ನಿಯೋಗತೋ ಅತೀತಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಾ ಕೇಚಿ ಅತ್ಥಿ, ಯೇ ಇಧ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುನ್ತಿ। ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಕಾರಣಸ್ಸ ಪುರೇತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಇಧ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಹುತ್ವಾ ವಿಗತಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ವಾ’’ತಿ। ಯತೋ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಫಲಮ್ಪಿ ‘‘ಉಪ್ಪಾದೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    17. Uppanna-saddo uppādādiṃ paṭipajjamāno, patvā vigato cāti duvidhesu atthesu ubhayesampi vācako, na purimānaṃyevāti tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘anuppannā’’tiādimāha. Tattha uppannabhāvo uppādādippattatā. Tena atītāpi saṅgahitā honti. Tenevāha ‘‘sabbo uppannabhāvo’’ti. Uppannadhammabhāvo ‘‘uppannā dhammā’’ti padena gahitadhammabhāvo, vattamānadhammabhāvoti attho. Yo vā uppādādippatto attano ca sabhāvaṃ dhāreti paccayehi ca dhārīyati, so uppannadhammoti paccuppannabhāvo uppannadhammabhāvoti evamettha attho daṭṭhabbo. Uppannadhamme vatvā ‘‘anuppannā’’ti vacanaṃ na yathādhigatapaṭisedhananti kathamidaṃ paccetabbanti āha ‘‘yadi hī’’tiādi. Keci panettha ‘‘uppannāti padena atītāpi saṅgahitā. Yadi na saṅgahitā, nibbānaṃ viya tepi navattabbāti vattabbaṃ siyā , na ca tathā vutta’’nti vadanti, taṃ pana tesaṃ matimattameva. Ayaṃ pana tiko dvinnaṃ addhānaṃ vasena pūretvā dassitoti aṭṭhakathāyaṃ vakkhatīti. Evaṃ sante kasmā atītā navattabbāti na vuttāti? Dhammavasena asaṅgahitattābhāvato. Dhammavasena hi asaṅgahitaṃ nibbānaṃ tattha navattabbaṃ jātaṃ, na ca niyogato atītā nāma dhammā keci atthi, ye idha asaṅgahitattā navattabbā siyunti. Phalanibbattito kāraṇassa puretaraṃ nibbatti idha pariniṭṭhitasaddena vuccati, na tassa hutvā vigatabhāvoti āha ‘‘anāgate vā’’ti. Yato metteyyassa bhagavato uppajjanakaphalampi ‘‘uppādī’’ti vuccati.

    ೨೦. ಯಸ್ಸ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ತೇನಾನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಾಳಿಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಪಾಳಿ –

    20. Yassa jhānā vuṭṭhahitvātiādinā ‘‘tenānandā’’tiādipāḷiyā heṭṭhāpāḷiṃ atthavasena dasseti. Ayañhi tattha pāḷi –

    ‘‘ಕಥಞ್ಚಾನನ್ದ , ಭಿಕ್ಖು ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇತಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇತಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋತಿ ಸಮಾದಹತಿ। ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ…ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ಏವಂ ಖೋ…ಪೇ॰… ಸಮಾದಹತಿ। ಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ…ಪೇ॰… ಮುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತಮೇತಂ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಖೋ ಮೇ ಸುಞ್ಞತಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ…ಪೇ॰… ಮುಚ್ಚತೀತಿ, ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸುಞ್ಞತಂ…ಪೇ॰… ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ಸುಞ್ಞತಂ…ಪೇ॰… ಸೋ ಆನೇಞ್ಜಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಆನೇಞ್ಜಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಆನೇಞ್ಜಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ…ಪೇ॰… ಮುಚ್ಚತೀತಿ, ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೮)।

    ‘‘Kathañcānanda , bhikkhu ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiṃ karoti samādahati. Idhānanda, bhikkhu vivicceva…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho…pe… samādahati. So ajjhattaṃ suññataṃ manasi karoti, tassa ajjhattaṃ suññataṃ manasikaroto suññatāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccati. Evaṃ santametaṃ, ānanda, bhikkhu evaṃ sampajānāti ajjhattaṃ kho me suññataṃ manasikaroto ajjhattaṃ suññatāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccatīti, itiha tattha sampajāno hoti. So bahiddhā suññataṃ…pe… ajjhattabahiddhā suññataṃ…pe… so āneñjaṃ manasi karoti, tassa āneñjaṃ manasikaroto āneñjāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccatīti, itiha tattha sampajāno hoti. Tenānanda, bhikkhunā’’ti (ma. ni. 3.188).

    ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಸುಞ್ಞತಾದೀಸೂತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಆನೇಞ್ಜೇ ಚ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಪಾದಕಭೂತಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಪಗುಣಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ತತೋ ‘‘ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ನು ಖೋ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥಪಿ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ತತೋ ‘‘ಕಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ, ಕಾಲೇನ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ನು ಖೋ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥಪಿ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ತತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಹೋತುಕಾಮೋ ‘‘ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ನು ಖೋ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಆನೇಞ್ಜಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥಪಿ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ‘‘ಇದಾನಿ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪಕ್ಖನ್ದತೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠವೀರಿಯೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ಪನ ಸಾಧುಕಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಏವಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತೋ ಫರಸುಮ್ಹಿ ಅವಹನ್ತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಸಿತನಿಸಿತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಛಿಜ್ಜೇ ಫರಸು ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಹತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Tattha ajjhattasuññatādīsūti ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhā ca suññatāya āneñje ca. Paṭhamajjhānādisamādhinimitteti pādakabhūtapaṭhamajjhānādisamādhinimitte. Apaguṇapādakajjhānato vuṭṭhitassa hi ajjhattaṃ suññataṃ manasikaroto tattha cittaṃ na pakkhandati. Tato ‘‘parassa santāne nu kho katha’’nti bahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato ‘‘kālena attano santāne, kālena parassa santāne nu kho katha’’nti ajjhattabahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato ubhatobhāgavimutto hotukāmo ‘‘arūpasamāpattiyaṃ nu kho katha’’nti āneñjaṃ manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. ‘‘Idāni me cittaṃ na pakkhandatī’’ti vissaṭṭhavīriyena na bhavitabbaṃ, pādakajjhānameva pana sādhukaṃ punappunaṃ manasi kātabbaṃ, evamassa rukkhaṃ chindato pharasumhi avahante punappunaṃ nisitanisitaṃ kāretvā chindantassa chijje pharasu viya kammaṭṭhāne manasikāro vahatīti dassetuṃ ‘‘tasmiṃyevā’’tiādi vuttanti.

    ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅಸಮಾನತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ನನು ಯೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕ-ಸದ್ದೋ ಅಜ್ಝತ್ತಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರತಾವಿಸೇಸಮುಪಾದಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ಯತೋ ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಅಜ್ಝತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ‘‘ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವವಿಭಾವನಸಬ್ಭಾವತೋ ಇಧ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕದುಕೇ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಾವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ನ ಏತ್ಥ ಸದ್ದತೋ ಅಸಮಾನತಾಪಿ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಚೋದನಂ ವಿಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ। ತಂವಾಚಕಸ್ಸಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಜ್ಝತ್ತವಾಚಕಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ।

    Atthato ca asamānattāti idaṃ kasmā vuttaṃ. Nanu yesu atthesu ajjhatta-saddo vattati, te sabbe dassetvā idhādhippetatthaniddhāraṇatthaṃ atthuddhāravasenetaṃ vuttaṃ. Cakkhādīsu ca ajjhattika-saddo ajjhattānaṃ abbhantaratāvisesamupādāya pavattati, yato te ajjhattaajjhattāti vuccanti. Apica ‘‘cha ajjhattikānī’’ti idaṃ ajjhattika-saddassa cakkhādīnaṃ ajjhattabhāvavibhāvanasabbhāvato idha udāharaṇavasena vuttaṃ. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ajjhattikaduke ‘‘ajjhattāva ajjhattikā’’ti vuttaṃ. Evañca sati na ettha saddato asamānatāpi siyā, tasmāyeva yathāvuttacodanaṃ visodhento ‘‘ayaṃ panetthā’’tiādimāha. Tenāti tasmā. Taṃvācakassāti ajjhattajjhattavācakassa sakkā vattuṃ tadatthassa ajjhattabhāvasabbhāvato.

    ‘‘ನ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಸೋಭತಿ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮೋ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರತೋ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಂ ಅನುಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೬) ಪಬ್ಬಜಿತಾಸಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಾದಿನಿಕಾಮಲಾಭಿತಾಯ ಅಭಾವಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಾಯ, ‘‘ನಾಹಂ, ಆನನ್ದ, ಏಕಂ ರೂಪಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯತ್ಥ ರತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಭಿರತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಞ್ಞಥಾಭಾವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಸೋಕಪರಿ…ಪೇ॰… ಉಪಾಯಾಸಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೬) ಏವಂ ರೂಪಾದಿರತಿಯಾ ಚ ಆದೀನವಂ ವತ್ವಾ ಸಚೇ ಕೋಚಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞಜಾತಿಕೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಖೇತ್ತೇ ಪವಿಟ್ಠಾ ಗಾವಿಯೋ ವಿಯ ಅಮ್ಹೇಯೇವ ಗಣತೋ ನೀಹರತಿ, ಏಕೀಭಾವೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದೀಹಿ ಪರಿವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ವಚನೋಕಾಸುಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ತಥಾಗತೋ ಏಕಕೋವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಹಾರದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಸಙ್ಖತನಿಮಿತ್ತಾನಂ । ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತಂ। ಸುಞ್ಞತನ್ತಿ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ದುತಿಯೇ ವಿಕಪ್ಪೇ ಠಾನ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಚ್ಚಕಸುತ್ತೇನಾತಿ ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ –

    ‘‘Na kho, ānanda, bhikkhu sobhati saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikārato saṅgaṇikārāmataṃ anuyutto’’tiādinā (ma. ni. 3.186) pabbajitāsāruppassa nekkhammasukhādinikāmalābhitāya abhāvassa ca dassanena saṅgaṇikārāmatāya, ‘‘nāhaṃ, ānanda, ekaṃ rūpampi samanupassāmi, yattha rattassa yathābhiratassa rūpassa vipariṇāmaññathābhāvā na uppajjeyyuṃ sokapari…pe… upāyāsā’’ti (ma. ni. 3.186) evaṃ rūpādiratiyā ca ādīnavaṃ vatvā sace koci duppaññajātiko pabbajito vadeyya ‘‘sammāsambuddho khette paviṭṭhā gāviyo viya amheyeva gaṇato nīharati, ekībhāve niyojeti, sayaṃ pana rājarājamahāmattādīhi parivuto viharatī’’ti, tassa vacanokāsupacchedanatthaṃ cakkavāḷapariyantāya parisāya majjhe nisinnopi tathāgato ekakovāti dassanatthaṃ ‘‘ayaṃ kho panā’’ti desanā āraddhāti āha ‘‘tappaṭipakkhavihāradassanattha’’nti. Tattha sabbanimittānanti rūpādīnaṃ saṅkhatanimittānaṃ . Ajjhattanti visayajjhattaṃ. Suññatanti anattānupassanānubhāvanibbattaphalasamāpattiṃ. Tenevāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Tattha dutiye vikappe ṭhāna-saddo kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo. Saccakasuttenāti mahāsaccakasuttena. Tattha hi –

    ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಿ ಖೋ ಪನಾಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಅನೇಕಸತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಾ, ಅಪಿಸ್ಸು ಮಂ ಏಕಮೇಕೋ ಏವಂ ಮಞ್ಞತಿ ‘ಮಮೇವಾರಬ್ಭ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’ತಿ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾವದೇವ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಾಯ ತಥಾಗತೋ ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ। ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ, ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ, ಸಮಾದಹಾಮಿ ‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) –

    ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, anekasatāya parisāya dhammaṃ desetā, apissu maṃ ekameko evaṃ maññati ‘mamevārabbha samaṇo gotamo dhammaṃ desetī’ti. Na kho panetaṃ, aggivessana, evaṃ daṭṭhabbaṃ. Yāvadeva viññāpanatthāya tathāgato paresaṃ dhammaṃ desetīti. So kho ahaṃ, aggivessana, tassāyeva kathāya pariyosāne tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi, ekodiṃ karomi, samādahāmi ‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387) –

    ಆಗತನ್ತಿ।

    Āgatanti.

    ೨೨. ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅನಿದಸ್ಸನೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿಆದಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರೂಪಾಯತನತೋ ಅಞ್ಞೋ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ಪನ ಅತ್ಥಿ। ತತೋ ಚ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಕತೋತಿ ತದಞ್ಞಧಮ್ಮವಿಸೇಸಕರೋ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೋ ರೂಪಾಯತನತೋ ಅನಞ್ಞೋಪಿ ಅಞ್ಞೋ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಉಪಚರಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸತ್ಥಭೇದೋ। ಸಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ, ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾನಂ ಗನ್ಧರಸಾನಞ್ಚ, ಇತರೇಸಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾನಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪತನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಯೋಗ್ಯದೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನಂ, ಯೇನ ಪಟಿಹನನಭಾವೇನ। ಬ್ಯಾಪಾರಾದೀತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಅಕ್ಖಿಪಟಲಾದೀನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪರಿ ಚ ಸಂಸೀದನಲಙ್ಘನಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿಮಾಹ। ವಿಕಾರುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ, ವಿಸಯಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಭಾವೇನ ಅನುಗ್ಗಹೋ ಉಪಘಾತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    22. Aññehi anidassanehi aññaṃ viya katvā yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti. Dhammasabhāvasāmaññenātiādinā kiñcāpi rūpāyatanato añño nidassanabhāvo nāma natthi, dhammasabhāvo pana atthi. Tato ca rūpāyatanassa viseso nidassanabhāvena katoti tadaññadhammavisesakaro nidassanabhāvo rūpāyatanato anaññopi añño viya katvā upacaritoti dasseti. Atthaviseso sāmaññavisesatthabhedo. Sayaṃ sampattānaṃ phoṭṭhabbadhammānaṃ, nissayavasena sampattānaṃ ghānajivhākāyānaṃ gandharasānañca, itaresaṃ asampattānaṃ. Aññamaññapatanaṃ aññamaññassa yogyadese avaṭṭhānaṃ, yena paṭihananabhāvena. Byāpārādīti cittakiriyāvāyodhātuvipphāravasena akkhipaṭalādīnaṃ heṭṭhā upari ca saṃsīdanalaṅghanādippavattimāha. Vikāruppatti visadisuppatti, visayassa iṭṭhāniṭṭhabhāvena anuggaho upaghāto cāti attho.

    ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tikamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ೧. ತಿಕಮಾತಿಕಾ • 1. Tikamātikā

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ • Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ • Tikamātikāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact