Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱི-ཨནུཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ༡. ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜཾ

    1. Cittuppādakaṇḍaṃ

    ཏིཀམཱཏིཀཱཔདཝཎྞནཱ

    Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ༡. ཏེནཱཏི ཝེདནཱསདྡེན། སབྦཔདེཧཱིཏི ཏཱིཧི པདེཧི ལདྡྷནཱམོ ཧོཏི ཨཝཡཝདྷམྨེནཱཔི སམུདཱཡསྶ ཨཔདིསིཏབྦཏོ ཡཐཱ ‘‘སམཾ ཙུཎྞ’’ནྟི། ཙོདཀོ ཡཐཱདྷིཔྤེཏམཏྠཾ ཨཔྤཊིཔཛྫམཱནོ ཝིབྷཏྟིཨནྟསྶེཝ པདབྷཱཝཾ སལླཀྑེཏྭཱ ‘‘ནནུ སུཁཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙོདེཏི། ཨིཏརོ ‘‘ཨདྷིཔྤེཏཔྤཀཱརཏྠགམཀསྶཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཏྟནོ ཨདྷིཔྤཱཡཾ ཝིཝརཏི། ཏེན ‘‘ཝཱཀྱཾ ཨིདྷ པདནྟི ཝུཏྟ’’ནྟི དསྶེཏི། ཧེཏུཔདསཧེཏུཀཔདཱདཱིཧཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ནཧེཏུཔདཨཧེཏུཀཔདཧེཏུསམྤཡུཏྟཔདཱནི ཧེཏུཝིཔྤཡུཏྟཔདམྤི ཝཱ སངྒཎྷཱཏི།

    1. Tenāti vedanāsaddena. Sabbapadehīti tīhi padehi laddhanāmo hoti avayavadhammenāpi samudāyassa apadisitabbato yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Codako yathādhippetamatthaṃ appaṭipajjamāno vibhattiantasseva padabhāvaṃ sallakkhetvā ‘‘nanu sukhāyā’’tiādinā codeti. Itaro ‘‘adhippetappakāratthagamakassā’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Tena ‘‘vākyaṃ idha padanti vutta’’nti dasseti. Hetupadasahetukapadādīhīti ādi-saddena nahetupadaahetukapadahetusampayuttapadāni hetuvippayuttapadampi vā saṅgaṇhāti.

    ཨུབྷཡེཀཔདཝསེནཱཏི ཨུབྷཡཔདཝསེན ཧེཏུདུཀསམྦནྡྷོ, ཨེཀཔདཝསེན སཧེཏུཀདུཀསམྦནྡྷོ། ཏཐཱཏི ཨུབྷཡེཀཔདཝསེན། ཨེཏྠ ཙ སཧེཏུཀཧེཏུསམྤཡུཏྟདུཀཱཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱ ཧེཏུགོཙྪཀེ པཋམདུཀསམྦནྡྷཱ དུཏིཡཏཏིཡདུཀཱ, པཋམདུཀདུཏིཡདུཀསམྦནྡྷཱ ཙཏུཏྠཚཊྛདུཀཱ, པཋམདུཀཏཏིཡདུཀསམྦནྡྷོ པཉྩམོ དུཀོ, ཨེཝཾ ཨཱསཝགོཙྪཀཱདཱིསུཔཱིཏི ནཡཾ དསྶེཏི། སཀྐཱ ཧི ཨིམིནཱཝ ནཡེན ཏེསུཔི དུཀནྟརསམྦནྡྷོ ཝིཉྙཱཏུཾ, ཀེཝལཾ པན ཨཱསཝགོཙྪཀཱདཱིསུ དུཏིཡདུཀཏཏིཡདུཀསམྦནྡྷོ ཨོསཱནདུཀོ, ཀིལེསགོཙྪཀེ ཙ དུཏིཡཙཏུཏྠདུཀསམྦནྡྷོཏི། དྷམྨཱནཾ སཱཝསེསནིརཝསེསབྷཱཝེན ཏིཀདུཀཱནཾ སཔྤདེསནིཔྤདེསཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཡེཧི ཏིཀདུཀཱ སཱཝསེསཱཏི པདིསྶནྟི ཨཔདིསྶནྟི, ཏེ ཨསངྒཧིཏདྷམྨཱཔདེསོ། ཨེཝཾ སཏི ‘‘ཨསངྒཧིཏོ’’ཏི ཝིསེསནཾ ཀིམཏྠིཡནྟི? ཨེཏསྶེཝཏྠསྶ པཱཀཊཀརཎཏྠཾ དཊྛབྦཾ། ཨཐ ཝཱ པདིསྶཏི ཨེཏེན སམུདཱཡོཏི པདེསོ, ཨཝཡཝོ། ‘‘སཱམཉྙཛོཏནཱ ཝིསེསེ ཨཝཏིཊྛཏཱི’’ཏི ཡཐཱདྷིཔྤེཏཾ ཝིསེསཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨསངྒཧིཏོ’’ཏི ཨཱཧ།

    Ubhayekapadavasenāti ubhayapadavasena hetudukasambandho, ekapadavasena sahetukadukasambandho. Tathāti ubhayekapadavasena. Ettha ca sahetukahetusampayuttadukātiādinā yathā hetugocchake paṭhamadukasambandhā dutiyatatiyadukā, paṭhamadukadutiyadukasambandhā catutthachaṭṭhadukā, paṭhamadukatatiyadukasambandho pañcamo duko, evaṃ āsavagocchakādīsupīti nayaṃ dasseti. Sakkā hi imināva nayena tesupi dukantarasambandho viññātuṃ, kevalaṃ pana āsavagocchakādīsu dutiyadukatatiyadukasambandho osānaduko, kilesagocchake ca dutiyacatutthadukasambandhoti. Dhammānaṃ sāvasesaniravasesabhāvena tikadukānaṃ sappadesanippadesatā vuttāti yehi tikadukā sāvasesāti padissanti apadissanti, te asaṅgahitadhammāpadeso. Evaṃ sati ‘‘asaṅgahito’’ti visesanaṃ kimatthiyanti? Etassevatthassa pākaṭakaraṇatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā padissati etena samudāyoti padeso, avayavo. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti yathādhippetaṃ visesaṃ dassento ‘‘asaṅgahito’’ti āha.

    ཨནཝཛྫཏྠོ ཨཝཛྫཝིརཧཏྠོ། ནཱམཾ སཉྙཱ, ཀིརིཡཱ ཀརཎཾ, པཡོཛནཾ རཐརཐངྒཝིབྷཱཝནེན ཏེསཾ པཀཱརཏོ ཡོཛནཾ། ཀུསེན ཉཱཎེན ལཱཏབྦཱཏི ཀུསལཱཏི ཨཡམཏྠོ ཉཱཎསམྤཡུཏྟཱནཾ ཏཱཝ ཧོཏུ, ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱནཾ ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱནམྤཱི’’ཏིཨཱདི། ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱཔི ཧི ཉཱཎེནེཝ པཝཏྟིཡནྟི ཧིཏསུཁཧེཏུབྷཱུཏཱཡ པཝཏྟིཡཱ པཉྙཝནྟཱནཾ པཊིཔཏྟིབྷཱཝཏོ། ན ཧི ཨནྟརེན ཡོནིསོམནསིཀཱརཾ ཀུསལུཔྤཏྟི ཨཏྠཱིཏི། ‘‘ཡདི ཀུསལསྶ ཨུབྷཡབྷཱགགཏཾ སཾཀིལེསལཝནཾ པཱཀཊཾ སིཡཱ, ཀུསཱ ཝིཡ ལུནནྟཱིཏི ཀུསལཱཏི ཨཡམཏྠོ ཡུཏྟོ སིཡཱ’’ཏི ཀོཙི ཝདེཡྻཱཏི ཨཱསངྐཱཡ ཨཱཧ ‘‘སམྨཔྤདྷཱནདྭཡཾ ཝིཡཱ’’ཏི།

    Anavajjattho avajjavirahattho. Nāmaṃ saññā, kiriyā karaṇaṃ, payojanaṃ ratharathaṅgavibhāvanena tesaṃ pakārato yojanaṃ. Kusena ñāṇena lātabbāti kusalāti ayamattho ñāṇasampayuttānaṃ tāva hotu, ñāṇavippayuttānaṃ kathanti āha ‘‘ñāṇavippayuttānampī’’tiādi. Ñāṇavippayuttāpi hi ñāṇeneva pavattiyanti hitasukhahetubhūtāya pavattiyā paññavantānaṃ paṭipattibhāvato. Na hi antarena yonisomanasikāraṃ kusaluppatti atthīti. ‘‘Yadi kusalassa ubhayabhāgagataṃ saṃkilesalavanaṃ pākaṭaṃ siyā, kusā viya lunantīti kusalāti ayamattho yutto siyā’’ti koci vadeyyāti āsaṅkāya āha ‘‘sammappadhānadvayaṃ viyā’’ti.

    ན ཙཱཏིཨཱདིནཱ ‘‘སབྷཱཝཾ དྷཱརེནྟཱི’’ཏི ཨེཏྠ པརམཏྠཏོ ཀཏྟུཀམྨསྶ ཙ བྷེདོ ནཏྠི, ཀཔྤནཱསིདྡྷོ ཨེཝ པན བྷེདོཏི དསྶེཏི། ཏཏྠ ནཱམཝསེན ཝིཉྙཱཏཱཝིཉྙཱཏེཏི ཡེསཾ ‘‘དྷམྨཱ’’ཏི ཨིམིནཱ པརིཡཱཡེན ཨཝིཉྙཱཏཱ སབྷཱཝཱ, ‘‘སབྷཱཝཾ དྷཱརེནྟཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཙ པརིཡཱཡེན ཝིཉྙཱཏཱ, ཏེསཾ ཝསེན ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཨེཏྠ ཙ པཋམོ ཨཏྠོ སངྑཏཱསངྑཏདྷམྨཝསེན ཝུཏྟོ, དུཏིཡོ སངྑཏཝསེན, ཏཏིཡོ སངྑཏཱསངྑཏཔཉྙཏྟིདྷམྨཝསེནཱཏི དཊྛབྦཾ།

    Na cātiādinā ‘‘sabhāvaṃ dhārentī’’ti ettha paramatthato kattukammassa ca bhedo natthi, kappanāsiddho eva pana bhedoti dasseti. Tattha nāmavasena viññātāviññāteti yesaṃ ‘‘dhammā’’ti iminā pariyāyena aviññātā sabhāvā, ‘‘sabhāvaṃ dhārentī’’ti iminā ca pariyāyena viññātā, tesaṃ vasena evaṃ vuttaṃ. Ettha ca paṭhamo attho saṅkhatāsaṅkhatadhammavasena vutto, dutiyo saṅkhatavasena, tatiyo saṅkhatāsaṅkhatapaññattidhammavasenāti daṭṭhabbaṃ.

    ཀུསལཔཊིསེདྷནཾ ཀུསལཱབྷཱཝོ ཨེཝ། ཨབྷཱཝོ ཧི སཏྟཱཔཊིསེདྷོཏི། དྷམྨོཏི སབྷཱཝདྷམྨོ། ཨཀུསལཝཙནེན ན ཀོཙི ཨཏྠོ སབྷཱཝདྷམྨསྶ ཨབོདྷཀཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཐ སིཡཱ ཨཀུསལཝཙནེན ཀོཙི ཨཏྠོ ཨསབྷཱཝདྷམྨབོདྷཀཏྟེཔི ‘‘པཉྙཏྟིདྷམྨཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝིཡ, ཨེཝཾ སཏི ‘‘ཨནབྱཱཀཏཱ’’ཏི ཙ ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ, ཏཏོ ཙཱཡཾ ཙཏུཀྐོ ཨཱཔཛྫཏི, ན ཏིཀོ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ དུཀཙཏུཀྐབྷཱཝོ ཨནབྱཱཀཏཝོཧཱརོ ཙ ནཏྠི, སོ ཙ ཝུཏྟནཡེན ཨབྷཱཝམཏྟཝཙནེ ཨཱཔཛྫཏི, ཏསྨཱ། སབྷཱཝདྷཱརཎཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘དྷཱརཱིཡནྟི པཙྩཡེཧཱི’’ཏི ཨཡམཏྠོ སངྒཧིཏོ། ཉེཡྻཔརིཡཱཡེན པན དྷམྨ-སདྡེནཱཡཾ དོསོཏི ནནུ ཨཉེཡྻཔརིཡཱཡེཔི དྷམྨ-སདྡེ ན ཀོཙི དོསོཏི? ན, ཝུཏྟདོསཱནཏིཝཏྟནཏོ།

    Kusalapaṭisedhanaṃ kusalābhāvo eva. Abhāvo hi sattāpaṭisedhoti. Dhammoti sabhāvadhammo. Akusalavacanena na koci attho sabhāvadhammassa abodhakattāti adhippāyo. Atha siyā akusalavacanena koci attho asabhāvadhammabodhakattepi ‘‘paññattidhammā’’tiādīsu viya, evaṃ sati ‘‘anabyākatā’’ti ca vattabbaṃ siyā, tato cāyaṃ catukko āpajjati, na tiko. Tasmāti yasmā dukacatukkabhāvo anabyākatavohāro ca natthi, so ca vuttanayena abhāvamattavacane āpajjati, tasmā. Sabhāvadhāraṇādīti ādi-saddena ‘‘dhārīyanti paccayehī’’ti ayamattho saṅgahito. Ñeyyapariyāyena pana dhamma-saddenāyaṃ dosoti nanu añeyyapariyāyepi dhamma-sadde na koci dosoti? Na, vuttadosānativattanato.

    པཱརིསེསེནཱཏི ཨེཏྠ ནནུ ཨཡམཀཱརོ ན-ཨཏྠཏྟཡསྶེཝ ཛོཏཀོ, ཨཐ ཁོ ‘‘ཨཧེཏུཀཱ དྷམྨཱ, ཨབྷིཀྑུཀོ ཨཱཝཱསོ’’ཏི ཏཾཡོགནིཝཏྟིཡཱ, ‘‘ཨཔྤཙྩཡཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏཾསམྦནྡྷིབྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ། པཙྩཡུཔྤནྣཉྷི པཙྩཡསམྦནྡྷཱིཏི ཨཔྤཙྩཡུཔྤནྣཏྟཱ ཨསམྦནྡྷིཏཱ ཨེཏྠ ཛོཏཱིཡཏི། ‘‘ཨནིདསྶནཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏཾསབྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ། ནིདསྶནཉྷི དཊྛབྦཏཱ། ཨཐ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ ནིདསྶནཾ, ཏགྒཡ྄ཧབྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ, ཏཐཱ ‘‘ཨནཱསཝཱ དྷམྨཱ’’ཏི། ‘‘ཨཔྤཊིགྷཱ དྷམྨཱ ཨནཱརམྨཎཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏཾཀིཙྩནིཝཏྟིཡཱ། ‘‘ཨརཱུཔིནོ དྷམྨཱ ཨཙེཏསིཀཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏབྦྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ། ཏདཉྙཏཱ ཧི ཨེཏྠ པཀཱསཱིཡཏི། ‘‘ཨམནུསྶོ’’ཏི ཏབྦྷཱཝམཏྟནིཝཏྟིཡཱ། མནུསྶཏྟམཏྟཾ ནཏྠི ཨཉྙཾ སམཱནནྟི སདིསཏཱ ཧེཏྠ སཱུཙིཡཏི། ‘‘ཨསམཎོ སམཎཔཊིཉྙོ ཨཔུཏྟོ’’ཏི ཏཾསམྦྷཱཝནགུཎནིཝཏྟིཡཱ། གརཧཱ ཧི ཨེཏྠ ཉཱཡཏི། ‘‘ཀཙྩི ནུ བྷོཏོ ཨནཱམཡཱ, ཨནུདརཱ ཀཉྙཱ’’ཏི ཏདཔྤབྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ། ‘‘ཨནུཔྤནྣཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏཾསདིསབྷཱཝནིཝཏྟིཡཱ། ཨཏཱིཏཱནཉྷི ཨུཔྤནྣཔུབྦཏྟཱ ཨུཔཱདིདྷམྨཱནཉྩ པཙྩཡེཀདེསནིཔྥཏྟིཡཱ ཨཱརདྡྷུཔྤཱདབྷཱཝཏོ ཀཱལཝིནིམུཏྟསྶ ཙ ཝིཛྫམཱནཏྟཱ ཨུཔྤནྣཱནུཀཱུལཏཱ, པགེཝ པཙྩུཔྤནྣཱནནྟི ཏབྦིདྷུརབྷཱཝོ ཨེཏྠ ཝིཉྙཱཡཏི། ‘‘ཨསེཀྑཱ དྷམྨཱ’’ཏི ཏདཔརིཡོསཱནནིཝཏྟིཡཱ། ཏཾནིཊྛཱནཉྷེཏྠ པཀཱསཱིཡཏཱིཏི ཨེཝམནེཀེསཾ ཨཏྠཱནཾ ཛོཏཀོ, ཏཏྠ ཀིཾ ཝུཙྩཏེ ཨཏྠདྭཡམེཝ ཝཏྭཱ པཱརིསེསེནཱཏི? ཨིཏརེསཾ ཨེཏྠ སུཝིདཱུརབྷཱཝཏོ། ན ཧི ཀུསལཝིཔྤཡུཏྟཱདཱིནཾ དྷམྨཱནཾ ཨཀུསལབྷཱཝོ ཡུཛྫཏི།

    Pārisesenāti ettha nanu ayamakāro na-atthattayasseva jotako, atha kho ‘‘ahetukā dhammā, abhikkhuko āvāso’’ti taṃyoganivattiyā, ‘‘appaccayā dhammā’’ti taṃsambandhibhāvanivattiyā. Paccayuppannañhi paccayasambandhīti appaccayuppannattā asambandhitā ettha jotīyati. ‘‘Anidassanā dhammā’’ti taṃsabhāvanivattiyā. Nidassanañhi daṭṭhabbatā. Atha cakkhuviññāṇaṃ nidassanaṃ, taggayhabhāvanivattiyā, tathā ‘‘anāsavā dhammā’’ti. ‘‘Appaṭighā dhammā anārammaṇā dhammā’’ti taṃkiccanivattiyā. ‘‘Arūpino dhammā acetasikā dhammā’’ti tabbhāvanivattiyā. Tadaññatā hi ettha pakāsīyati. ‘‘Amanusso’’ti tabbhāvamattanivattiyā. Manussattamattaṃ natthi aññaṃ samānanti sadisatā hettha sūciyati. ‘‘Asamaṇo samaṇapaṭiñño aputto’’ti taṃsambhāvanaguṇanivattiyā. Garahā hi ettha ñāyati. ‘‘Kacci nu bhoto anāmayā, anudarā kaññā’’ti tadappabhāvanivattiyā. ‘‘Anuppannā dhammā’’ti taṃsadisabhāvanivattiyā. Atītānañhi uppannapubbattā upādidhammānañca paccayekadesanipphattiyā āraddhuppādabhāvato kālavinimuttassa ca vijjamānattā uppannānukūlatā, pageva paccuppannānanti tabbidhurabhāvo ettha viññāyati. ‘‘Asekkhā dhammā’’ti tadapariyosānanivattiyā. Taṃniṭṭhānañhettha pakāsīyatīti evamanekesaṃ atthānaṃ jotako, tattha kiṃ vuccate atthadvayameva vatvā pārisesenāti? Itaresaṃ ettha suvidūrabhāvato. Na hi kusalavippayuttādīnaṃ dhammānaṃ akusalabhāvo yujjati.

    ཨཀུསལསདྡསྶ ཨུཙྩཱརཎཱནནྟརཾ ཝིནེཡྻཱནཾ ཀུསལཔཊིཔཀྑབྷཱུཏེ ཨཏྠེ པཊིཔཏྟིབྷཱཝཏོ ཏཏྠ ནིརུལ༹ྷཏཱ དཊྛབྦཱ། ‘‘ཝིརུདྡྷསབྷཱཝཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ ཀིཙྩཝིརོདྷཱདཱིནམྤི ཏདནྟོགདྷཏྟཱ, ཝིརུདྡྷསབྷཱཝཏྟེཔི ཝིནཱསཀཝིནཱསིཏབྦབྷཱཝོ ཀུསལཱཀུསལེསུ ནིཡཏོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཔྤཧེཡྻབྷཱཝཏོ’’ཏི ཨཱཧ། ཨིཏརཐཱ ཀུསལཱནམྤི ཨཀུསལེཧི པཧཱཏབྦབྷཱཝེ ཨཙྩནྟཾ སམུཙྪིནྣཀུསལམཱུལཏྟཱ ཨཔཱཡཔཱུརཀཱ ཨེཝ སཏྟཱ སིཡུཾ། ཡཾ པན ‘‘དྷམྨཱཔི ཝོ, བྷིཀྑཝེ, པཧཱཏབྦཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༢༤༠) ཝུཏྟཾ, ཏཾ ‘‘རཱུཔཾ, བྷིཀྑཝེ, ན ཏུམྷཱཀཾ, ཏཾ པཛཧཐཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༣.༣༣) ཝིཡ ཏདཱརམྨཎསཾཀིལེསཔྤཧཱནཝསེན པརིཡཱཡེན ཝུཏྟཾ། ཡཐཱཧ ‘‘ན ཧི ཀུསལཱ ཨཀུསལེཧི པཧཱཏབྦཱ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ མཱུལཊཱི ༡)།

    Akusalasaddassa uccāraṇānantaraṃ vineyyānaṃ kusalapaṭipakkhabhūte atthe paṭipattibhāvato tattha niruḷhatā daṭṭhabbā. ‘‘Viruddhasabhāvattā’’ti vuttaṃ kiccavirodhādīnampi tadantogadhattā, viruddhasabhāvattepi vināsakavināsitabbabhāvo kusalākusalesu niyatoti dassetuṃ ‘‘tappaheyyabhāvato’’ti āha. Itarathā kusalānampi akusalehi pahātabbabhāve accantaṃ samucchinnakusalamūlattā apāyapūrakā eva sattā siyuṃ. Yaṃ pana ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240) vuttaṃ, taṃ ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahathā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.33) viya tadārammaṇasaṃkilesappahānavasena pariyāyena vuttaṃ. Yathāha ‘‘na hi kusalā akusalehi pahātabbā’’ti (dha. sa. mūlaṭī 1).

    ཕསྶཱདིཝཙནེཧི ཏཾནིདྡེསབྷཱུཏེཧི། ཏབྦཙནཱིཡབྷཱཝེནཱཏི ཏེཧི ‘‘སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ དྷམྨཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནེཧི ཨབྷིདྷེཡྻབྷཱཝེན། ཡཐཱ ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཱདིཨཏྠཱ ཀུསལཱདིཝཙནེཧི, ཨེཝཾ ཨཝིཔཱཀཏྠཱ ཨབྱཱཀཏཝཙནེན བོདྷིཏཱ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨབྱཱཀཏཝཙནེནེཝ ཙཱ’’ཏི། ཀཱརཎཾ ཨཝཏྭཱཏི ཨིདྷ ཝུཏྟབྷཱཝེན ཨནུཝཏྟམཱནཏྟཱཏི ཀཱརཎཾ ཨཝཏྭཱ། ཨཉྙཱ…པེ॰… ནིཝཱརེཏབྦོཏི ཨེཏེན ཀུསལཱཀུསལསདྡཱ ཝིཡ ཀུསལཱཀུསལསབྷཱཝཱནཾ ཏདུབྷཡཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨབྱཱཀཏསདྡོ བོདྷཀོཏི དསྶེཏི། ན ཧི ཨཝིཔཱཀཝཙནཾ ཝུཏྟཾ, ཨཀུསལཝཙནཉྩ ཨཝུཏྟཾ། ཡཏོ ཨཝིཔཱཀཝཙནསྶ ཨདྷིཀཏབྷཱཝོ ཨཀུསལསྶ ཙ ཏབྦཙནཱིཡབྷཱཝེན ཨཀཐིཏབྷཱཝོ སིཡཱ, ཏསྨཱ ན ཨཀུསལཱནཾ ཨབྱཱཀཏཏཱཏི ཨཡཾ ཨཀུསལཱནཾ ཨནབྱཱཀཏབྷཱཝེ ཡོཛནཱ།

    Phassādivacanehi taṃniddesabhūtehi. Tabbacanīyabhāvenāti tehi ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā dhammā’’tiādivacanehi abhidheyyabhāvena. Yathā anavajjasukhavipākādiatthā kusalādivacanehi, evaṃ avipākatthā abyākatavacanena bodhitā evāti āha ‘‘abyākatavacaneneva cā’’ti. Kāraṇaṃ avatvāti idha vuttabhāvena anuvattamānattāti kāraṇaṃ avatvā. Aññā…pe… nivāretabboti etena kusalākusalasaddā viya kusalākusalasabhāvānaṃ tadubhayaviparītasabhāvānaṃ dhammānaṃ abyākatasaddo bodhakoti dasseti. Na hi avipākavacanaṃ vuttaṃ, akusalavacanañca avuttaṃ. Yato avipākavacanassa adhikatabhāvo akusalassa ca tabbacanīyabhāvena akathitabhāvo siyā, tasmā na akusalānaṃ abyākatatāti ayaṃ akusalānaṃ anabyākatabhāve yojanā.

    ཏཾ པརིཧརིཏུནྟི ཨབྱཱཀཏནིཝཏྟནམཱཧ། ཡདི ཨེཝཾ ‘‘སུཁཝིཔཱཀཱནཝཛྫཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ། ཨནཝཛྫཱ ཧི བྱབྷིཙཱརིཏཱཡ ཝིསེསིཏབྦཱཏི? ན, སུཁཝིཔཱཀཝཙནསྶ ཝིསེསནབྷཱཝེན ཨགྒཧིཏཏྟཱ། སུཁཝིཔཱཀཝཙནེན ཧི ཀུསལབྷཱཝེ སམཏྟོ ཝིཉྙཱཡཏི, ཨནཝཛྫཝཙནཾ པནེཏྠ ཀུསལཱནཾ ཨགརཧིཏབྦཏཱསངྑཱཏཾ ཀཉྩི ཝིསེསམཱཧ། ཏེནེཝ ཙ ཏསྶ ཝིསེསནབྷཱཝེན ཝུཏྟསྶ པཝཏྟིསུཁཏཱདིདསྶནབྷཱཝཾ སཡམེཝ ཝཀྑཏཱིཏི། མནོསམཱཙཱརཝིསེསབྷཱུཏཱ ཕལདྷམྨཱ ཝིསེསེན པཊིཔྤསྶདྡྷཱཝཛྫཱ ནཱམ ཧོནྟཱིཏི སམཱཙཱརཏྟཡཝསེན ཏསྨིཾ སུཏྟེ ཨནཝཛྫདྷམྨཱནཾ ཝུཏྟཏྟཱ ཙ ཏེ ཨནཝསེསཏོ སངྒཧེཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝིརཧིཏཱཝཛྫམཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཝཛྫཝིནཱསནབྷཱཝོ དསྶིཏོ ཀཎྷསུཀྐདྷམྨཱནཾ ཝཛ྄ཛྷགྷཱཏཀབྷཱཝསྶ ནིཡཏཏྟཱ། སཝིཔཱཀཏཱ ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ། སུཁོ ཝིཔཱཀོ ཨེཏེསནྟི སུཁཝིཔཱཀཱཏི ཨིམིནཱ སམཱསེན ཀུསལཱནཾ སུཁཝིཔཱཀཝནྟཏཱ ཝུཏྟཱ། སཱ ཙ ནེསཾ ན ཏཾསམངྒིཏཱཡ ཨསཧཝཏྟནཏོཏི ཏདུཔྤཱདནསམཏྠཏཱཏི ཝིཉྙཱཡཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘སུཁཝིཔཱཀཝིཔཙྩནསབྷཱཝཾ དསྶེཏཱི’’ཏི། ཡུཏྟམེཏནྟི པརམཏྠཏོ བྷེདཱབྷཱཝེཔི ཡཐཱཝུཏྟཝཙནཝཙནཱིཡབྷཱཝསངྑཱཏོ བྷེདོ ཏསྨིཾ ཨབྷིདྷེཡྻཏྠབྷཱུཏེ ཝཏྠུསྨིཾ ཨུཔཙཱརེན ཧོཏཱིཏི ཡུཏྟམེཏྠ ལཀྑཎལཀྑིཏབྦབྷཱཝེན བྷེདཝཙནཾ། བྷཝཏི ཧི སདྡཏྠཝིསེསམཏྟེནཔི ཨབྷིནྣེ ཝཏྠུསྨིཾ བྷེདཝཙནཾ ཡཐཱ ‘‘སིལཱཔུཏྟཀསྶ སརཱིར’’ནྟི།

    Taṃ pariharitunti abyākatanivattanamāha. Yadi evaṃ ‘‘sukhavipākānavajjā’’ti vattabbaṃ. Anavajjā hi byabhicāritāya visesitabbāti? Na, sukhavipākavacanassa visesanabhāvena aggahitattā. Sukhavipākavacanena hi kusalabhāve samatto viññāyati, anavajjavacanaṃ panettha kusalānaṃ agarahitabbatāsaṅkhātaṃ kañci visesamāha. Teneva ca tassa visesanabhāvena vuttassa pavattisukhatādidassanabhāvaṃ sayameva vakkhatīti. Manosamācāravisesabhūtā phaladhammā visesena paṭippassaddhāvajjā nāma hontīti samācārattayavasena tasmiṃ sutte anavajjadhammānaṃ vuttattā ca te anavasesato saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘virahitāvajjamattā’’ti vuttaṃ. Avajjavināsanabhāvo dassito kaṇhasukkadhammānaṃ vajjhaghātakabhāvassa niyatattā. Savipākatā vipākadhammatā. Sukho vipāko etesanti sukhavipākāti iminā samāsena kusalānaṃ sukhavipākavantatā vuttā. Sā ca nesaṃ na taṃsamaṅgitāya asahavattanatoti taduppādanasamatthatāti viññāyatīti vuttaṃ ‘‘sukhavipākavipaccanasabhāvaṃ dassetī’’ti. Yuttametanti paramatthato bhedābhāvepi yathāvuttavacanavacanīyabhāvasaṅkhāto bhedo tasmiṃ abhidheyyatthabhūte vatthusmiṃ upacārena hotīti yuttamettha lakkhaṇalakkhitabbabhāvena bhedavacanaṃ. Bhavati hi saddatthavisesamattenapi abhinne vatthusmiṃ bhedavacanaṃ yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti.

    ཝིནཱཔི བྷཱཝཱབྷིདྷཱཡིནཱ སདྡེན བྷཱཝཔྤདྷཱནོ ནིདྡེསོ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨནཝཛྫཝཙནེན ཨནཝཛྫཏྟཾ ཨཱཧཱ’’ཏི། ཨེཝཉྩེཏྠ པདཝིགྒཧོ གཧེཏབྦོ – ན ཨཝཛྫཾ ཨནཝཛྫཾ, ཨཝཛྫཔཊིཔཀྑཏཱཡ ཨགརཧིཏབྦསབྷཱཝོ། སུཁོ ཝིཔཱཀོ ཨསྶཱཏི སུཁཝིཔཱཀཾ, སུཁཝིཔཱཀཝིཔཙྩནསམཏྠཏཱ། ཨནཝཛྫཉྩ ཏཾ སུཁཝིཔཱཀཉྩཱཏི ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཾ, ཏཾ ལཀྑཎཾ ཨེཏེསནྟི ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀལཀྑཎཱ། ཨཐ ཝཱ པུབྦེ ཝིཡ ཨནཝཛྫཾ, ཝིཔཙྩནཾ ཝིཔཱཀོ, སུཁསྶ ཝིཔཱཀོ སུཁཝིཔཱཀོ, ཨནཝཛྫཉྩ སུཁཝིཔཱཀོ ཙ ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཾ ཨེཀཏྟཝསེན། ཏཾ ལཀྑཎཾ ཨེཏེསནྟི ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀལཀྑཎཱ། ཀིཾ པནེཏྠ ཀཱརཎཾ པདདྭཡཔརིགྒཧེ, ནནུ ཨེཀེནེཝ པདེན ཨིཊྛཔྤསིདྡྷི། ཡདིཔི ‘‘ཨཝཛྫརཧིཏཾ ཨནཝཛྫ’’ནྟི ཨིམསྨིཾ པན པཀྑེ ཨབྱཱཀཏནིཝཏྟནཏྠཾ སུཁཝིཔཱཀགྒཧཎཾ ཀཏྟབྦཾ སིཡཱ, སུཁཝིཔཱཀགྒཧཎེ པན ཀཏེ ཨནཝཛྫགྒཧཎཾ ན ཀཏྟབྦམེཝ། ‘‘ཨཝཛྫཔཊིཔཀྑཱ ཨནཝཛྫཱ’’ཏི ཨེཏསྨིཾ པན པཀྑེ སུཁཝིཔཱཀགྒཧཎཉྩཱཏི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཏཏྠ ཨནཝཛྫཝཙནེནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏེན པཝཏྟིསུཁསུཁཝིཔཱཀཏཱཨཏྟསུདྡྷིཝིསུདྡྷཝིཔཱཀཏཱཨཀུསལཨབྱཱཀཏསབྷཱཝནིཝཏྟིརསཔཙྩུཔཊྛཱནཔདཊྛཱནཝིསེསདཱིཔནཏོ ཨེཝཾ ཝིཔུལཔྤཡོཛནཏྠོ པདདྭཡཔརིགྒཧོཏི དསྶེཏི། སུཁ-སདྡསྶ ཨིཊྛཔརིཡཱཡཏཱ ཝིཡ ‘‘ནིབྦཱནཔརམཾ སུཁཾ (དྷ॰ པ॰ ༢༠༣-༢༠༤), སུཁཱ ཝིརཱགཏཱ ལོཀེ (ཨུདཱ॰ ༡༡), ཏེསཾ ཝཱུཔསམོ སུཁོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༢༢༡, ༢༧༢) སངྑཱརདུཀྑཱུཔསམཔརིཡཱཡཏཱཔི ཝིཛྫཏི, ཏཾཨཝིཔཱཀཏཱཡ པན ཨིདྷ སུཁཝིཔཱཀབྷཱཝོ ན སཀྐཱ ཝཏྟུནྟི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘སངྑཱ…པེ॰… ནཏྠཱི’’ཏི། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ཏེབྷཱུམཀཀུསལཱནམྤི ཝིཝཊྚསནྣིསྶཡབྷཱཝེན པཝཏྟིསབྷཱཝཏྟཱ ཀིཉྩཱཔི སབྦེ ཀུསལཱ སངྑཱརདུཀྑཱུཔསམསུཁནིཔྥཱདཀཱ སམྦྷཝནྟི, ཡཐཱཝུཏྟསུཁསྶ པན ཨཝིཔཱཀབྷཱཝཏོ ན ཨེཏེན པདེན ཀུསལཱནཾ སུཁཝིཔཱཀཏཱ སམྦྷཝཏཱིཏི། ཝིཔཀྐབྷཱཝམཱཔནྣེསུ ཨརཱུཔདྷམྨེསུ ནིརུལ༹ྷཏྟཱ ཝིཔཱཀ-སདྡསྶ ‘‘ཡདི པནཱ’’ཏི སཱསངྐཾ ཝདཏི།

    Vināpi bhāvābhidhāyinā saddena bhāvappadhāno niddeso hotīti vuttaṃ ‘‘anavajjavacanena anavajjattaṃ āhā’’ti. Evañcettha padaviggaho gahetabbo – na avajjaṃ anavajjaṃ, avajjapaṭipakkhatāya agarahitabbasabhāvo. Sukho vipāko assāti sukhavipākaṃ, sukhavipākavipaccanasamatthatā. Anavajjañca taṃ sukhavipākañcāti anavajjasukhavipākaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ etesanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā. Atha vā pubbe viya anavajjaṃ, vipaccanaṃ vipāko, sukhassa vipāko sukhavipāko, anavajjañca sukhavipāko ca anavajjasukhavipākaṃ ekattavasena. Taṃ lakkhaṇaṃ etesanti anavajjasukhavipākalakkhaṇā. Kiṃ panettha kāraṇaṃ padadvayapariggahe, nanu ekeneva padena iṭṭhappasiddhi. Yadipi ‘‘avajjarahitaṃ anavajja’’nti imasmiṃ pana pakkhe abyākatanivattanatthaṃ sukhavipākaggahaṇaṃ kattabbaṃ siyā, sukhavipākaggahaṇe pana kate anavajjaggahaṇaṃ na kattabbameva. ‘‘Avajjapaṭipakkhā anavajjā’’ti etasmiṃ pana pakkhe sukhavipākaggahaṇañcāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tattha anavajjavacanenā’’tiādi. Tena pavattisukhasukhavipākatāattasuddhivisuddhavipākatāakusalaabyākatasabhāvanivattirasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavisesadīpanato evaṃ vipulappayojanattho padadvayapariggahoti dasseti. Sukha-saddassa iṭṭhapariyāyatā viya ‘‘nibbānaparamaṃ sukhaṃ (dha. pa. 203-204), sukhā virāgatā loke (udā. 11), tesaṃ vūpasamo sukho’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272) saṅkhāradukkhūpasamapariyāyatāpi vijjati, taṃavipākatāya pana idha sukhavipākabhāvo na sakkā vattunti dassento āha ‘‘saṅkhā…pe… natthī’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – tebhūmakakusalānampi vivaṭṭasannissayabhāvena pavattisabhāvattā kiñcāpi sabbe kusalā saṅkhāradukkhūpasamasukhanipphādakā sambhavanti, yathāvuttasukhassa pana avipākabhāvato na etena padena kusalānaṃ sukhavipākatā sambhavatīti. Vipakkabhāvamāpannesu arūpadhammesu niruḷhattā vipāka-saddassa ‘‘yadi panā’’ti sāsaṅkaṃ vadati.

    ཡཐཱསམྦྷཝནྟི སཧ ཨཝཛྫེནཱཏི སཱཝཛྫཱ, གརཧིཏབྦབྷཱཝཡུཏྟཱ། ཏེན ནེསཾ གརཧིཏབྦསབྷཱཝཾ དསྶེཏི། ཨཉྙེཔི ཨཏྠི དུཀྑབྷཱཝེན གརཧིཏབྦསབྷཱཝཱ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱཏི སཱཝཛྫཝཙནམཏྟེན ཏེསམྤི ཨཀུསལཏཱཔཏྟིདོསཾ དིསྭཱ ཏཾ པརིཧརིཏུཾ དུཀྑཝིཔཱཀཝཙནམཱཧ། ཨཝཛྫ-སདྡོ ཝཱ རཱགཱདཱིསུ ཨེཀནྟཱཀུསལེསུ ནིརུལ༹ྷོཏི ཏཾསཧཝཏྟིདྷམྨཱནཾ ཨེཝ སཱཝཛྫབྷཱཝེ ཀུསལཱབྱཱཀཏེཧི ཨཀུསལཱནཾ ཝིསེསོ སཱཝཛྫཝཙནེནེཝ དསྶིཏོ། ཨབྱཱཀཏེཧི པན ཝིསིཊྛཾ ཀུསལཱཀུསལཱནཾ སཱདྷཱརཎཾ སཝིཔཱཀཏཱལཀྑཎནྟི ཏསྨིཾ ལཀྑཎེ ཝིསེསདསྶནཏྠཾ དུཀྑཝིཔཱཀལཀྑཎཾ ཝུཏྟཾ། ཨིཏོ པརཾ ‘‘དུཀྑོ ཝིཔཱཀོ ཨེཏེསནྟི དུཀྑཝིཔཱཀཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སུཁཝིཔཱཀཨནཝཛྫཀུསལཔདཱནཾ ཋཱནེ དུཀྑཝིཔཱཀསཱཝཛྫཨཀུསལཔདཱནི ཋཔེཏྭཱ ཡཐཱཝུཏྟནཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ ། ཡོཛནཱ ཙ སཱཝཛྫཝཙནེན ཨཀུསལཱནཾ པཝཏྟིདུཀྑཏཾ དསྶེཏི, དུཀྑཝིཔཱཀཝཙནེན ཝིཔཱཀདུཀྑཏཾ། པུརིམཉྷི ཨཏྟནོ པཝཏྟིསབྷཱཝཝསེན ལཀྑཎཝཙནཾ, པཙྪིམཾ ཀཱལནྟརེ ཝིཔཱཀུཔྤཱདནསམཏྠཏཱཡཱཏི། ཏཐཱ པུརིམེན ཨཀུསལཱནཾ ཨཝིསུདྡྷསབྷཱཝཏཾ དསྶེཏི, པཙྪིམེན ཨཝིསུདྡྷཝིཔཱཀཏཾ། པུརིམེན ཙ ཨཀུསལེ ཀུསལསབྷཱཝཏོ ནིཝཏྟེཏི, པཙྪིམེན ཨབྱཱཀཏསབྷཱཝཏོ སཝིཔཱཀཏྟདཱིཔཀཏྟཱ པཙྪིམསྶ། པུརིམེན ཝཱ ཨཝཛྫཝནྟཏཱདསྶནཏོ ཀིཙྩཊྛེན རསེན ཨནཏྠཛནནརསཏཾ དསྶེཏི, པཙྪིམེན སམྤཏྟིཨཏྠེན ཨནིཊྛཝིཔཱཀརསཏཾ། པུརིམེན ཙ ཨུཔཊྛཱནཱཀཱརཊྛེན པཙྩུཔཊྛཱནེན སཾཀིལེསཔཙྩུཔཊྛཱནཏཾ, པཙྪིམེན ཕལཊྛེན དུཀྑཝིཔཱཀཔཙྩུཔཊྛཱནཏཾ། པུརིམེན ཙ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརཾ ཨཀུསལཱནཾ པདཊྛཱནཾ པཀཱསེཏི། ཏཏོ ཧི ཏེ སཱཝཛྫཱ ཛཱཏཱཏི། པཙྪིམེན ཨཀུསལཱནཾ ཨཉྙེསཾ པདཊྛཱནབྷཱཝཾ ཝིབྷཱཝེཏི། ཏེ ཧི དུཀྑཝིཔཱཀསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏཱིཏི། ཨེཏྠ ཙ དུཀྑ-སདྡོ ཨནིཊྛཔརིཡཱཡཝཙནནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཨནིཊྛཙཏུཀྑནྡྷཝིཔཱཀཱ ཧི ཨཀུསལཱ, ན དུཀྑཝེདནཱཝིཔཱཀཱཝ། ཝིཔཱཀ-སདྡསྶ ཕལཔརིཡཱཡབྷཱཝེ པན ནིསྶནྡཝིཔཱཀེན ཨནིཊྛརཱུཔེནཔི དུཀྑཝིཔཱཀཏཱ ཡོཛེཏབྦཱ། ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱཔཊིསེདྷཝསེན ཨབྱཱཀཏཱནཾ ཨཝིཔཱཀལཀྑཎཱཏི ལཀྑཎཾ ཝུཏྟནྟི ཏདཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཝིཔཱཀཱརཧསབྷཱཝཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཨེཝཾཔཀཱརཱནནྟི ཨབྷིཉྙཱདིཀེ སངྒཎྷཱཏི།

    Yathāsambhavanti saha avajjenāti sāvajjā, garahitabbabhāvayuttā. Tena nesaṃ garahitabbasabhāvaṃ dasseti. Aññepi atthi dukkhabhāvena garahitabbasabhāvā akusalavipākāti sāvajjavacanamattena tesampi akusalatāpattidosaṃ disvā taṃ pariharituṃ dukkhavipākavacanamāha. Avajja-saddo vā rāgādīsu ekantākusalesu niruḷhoti taṃsahavattidhammānaṃ eva sāvajjabhāve kusalābyākatehi akusalānaṃ viseso sāvajjavacaneneva dassito. Abyākatehi pana visiṭṭhaṃ kusalākusalānaṃ sādhāraṇaṃ savipākatālakkhaṇanti tasmiṃ lakkhaṇe visesadassanatthaṃ dukkhavipākalakkhaṇaṃ vuttaṃ. Ito paraṃ ‘‘dukkho vipāko etesanti dukkhavipākā’’tiādinā sukhavipākaanavajjakusalapadānaṃ ṭhāne dukkhavipākasāvajjaakusalapadāni ṭhapetvā yathāvuttanayena attho veditabbo . Yojanā ca sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi attano pavattisabhāvavasena lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ kālantare vipākuppādanasamatthatāyāti. Tathā purimena akusalānaṃ avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena ca akusale kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalānaṃ padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi te sāvajjā jātāti. Pacchimena akusalānaṃ aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Te hi dukkhavipākassa kāraṇaṃ hotīti. Ettha ca dukkha-saddo aniṭṭhapariyāyavacananti veditabbaṃ. Aniṭṭhacatukkhandhavipākā hi akusalā, na dukkhavedanāvipākāva. Vipāka-saddassa phalapariyāyabhāve pana nissandavipākena aniṭṭharūpenapi dukkhavipākatā yojetabbā. Vipākadhammatāpaṭisedhavasena abyākatānaṃ avipākalakkhaṇāti lakkhaṇaṃ vuttanti tadatthaṃ dassento ‘‘avipākārahasabhāvā’’ti āha. Evaṃpakārānanti abhiññādike saṅgaṇhāti.

    ཚཧི པདེཧི ཏིཀེསུ, ཙཏཱུཧི དུཀེསུ ཡཐཱཀྐམཾ ཚ ཙཏྟཱརོ ཨཏྠཱ ཝུཏྟཱ། ཚཀྐབྷཱཝོ ན བྷཝིསྶཏཱིཏི ཨེཏེན ཙཏུཀྐབྷཱཝཱབྷཱཝོ དསྶིཏནཡཏྟཱ ཙོདིཏོཡེཝཱཏི དཊྛབྦཾ། ཨཏྠབྷེདོ ཨུཔཔཛྫཏཱིཏི ཀསྨཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ, ནནུ ཏཱིཧི དྷམྨསདྡེཧི ཝུཙྩམཱནོ སབྷཱཝདྷཱརཎཱདིཨཏྠེན ཨབྷིནྣོ ཨེཝ སོ ཨཏྠོཏི? ན, ཛཱཏིཨཱདིབྷེདེན བྷེདསབྦྷཱཝཏོ། བྷེདཀཱ ཧི ཛཱཏིཨཱདཡོ། མཱསཔདཏྠཏཱཡཱཏི མཱས-སདྡཱབྷིདྷེཡྻབྷཱཝེན། ཏབྦཙནཱིཡབྷིནྣཏྠཱནནྟི ཏེཧི ཀཱལསདྡཱདཱིཧི ཝཏྟབྦཱནཾ ཝིསིཊྛཏྠཱནཾ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ‘‘ཡཐཱ ཀཱལསདྡཱདིཨབྷིདྷེཡྻཱནཾ ཀཱལཱདིཨཏྠཱནཾ བྷིནྣསབྷཱཝཱནམྤི མཱས-སདྡཱབྷིདྷེཡྻབྷཱཝེན ཨབྷེདོ, ཨེཝཾ ཛཱཏིཨཱདིབྷེདེན བྷིནྣཱནམྤི ཏེསཾ ཏིཎྞཾ དྭིནྣཉྩ ཨཏྠཱནཾ དྷམྨ-སདྡཱབྷིདྷེཡྻབྷཱཝེན ནཏྠི བྷེདོ’’ཏི། ཝིནི…པེ॰… མཱནཱཏི དྷམྨ-སདྡསྶ རཱུཔཱབྷེདེཔི བྷེདཀཱརཎམཱཧ། བྷིནྣཛཱཏིཡཏྠཝཙནཱིཡཏཱཡ ཧི ཏསྶེཝཏྠབྷེདོཏི།

    Chahi padehi tikesu, catūhi dukesu yathākkamaṃ cha cattāro atthā vuttā. Chakkabhāvo na bhavissatīti etena catukkabhāvābhāvo dassitanayattā coditoyevāti daṭṭhabbaṃ. Atthabhedo upapajjatīti kasmā evaṃ vuttaṃ, nanu tīhi dhammasaddehi vuccamāno sabhāvadhāraṇādiatthena abhinno eva so atthoti? Na, jātiādibhedena bhedasabbhāvato. Bhedakā hi jātiādayo. Māsapadatthatāyāti māsa-saddābhidheyyabhāvena. Tabbacanīyabhinnatthānanti tehi kālasaddādīhi vattabbānaṃ visiṭṭhatthānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā kālasaddādiabhidheyyānaṃ kālādiatthānaṃ bhinnasabhāvānampi māsa-saddābhidheyyabhāvena abhedo, evaṃ jātiādibhedena bhinnānampi tesaṃ tiṇṇaṃ dvinnañca atthānaṃ dhamma-saddābhidheyyabhāvena natthi bhedo’’ti. Vini…pe… mānāti dhamma-saddassa rūpābhedepi bhedakāraṇamāha. Bhinnajātiyatthavacanīyatāya hi tassevatthabhedoti.

    སཱདྷེཏུནྟི བོདྷེཏུཾ། ཧོཏུ ཨསམྦནྡྷོ, ཀཱ ནོ ཧཱནཱིཏི ཀདཱཙི ཝདེཡྻཱཏི ཨཱསངྐཱཡ ཨཱཧ ‘‘པུབྦཱ…པེ॰… ནཱམ ཧོནྟཱི’’ཏི། སོ ཙཱཏི སབྷཱཝདྷཱརཎཔཙྩཡདྷརིཡམཱནཏཱསངྑཱཏོ ཨཏྠོ ན སཀྐཱ ཝཏྟུནྟི ཡཐཱཝུཏྟསྶ ཨབྷཱཝསྶ ཨཔེཀྑཱཝུཏྟིཏཱཡ ཝུཏྟཾ། ན ཧི ཨཔེཀྑཱཝུཏྟིནོ ཨནྟརེན ཨཔེཀྑིཏབྦཾ ལབྷནྟི། སཏིཔི སབྷཱཝདྷཱརཎཱདིཨཏྠསཱམཉྙེ ཀུསལཛཱཏིཨཱདིཝིསིཊྛསྶེཝ ཏསྶ ཨིདྷ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ ཨེཀཏྠཏཱ ན ཨནུཉྙཱཏཱཏི ཝུཏྟཾ, ཝཙནསིལེསཝསེན ཝཱ། ཨཐ ཝཱཏིཨཱདིནཱ ཏིཎྞཾ དྷམྨསདྡཱནཾ ཨབྷཱཝཏྟཾ ཨསམྤཊིཙྪནྟོ ནཱནཏྠཏཱབྷཱཝདོསཾ པརིཧརཏི།

    Sādhetunti bodhetuṃ. Hotu asambandho, kā no hānīti kadāci vadeyyāti āsaṅkāya āha ‘‘pubbā…pe… nāma hontī’’ti. So cāti sabhāvadhāraṇapaccayadhariyamānatāsaṅkhāto attho na sakkā vattunti yathāvuttassa abhāvassa apekkhāvuttitāya vuttaṃ. Na hi apekkhāvuttino antarena apekkhitabbaṃ labhanti. Satipi sabhāvadhāraṇādiatthasāmaññe kusalajātiādivisiṭṭhasseva tassa idha adhippetattā ekatthatā na anuññātāti vuttaṃ, vacanasilesavasena vā. Atha vātiādinā tiṇṇaṃ dhammasaddānaṃ abhāvattaṃ asampaṭicchanto nānatthatābhāvadosaṃ pariharati.

    ཉཱཔཀཧེཏུབྷཱཝཏོ ཨུཔཔཏྟི ཨིདྷ ཀཱརཎནྟི ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཀཱརཎཾ ནཱམ ཡུཏྟཱི’’ཏི། པུནརུཏྟཱིཏིཨཱདིནཱ ནནུ ‘‘ཀུསལཱདཱིནམྤི ཨེཀཏྟཾ ཨཱཔཛྫཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཨེཀཏྟཱཔཏྟིཔི ཝཏྟབྦཱཏི ? སཙྩཾ ཝཏྟབྦཱ, སཱ པན ཨབྷཱཝཱཔཏྟིཡཾ ཨེཝ ཨནྟོགདྷཱ ནཱནཏྟཱབྷཱཝཙོདནཱསཱམཉྙེན། བྷེདཱབྷེདནིབནྡྷནཏྟཱ ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦབྷཱཝསྶ སོ ཨཙྩནྟམབྷིནྣེསུ ནིཡམེན ནཏྠཱིཏི ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦཱབྷཱཝེན ཨཙྩནྟཱབྷེདཾ དསྶེཏི, ན པན ཨཙྩནྟཾ ཨབྷིནྣེསུཡེཝ ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦཱབྷཱཝཾ། ཨཐ ཝཱ ཨཙྩནྟཾ ཨབྷིནྣེསུ ཨཝིཝཊསདྡཏྠཝིཝརཎཏྠཾ པཝཏྟཱ། ཀསྨཱ? ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦཱབྷཱཝཏོཏི ཨེཝཾ ཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ། ཨམིཏྟཾ ཨབྷིབྷཝིཏུཾ སཀྐུཎཱཏཱིཏི སཀྐོ, ཨིནྡཏཱིཏི ཨིནྡོ, པུརིམེ དདཱཏཱིཏི པུརིནྡདོཏི ཨེཝཾ ཀིརིཡཱགུཎཱདིཔརིགྒཧཝིསེསེན།

    Ñāpakahetubhāvato upapatti idha kāraṇanti vuttāti āha ‘‘kāraṇaṃ nāma yuttī’’ti. Punaruttītiādinā nanu ‘‘kusalādīnampi ekattaṃ āpajjatī’’ti vuttattā ekattāpattipi vattabbāti ? Saccaṃ vattabbā, sā pana abhāvāpattiyaṃ eva antogadhā nānattābhāvacodanāsāmaññena. Bhedābhedanibandhanattā visesanavisesitabbabhāvassa so accantamabhinnesu niyamena natthīti visesanavisesitabbābhāvena accantābhedaṃ dasseti, na pana accantaṃ abhinnesuyeva visesanavisesitabbābhāvaṃ. Atha vā accantaṃ abhinnesu avivaṭasaddatthavivaraṇatthaṃ pavattā. Kasmā? Visesanavisesitabbābhāvatoti evaṃ yojanā kātabbā. Amittaṃ abhibhavituṃ sakkuṇātīti sakko, indatīti indo, purime dadātīti purindadoti evaṃ kiriyāguṇādipariggahavisesena.

    བྷེདཱབྷེདཝནྟེསཱུཏི ཝིསེསསཱམཉྙཝནྟེསུ། ནཱིལ-སདྡོ ཧི ཨུཔྤལསདྡསམཱཡོགོ རཏྟུཔྤལསེཏུཔྤལཱདིཨུཔྤལཛཱཏིསཱམཉྙཏོ ཝིནིཝཏྟེཏྭཱ ནཱིལགུཎཡུཏྟམེཝ ཨུཔྤལཛཱཏིཝིསེསཾ ཛོཏེཏི། ཨུཔྤལ-སདྡོཔི ནཱིལ-སདྡསམཱཡུཏྟོ བྷམརངྒཱརཀོཀིལཱདིགཏནཱིལགུཎསཱམཉྙཏོ ཨཝཙྪིནྡིཏྭཱ ཨུཔྤལཝཏྠུགཏམེཝ ནཱིལགུཎཾ པཀཱསེཏཱིཏི ཝིསེསཏྠསཱམཉྙཏྠཡུཏྟཏཱ པདདྭཡསྶ དཊྛབྦཱ། ཨིམིནཱ ནཡེན ཨིཏརཏྲཱཔི བྷེདཱབྷེདཝནྟཏཱ ཡོཛེཏབྦཱ། ཏཱཡ ཏཱཡ ཨནུམཏིཡཱཏི ཏེན ཏེན སངྐེཏེན། ཏེ ཏེ ཝོཧཱརཱཏི ཨཙྩནྟཾ ཨབྷིནྣེ ཨཏྠེ པརིཡཱཡབྷཱཝེན ཨཙྩནྟཾ བྷིནྣེ ཡཐཱསཀཾ ཨཏྠཝིཝརཎབྷཱཝེན བྷེདཱབྷེདཝནྟེ ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦབྷཱཝེན ཏཱ ཏཱ སམཉྙཱ པཉྙཏྟིཡོ སིདྡྷཱཏི ཨཏྠོ ། སམཱནེཏི ཨེཀསྨིཾ། ཀུསལཱདིབྷཱཝནྟི ཀུཙྪིཏསལནཱདིབྷཱཝཾ། ཨབྷིདྷཱནཏྠོཔི ཧི ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཱདིཨབྷིདྷེཡྻཏྠོ ཝིཡ སབྷཱཝདྷཱརཎཱདིསཱམཉྙཏྠཾ ཝིསེསེཏཱིཏི།

    Bhedābhedavantesūti visesasāmaññavantesu. Nīla-saddo hi uppalasaddasamāyogo rattuppalasetuppalādiuppalajātisāmaññato vinivattetvā nīlaguṇayuttameva uppalajātivisesaṃ joteti. Uppala-saddopi nīla-saddasamāyutto bhamaraṅgārakokilādigatanīlaguṇasāmaññato avacchinditvā uppalavatthugatameva nīlaguṇaṃ pakāsetīti visesatthasāmaññatthayuttatā padadvayassa daṭṭhabbā. Iminā nayena itaratrāpi bhedābhedavantatā yojetabbā. Tāya tāya anumatiyāti tena tena saṅketena. Te te vohārāti accantaṃ abhinne atthe pariyāyabhāvena accantaṃ bhinne yathāsakaṃ atthavivaraṇabhāvena bhedābhedavante visesanavisesitabbabhāvena tā tā samaññā paññattiyo siddhāti attho . Samāneti ekasmiṃ. Kusalādibhāvanti kucchitasalanādibhāvaṃ. Abhidhānatthopi hi anavajjasukhavipākādiabhidheyyattho viya sabhāvadhāraṇādisāmaññatthaṃ visesetīti.

    ཨེཏྠཱཧ ‘‘ཀིཾ པན ཀཱརཎཾ ཏིཀཱ ཨེཝ པཋམཾ ཝུཏྟཱ, ན དུཀཱ, ཏིཀེསུཔི ཀུསལཏྟིཀོཝ, ན ཨཉྙོ’’ཏི? ཝུཙྩཏེ – སུཁགྒཧཎཏོ ཨཔྤབྷེདཏོ ཙ ཏིཀཱ ཨེཝ པཋམཾ ཝུཏྟཱ། ཡསྨཱ ཏིཀེཧི བོདྷིཏེ ཀུསལཱདིབྷེདེ ཏབྦིབྷཱགབྷིནྣཱ ཧེཏུཨཱདཡོ ཝུཙྩམཱནཱ སུཝིཉྙེཡྻཱ ཧོནྟི། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཏཡོ ཀུསལཧེཏཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ ཀུསལཱདིམུཁེན ཧེཏུཨཱདཡོ ཝིབྷཏྟཱ, ཀཏིཔཡབྷེདཱ ཙ ཏིཀཱ དྭཱཝཱིསཏིཔརིམཱཎཏྟཱ།

    Etthāha ‘‘kiṃ pana kāraṇaṃ tikā eva paṭhamaṃ vuttā, na dukā, tikesupi kusalattikova, na añño’’ti? Vuccate – sukhaggahaṇato appabhedato ca tikā eva paṭhamaṃ vuttā. Yasmā tikehi bodhite kusalādibhede tabbibhāgabhinnā hetuādayo vuccamānā suviññeyyā honti. Tathā hi ‘‘tayo kusalahetū’’tiādinā kusalādimukhena hetuādayo vibhattā, katipayabhedā ca tikā dvāvīsatiparimāṇattā.

    ཏེསུ པན སབྦསངྒཧཨསངྐརཨཱདིཀལྱཱཎབྷཱཝེན པཋམཾ ཀུསལཏྟིཀཾ ཝུཏྟཾ། ནིརཝསེསཱ ཧི རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨཱ ཀུསལཏྟིཀེན སངྒཧིཏཱ, ན ཏཐཱ ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིཧི། ནནུ ཝིཔཱཀཏྟིཀཱདཱིཧིཔི ནིརཝསེསཱ དྷམྨཱ སངྒཧིཏཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ཏེསུ པན ཨནཝཛྫསཱཝཛྫདྷམྨཱ ན ཨསངྐརཏོ ཝུཏྟཱ ཡཐཱ ཀུསལཏྟིཀེ། ནནུ ཙ སཾཀིལིཊྛསཾཀིལེསིཀཏྟིཀཱདཱིསུཔི ཏེ ཨསངྐརཏོ ཝུཏྟཱཏི? ཨེཝམེཏཾ, ཏེ པན ཨཀལྱཱཎབྷཱུཏེ པཱཔདྷམྨེ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཱ, ན ཨེཝམཡཾ། ཨཡཾ པན ཀལྱཱཎབྷཱུཏེ པུཛྫབྷཝཔརིནིབྦུཏིནིཔྥཱདཀེ པུཉྙདྷམྨེ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟོ། ཨིཏི བྷགཝཱ སཎྷསུཁུམཾ རཱུཔཱརཱུཔདེསནཾ ཨཱརབྷནྟོ སབྦསངྒཧཨསངྐརཨཱདིཀལྱཱཎགུཎཡོགཏོ པཋམཾ ཀུསལཏྟིཀཾ དེསེཏི, ཀིཉྩ ཏདཉྙཏྟིཀཱནཾ སུཁགྒཧཎཏོ། ཏཐཱ ཧི ཀུསལཏྟིཀམུཁེན ‘‘ཀཱམཱཝཙརཀུསལཏོ ཙཏྟཱརོ སོམནསྶསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝེདནཱཏྟིཀཱདཡོ ཝིབྷཏྟཱཏི།

    Tesu pana sabbasaṅgahaasaṅkaraādikalyāṇabhāvena paṭhamaṃ kusalattikaṃ vuttaṃ. Niravasesā hi rūpārūpadhammā kusalattikena saṅgahitā, na tathā vedanāttikādīhi. Nanu vipākattikādīhipi niravasesā dhammā saṅgahitāti? Saccametaṃ, tesu pana anavajjasāvajjadhammā na asaṅkarato vuttā yathā kusalattike. Nanu ca saṃkiliṭṭhasaṃkilesikattikādīsupi te asaṅkarato vuttāti? Evametaṃ, te pana akalyāṇabhūte pāpadhamme ādiṃ katvā vuttā, na evamayaṃ. Ayaṃ pana kalyāṇabhūte pujjabhavaparinibbutinipphādake puññadhamme ādiṃ katvā vutto. Iti bhagavā saṇhasukhumaṃ rūpārūpadesanaṃ ārabhanto sabbasaṅgahaasaṅkaraādikalyāṇaguṇayogato paṭhamaṃ kusalattikaṃ deseti, kiñca tadaññattikānaṃ sukhaggahaṇato. Tathā hi kusalattikamukhena ‘‘kāmāvacarakusalato cattāro somanassasahagatacittuppādā’’tiādinā vedanāttikādayo vibhattāti.

    ཀུསལཏྟིཀེཔི ཙ པདྷཱནཔཱསཾསཨུབྷཡཧིཏབྷཱཝཏོ ཀུསལཱ དྷམྨཱ པཋམཾ ཝུཏྟཱ། ཀུསལཱ ཧི དྷམྨཱ སུཁཝིཔཱཀཏྟཱ སབྦསངྑཏདྷམྨཱནཾ ཨུཏྟམཱ ཨཝཛྫཝིདྷམནཏོ ཝིཉྙུཔྤསཏྠཱ ཨིདྷལོཀཔརལོཀེསུ ཨཏྠཱཝཧཱ ནིསྶརཎཱཝཧཱ ཙ, ཏསྨཱ པདྷཱནཱདིབྷཱཝེན པཋམཾ ཝུཏྟཱ, ཏཔྤཊིཔཀྑཏྟཱ ཏདནནྟརཾ ཨཀུསལཱ, ཏདུབྷཡཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཱ ཏདནནྟརཾ ཨབྱཱཀཏཱ ཝུཏྟཱ། ཀུསལཝསེན ཝཱ ཨསྶཱདོ, ཨཀུསལཝསེན ཨཱདཱིནཝོ, ཨབྱཱཀཏདྷམྨེསུ ནིབྦཱནཝསེན ནིསྶརཎནྟི ཨིམིནཱ ཨསྶཱདཱདིཀྐམེན, ཀུསལེསུ པཏིཊྛཱཡ པཎྜིཏཱ ཨཀུསལེ པཛཧནྟཱ ཨབྱཱཀཏདྷམྨབྷཱུཏམགྒཕལཾ ནིབྦཱནཉྩ སཙྪིཀརོནྟཱིཏི ཨིམིནཱ ཝཱ པཊིཔཏྟིཀྐམེན ཨཡམནུཔུབྦཱི ཋཔིཏཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།

    Kusalattikepi ca padhānapāsaṃsaubhayahitabhāvato kusalā dhammā paṭhamaṃ vuttā. Kusalā hi dhammā sukhavipākattā sabbasaṅkhatadhammānaṃ uttamā avajjavidhamanato viññuppasatthā idhalokaparalokesu atthāvahā nissaraṇāvahā ca, tasmā padhānādibhāvena paṭhamaṃ vuttā, tappaṭipakkhattā tadanantaraṃ akusalā, tadubhayaviparītasabhāvā tadanantaraṃ abyākatā vuttā. Kusalavasena vā assādo, akusalavasena ādīnavo, abyākatadhammesu nibbānavasena nissaraṇanti iminā assādādikkamena, kusalesu patiṭṭhāya paṇḍitā akusale pajahantā abyākatadhammabhūtamaggaphalaṃ nibbānañca sacchikarontīti iminā vā paṭipattikkamena ayamanupubbī ṭhapitāti veditabbā.

    ཀསྨཱ པནེཏྠ སེཀྑཏྟིཀཱདཱིསུ ཝིཡ སརཱུཔཏོ པུརིམཔདདྭཡཔཊིཀྑེཔཝསེན ཏཏིཡཔདཾ ན ཝུཏྟཾ ‘‘ནེཝཀུསལཱ ནཱཀུསལཱ’’ཏི? ཝིསེསདཱིཔནཏྠཾ། ཡཐཱ ཧི སེཀྑཱསེཀྑསབྷཱཝེསུ དྷམྨེསུ ཀོཙིཔི དྷམྨོ ཏདུབྷཡསབྷཱཝེན ཀེནཙིཔི པརིཡཱཡེན ཀདཱཙི ཨབྱཱཀརཎཱིཡོ ནཱམ ནཏྠཱིཏི སེཀྑཏྟིཀེ པདདྭཡཔཊིཀྑེཔཝསེན ‘‘ནེཝསེཀྑཱ ནཱསེཀྑཱ’’ཏྭེཝ ཝུཏྟཾ, ན ཨེཝཾ ཨིདྷ། ཨིདྷ པན ཀུསལསབྷཱཝཱ ཨེཝ དྷམྨཱ ཨགྒཕལུཔྤཏྟིཡཱ ཏཐཱ ན བྱཱཀརཎཱིཡཱ ཧོནྟཱིཏི ཨིམསྶ ཝིསེསསྶ དཱིཔནཏྠཾ ‘‘ཨབྱཱཀཏཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཝཙནམཏྟེ ཨེཝ ཝཱ ཨིདཾ ནཱནཱཀརཎཾ ‘‘ཨབྱཱཀཏཱ ནེཝཀུསལཱ ནཱཀུསལཱ’’ཏི བྱཱཀཏ-སདྡེན ཀུསལཱཀུསལཱནཾ བོདྷིཏཏྟཱཏི།

    Kasmā panettha sekkhattikādīsu viya sarūpato purimapadadvayapaṭikkhepavasena tatiyapadaṃ na vuttaṃ ‘‘nevakusalā nākusalā’’ti? Visesadīpanatthaṃ. Yathā hi sekkhāsekkhasabhāvesu dhammesu kocipi dhammo tadubhayasabhāvena kenacipi pariyāyena kadāci abyākaraṇīyo nāma natthīti sekkhattike padadvayapaṭikkhepavasena ‘‘nevasekkhā nāsekkhā’’tveva vuttaṃ, na evaṃ idha. Idha pana kusalasabhāvā eva dhammā aggaphaluppattiyā tathā na byākaraṇīyā hontīti imassa visesassa dīpanatthaṃ ‘‘abyākatā’’ti vuttaṃ. Vacanamatte eva vā idaṃ nānākaraṇaṃ ‘‘abyākatā nevakusalā nākusalā’’ti byākata-saddena kusalākusalānaṃ bodhitattāti.

    ཨེཏྠ ཙ ཨཀུསལེསུ ཏཎྷཱཡ སབྦཱཀུསལེཧི, ཏེབྷཱུམཀཀུསལཱཀུསལེཧི ཝཱ སམུདཡསཙྩཾ, ཏཾཏཾཨཝསིཊྛཏེབྷཱུམཀདྷམྨེཧི དུཀྑསཙྩཾ, ལོཀུཏྟརཀུསལེན མགྒསཙྩཾ, ཨཝསིཊྛཨབྱཱཀཏཝིསེསེན ནིརོདྷསཙྩཾ དསྶིཏཾ ཧོཏི། ཏཏྠ སམུདཡེན ཨསྶཱདོ, དུཀྑེན ཨཱདཱིནཝོ, མགྒནིརོདྷེཧི ནིསྶརཎཾ། ཀིཉྩཱཔི ནཱམརཱུཔཔརིཙྪེདབྷཱཝཏོ སབྷཱཝདྷམྨནིདྡྷཱརཎཔདྷཱནཱ ཨབྷིདྷམྨཀཐཱ, ཏེསཾ པན ཀུསལཱདིཝིསེསེ ནིདྡྷཱརིཏེ ཏསྶ ཨུཔསམྤཱདེཏབྦཏཱདིཔི ཨཏྠཏོ ཝུཏྟམེཝ ཧོཏི། ཨཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ པཧཱནཱཡ ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨུཔསམྤདཱཡ ‘‘སབྦཔཱཔསྶ ཨཀརཎཾ, ཀུསལསྶ ཨུཔསམྤདཱ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༡༨༣; དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༠) ཨེཝམཱདིཝཙནཏོ ཧི ཀུསལཱདཱིནཾ ཨུཔསམྤཱདནཱདིདསྶནཔརཾ བྷགཝཏོ སཱསནཾ, ཏསྨཱ ཀུསལཱནཾ ཨུཔསམྤཱདནཾ ཨཀུསལཱནཾ པཧཱནཉྩ ཨུཔཱཡོ, ཨབྱཱཀཏཝིསེསསྶ སཙྪིཀིརིཡཱ ཕལཾ, ཀུསལཱདཱིནཾ ཨུཔསམྤཱདནཱདིཨཏྠཱ དེསནཱ ཨཱཎཏྟཱིཏི ཨཡཾ དེསནཱཧཱརོ།

    Ettha ca akusalesu taṇhāya sabbākusalehi, tebhūmakakusalākusalehi vā samudayasaccaṃ, taṃtaṃavasiṭṭhatebhūmakadhammehi dukkhasaccaṃ, lokuttarakusalena maggasaccaṃ, avasiṭṭhaabyākatavisesena nirodhasaccaṃ dassitaṃ hoti. Tattha samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇaṃ. Kiñcāpi nāmarūpaparicchedabhāvato sabhāvadhammaniddhāraṇapadhānā abhidhammakathā, tesaṃ pana kusalādivisese niddhārite tassa upasampādetabbatādipi atthato vuttameva hoti. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ‘‘sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā’’ti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) evamādivacanato hi kusalādīnaṃ upasampādanādidassanaparaṃ bhagavato sāsanaṃ, tasmā kusalānaṃ upasampādanaṃ akusalānaṃ pahānañca upāyo, abyākatavisesassa sacchikiriyā phalaṃ, kusalādīnaṃ upasampādanādiatthā desanā āṇattīti ayaṃ desanāhāro.

    ཨཱརོགྱཊྛེན ཨནཝཛྫཊྛེན ཀོསལྱསམྦྷཱུཏཊྛེན ཙ ཀུསལཱ, ཏཔྤཊིཔཀྑཏོ ཨཀུསལཱ, ཏདུབྷཡཝིཔརཱིཏཏོ ཨབྱཱཀཏཱ, སབྷཱཝདྷཱརཎཱདིཨཏྠེན དྷམྨཱཏི ཨནུཔདཝིཙིནནཾ ཝིཙཡོ ཧཱརོ།

    Ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena kosalyasambhūtaṭṭhena ca kusalā, tappaṭipakkhato akusalā, tadubhayaviparītato abyākatā, sabhāvadhāraṇādiatthena dhammāti anupadavicinanaṃ vicayo hāro.

    པུཛྫབྷཝཕལཔརིནིབྦུཏིནིཔྥཏྟི ཀུསལེཧཱིཏི ཡུཛྫཏི སུཁཝིཔཱཀཏྟཱ, ཨཔཱཡདུཀྑསཾསཱརདུཀྑུཔྤཏྟི ཨཀུསལེཧཱིཏི ཡུཛྫཏི ཨནིཊྛཕལཏྟཱ, ཏདུབྷཡཕལཱནཾ ཨནུཔྤཏྟི ཨབྱཱཀཏེཧཱིཏི ཡུཛྫཏི ཨཝིཔཱཀདྷམྨཏྟཱཏི ཨཡཾ ཡུཏྟི ཧཱརོ།

    Pujjabhavaphalaparinibbutinipphatti kusalehīti yujjati sukhavipākattā, apāyadukkhasaṃsāradukkhuppatti akusalehīti yujjati aniṭṭhaphalattā, tadubhayaphalānaṃ anuppatti abyākatehīti yujjati avipākadhammattāti ayaṃ yutti hāro.

    ཀུསལཱ དྷམྨཱ སུཁཝིཔཱཀསྶ པདཊྛཱནཾ, ཨཀུསལཱ དུཀྑཝིཔཱཀསྶ, ཨབྱཱཀཏཱ ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏདྷམྨཱནནྟི ཨཡཾ པདཊྛཱནོ ཧཱརོ།

    Kusalā dhammā sukhavipākassa padaṭṭhānaṃ, akusalā dukkhavipākassa, abyākatā kusalākusalābyākatadhammānanti ayaṃ padaṭṭhāno hāro.

    ཀུསལགྒཧཎེན ཡེ ཨནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཱ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཨདུཀྑམསུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱ ཨནུཔཱདིནྣུཔཱདཱནིཡཱ ཨནུཔཱདིནྣཨནུཔཱདཱནིཡཱ…པེ॰… ཨརཎཱ དྷམྨཱ, ཏེ བོདྷིཏཱ བྷཝནྟི ཀུསལལཀྑཎེན ཨེཀལཀྑཎཏྟཱ། ཏཐཱ ཨཀུསལགྒཧཎེན ཡེ སཱཝཛྫདུཀྑཝིཔཱཀཱ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཨདུཀྑམསུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱ ཨནུཔཱདིནྣུཔཱདཱནིཡཱ སཾཀིལིཊྛསཾཀིལེསིཀཱ…པེ॰… སརཎཱ དྷམྨཱ, ཏེ བོདྷིཏཱ བྷཝནྟི ཨཀུསལལཀྑཎེན ཨེཀལཀྑཎཏྟཱ། ཏཐཱ ཨབྱཱཀཏགྒཧཎེན ཡེ ཨཝིཔཱཀཱརཧཱ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཨདུཀྑམསུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཝིཔཱཀཱ དྷམྨཱ ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱ ཨུཔཱདིནྣུཔཱདཱནིཡཱ ཨནུཔཱདིནྣུཔཱདཱནིཡཱ ཨནུཔཱདིནྣཨནུཔཱདཱནིཡཱ…པེ॰… ཨརཎཱ དྷམྨཱ, ཏེ བོདྷིཏཱ བྷཝནྟི ཨབྱཱཀཏལཀྑཎེན ཨེཀལཀྑཎཏྟཱཏི ཨཡཾ ལཀྑཎོ ཧཱརོ།

    Kusalaggahaṇena ye anavajjasukhavipākā sukhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākadhammadhammā anupādinnupādāniyā anupādinnaanupādāniyā…pe… araṇā dhammā, te bodhitā bhavanti kusalalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tathā akusalaggahaṇena ye sāvajjadukkhavipākā sukhāya vedanāya sampayuttā dukkhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākadhammadhammā anupādinnupādāniyā saṃkiliṭṭhasaṃkilesikā…pe… saraṇā dhammā, te bodhitā bhavanti akusalalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tathā abyākataggahaṇena ye avipākārahā sukhāya vedanāya sampayuttā dukkhāya vedanāya sampayuttā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā vipākā dhammā nevavipākanavipākadhammadhammā upādinnupādāniyā anupādinnupādāniyā anupādinnaanupādāniyā…pe… araṇā dhammā, te bodhitā bhavanti abyākatalakkhaṇena ekalakkhaṇattāti ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    ‘‘ཀུཙྪིཏེ པཱཔདྷམྨེ སལཡནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ནིརུཏྟི ཝེདིཏབྦཱ, ཀུསལཱདིམུཁེན རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨེ པརིགྒཧེཏྭཱ ཝིསུདྡྷིཔརམྤརཱཡ ‘‘ཀཐཾ ནུ ཁོ སཏྟཱ ཨནུཔཱདིསེསནིབྦཱནབྷཱགིནོ བྷཝེཡྻུ’’ནྟི ཨཡམེཏྠ བྷགཝཏོ ཨདྷིཔྤཱཡོ, ནིདཱནཾ ཨསཱདྷཱརཎཏོ ཀུསལཱདིབྷེདེན བུཛ྄ཛྷནཀསཏྟཱ། སཱདྷཱརཎཏོ པན པཱཀཊམེཝ། པཋམཾ ཀུསལཏྟིཀསྶ དེསནཱ ཝིཙཱརིཏཱཡེཝཱཏི ཨཡཾ ཙཏུབྱཱུཧོ ཧཱརོ།

    ‘‘Kucchite pāpadhamme salayantī’’tiādinā nirutti veditabbā, kusalādimukhena rūpārūpadhamme pariggahetvā visuddhiparamparāya ‘‘kathaṃ nu kho sattā anupādisesanibbānabhāgino bhaveyyu’’nti ayamettha bhagavato adhippāyo, nidānaṃ asādhāraṇato kusalādibhedena bujjhanakasattā. Sādhāraṇato pana pākaṭameva. Paṭhamaṃ kusalattikassa desanā vicāritāyevāti ayaṃ catubyūho hāro.

    ཀུསལགྒཧཎེན ཀལྱཱཎམིཏྟཔརིགྒཧོ ཡོནིསོམནསིཀཱརཔརིགྒཧོ ཙ། ཏཏྠ པཋམེན སཀལཾ བྲཧྨཙརིཡམཱཝཏྟཏི, དུཏིཡེན ཙ ཡོནིསོམནསིཀཱརམཱུལཀཱ དྷམྨཱ། ཨཀུསལགྒཧཎེན ཝུཏྟཝིཔརིཡཱཡེན ཡོཛེཏབྦཾ། ཨབྱཱཀཏགྒཧཎེན པན སཀལསཾཀིལེསཝོདཱནཔཀྑོ ཡཐཱརཧམཱཝཏྟཏཱིཏི ཨཡཾ ཨཱཝཏྟོ ཧཱརོ།

    Kusalaggahaṇena kalyāṇamittapariggaho yonisomanasikārapariggaho ca. Tattha paṭhamena sakalaṃ brahmacariyamāvattati, dutiyena ca yonisomanasikāramūlakā dhammā. Akusalaggahaṇena vuttavipariyāyena yojetabbaṃ. Abyākataggahaṇena pana sakalasaṃkilesavodānapakkho yathārahamāvattatīti ayaṃ āvatto hāro.

    ཏཏྠ ཀུསལཱ བྷཱུམིཏོ ཙཏུདྷཱ ཝིབྷཏྟཱ, སམྤཡུཏྟཔཝཏྟིཨཱཀཱརཱདིཏོ པན ཨནེཀདྷཱ། ཨཀུསལཱ བྷཱུམིཏོ ཨེཀདྷཱ ཝིབྷཏྟཱ, སམྤཡུཏྟཱདིཏོ ཨནེཀདྷཱ། ཨབྱཱཀཏཱ པན ཝིཔཱཀཀིརིཡརཱུཔནིབྦཱནཝསེན ཙཏུདྷཱ བྷཱུམིསམྤཡུཏྟཱདིཏོ ཨནེཀདྷཱ ཙ ཝིབྷཏྟཱཏི ཨཡཾ ཝིབྷཏྟི ཧཱརོ།

    Tattha kusalā bhūmito catudhā vibhattā, sampayuttapavattiākārādito pana anekadhā. Akusalā bhūmito ekadhā vibhattā, sampayuttādito anekadhā. Abyākatā pana vipākakiriyarūpanibbānavasena catudhā bhūmisampayuttādito anekadhā ca vibhattāti ayaṃ vibhatti hāro.

    ཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨཀུསལཱནཾ ཏདངྒཱདིཔྤཧཱནཱཡ ཝཱིཏིཀྐམཱདིཔྤཧཱནཱཡ ཙ སཾཝཏྟནྟི, ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཀུསལཱནཾ ཨནུཔསམྤཛྫནཱཡ, ཨབྱཱཀཏེསུ ཨསངྑཏདྷཱཏུ སབྦསངྑཏནིསྶརཎཱཡཱཏི ཨཡཾ པརིཝཏྟོ ཧཱརོ།

    Kusalā dhammā akusalānaṃ tadaṅgādippahānāya vītikkamādippahānāya ca saṃvattanti, akusalā dhammā kusalānaṃ anupasampajjanāya, abyākatesu asaṅkhatadhātu sabbasaṅkhatanissaraṇāyāti ayaṃ parivatto hāro.

    ཀུསལཱ ཨནཝཛྫཱ པུཉྙཱནཱིཏི པརིཡཱཡཝཙནཾ, ཨཀུསལཱ སཱཝཛྫཱ ཨཔུཉྙཱནཱིཏི པརིཡཱཡ ཝཙནཾ, ཨབྱཱཀཏཱ ཨཝིཔཱཀཱརཧཱ ནེཝཨཱཙཡགཱམཱི ནཨཔཙཡགཱམཱིནོཏི པརིཡཱཡཝཙནནྟི ཨཡཾ ཝེཝཙནོ ཧཱརོ།

    Kusalā anavajjā puññānīti pariyāyavacanaṃ, akusalā sāvajjā apuññānīti pariyāya vacanaṃ, abyākatā avipākārahā nevaācayagāmī naapacayagāmīnoti pariyāyavacananti ayaṃ vevacano hāro.

    ཀུསལཱདཡོ ‘‘ཡསྨིཾ སམཡེ’’ཏིཨཱདིནཱ པབྷཝབྷཱུམིཝེཝཙནཔཉྙཏྟིཝསེན ཡཐཱསམྦྷཝཾ པརིཉྙཱདིཔཉྙཏྟིཝསེན ཙ པཉྙཏྟཱཏི ཨཡཾ པཉྙཏྟི ཧཱརོ།

    Kusalādayo ‘‘yasmiṃ samaye’’tiādinā pabhavabhūmivevacanapaññattivasena yathāsambhavaṃ pariññādipaññattivasena ca paññattāti ayaṃ paññatti hāro.

    ཨཀུསལཱནཾ ཀུཙྪིཏཱནཾ པཱཔདྷམྨཱནཾ སལནཾ ཀུསཱནཾ ཝིཡ ཀུསཱནཾ ཝཱ རཱགཱདཱིནཾ ལཝནཾ ཨེཝཾདྷམྨཏཱཏི ཨཡཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདམུཁེན ཨཝཏརཎཾ, ཏཐཱ ཀུསེན ལཱཏབྦཱ ཀོསལླསམྦྷཱུཏཱ ཙཱཏི པཙྩཡཔཊིབདྡྷཝུཏྟིཏཱཡ པཊིཙྩསམུཔྤཱད…པེ॰… ཨཝཏརཎཾ, པཙྩཡཔཊིབདྡྷཝུཏྟིཏཱཡ ཝཱ ཨཱདིཨནྟཝནྟཱ ཨནིཙྩནྟིཀཱ ཙཱཏི ཨནིཙྩཏཱམུཁེན ཨཝཏརཎཾ, ཨནིཙྩཏཱ ཨེཝ ཨུདཡབྦཡཔཊིཔཱིལི༹ཏཏཱཡ དུཀྑཱཏི དུཀྑཏཱམུཁེན ཨཝཏརཎཾ, ནིསྶཏྟནིཛྫཱིཝཊྛེན དྷམྨཱཏི ཨབྱཱཔཱརཏོ སུཉྙཏཱམུཁེན ཨཝཏརཎཾ, ཨེཝཾ ཀུསལཱཏི ཙཏྟཱརོ ཁནྡྷཱ དྭཱཡཏནཱནི དྭེ དྷཱཏུཡོཏིཨཱདིནཱ ཁནྡྷཱཡཏནདྷཱཏཱདིམུཁེནཔི ཨཝཏརཎཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཨིམིནཱ ནཡེན ཨཀུསལཱབྱཱཀཏེསུཔི ཨཝཏརཎཾ དསྶེཏབྦནྟི ཨཡཾ ཨཝཏརཎོ ཧཱརོ།

    Akusalānaṃ kucchitānaṃ pāpadhammānaṃ salanaṃ kusānaṃ viya kusānaṃ vā rāgādīnaṃ lavanaṃ evaṃdhammatāti ayaṃ paṭiccasamuppādamukhena avataraṇaṃ, tathā kusena lātabbā kosallasambhūtā cāti paccayapaṭibaddhavuttitāya paṭiccasamuppāda…pe… avataraṇaṃ, paccayapaṭibaddhavuttitāya vā ādiantavantā aniccantikā cāti aniccatāmukhena avataraṇaṃ, aniccatā eva udayabbayapaṭipīḷitatāya dukkhāti dukkhatāmukhena avataraṇaṃ, nissattanijjīvaṭṭhena dhammāti abyāpārato suññatāmukhena avataraṇaṃ, evaṃ kusalāti cattāro khandhā dvāyatanāni dve dhātuyotiādinā khandhāyatanadhātādimukhenapi avataraṇaṃ veditabbaṃ. Iminā nayena akusalābyākatesupi avataraṇaṃ dassetabbanti ayaṃ avataraṇo hāro.

    ཀུསལཱཏི ཨཱརམྦྷོ, དྷམྨཱཏི པདསུདྡྷི, ནོ ཨཱརམྦྷསུདྡྷི། ཏཐཱ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨབྱཱཀཏཱཏི, དྷམྨཱཏི པན པདསུདྡྷི ཨཱརམྦྷསུདྡྷི ཙཱཏི ཨཡཾ སོདྷནོ ཧཱརོ།

    Kusalāti ārambho, dhammāti padasuddhi, no ārambhasuddhi. Tathā akusalā dhammā abyākatāti, dhammāti pana padasuddhi ārambhasuddhi cāti ayaṃ sodhano hāro.

    དྷམྨཱཏི སཱམཉྙཏོ ཨདྷིཊྛཱནཾ, ཏཾ ཨཝིཀཔྤེཏྭཱ ཝིསེསཝཙནཾ ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏཱཏི། ཏཐཱ ཀུསལཱ དྷམྨཱཏི སཱམཉྙཏོ ཨདྷིཊྛཱནཾ, ཏཾ ཨཝིཀཔྤེཏྭཱ ཀཱམཱཝཙརཾ སོམནསྶསཧགཏནྟིཨཱདི ཝིསེསཝཙནཾ། ཨཀུསལཱ དྷམྨཱཏིཨཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོཏི ཨཡཾ ཨདྷིཊྛཱནོ ཧཱརོ།

    Dhammāti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā visesavacanaṃ kusalākusalābyākatāti. Tathā kusalā dhammāti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā kāmāvacaraṃ somanassasahagatantiādi visesavacanaṃ. Akusalā dhammātiādīsupi eseva nayoti ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

    ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ནཝམོ ཁཎོ ཙཏྟཱརི ཙ སམྤཏྟིཙཀྐཱནི ཡོནིསོམནསིཀཱརོ ཨེཝ ཝཱ ཧེཏུ, ཝུཏྟཝིཔརིཡཱཡེན ཨཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཧེཏུ, ཀུསལཱཀུསལཱ དྷམྨཱ ཡཐཱསམྦྷཝཾ ཨབྱཱཀཏཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཧེཏཱུཏི ཨཡཾ པརིཀྑཱརོ ཧཱརོ།

    Kusalānaṃ dhammānaṃ navamo khaṇo cattāri ca sampatticakkāni yonisomanasikāro eva vā hetu, vuttavipariyāyena akusalānaṃ dhammānaṃ hetu, kusalākusalā dhammā yathāsambhavaṃ abyākatānaṃ dhammānaṃ hetūti ayaṃ parikkhāro hāro.

    ཀུསལཱཏི པརིཉྙེཡྻགྒཧཎཉྩེཝ བྷཱཝེཏབྦགྒཧཎཉྩ། ཨཀུསལཱཏི པརིཉྙེཡྻགྒཧཎཉྩེཝ པཧཱཏབྦགྒཧཎཉྩ། ཨབྱཱཀཏཱཏི པརིཉྙེཡྻགྒཧཎཉྩེཝ སཙྪིཀཱཏབྦགྒཧཎཉྩ། དྷམྨཱཏི པརིཉྙཱདཱིནཾ པཝཏྟནཱཀཱརགྒཧཎཾ། ཏེན པརིཉྙེཡྻཔྤཧཱནབྷཱཝནཱསཙྪིཀརཎཱནི དཱིཔིཏཱནཱིཏི ཏདངྒཱདིཝཱིཏིཀྐམཱདིཔྤཧཱནཱནི ལོཀིཡལོཀུཏྟརཱ ཙ བྷཱཝནཱ དསྶིཏཱཏི ཨཡཾ སམཱརོཔནོ ཧཱརོ།

    Kusalāti pariññeyyaggahaṇañceva bhāvetabbaggahaṇañca. Akusalāti pariññeyyaggahaṇañceva pahātabbaggahaṇañca. Abyākatāti pariññeyyaggahaṇañceva sacchikātabbaggahaṇañca. Dhammāti pariññādīnaṃ pavattanākāraggahaṇaṃ. Tena pariññeyyappahānabhāvanāsacchikaraṇāni dīpitānīti tadaṅgādivītikkamādippahānāni lokiyalokuttarā ca bhāvanā dassitāti ayaṃ samāropano hāro.

    ཀཱམཉྩེཏཾ ཨཝིསེསཏོ སབྷཱཝདྷམྨཀཐནཾ, ཝིསེསཝནྟོ པན དྷམྨཱ ཝིསེསཏོ ནིདྡྷཱརིཏཱ། ཏཐཱ ཧི ཙིཏྟེནེཝ སམཡོ ནིཡམིཏོ, ཏསྨཱ ཀུསལགྒཧཎེན ཝིསེསཏོ སཱདྷིཊྛཱནོ སམཐོ ཝིཔསྶནཱ ཙ དསྶིཏཱཏི། ཏཐཱ ཏཔྤཊིཔཀྑཏོ ཨཀུསལགྒཧཎེན སཱདྷིཊྛཱནཱ ཏཎྷཱ ཨཝིཛྫཱ ཙ , ཨབྱཱཀཏགྒཧཎེན སཔརིཝཱརཱ ཙེཏོཝིམུཏྟི པཉྙཱཝིམུཏྟི ཙཱཏི ཨཡཾ ནནྡིཡཱཝཏྟསྶ ནཡསྶ བྷཱུམི།

    Kāmañcetaṃ avisesato sabhāvadhammakathanaṃ, visesavanto pana dhammā visesato niddhāritā. Tathā hi citteneva samayo niyamito, tasmā kusalaggahaṇena visesato sādhiṭṭhāno samatho vipassanā ca dassitāti. Tathā tappaṭipakkhato akusalaggahaṇena sādhiṭṭhānā taṇhā avijjā ca , abyākataggahaṇena saparivārā cetovimutti paññāvimutti cāti ayaṃ nandiyāvattassa nayassa bhūmi.

    ཏཐཱ ཀུསལགྒཧཎེན མཱུལབྷཱཝཝིསེསཏོ ཏཱིཎི ཀུསལམཱུལཱནི, ཏེསུ ཙ ཨདོསེན སཱིལཀྑནྡྷོ, ཨལོབྷེན སམཱདྷིཀྑནྡྷོ, ཨམོཧེན པཉྙཱཀྑནྡྷོ ནཱིཡཏི། ཏཐཱ ཨཀུསལགྒཧཎེན ཏཱིཎི ཨཀུསལམཱུལཱནི, ཏེསུ ཙ ལོབྷེན ཏདེཀཊྛཱ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ། ཏཐཱ དོསམོཧེཧི ཏཾཏདེཀཊྛཱ། ཨབྱཱཀཏགྒཧཎེན ཨཔྤཎིཧིཏཱནིམིཏྟསུཉྙཏཱ ནཱིཡནྟཱིཏི ཨཡཾ ཏིཔུཀྑལསྶ ནཡསྶ བྷཱུམི།

    Tathā kusalaggahaṇena mūlabhāvavisesato tīṇi kusalamūlāni, tesu ca adosena sīlakkhandho, alobhena samādhikkhandho, amohena paññākkhandho nīyati. Tathā akusalaggahaṇena tīṇi akusalamūlāni, tesu ca lobhena tadekaṭṭhā akusalā dhammā. Tathā dosamohehi taṃtadekaṭṭhā. Abyākataggahaṇena appaṇihitānimittasuññatā nīyantīti ayaṃ tipukkhalassa nayassa bhūmi.

    ཏཐཱ ཀུསལགྒཧཎེན ཡཏོ ཀོསལླཏོ སམྦྷཱུཏཱ ཀུསལཱ, ཏཾ པཉྙིནྡྲིཡཾ། ཏཾསཧཛཱཏཱ ཏདུཔནིསྶཡཱ ཙ སདྡཧནུསྶཧནཱཔིལཱཔཱཝིཀྑེཔཱ སདྡྷིནྡྲིཡཱདཱིནི། ཏེཧི ཙ སབྦེ སདྡྷམྨཱ བོདྷིཏཱ བྷཝནྟི། ཨཀུསལགྒཧཎེན ཨཀོསལླཔཊིཙྪཱདིཏཱདཱིནཝེསུ ཀཱཡཝེདནཱཙིཏྟདྷམྨེསུ སུབྷསུཁནིཙྩཨཏྟཱབྷིནིཝེསབྷཱུཏཱ ཙཏྟཱརོ ཝིཔལླཱསཱ། ཨབྱཱཀཏགྒཧཎེན ཡཐཱཝུཏྟཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཱནི ཡཐཱཝུཏྟཝིཔལླཱསཔྤཧཱནབྷཱུཏཱནི ཙ ཙཏྟཱརི སཱམཉྙཕལཱནི བོདྷིཏཱནཱིཏི ཨཡཾ སཱིཧཝིཀྐཱིལི༹ཏསྶ ནཡསྶ བྷཱུམཱིཏི ཨིམེ ཏཡོ ཨཏྠནཡཱ།

    Tathā kusalaggahaṇena yato kosallato sambhūtā kusalā, taṃ paññindriyaṃ. Taṃsahajātā tadupanissayā ca saddahanussahanāpilāpāvikkhepā saddhindriyādīni. Tehi ca sabbe saddhammā bodhitā bhavanti. Akusalaggahaṇena akosallapaṭicchāditādīnavesu kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattābhinivesabhūtā cattāro vipallāsā. Abyākataggahaṇena yathāvuttaindriyapaccayāni yathāvuttavipallāsappahānabhūtāni ca cattāri sāmaññaphalāni bodhitānīti ayaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmīti ime tayo atthanayā.

    ཏེཧི ཙ སིདྡྷེཧི དྭེ ཀམྨནཡཱཔི སིདྡྷཱ ཧོནྟཱིཏི། ཨཡཾ ཏིཀོ སབྦདྷམྨསངྒཧིཏསབྦབྷཱགིཡོ ཝེདིཏབྦོཏི ཨིདཾ སཱསནཔཊྛཱནཾ།

    Tehi ca siddhehi dve kammanayāpi siddhā hontīti. Ayaṃ tiko sabbadhammasaṅgahitasabbabhāgiyo veditabboti idaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ.

    ཨཡཾ ཏཱཝ ནེཏྟིནཡེན ཀུསལཏྟིཀཝཎྞནཱ།

    Ayaṃ tāva nettinayena kusalattikavaṇṇanā.

    ཨེཝཾ ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིསུཔི ཡཐཱསམྦྷཝཾ ཙཏུསཙྩནིདྡྷཱརཎཱདིཝིདྷིནཱ སོལ༹ས ཧཱརཱ པཉྩ ནཡཱ ནིདྡིསིཏབྦཱ, ཨཏིཝིཏྠཱརབྷཡེན པན ན ཝིཏྠཱརཡཱམ། སཀྐཱ ཧི ཨིམིནཱ ནཡེན ཏེསུ ཏེསུ ཏིཀདུཀེསུ ཏཾཏཾཧཱརནཡཡོཛནཱནུརཱུཔདྷམྨནིདྡྷཱརཎཝསེན ཏེ ཏེ ཧཱརནཡཱ ཝིཉྙུནཱ ནིདྡིསིཏུནྟི།

    Evaṃ vedanāttikādīsupi yathāsambhavaṃ catusaccaniddhāraṇādividhinā soḷasa hārā pañca nayā niddisitabbā, ativitthārabhayena pana na vitthārayāma. Sakkā hi iminā nayena tesu tesu tikadukesu taṃtaṃhāranayayojanānurūpadhammaniddhāraṇavasena te te hāranayā viññunā niddisitunti.

    ༢. ཏཉྩ སུཁིནྡྲིཡཾ སུཁཝེདནཱ ཨེཝ ཧོཏི སཱམཉྙསྶ བྷེདཔརིཡཱདཱནཏོ, བྷེདསྶ ཙ སཱམཉྙཔརིཙྩཱགཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡསྨཱ པན ཝིསེསསཱམཉྙཱནི ཨཝཡཝསམུདཱཡཱ ཝིཡ ཨཉྙམཉྙཏོ བྷིནྣཱནི, ཏསྨཱ ‘‘ན པན…པེ॰… སམཱནཏྠཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨིདཱནི ཏམེཝ ནེསཾ བྷིནྣཏཏྭཾ ‘‘ཨཡཉྷཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝིཝརཏི། ཏནྟི སུཁཧེཏཱུནཾ ཀཱརཎཾ། ཏེན སུཁསྶ ཀཱརཎཾ སུཁཧེཏུ, སུཁསྶ ཀཱརཎཀཱརཎཾ སུཁམཱུལནྟི དསྶེཏི། སུཁཧེཏཱུནནྟི ཨེཏྠ ཧེཏུ-སདྡེན ཀཱརཎབྷཱཝསཱམཉྙཏོ ཧེཏུཔཙྩཡཱ སངྒཧིཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘པུཉྙཔསྶདྡྷིཨཱདཱིན’’ནྟི། ཨེཏྠ ཙ སུཁམཱུལསུཁཧེཏཱུསུ ཕལཱུཔཙཱརེན, སུཁཱརམྨཎསུཁཔཙྩཡཊྛཱནེསུ སུཁསཧཙརིཡཱཡ, ཨབྱཱཔཛྫནིབྦཱནེསུ དུཀྑཱཔགམབྷཱཝེན སུཁཔརིཡཱཡོ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཨིཊྛཱསཱུཏི སུཁུཔེཀྑཱནཾ ཝིཔརིཎཱམཱཉྙཱཎསངྑཱརདུཀྑཏཱཡ ཨནིཊྛབྷཱཝོཔི ཨཏྠཱིཏི ཝིསེསེཏི། ཨུཔེཀྑམེཝ ཝཱ ཨཔེཀྑིཏྭཱ ཝིསེསནཾ ཀཏཾ། སཱ ཧི ཨཀུསལཝིཔཱཀབྷཱུཏཱ ཨནིཊྛཱཔི ཨཏྠཱིཏི། ཨེཝམཱདཱིསཱུཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘སོཝགྒིཀཾ སུཁཝིཔཱཀ’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༦༣) ཨེཝམཱདིཾ སངྒཎྷཱཏི། ཨིཊྛཔརིཡཱཡོ ཧི ཨེཏྠ སུཁ-སདྡོཏི།

    2. Tañca sukhindriyaṃ sukhavedanā eva hoti sāmaññassa bhedapariyādānato, bhedassa ca sāmaññapariccāgatoti adhippāyo. Yasmā pana visesasāmaññāni avayavasamudāyā viya aññamaññato bhinnāni, tasmā ‘‘na pana…pe… samānatthattā’’ti vuttaṃ. Idāni tameva nesaṃ bhinnatatvaṃ ‘‘ayañhī’’tiādinā vivarati. Tanti sukhahetūnaṃ kāraṇaṃ. Tena sukhassa kāraṇaṃ sukhahetu, sukhassa kāraṇakāraṇaṃ sukhamūlanti dasseti. Sukhahetūnanti ettha hetu-saddena kāraṇabhāvasāmaññato hetupaccayā saṅgahitāti āha ‘‘puññapassaddhiādīna’’nti. Ettha ca sukhamūlasukhahetūsu phalūpacārena, sukhārammaṇasukhapaccayaṭṭhānesu sukhasahacariyāya, abyāpajjanibbānesu dukkhāpagamabhāvena sukhapariyāyo vuttoti daṭṭhabbo. Iṭṭhāsūti sukhupekkhānaṃ vipariṇāmāññāṇasaṅkhāradukkhatāya aniṭṭhabhāvopi atthīti viseseti. Upekkhameva vā apekkhitvā visesanaṃ kataṃ. Sā hi akusalavipākabhūtā aniṭṭhāpi atthīti. Evamādīsūti ādi-saddena ‘‘sovaggikaṃ sukhavipāka’’nti (dī. ni. 1.163) evamādiṃ saṅgaṇhāti. Iṭṭhapariyāyo hi ettha sukha-saddoti.

    སངྑཱརདུཀྑཱདཱིསཱུཏི ཨེཏྠ ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཋིཏིསུཁཾ ཝིཔརིཎཱམདུཀྑཾ, ཨཀུསལཾ ཀཱཡཀམྨཾ དུཀྑུདྲཡཾ དུཀྑཝིཔཱཀ’’ནྟིཨཱདིཀེ སངྒཎྷཱཏི། ཡཐཱཀྐམཾ སུཁཝེདནཱ དུཀྑཨནིཊྛཔརིཡཱཡོ ཧི ཨེཏྠ དུཀྑ-སདྡོཏི། དུཀྑཝེདནཱདུཀྑཝཏྠུཨཱདཱིསུ དུཀྑསདྡཔྤཝཏྟི ཝུཏྟནཡེནེཝ ཡོཛེཏབྦཱ། ཝིཔཱཀཱཝིཔཱཀབྷེདཱཡ སབྦཱཡཔི སུཁཝེདནཱཡ ཝསེན ལཀྑཎསྶ ཝུཏྟཏྟཱ ཏདུབྷཡཱནུཀཱུལམཏྠཾ ཝིཝརནྟོ ‘‘སབྷཱཝཏོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཝིཔཱཀཱ སབྷཱཝཏོ ཨིཊྛསྶ ཨནུབྷཝནལཀྑཎཱ། ཨིཏརཱ སབྷཱཝཏོ སངྐཔྤཏོ ཙ ཨིཊྛསྶ ཨིཊྛཱཀཱརསྶ ཝཱ ཨནུབྷཝནལཀྑཎཱཏི དཊྛབྦཾ།

    Saṅkhāradukkhādīsūti ettha ādi-saddena ‘‘ṭhitisukhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ, akusalaṃ kāyakammaṃ dukkhudrayaṃ dukkhavipāka’’ntiādike saṅgaṇhāti. Yathākkamaṃ sukhavedanā dukkhaaniṭṭhapariyāyo hi ettha dukkha-saddoti. Dukkhavedanādukkhavatthuādīsu dukkhasaddappavatti vuttanayeneva yojetabbā. Vipākāvipākabhedāya sabbāyapi sukhavedanāya vasena lakkhaṇassa vuttattā tadubhayānukūlamatthaṃ vivaranto ‘‘sabhāvato’’tiādimāha. Tattha vipākā sabhāvato iṭṭhassa anubhavanalakkhaṇā. Itarā sabhāvato saṅkappato ca iṭṭhassa iṭṭhākārassa vā anubhavanalakkhaṇāti daṭṭhabbaṃ.

    ཨསམཱནཔཙྩཡེཧི ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨུཔྤཏྟིཏོ སམཱནཔཙྩཡེཧི ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨུཔྤཏྟི སཱཏིསཡཱཏི ཨུཀྐཾསགཏིཝིཛཱནནཝསེན ‘‘སམཱནཔཙྩཡེཧི སཧུཔྤཏྟིཀཱཏི ཨཏྠོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཐ ཝཱ ཨུཔྤཛྫནཾ ཨུཔྤཱདོ, ཨུཔྤཛྫཏི ཨེཏསྨཱཏི ཨུཔྤཱདོཏི དུཝིདྷོཔི ཨུཔྤཱདོ ཨེཀུཔྤཱདཱཏི ཨེཏྠ ཨེཀསེསནཡེན སངྒཧིཏོཏི ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘སམཱ…པེ॰… ཨཏྠོ’’ཏི ཝུཏྟཾ སིཡཱ། ཏེན ཏཱནི ཨེཀཝཏྠུཀཱནཱིཏི ཨེཏསྶ ཙ ‘‘ཀཔྤེནྟསྶཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སམྦནྡྷོ། ཏཏྠ པུརིམཝིཀཔྤེ ཨེཀཾ ཝཏྠུ ནིསྶཡོ ཨེཏེསནྟི ཡོཛནཱ, ན ཨེཀཾཡེཝ ཝཏྠཱུཏི། ཨེཀེཀབྷཱུཏསྶ བྷཱུཏཏྟཡནིསྶིཏཏྟཱ ཙཏུབྷཱུཏནིསྶིཏཏྟཱ ཙ ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནཾ། དུཏིཡཝིཀཔྤེ པན ཨེཀཾཡེཝ ཝཏྠུ ཨེཏེསུ ནིསྶིཏནྟི ཡོཛནཱ། ནིསྶཡནིསྶིཏཏཱསངྑཱཏཨུཔཀཱརོཔཀཏྟབྦབྷཱཝདཱིཔནཾ ཨེཀཝཏྠུཀཝཙནནྟི དུཏིཡཝིཀཔྤེ མཧཱབྷཱུཏཝསེན ཡོཛནཱ ཀཏཱ། ཨིཏརཐཱ ཨེཀཾ ཝཏྠུ ཨེཏེསཱུཏི སམཱསཏྠབྷཱཝེན ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནམྤི པརིགྒཧོ ཝཏྟབྦོ སིཡཱ། པཉྩཝིཉྙཱཎསམྤཊིཙྪནཱནནྟི ཨིདཾ ནིདསྶནནྟི དཊྛབྦཾ། ཀིརིཡམནོདྷཱཏུཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཡོཔི ཧི ཨེཀཱརམྨཎཱབྷིནྣཝཏྠུཀཱ ཙཱཏི པཱཀཊོཡམཏྠོཏི། སནྟཱིརཎཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན ཝོཊྛབྦནཛཝནཏདཱརམྨཎཱནི སངྒཡ྄ཧནྟི, ཨེཏཱནི ཙ སམྤཊིཙྪནཱདཱིནི ཙུཏིཨཱསནྣཱནི ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཱནཱིཏི དཊྛབྦཾ། ཏཱནི ཧི ཏདུདྡྷཾ ཀམྨཛརཱུཔསྶ ཨནུཔྤཏྟིཏོ ཨེཀསྨིཾཡེཝ ཧདཡཝཏྠུསྨིཾ ཝཏྟནྟི, ཨིཏརཱནི པན པུརིམཔུརིམཙིཏྟཀྑཎུཔྤནྣེ ཧདཡཝཏྠུསྨིཾ ཨུཏྟརུཏྟརཱནི པཝཏྟནྟཱིཏི། ཚསུ ཝཱ ཝཏྠཱུསུ ཨེཀཾ ཧདཡཝཏྠུཡེཝ ཝཏྠུ ཨེཏེསནྟི ཨེཝཾ པན ཨཏྠེ སཏི ཙུཏིཨཱསནྣཏོ ཨིཏརེསཾ སམྤཊིཙྪནཱདཱིནཾ གཧཎཾ སིཡཱཏི ཉཱཏབྦཾ།

    Asamānapaccayehi ekajjhaṃ uppattito samānapaccayehi ekajjhaṃ uppatti sātisayāti ukkaṃsagativijānanavasena ‘‘samānapaccayehi sahuppattikāti attho’’ti vuttaṃ. Atha vā uppajjanaṃ uppādo, uppajjati etasmāti uppādoti duvidhopi uppādo ekuppādāti ettha ekasesanayena saṅgahitoti iminā adhippāyena ‘‘samā…pe… attho’’ti vuttaṃ siyā. Tena tāni ekavatthukānīti etassa ca ‘‘kappentassā’’tiādinā sambandho. Tattha purimavikappe ekaṃ vatthu nissayo etesanti yojanā, na ekaṃyeva vatthūti. Ekekabhūtassa bhūtattayanissitattā catubhūtanissitattā ca upādārūpānaṃ. Dutiyavikappe pana ekaṃyeva vatthu etesu nissitanti yojanā. Nissayanissitatāsaṅkhātaupakāropakattabbabhāvadīpanaṃ ekavatthukavacananti dutiyavikappe mahābhūtavasena yojanā katā. Itarathā ekaṃ vatthu etesūti samāsatthabhāvena upādārūpānampi pariggaho vattabbo siyā. Pañcaviññāṇasampaṭicchanānanti idaṃ nidassananti daṭṭhabbaṃ. Kiriyamanodhātucakkhuviññāṇādayopi hi ekārammaṇābhinnavatthukā cāti pākaṭoyamatthoti. Santīraṇādīnanti ādi-saddena voṭṭhabbanajavanatadārammaṇāni saṅgayhanti, etāni ca sampaṭicchanādīni cutiāsannāni idhādhippetānīti daṭṭhabbaṃ. Tāni hi taduddhaṃ kammajarūpassa anuppattito ekasmiṃyeva hadayavatthusmiṃ vattanti, itarāni pana purimapurimacittakkhaṇuppanne hadayavatthusmiṃ uttaruttarāni pavattantīti. Chasu vā vatthūsu ekaṃ hadayavatthuyeva vatthu etesanti evaṃ pana atthe sati cutiāsannato itaresaṃ sampaṭicchanādīnaṃ gahaṇaṃ siyāti ñātabbaṃ.

    ཨེཏྠཱཧ – ‘‘ཀསྨཱ པནེཏྠ ཀུསལཏྟིཀཱནནྟརཾ ཝེདནཱཏྟིཀོཝ ཝུཏྟོ’’ཏི? ཀིསྨིཾ པན ཝུཙྩམཱནེ ཨཡམནུཡོགོ ན སིཡཱ, ཨཔིཙ ཨཝཡཝཱནཾ ཨནེཀབྷེདཏཱདསྶནཏྠཱ ཏིཀནྟརདེསནཱ། སམྨཱསམྦུདྡྷེན ཧི ཀུསལཏྟིཀེན སབྦདྷམྨཱནཾ ཏིདྷཱ ཝིབྷཱགཾ དསྶེཏྭཱ པུན ཏདཝཡཝཱནཾ ཀུསལཱདཱིནམྤི ཨནེཀབྷེདབྷིནྣཏཾ དསྶེནྟེན ཏེསཾ ཝེདནཱསམྤཡོགཝིབྷཱགཝིབྷཱཝནཏྠཾ ‘‘སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀུསལཱ ཧི དྷམྨཱ སིཡཱ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ, སིཡཱ ཨདུཀྑམསུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ། ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ སིཡཱ སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ, སིཡཱ དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ, སིཡཱ ཨདུཀྑམསུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ, ཏཐཱ ཨབྱཱཀཏཱ སམྤཡོགཱརཧཱཏི། ཨེཝཾ ཀུསལཱདིདྷམྨཱནཾ པཙྩེཀཾ ཝེདནཱབྷེདེན ཝིབྷཱགདསྶནཏྠཾ ཀུསལཏྟིཀཱནནྟརཾ ཝེདནཱཏྟིཀཾ ཝཏྭཱ ཨིདཱནི སུཁསམྤཡུཏྟཱདཱིནཾ པཙྩེཀཾ ཝིཔཱཀཱདིབྷེདབྷིནྣཏཾ དསྶེཏུཾ ཝེདནཱཏྟིཀཱནནྟརཾ ཝིཔཱཀཏྟིཀོ ཝུཏྟོ། སུཁསམྤཡུཏྟཱ ཧི དྷམྨཱ སིཡཱ ཝིཔཱཀཱ, སིཡཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱ, སིཡཱ ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱ། ཏཐཱ ཨདུཀྑམསུཁསམྤཡུཏྟཱ, དུཀྑསམྤཡུཏྟཱ པན སིཡཱ ཝིཔཱཀཱ, སིཡཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱཏི ཨིམིནཱ ནཡེན ཨཝསེསཏྟིཀཱནཾ དུཀཱནཉྩ ཏསྶ ཏསྶ ཨནནྟརཝཙནེ པཡོཛནཾ ཝིབྷཱཝེཏབྦཾ།

    Etthāha – ‘‘kasmā panettha kusalattikānantaraṃ vedanāttikova vutto’’ti? Kismiṃ pana vuccamāne ayamanuyogo na siyā, apica avayavānaṃ anekabhedatādassanatthā tikantaradesanā. Sammāsambuddhena hi kusalattikena sabbadhammānaṃ tidhā vibhāgaṃ dassetvā puna tadavayavānaṃ kusalādīnampi anekabhedabhinnataṃ dassentena tesaṃ vedanāsampayogavibhāgavibhāvanatthaṃ ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttā’’ti vuttaṃ. Kusalā hi dhammā siyā sukhāya vedanāya sampayuttā, siyā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā. Akusalā dhammā siyā sukhāya vedanāya sampayuttā, siyā dukkhāya vedanāya sampayuttā, siyā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā, tathā abyākatā sampayogārahāti. Evaṃ kusalādidhammānaṃ paccekaṃ vedanābhedena vibhāgadassanatthaṃ kusalattikānantaraṃ vedanāttikaṃ vatvā idāni sukhasampayuttādīnaṃ paccekaṃ vipākādibhedabhinnataṃ dassetuṃ vedanāttikānantaraṃ vipākattiko vutto. Sukhasampayuttā hi dhammā siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammā, siyā nevavipākanavipākadhammadhammā. Tathā adukkhamasukhasampayuttā, dukkhasampayuttā pana siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammāti iminā nayena avasesattikānaṃ dukānañca tassa tassa anantaravacane payojanaṃ vibhāvetabbaṃ.

    ༣. ཝིཔཱཀནིརུཏྟིཉྩ ལབྷནྟཱིཏི ཏེསུ ཝིཔཱཀསདྡསྶ ནིརུལ༹ྷཏཾ དསྶེཏི། སུཀྐཀཎྷཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨཀཎྷཨསུཀྐཕསྶཱདིབྷཱཝོ པརིགྒཧིཏོ། སཏི པན པཱཀ-སདྡསྶ ཕལཔརིཡཱཡབྷཱཝེ རཱུཔཾ ཝིཡ ན ནིཧཱིནོ པཀྐཾ ཝིཡ ཝིསིཊྛོ པཱཀོཏི ཝིཔཱཀོཏི ཨེཝཾ ཝཱ ཨེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། སབྱཱཔཱརཏཱཏི སཨུསྶཱཧཏཱ། སནྟཱནེ སབྱཱཔཱརཏཱཏི ཨེཏེན ཙིཏྟཔྤཡོགསངྑཱཏེན ཀིརིཡཱབྷཱཝེན ཝིཔཱཀདྷམྨཱནཾ སནྟཱནཝིསེསམཱཧ ‘‘ཡཏོ ཡསྨིཾ ཙིཏྟུཔྤཱདེ ཀུསལཱཀུསལཱ ཙེཏནཱ, ཏཾསནྟཱནེ ཨེཝ ཏསྶཱ ཝིཔཱཀུཔྤཏྟཱི’’ཏི། ཨེཏྠ ཙ ‘‘སབྱཱཔཱརཏཱ’’ཏི ཨེཏེན ཨཱཝཛྫནདྭཡཾ ཝིཔཱཀཉྩ ནིཝཏྟེཏི, ‘‘ཨནུཔཙྪིནྣཱཝིཛྫཱཏཎྷཱམཱནེ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཝསིཊྛཾ ཀིརིཡཾ ནིཝཏྟེཏི། ཨུབྷཡེནཔི ཨནུསཡསཧཱཡསཨུསྶཱཧཏཱལཀྑཎཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱཏི དསྶེཏི། ལོཀུཏྟརཀུསལཱནམྤི ཧི ཨནུསཡཱ ཨུཔནིསྶཡཱ ཧོནྟི, ཡཏོ ‘‘ཀཏམེ དྷམྨཱ ཀུསལཱ? ཡསྨིཾ སམཡེ ལོཀུཏྟརཾ…པེ॰… ཏསྨིཾ སམཡེ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ༣༤༢) ཨརིཡམགྒཙེཏནཱཡ ཨཝིཛྫཱཨུཔནིསྶཡཏཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒེ པཀཱསིཏཱ། ནིརུསྶཱཧསནྟབྷཱཝལཀྑཎཱ ཝིཔཱཀཱ, ཨུབྷཡཝིཔརཱིཏལཀྑཎཱ ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱཏི།

    3. Vipākaniruttiñca labhantīti tesu vipākasaddassa niruḷhataṃ dasseti. Sukkakaṇhādīti ādi-saddena akaṇhaasukkaphassādibhāvo pariggahito. Sati pana pāka-saddassa phalapariyāyabhāve rūpaṃ viya na nihīno pakkaṃ viya visiṭṭho pākoti vipākoti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Sabyāpāratāti saussāhatā. Santāne sabyāpāratāti etena cittappayogasaṅkhātena kiriyābhāvena vipākadhammānaṃ santānavisesamāha ‘‘yato yasmiṃ cittuppāde kusalākusalā cetanā, taṃsantāne eva tassā vipākuppattī’’ti. Ettha ca ‘‘sabyāpāratā’’ti etena āvajjanadvayaṃ vipākañca nivatteti, ‘‘anupacchinnāvijjātaṇhāmāne’’ti iminā avasiṭṭhaṃ kiriyaṃ nivatteti. Ubhayenapi anusayasahāyasaussāhatālakkhaṇā vipākadhammadhammāti dasseti. Lokuttarakusalānampi hi anusayā upanissayā honti, yato ‘‘katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye lokuttaraṃ…pe… tasmiṃ samaye avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā (vibha. 342) ariyamaggacetanāya avijjāupanissayatā paṭiccasamuppādavibhaṅge pakāsitā. Nirussāhasantabhāvalakkhaṇā vipākā, ubhayaviparītalakkhaṇā nevavipākanavipākadhammadhammāti.

    ཨབྷིཉྙཱདིཀུསལཱནནྟི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཨཧོསི ཀམྨཾ ནཱཧོསི ཀམྨཝིཔཱཀོ’’ཏི (པཊི॰ མ॰ ༡.༢༣༤) ཨིམིནཱ ཏིཀེན སངྒཧིཏཾ གཏིཨུཔདྷིཀཱལཔཡོགཱབྷཱཝེན ཨཝིཔཱཀཾ དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཾ ཨུཔཔཛྫཝེདནཱིཡཉྩ སངྒཎྷཱཏི། ཨཔརཱཔརིཡཝེདནཱིཡཾ པན སཾསཱརཔྤཝཏྟིཡཾ ཨཧོསིཀམྨཱདིབྷཱཝཾ ན བྷཛཏི། བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན དསྶནེན པཧཱཏབྦཾ སངྒཎྷཱཏི། ཨུབྷཡམྤི ‘‘ཝིཔཱཀཱནུཔྤཱདནེ’’ཏི ཝཙནཏོ གཏིཨུཔདྷིཀཱལཔཡོགཱབྷཱཝེན ཨནུཔྤནྣཝིཔཱཀམེཝ ཨདྷིཔྤེཏཾ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦསྶཔི པཝཏྟིཝིཔཱཀསྶ ཨནུཛཱནནཏོ། ཡེསཾ པན བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ ཨཝིཔཱཀཱ, ཏེསཾ མཏེན ཨཱདི-སདྡེན དསྶནེན པཧཱཏབྦསྶ ཨཧོསིཀམྨནྟི ཨེཝཾཔཀཱརསྶེཝ པརིགྒཧོཏི ཝེདིཏབྦཾ།

    Abhiññādikusalānanti ādi-saddena ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) iminā tikena saṅgahitaṃ gatiupadhikālapayogābhāvena avipākaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyañca saṅgaṇhāti. Aparāpariyavedanīyaṃ pana saṃsārappavattiyaṃ ahosikammādibhāvaṃ na bhajati. Bhāvanāya pahātabbādīti ādi-saddena dassanena pahātabbaṃ saṅgaṇhāti. Ubhayampi ‘‘vipākānuppādane’’ti vacanato gatiupadhikālapayogābhāvena anuppannavipākameva adhippetaṃ bhāvanāya pahātabbassapi pavattivipākassa anujānanato. Yesaṃ pana bhāvanāya pahātabbā avipākā, tesaṃ matena ādi-saddena dassanena pahātabbassa ahosikammanti evaṃpakārasseva pariggahoti veditabbaṃ.

    ༤. ‘‘ཀཐམཱདིནྣཱ’’ཏི ཨཡམྤི པཉྷོ ལབྦྷཏི། ‘‘ཕལབྷཱཝེནཱ’’ཏི ཧི ཨཱདཱནཔྤཀཱརཝཙནཾ། ཀེསཉྩི གོཏྲབྷུཔཙྩཝེཀྑཎཱདཱིནཾ ཨུཔེཏཀིརིཡབྷཱུཏཱནཾ ཏཾཀཏྟུབྷཱུཏཱནཉྩ ཨཏྠཱནཾ ཨུཔེཏབྦསམྦནྡྷབྷཱཝཏོ ཏདབྷིདྷཱཡིནོཔི སདྡཱ སམྦནྡྷཱ ཨེཝཱཏི ‘‘ཨུཔེཏསདྡསམྦནྡྷིནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨུཔེཏནྟི ཧི ཨུཔེཏབྦཏྠེ ཝུཙྩམཱནེ ཨཝསྶཾ ཨུཔེཏཀིརིཡཱ ཨུཔེཏཱ ཙ ཉཱཡཏཱིཏི། ‘‘རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཁོ པན, གཧཔཏི, ཡོ ཚནྡོ ཡོ རཱགོ ཡཱ ནནྡཱི ཡཱ ཏཎྷཱ ཡེ ཨུཔཡུཔཱདཱནཱ, ཙེཏསོ ཨདྷིཊྛཱནཱ ཨབྷིནིཝེསཱ ཨནུསཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ‘‘ཨུཔཡོ’’ཏི ཏཎྷཱདིཊྛིཡོ ཨདྷིཔྤེཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུཔཡ…པེ॰… དིཊྛཱིཧཱི’’ཏི། ཡཐཱསམྦྷཝནྟི ‘‘ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟཨཏྠེསུ ཡོ ཡོ སམྦྷཝཏི ཡོཛེཏུཾ, སོ སོཏི ཨཏྠོ། ན ཝཙནཱནུཔུབྦེནཱཏི ‘‘ཀིཾ པན ཏཾ ཨུཔེཏ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཝཙནཱནུཔུབྦེན ན ཡོཛེཏབྦོ། སབྦཔཙྩཡུཔྤནྣཱནནྟི སབྦཏེབྷཱུམཀཔཙྩཡུཔྤནྣཱནཾ། ནཱཔཛྫཏི སཱམཉྙཛོཏནཱཡ ཝིསེསེ ཨཝཊྛཱནཏོ ཝིསེསཏྠིནཱ ཙ ཝིསེསོ ཨནུཔཡུཛྫཏཱིཏི ཏཾ པན ཝིསེསཾ ཝུཏྟཔྤཀཱརཾ ནིཡམེཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘བོདྷནེཡྻཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    4. ‘‘Kathamādinnā’’ti ayampi pañho labbhati. ‘‘Phalabhāvenā’’ti hi ādānappakāravacanaṃ. Kesañci gotrabhupaccavekkhaṇādīnaṃ upetakiriyabhūtānaṃ taṃkattubhūtānañca atthānaṃ upetabbasambandhabhāvato tadabhidhāyinopi saddā sambandhā evāti ‘‘upetasaddasambandhinā’’ti vuttaṃ. Upetanti hi upetabbatthe vuccamāne avassaṃ upetakiriyā upetā ca ñāyatīti. ‘‘Rūpadhātuyā kho pana, gahapati, yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye upayupādānā, cetaso adhiṭṭhānā abhinivesā anusayā’’tiādīsu ‘‘upayo’’ti taṇhādiṭṭhiyo adhippetāti āha ‘‘upaya…pe… diṭṭhīhī’’ti. Yathāsambhavanti ‘‘ārammaṇakaraṇavasenā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttaatthesu yo yo sambhavati yojetuṃ, so soti attho. Na vacanānupubbenāti ‘‘kiṃ pana taṃ upeta’’ntiādinā vuttavacanānupubbena na yojetabbo. Sabbapaccayuppannānanti sabbatebhūmakapaccayuppannānaṃ. Nāpajjati sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato visesatthinā ca viseso anupayujjatīti taṃ pana visesaṃ vuttappakāraṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘bodhaneyyā’’tiādi vuttaṃ.

    ཨུཔེཏཾ དཱིཔེཏཱིཏི ཡཐཱ ‘‘པཱཙརིཡོ’’ཏི ཨེཏྠ པགཏོ ཨཱཙརིཡོ པཱཙརིཡོཏི པ-སདྡོ པགཏཾ དཱིཔེཏི, ཨེཝཾ ཨུཔ-སདྡོ ཨུཔེཏཾ དཱིཔེཏི ཨེཝ, ན ཙེཏྠ གཏཱདིཨཏྠཱནཾ ཨེཀནྟེན པཙྩཏྟཝཙནཡོགོ ཨིཙྪིཏོཏི། ཨཏིསདྡོ ཝིཡཱཏི ཙ ཨིདཾ སསཱདྷནཀིརིཡཱདཱིཔནསཱམཉྙེན ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ། པཙྩཡབྷཱཝེནཱཏི ཨེཏེན པུརིམནིབྦཏྟིཾ ཝིསེསེཏི། ཏེན སཧཛཱཏསྶཔི ཨུཔཱདཱནསྶ སངྒཧོ ཀཏོ ཧོཏི། སཧཛཱཏོཔི ཧི དྷམྨོ པཙྩཡབྷཱུཏོ པུརིམནིཔྥནྣོ ཝིཡ ཝོཧརཱིཡཏི ཡཐཱ ‘‘ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩ ཏཡོ མཧཱབྷཱུཏཱ’’ཏི, ‘‘ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩ ཏཡོ ཁནྡྷཱ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༥༣) ཙ། དྷཱཏུཀཐཱཡཾ པཀཱསིཏནྟི ‘‘ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ པཉྩཧི ཁནྡྷེཧི ཨེཀཱདསཧཱཡཏནེཧི སཏྟརསཧི དྷཱཏཱུཧི སངྒཧིཏོ། ཀཏིཧི ཨསངྒཧིཏོ། ན ཀེཧིཙི ཁནྡྷེཧི ཨེཀེནཱཡཏནེན ཨེཀཱཡ དྷཱཏུཡཱ ཨསངྒཧིཏོ’’ཏི (དྷཱཏུ॰ ༦༧) ཨེཝམཱདིཾ སནྡྷཱཡཱཧ། ཏསྨཱ ཨེཝཱཏི ཨུཔཱདིནྣསདྡཱནཔེཀྑཏྟཱ ཨེཝ། ཨཝིསེསེཏྭཱཏི ཨུཔཱདིནྣཱནུཔཱདིནྣཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ། ཨུཔཱདཱནཱནཾ ཨཱརམྨཎབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ ཨུཔཱདཱནེཧི ཨུཔཱདཱཏབྦཱཏི ཝཱ ཨུཔཱདཱནིཡཱ, ཨུཔཱདཱཏུཾ ཝཱ ཨརཧནྟཱིཏི ཨུཔཱདཱནིཡཱ, ཨུཔཱདཱནེ ནིཡུཏྟཱཏི ཝཱ ཨུཔཱདཱནིཡཱ ཀ-ཀཱརསྶ ཡ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོཏི།

    Upetaṃ dīpetīti yathā ‘‘pācariyo’’ti ettha pagato ācariyo pācariyoti pa-saddo pagataṃ dīpeti, evaṃ upa-saddo upetaṃ dīpeti eva, na cettha gatādiatthānaṃ ekantena paccattavacanayogo icchitoti. Atisaddo viyāti ca idaṃ sasādhanakiriyādīpanasāmaññena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Paccayabhāvenāti etena purimanibbattiṃ viseseti. Tena sahajātassapi upādānassa saṅgaho kato hoti. Sahajātopi hi dhammo paccayabhūto purimanipphanno viya voharīyati yathā ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti, ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti (paṭṭhā. 1.1.53) ca. Dhātukathāyaṃ pakāsitanti ‘‘upapattibhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito. Katihi asaṅgahito. Na kehici khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā asaṅgahito’’ti (dhātu. 67) evamādiṃ sandhāyāha. Tasmā evāti upādinnasaddānapekkhattā eva. Avisesetvāti upādinnānupādinnavisesaṃ akatvā. Upādānānaṃ ārammaṇabhāvānativattanato upādānehi upādātabbāti vā upādāniyā, upādātuṃ vā arahantīti upādāniyā, upādāne niyuttāti vā upādāniyā ka-kārassa ya-kāraṃ katvāti evamettha attho daṭṭhabboti.

    ༥. ཝིབཱདྷནཾ པཱིལ༹ནཾ ཀིལམནཾ ཨུཔཏཱཔོ པརིལཱ༹ཧོ ཨཔྤསྶདྡྷིབྷཱཝོ། ཝིདཱུསིཏཱ མལཱིནཱ ཙ ཡཏོ ཀེཙི ཨཀིལེསསབྷཱཝཱཔི ཨནིཊྛཕལཱ གཱརཡ྄ཧཱ ཙ ཛཱཏཱ།

    5. Vibādhanaṃ pīḷanaṃ kilamanaṃ upatāpo pariḷāho appassaddhibhāvo. Vidūsitā malīnā ca yato keci akilesasabhāvāpi aniṭṭhaphalā gārayhā ca jātā.

    ༦. ‘‘སཱིལམཏྟཀཾ, པརཾ ཝིཡ མཏྟཱཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ མཏྟཱ-སདྡསྶ པམཱཎཝཱཙཀཏཱ དཊྛབྦཱ། མརིཡཱདཝཱཙཀོ ཝཱ མཏྟཱ-སདྡོ། ཝིཙཱརོ ཧེཏྠ ཛྷཱནངྒེསུ ཧེཊྛིམམརིཡཱདོ, ན པཋམཛ྄ཛྷཱནཨུཔཙཱརཛ྄ཛྷཱནེསུ ཝིཡ ཝིཏཀྐོ། སཱ པན ཝིཙཱརམརིཡཱདཏཱ ཝིཏཀྐཱབྷཱཝེན ཨེཏེསཾ ཛཱཏཱཏི ཨཝིཏཀྐགྒཧཎཾ ཀཏཾ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ཨཝིཏཀྐཱ ཧུཏྭཱ ཝིཙཱརམརིཡཱདཛྷཱནངྒེསུ ཝིཙཱརཧེཊྛིམཀོཊིཀཱཏི། ཨཐ ཝཱ ཨཱིསདཏྠོ མཏྟཱ-སདྡོ ‘‘མཏྟཱསུཁཔརིཙྩཱགཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ པ॰ ༢༩༠) ཝིཡ། ཨཡཉྷེཏྠ ཨཏྠོ – ཝིཏཀྐརཧིཏཱ བྷཱཝནཱཡ ཨཏིསུཁུམབྷཱུཏཝིཙཱརཏྟཱ ཨཱིསཾ ཝིཙཱརཱ ཙ ཨཝིཏཀྐཝིཙཱརམཏྟཱཏི། ན ཧི ཨིཏོ པརཾ ཝིཙཱརོ ཨཏྠཱིཏི། ཡདི ཝིཏཀྐཝིསེསརཧིཏཱ ཝིཙཱརམཏྟཱ, ཨེཝཾ སནྟེ ཨཝིཏཀྐཝཙནཾ ཀིམཏྠིཡནྟི ཨཱཧ ‘‘ཝིཙཱརམཏྟཝཙནེནཱ’’ཏིཨཱདི། ཡདི ཝིཙཱརམཏྟཏོ ཨཉྙེསམྤི ཨཝིཏཀྐཱནཾ ཨཏྠིབྷཱཝཛོཏནཏྠཾ ཨཝིཏཀྐཝཙནཾ, ཨཝིཏཀྐཱ ཙ ཝིཙཱརམཏྟཱ ཨཝིཙཱརཱཏི ནིཝཏྟེཏབྦཱ གཧེཏབྦཱ ཙ, ཨེཝཾ སཏི ཝིཙཱརམཏྟཱ ཝིསེསནཾ, ཨཝིཏཀྐཱ ཝིསེསིཏབྦཱཏི ཝིཙཱརམཏྟཱཝིཏཀྐཱཏི ཝཏྟབྦནྟི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦབྷཱཝོ’’ཏིཨཱདི། ཡཐཱཀཱམནྟི ཝཏྟུཨིཙྪཱནུརཱུཔཾ ། ཡེན ཡེན ཧི པཀཱརེན དྷམྨེསུ ནིཝཏྟེཏབྦགཧེཏབྦབྷཱཝཱ ལབྦྷནྟི, ཏེན ཏེན པཀཱརེན ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦབྷཱཝོ སམྦྷཝཏཱིཏི། པདཱནཾ ཨནུཀྐམོ པདཱནུཀྐམོ།

    6. ‘‘Sīlamattakaṃ, paraṃ viya mattāyā’’tiādīsu mattā-saddassa pamāṇavācakatā daṭṭhabbā. Mariyādavācako vā mattā-saddo. Vicāro hettha jhānaṅgesu heṭṭhimamariyādo, na paṭhamajjhānaupacārajjhānesu viya vitakko. Sā pana vicāramariyādatā vitakkābhāvena etesaṃ jātāti avitakkaggahaṇaṃ kataṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – avitakkā hutvā vicāramariyādajhānaṅgesu vicāraheṭṭhimakoṭikāti. Atha vā īsadattho mattā-saddo ‘‘mattāsukhapariccāgā’’tiādīsu (dha. pa. 290) viya. Ayañhettha attho – vitakkarahitā bhāvanāya atisukhumabhūtavicārattā īsaṃ vicārā ca avitakkavicāramattāti. Na hi ito paraṃ vicāro atthīti. Yadi vitakkavisesarahitā vicāramattā, evaṃ sante avitakkavacanaṃ kimatthiyanti āha ‘‘vicāramattavacanenā’’tiādi. Yadi vicāramattato aññesampi avitakkānaṃ atthibhāvajotanatthaṃ avitakkavacanaṃ, avitakkā ca vicāramattā avicārāti nivattetabbā gahetabbā ca, evaṃ sati vicāramattā visesanaṃ, avitakkā visesitabbāti vicāramattāvitakkāti vattabbanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘visesanavisesitabbabhāvo’’tiādi. Yathākāmanti vattuicchānurūpaṃ . Yena yena hi pakārena dhammesu nivattetabbagahetabbabhāvā labbhanti, tena tena pakārena visesanavisesitabbabhāvo sambhavatīti. Padānaṃ anukkamo padānukkamo.

    ཨཝིཏཀྐཱ སཝིཏཀྐཱ ཙ སཝིཙཱརཱ ཨཝིཙཱརཱ ཙཱཏི ཨཝིཏཀྐཱསཝིཙཱརཱ སཝིཏཀྐཱ ཨཝིཙཱརཱཏི ཡོཛེཏབྦཾ། ཨུབྷཡེཀདེསདསྶནམྤི ཨུབྷཡདསྶནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཡདི སཝིཏཀྐསཝིཙཱརཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨིཏརམྤི པཀཱསེཏུནྟི ཨིདཾ ཡཐཱ སཝིཏཀྐསཝིཙཱརེསུ ཙིཏྟུཔྤཱདེསུ ཝིཏཀྐོ ཨཝིཏཀྐསཝིཙཱརཏཱཡ ‘‘ཨཝིཏཀྐཝིཙཱརམཏྟོ’’ཏི ཝུཏྟོ, ཨེཝཾ ཡཐཱཝུཏྟཙིཏྟུཔྤཱདེསུ ཝིཙཱརོ ‘‘སཝིཏཀྐཨཝིཙཱརོ’’ཏི སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུནྟི ཨིམམཏྠཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཝིཏཀྐཱབྷཱཝེན ཨེཏེ ཝིཙཱརམཏྟཱཏི ཨཡམྤི ཨཏྠོ ཝིསེསནིཝཏྟིཨཏྠཾཡེཝ མཏྟཱ-སདྡཾ གཧེཏྭཱ ཝུཏྟོ། ཝིཙཱརམཏྟཱཏི ཧི ཝིཙཱརམཏྟཝནྟོཏི ཝིཉྙཱཡམཱནཏྟཱ ཏདཉྙཝིསེསཝིརཧསཱམཉྙཏོ ནིཝཏྟེཏྭཱ ཝིཏཀྐཝིསེསཝིརཧསངྑཱཏེ ཨཝིཏཀྐ-སདྡོ སནྣིདྷཱཔིཏོ ཝིསེསེཏི དུཏིཡཛ྄ཛྷཱནདྷམྨེཏི། ཡཐཱཧ ‘‘ན ཝིཙཱརཏོ’’ཏིཨཱདི།

    Avitakkā savitakkā ca savicārā avicārā cāti avitakkāsavicārā savitakkā avicārāti yojetabbaṃ. Ubhayekadesadassanampi ubhayadassananti adhippāyena ‘‘yadi savitakkasavicārā’’tiādi vuttaṃ. Itarampi pakāsetunti idaṃ yathā savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakko avitakkasavicāratāya ‘‘avitakkavicāramatto’’ti vutto, evaṃ yathāvuttacittuppādesu vicāro ‘‘savitakkaavicāro’’ti sakkā viññātunti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Vitakkābhāvena ete vicāramattāti ayampi attho visesanivattiatthaṃyeva mattā-saddaṃ gahetvā vutto. Vicāramattāti hi vicāramattavantoti viññāyamānattā tadaññavisesavirahasāmaññato nivattetvā vitakkavisesavirahasaṅkhāte avitakka-saddo sannidhāpito viseseti dutiyajjhānadhammeti. Yathāha ‘‘na vicārato’’tiādi.

    ༧. ཝེདཡམཱནཱཏི ཨནུབྷཝམཱནཱ། སུཁཱཀཱརེཏི ཨིཊྛཱཀཱརེ, ཨིཊྛཱནུབྷཝནཱཀཱརེ ཝཱ། ཨུདཱསིནཱཏི ནཏིཨཔནཏིརཧིཏཱ། སུཁདུཀྑཱནཾ ཨཝིརུདྡྷཱ ཏེསཾ བྱཝདྷཱཡིཀཱབྷཱཝཏོ། སུཁདུཀྑཱནི ཝིཡ ཧི སུཁདུཀྑཱནཾ ཨནནྟརཾ པཝཏྟནཏོ བྱཝདྷཱཡིཀཱབྷཱུཏཱ ན ཏེཧི ཝིརུཛ྄ཛྷཏི, ན པན སུཁདུཀྑཱནི ཨནནྟརཱཔཝཏྟིཏོ། ‘‘ཨུཔཔཏྟིཏོ ཨིཀྑཏཱིཏི ཨུཔེཀྑཱ’’ཏི ཨཡཾ པནཏྠོ ཨིདྷ ཨུཔེཀྑཱ-སདྡསྶ སབྦུཔེཀྑཱཔརིཡཱདཱནཏོ ན ཝུཏྟོ། ན ཧི ལོབྷསམྤཡུཏྟཱདིཨུཔེཀྑཱ ཨུཔཔཏྟིཏོ ཨིཀྑཏཱིཏི། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ པཱིཏིསཧགཏཱཡེཝ ན སུཁསཧགཏཱ, སུཁསཧགཏཱཔི ན པཱིཏིསཧགཏཱ ཨེཝཱཏི པཱིཏིསཧགཏཱ སུཁསཧགཏཱ ཙ ཨཉྙམཉྙཾ བྷིནྣཱ, ཏསྨཱ། སཏིཔི སུཁསཧགཏཱནཾ ཡེབྷུཡྻེན པཱིཏིསཧགཏབྷཱཝེ ཡེན སུཁེན སམནྣཱགཏཱ སུཁསཧགཏཱ ཨེཝ ཧོནྟི, ན པཱིཏིསཧགཏཱ, ཏཾ སུཁཾ ནིཔྤཱིཏིཀསུཁནྟི ཨཡཾ ཝིསེསོ ཨིམིནཱ ཏིཀེན དསྶིཏོཏི ཨིམམཏྠཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ‘‘པཱིཏིསཧགཏཱཏི ཝཏྭཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

    7. Vedayamānāti anubhavamānā. Sukhākāreti iṭṭhākāre, iṭṭhānubhavanākāre vā. Udāsināti natiapanatirahitā. Sukhadukkhānaṃ aviruddhā tesaṃ byavadhāyikābhāvato. Sukhadukkhāni viya hi sukhadukkhānaṃ anantaraṃ pavattanato byavadhāyikābhūtā na tehi virujjhati, na pana sukhadukkhāni anantarāpavattito. ‘‘Upapattito ikkhatīti upekkhā’’ti ayaṃ panattho idha upekkhā-saddassa sabbupekkhāpariyādānato na vutto. Na hi lobhasampayuttādiupekkhā upapattito ikkhatīti. Tasmāti yasmā pītisahagatāyeva na sukhasahagatā, sukhasahagatāpi na pītisahagatā evāti pītisahagatā sukhasahagatā ca aññamaññaṃ bhinnā, tasmā. Satipi sukhasahagatānaṃ yebhuyyena pītisahagatabhāve yena sukhena samannāgatā sukhasahagatā eva honti, na pītisahagatā, taṃ sukhaṃ nippītikasukhanti ayaṃ viseso iminā tikena dassitoti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘pītisahagatāti vatvā’’tiādimāha.

    སིདྡྷོཏི སཱཝསེསཾ ནིརཝསེསཉྩ སུཁཔཱིཏིཡོ སངྒཧེཏྭཱ པཝཏྟེཧི པཋམདུཏིཡཔདེཧི ཡོ པཱིཏིསཧགཏོ དྷམྨཝིསེསོ, ཏཾ སུཁཾ, ཡོ ཙ སུཁསཧགཏོ དྷམྨཝིསེསོ, སཱ པཱིཏཱིཏི སཏིཔི ཨཉྙམཉྙཾ སཾསཊྛབྷཱཝེ པདནྟརསངྒཧིཏབྷཱཝདཱིཔནཏོསིདྡྷོ ཉཱཏོ ཝིདིཏོཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནསུཁཾ ཨཏིཔཎཱིཏསུཁནྟི ཨོལཱ༹རིཀངྒཏོ ནཱིཧརིཏྭཱ ཏསྶ པཎཱིཏབྷཱཝཾ དསྶེཏུཾ ཨཡཾ ཏིཀོ ཝུཏྟོ’’ཏི ཀེཙི ཝདནྟི, ཏདེཏཾ སབྦེསཾ སུཁཝེདནཱསམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཾ ཨིདྷ ‘‘སུཁསཧགཏཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཝིཙཱརེཏབྦཾ། ཏཐཱ ཧི ‘‘སུཁབྷཱུམིཡཾ ཀཱམཱཝཙརེ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ ༡༢༨༣) ‘‘ཀཱམཱཝཙརཀུསལཏོ ཙཏྟཱརོ སོམནསྶསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ ༡༥༩༨) ཙ ནིདྡེསོ པཝཏྟོཏི།

    Siddhoti sāvasesaṃ niravasesañca sukhapītiyo saṅgahetvā pavattehi paṭhamadutiyapadehi yo pītisahagato dhammaviseso, taṃ sukhaṃ, yo ca sukhasahagato dhammaviseso, sā pītīti satipi aññamaññaṃ saṃsaṭṭhabhāve padantarasaṅgahitabhāvadīpanatosiddho ñāto viditoti attho. ‘‘Catutthajjhānasukhaṃ atipaṇītasukhanti oḷārikaṅgato nīharitvā tassa paṇītabhāvaṃ dassetuṃ ayaṃ tiko vutto’’ti keci vadanti, tadetaṃ sabbesaṃ sukhavedanāsampayuttadhammānaṃ idha ‘‘sukhasahagatā’’ti vuttattā vicāretabbaṃ. Tathā hi ‘‘sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādinā (dha. sa. 1283) ‘‘kāmāvacarakusalato cattāro somanassasahagatacittuppādā’’tiādinā (dha. sa. 1598) ca niddeso pavattoti.

    ༨. ནིབྦཱནཱརམྨཎཏཾ སནྡྷཱཡཱཧ, ན ནིབྦཱནཔཊིཝིཛ྄ཛྷནཾ, ཨིཏརཐཱ གོཏྲབྷུསྶ དསྶནབྷཱཝཱཔཏྟི ཨཙོདནཱིཡཱ སིཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ནནུ ཙ དིསྭཱ ཀཏྟབྦཀིཙྩཀརཎེན སོཏཱཔཏྟིམགྒོཝ དསྶནནྟི ཨུཀྐཾསགཏིཝིཛཱནནེན ནིབྦཱནསྶ པཊིཝིཛ྄ཛྷནམེཝ དསྶནནྟི གོཏྲབྷུསྶ དསྶནབྷཱཝཱཔཏྟི ན ཙོདེཏབྦཱཝཱཏི? ན, དསྶནསཱམཉྙསྶེཝ སུཡྻམཱནཏྟཱ དསྶནཀཏྟབྦཀིཙྩཀརཎཱནཉྩ བྷེདེན ཝུཏྟཏྟཱ། ཏཏྠ ཡདིཔི ‘‘པཉྙཱཡ ཙསྶ དིསྭཱ ཨཱསཝཱ པརིཀྑཱིཎཱ ཧོནྟཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (མ॰ ནི॰ ༢.༡༨༢) ཝིཡ ཨབྷིནྣཀཱལསྶཔི བྷིནྣཀཱལསྶ ཝིཡ བྷེདོཔཙཱརདསྶནཏོ བྷེདཝཙནཾ ཡུཏྟཾ, དསྶནཝིསེསེ པན ཨདྷིཔྤེཏེ དསྶནསཱམཉྙཝཙནཾ ན ཀཏྟབྦནྟི དསྶནསཱམཉྙམཏྟཾ གཧེཏྭཱ ཙོདནཱ ཀཏཱཏི ‘‘ནིབྦཱནཱརམྨཎཏཾ སནྡྷཱཡཱཧཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། དུཏིཡཏཏིཡམགྒཱནམྤི དྷམྨཙཀྑུཔརིཡཱཡསབྦྷཱཝཏོ ‘‘བྷཱཝནཱབྷཱཝཾ ཨཔྤཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ བྷཱཝནཱ ཝཌྜྷནཱ། སཱ ཙ བཧུལཾ ཨུཔྤཏྟིཡཱ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པུནཔྤུནཾ ནིབྦཏྟནེནཱ’’ཏི། ཏཐཱ ཧི སཏཱིཏི ‘‘ཨུབྷཡཔཊིཀྑེཔཝསེནཱ’’ཏི པདསྶ དསྶནབྷཱཝནཱཔཊིཀྑེཔཝསེནཱཏི ཨཏྠེ སཏི། ནནུ ལོཀིཡསམཐཝིཔསྶནཱཔི ཡཐཱབལཾ ཀཱམཙྪནྡཱདཱིནཾ པཧཱཡཀཱ, ཏཏྲ ཀཐམིདཾ ཝུཏྟཾ, ན ཙ ཨཉྙོ པཧཱཡཀོ ཨཏྠཱིཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཨཉྙེཧཱི’’ཏིཨཱདི།

    8. Nibbānārammaṇataṃ sandhāyāha, na nibbānapaṭivijjhanaṃ, itarathā gotrabhussa dassanabhāvāpatti acodanīyā siyāti adhippāyo. Nanu ca disvā kattabbakiccakaraṇena sotāpattimaggova dassananti ukkaṃsagativijānanena nibbānassa paṭivijjhanameva dassananti gotrabhussa dassanabhāvāpatti na codetabbāvāti? Na, dassanasāmaññasseva suyyamānattā dassanakattabbakiccakaraṇānañca bhedena vuttattā. Tattha yadipi ‘‘paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’tiādīsu (ma. ni. 2.182) viya abhinnakālassapi bhinnakālassa viya bhedopacāradassanato bhedavacanaṃ yuttaṃ, dassanavisese pana adhippete dassanasāmaññavacanaṃ na kattabbanti dassanasāmaññamattaṃ gahetvā codanā katāti ‘‘nibbānārammaṇataṃ sandhāyāhā’’ti vuttaṃ. Dutiyatatiyamaggānampi dhammacakkhupariyāyasabbhāvato ‘‘bhāvanābhāvaṃ appatta’’nti vuttaṃ. Tattha bhāvanā vaḍḍhanā. Sā ca bahulaṃ uppattiyā hotīti āha ‘‘punappunaṃ nibbattanenā’’ti. Tathā hi satīti ‘‘ubhayapaṭikkhepavasenā’’ti padassa dassanabhāvanāpaṭikkhepavasenāti atthe sati. Nanu lokiyasamathavipassanāpi yathābalaṃ kāmacchandādīnaṃ pahāyakā, tatra kathamidaṃ vuttaṃ, na ca añño pahāyako atthīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘aññehī’’tiādi.

    ༩. ཨཔྤཧཱཏབྦཧེཏུམཏྟེསཱུཏི ཨཔྤཧཱཏབྦཧེཏུཀམཏྟེསུ། སབྦོ ཀུསལཱབྱཱཀཏདྷམྨོ ཡཐཱདྷིཔྤེཏཏྠོ། སམཱསོ ན ཨུཔཔཛྫཏི ཨསམཏྠབྷཱཝཏོ། ཡེསནྟི ཡེ ཏཏིཡརཱསིབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ དྷམྨཱ, ཨཏྠོ ཏེསཾ། ཨུབྷིནྣནྟི ཝིསུཾ ཝིསུཾ ཡོཛེཏབྦཏཱཡ དྭེ པཧཱཏབྦཧེཏུསདྡཱཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཨེཏནྟི ‘‘ནེཝདསྶནེན ནབྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦོ ཧེཏུ ཨེཏེསཾ ཨཏྠཱི’’ཏི ཨེཏཾ ཝཙནཾ། ཏེཧི དསྶནབྷཱཝནཱཔདེཧི ཡུཏྟེན པཧཱཏབྦཧེཏུཀཔདེན། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱཏི ཨེཝཾ དསྶནབྷཱཝནཱཔདེཧི པཧཱཏབྦཧེཏུཀཔདསྶ ཝིསུཾ ཝིསུཾ ཡོཛནཏོ། ཨེཝཉྷི པུརིམཔདདྭཡ…པེ॰… དསྶནམེཏཾ ཧོཏཱིཏི། ཨེཝནྟི དསྶནབྷཱཝནཱཧི ནཔཧཱཏབྦོ ཧེཏུ ཨེཏེསནྟི ཨེཝཾ ཨཏྠེ སཏི། ‘‘ཧེཏུ…པེ॰… སིཡཱ’’ཏི ཨེཏསྶ ‘‘པུརིམསྨིཉྷི ཨཏྠེ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཧེཏུཀཱནཾ ཨགྒཧིཏབྷཱཝདསྶནཝསེན ཨཏྠཾ ཝཏྭཱ ཨིདཱནི ‘‘ཨཐ ཝཱ’’ཏིཨཱདིནཱ དུཏིཡསྶེཝ ཨཏྠསྶ ཡུཏྟབྷཱཝཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ‘‘གཧེཏབྦཏྠསྶེཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། སོ ཧི ‘‘ཨེཝམཏྠོ གཧེཏབྦོ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ གཧེཏབྦཏྠོ།

    9. Appahātabbahetumattesūti appahātabbahetukamattesu. Sabbo kusalābyākatadhammo yathādhippetattho. Samāso na upapajjati asamatthabhāvato. Yesanti ye tatiyarāsibhāvena vuttā dhammā, attho tesaṃ. Ubhinnanti visuṃ visuṃ yojetabbatāya dve pahātabbahetusaddāti katvā vuttaṃ. Etanti ‘‘nevadassanena nabhāvanāya pahātabbo hetu etesaṃ atthī’’ti etaṃ vacanaṃ. Tehi dassanabhāvanāpadehi yuttena pahātabbahetukapadena. Evañca katvāti evaṃ dassanabhāvanāpadehi pahātabbahetukapadassa visuṃ visuṃ yojanato. Evañhi purimapadadvaya…pe… dassanametaṃ hotīti. Evanti dassanabhāvanāhi napahātabbo hetu etesanti evaṃ atthe sati. ‘‘Hetu…pe… siyā’’ti etassa ‘‘purimasmiñhi atthe’’tiādinā ahetukānaṃ aggahitabhāvadassanavasena atthaṃ vatvā idāni ‘‘atha vā’’tiādinā dutiyasseva atthassa yuttabhāvaṃ vibhāvento ‘‘gahetabbatthassevā’’tiādimāha. So hi ‘‘evamattho gahetabbo’’ti vuttattā gahetabbattho.

    ༡༠. ཨཉྙཐཱཏི ཨཱརམྨཎཀརཎམཏྟེ ཨདྷིཔྤེཏེ། ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ ‘‘ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱཏི ཨེཏེན ཙཏུཀིཙྩསཱདྷཀཾ ཨཱརམྨཎཀརཎཾ ཝུཙྩཏཱི’’ཏི? སཱམཉྙཛོཏནཱཡ ཝིསེསེ ཨཝཊྛཱནཏོ ཨརིཡམགྒདྷམྨཱནཾཡེཝ ཙ ཨཔཙཡགཱམིབྷཱཝཏོ། ‘‘ཙཏྟཱརོ མགྒཱ ཨཔརིཡཱཔནྣཱ ཨཔཙཡགཱམིནོ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༠༢༡) ཧི ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨརིཡམགྒཱནཾ ཨེཏཾ ཨདྷིཝཙན’’ནྟི། ཨེཏེནེཝ ཝཱ ཝིསེསུཔལཀྑཎཧེཏུབྷཱུཏེན ཝཙནེན ཡཐཱཝུཏྟོ ཨཱརམྨཎཀརཎཝིསེསོ ཝིཉྙཱཡཏི། ཨུཀྐཾསགཏིཝིཛཱནནེན ཝཱ ཨཡམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། པཙྩཝེཀྑཎཱདཱིནནྟི ཝོདཱནཱདཡོ སངྒཎྷཱཏི། ཧེཏུབྷཱཝེནཱཏི སམྤཱཔཀཧེཏུབྷཱཝེན། ཉཱཔཀོ ཀཱརཀོ སམྤཱཔཀོཏི ཏིཝིདྷོ ཧི ཧེཏུ, ཏཐཱ ཉཱཔེཏབྦཱདིབྷཱཝེན ཕལཾ། ཡཐཱ ནིརཡཱདིམནུསྶབྷཱཝཱདིགཱམིཔཊིཔདཱབྷཱཝཏོ ཨཀུསལལོཀིཡཀུསལཙིཏྟུཔྤཱདཱ ‘‘ཨཱཙཡགཱམིནོ དྷམྨཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ, ན མིཙྪཱདིཊྛིཨཱདིལོཀིཡསམྨཱདིཊྛིཨཱདིདྷམྨཱ ཨེཝ, ཨེཝཾ ནིབྦཱནགཱམིཔཊིཔདཱབྷཱཝཏོ ལོཀུཏྟརཀུསལཙིཏྟུཔྤཱདཱ ‘‘ཨཔཙཡགཱམིནོ’’ཏི དཊྛབྦཱ, ན ཨརིཡམགྒདྷམྨཱ ཨེཝཱཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘པུརིམཔཙྪིམཱན’’ནྟིཨཱདི། ཏཏྠ ཨརིཡམགྒསྶེཝ ནིབྦཱནགཱམིཔཊིཔདཱབྷཱཝོ པརིབྱཏྟོཏི ཏསྶེཝ ཨཔཙཡགཱམིབྷཱཝོ ཡུཏྟོ, ཏདནུཝཏྟཀཏྟཱ པན སེསདྷམྨེ སངྒཧེཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཨཔཙཡེ དུཀྑཔརིཛཱནནཱདིནཱ སཱཏིསཡཾ གམནཾ ཡེསནྟེ ཨཔཙཡགཱམིནོཏི ‘‘མགྒཱ ཨེཝ ཨཔཙཡགཱམིནོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། པུརིམཔཙྪིམཱནནྟི ཙ ཨིམསྨིཾ ཏིཀེ པཋམཔདདུཏིཡཔདསངྒཧིཏཱནཾ ཨཏྠཱནནྟི ཨཏྠོ། ‘‘ཛཡཾ ཝེརཾ པསཝཏི (དྷ॰ པ॰ ༢༠༡), ཙརཾ ཝཱ ཡདི ཝཱ ཏིཊྛ’’ནྟིཨཱདཱིསུ (ཨིཏིཝུ॰ ༨༦, ༡༡༠; སུ॰ ནི॰ ༡༩༥) ཝིཡ སཱནུནཱསིཀོ ཨཱཙཡ-སདྡོཏི ‘‘ཨནུནཱསིཀལོཔོ ཀཏོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཨཱཙིན’’ནྟི ཝཏྟབྦེ ‘‘ཨཱཙཡ’’ནྟི བྱཏྟཡཝསེན ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ། ཨཱཙཡཱ ཧུཏྭཱ གཙྪནྟཱིཏི ཨེཏེན ཨཔཙིནནྟཱིཏི ཨཔཙཡཱ, ཨཔཙཡཱ ཧུཏྭཱ གཙྪནྟི པཝཏྟནྟཱིཏི ཨཡམཏྠོ ནཡཏོ དསྶིཏོཏི དཊྛབྦཾ།

    10. Aññathāti ārammaṇakaraṇamatte adhippete. Kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘ārammaṇaṃ katvāti etena catukiccasādhakaṃ ārammaṇakaraṇaṃ vuccatī’’ti? Sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato ariyamaggadhammānaṃyeva ca apacayagāmibhāvato. ‘‘Cattāro maggā apariyāpannā apacayagāmino’’ti (dha. sa. 1021) hi vuttaṃ. Tenevāha ‘‘ariyamaggānaṃ etaṃ adhivacana’’nti. Eteneva vā visesupalakkhaṇahetubhūtena vacanena yathāvutto ārammaṇakaraṇaviseso viññāyati. Ukkaṃsagativijānanena vā ayamattho veditabbo. Paccavekkhaṇādīnanti vodānādayo saṅgaṇhāti. Hetubhāvenāti sampāpakahetubhāvena. Ñāpako kārako sampāpakoti tividho hi hetu, tathā ñāpetabbādibhāvena phalaṃ. Yathā nirayādimanussabhāvādigāmipaṭipadābhāvato akusalalokiyakusalacittuppādā ‘‘ācayagāmino dhammā’’ti vuttā, na micchādiṭṭhiādilokiyasammādiṭṭhiādidhammā eva, evaṃ nibbānagāmipaṭipadābhāvato lokuttarakusalacittuppādā ‘‘apacayagāmino’’ti daṭṭhabbā, na ariyamaggadhammā evāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘purimapacchimāna’’ntiādi. Tattha ariyamaggasseva nibbānagāmipaṭipadābhāvo paribyattoti tasseva apacayagāmibhāvo yutto, tadanuvattakattā pana sesadhamme saṅgahetvā vuttaṃ. Apacaye dukkhaparijānanādinā sātisayaṃ gamanaṃ yesante apacayagāminoti ‘‘maggā eva apacayagāmino’’ti vuttaṃ. Purimapacchimānanti ca imasmiṃ tike paṭhamapadadutiyapadasaṅgahitānaṃ atthānanti attho. ‘‘Jayaṃ veraṃ pasavati (dha. pa. 201), caraṃ vā yadi vā tiṭṭha’’ntiādīsu (itivu. 86, 110; su. ni. 195) viya sānunāsiko ācaya-saddoti ‘‘anunāsikalopo kato’’ti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ācina’’nti vattabbe ‘‘ācaya’’nti byattayavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ācayā hutvā gacchantīti etena apacinantīti apacayā, apacayā hutvā gacchanti pavattantīti ayamattho nayato dassitoti daṭṭhabbaṃ.

    ༡༡. ལོཀིཡེསུ ཨསེཀྑབྷཱཝཱནཱཔཏྟི དཊྛབྦཱཏི ཀསྨཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ, ནནུ –

    11. Lokiyesuasekkhabhāvānāpatti daṭṭhabbāti kasmā evaṃ vuttaṃ, nanu –

    ‘‘སིཀྑཏཱིཏི ཁོ བྷིཀྑུ ཏསྨཱ སེཀྑོཏི ཝུཙྩཏི། ཀིཉྩ སིཀྑཏི, ཨདྷིསཱིལམྤི སིཀྑཏི ཨདྷིཙིཏྟམྤི སིཀྑཏི ཨདྷིཔཉྙམྤི སིཀྑཏི། སིཀྑཏཱིཏི ཁོ བྷིཀྑུ ཏསྨཱ སེཀྑོཏི ཝུཙྩཏི (ཨ॰ ནི॰ ༣.༨༦)། ཡོཔི ཀལྱཱཎཔུཐུཛྫནོ ཨནུལོམཔཊིཔདཱཡ པརིཔཱུརཀཱརཱི སཱིལསམྤནྣོ ཨིནྡྲིཡེསུ གུཏྟདྭཱརོ བྷོཛནེ མཏྟཉྙཱུ ཛཱགརིཡཱནུཡོགམནུཡུཏྟོ པུབྦརཏྟཱཔརརཏྟཾ བོདྷིཔཀྑིཡཱནཾ དྷམྨཱནཾ བྷཱཝནཱནུཡོགམནུཡུཏྟོ ཝིཧརཏི ‘ཨཛྫ ཝཱ སྭེ ཝཱ ཨཉྙཏརཾ སཱམཉྙཕལཾ ཨདྷིགམིསྶཱམཱི’ཏི, སོཔི སིཀྑཏཱིཏི སེཀྑོ’’ཏི –

    ‘‘Sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccati. Kiñca sikkhati, adhisīlampi sikkhati adhicittampi sikkhati adhipaññampi sikkhati. Sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccati (a. ni. 3.86). Yopi kalyāṇaputhujjano anulomapaṭipadāya paripūrakārī sīlasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyogamanuyutto pubbarattāpararattaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto viharati ‘ajja vā sve vā aññataraṃ sāmaññaphalaṃ adhigamissāmī’ti, sopi sikkhatīti sekkho’’ti –

    ཝཙནཏོ ཡཐཱཝུཏྟཀལྱཱཎཔུཐུཛྫནསྶཔི སཱིལཱདིདྷམྨཱ སེཀྑཱཏི ཝུཙྩནྟཱིཏི? ན, པརིཡཱཡབྷཱཝཏོ། ནིཔྤརིཡཱཡེན ཧི སེཀྑཱསེཀྑབྷཱཝོ ཡཐཱསམྦྷཝཾ མགྒཕལདྷམྨེསུ ཨེཝཱཏི ལོཀིཡེསུ སེཀྑབྷཱཝཱསངྐཱབྷཱཝཏོ ཨསེཀྑབྷཱཝཱནཱཔཏྟི ཝུཏྟཱ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘སཱིལསམཱདྷཱི’’ཏིཨཱདི། ཨརཧཏྟཕལདྷམྨཱཔི སིཀྑཱཕལབྷཱཝེན པཝཏྟནཏོ ཧེཊྛིམཕལདྷམྨཱ ཝིཡ སིཀྑཱསུ ཛཱཏཱཏིཨཱདིཨཏྠེཧི སེཀྑཱ སིཡུཾ, ཧེཊྛིམཕལདྷམྨཱཔི ཝཱ སིཀྑཱཕལབྷཱཝེན པཝཏྟནཏོ ཨརཧཏྟཕལདྷམྨཱ ཝིཡ ཨསེཀྑཱཏི ཙོདནཾ མནསིཀཏྭཱ ‘‘པརིནིཊྛིཏསིཀྑཱཀིཙྩཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏཐཱ ‘‘ཧེཊྛིམཕལེསུ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ‘‘ཏཾ ཨེཝ སཱལིཾ བྷུཉྫཱམི, སཱ ཨེཝ ཏིཏྟིརཱི, ཏཱནི ཨེཝ ཨོསདྷཱནཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཏཾསདིསེསུ ཏབྦོཧཱརོ དཊྛབྦོ། ཨེཏེན ཙ སེཀྑསདིསཱ ཨསེཀྑཱ ཡཐཱ ‘‘ཨམནུསྶོ’’ཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏཱིཏི ཨཉྙེ། ཨཉྙཏྠ ‘‘ཨརིཊྛ’’ནྟིཨཱདཱིསུ ཝུདྡྷིཨཏྠེཔི ཨ-ཀཱརོ དིསྶཏཱིཏི ཝུདྡྷིཔྤཏྟཱ སེཀྑཱ ཨསེཀྑཱཏི ཨཡམྤི ཨཏྠོ ཝུཏྟོ།

    Vacanato yathāvuttakalyāṇaputhujjanassapi sīlādidhammā sekkhāti vuccantīti? Na, pariyāyabhāvato. Nippariyāyena hi sekkhāsekkhabhāvo yathāsambhavaṃ maggaphaladhammesu evāti lokiyesu sekkhabhāvāsaṅkābhāvato asekkhabhāvānāpatti vuttā. Tenevāha ‘‘sīlasamādhī’’tiādi. Arahattaphaladhammāpi sikkhāphalabhāvena pavattanato heṭṭhimaphaladhammā viya sikkhāsu jātātiādiatthehi sekkhā siyuṃ, heṭṭhimaphaladhammāpi vā sikkhāphalabhāvena pavattanato arahattaphaladhammā viya asekkhāti codanaṃ manasikatvā ‘‘pariniṭṭhitasikkhākiccattā’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘heṭṭhimaphalesu panā’’tiādi. ‘‘Taṃ eva sāliṃ bhuñjāmi, sā eva tittirī, tāni eva osadhānī’’tiādīsu taṃsadisesu tabbohāro daṭṭhabbo. Etena ca sekkhasadisā asekkhā yathā ‘‘amanusso’’ti vuttaṃ hotīti aññe. Aññattha ‘‘ariṭṭha’’ntiādīsu vuddhiatthepi a-kāro dissatīti vuddhippattā sekkhā asekkhāti ayampi attho vutto.

    ༡༢. ཀིལེསཝིཀྑམྦྷནསམཏྠཏཱཡཱཏི ཨིདཾ ནིདསྶནམཏྟཾ དཊྛབྦཾ། ཝིཏཀྐཱདིཝིཀྑམྦྷནསམཏྠཏཱཔི ཧེཏྠ ལབྦྷཏཱིཏི། ཨཀུསལཝིདྡྷཾསནརསཏྟཱ ཝཱ ཀུསལཱནཾ ཏཏྠ སཱཏིསཡཀིཙྩཡུཏྟཏཾ པརིཏྟདྷམྨེཧི མཧགྒཏཱནཾ པཀཱསེཏུཾ ‘‘ཀིལེསཝིཀྑམྦྷནསམཏྠཏཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཝིཔཱཀཀིརིཡེསུ དཱིགྷསནྟཱནཏཱཝ, ན ཀིལེསཝིཀྑམྦྷནསམཏྠཏཱ ཝིཔུལཕལཏཱ ཙཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཝིཔུལཾ ཕལཾ ཝིཔུལཕལ’’ནྟི ཨེཝཾ པན ཨཏྠེ གཡ྄ཧམཱནེ ཝིཔཱཀེསུཔི ཝིཔུལཕལཏཱ ལབྦྷཏེཝ། སོཔི ཨེཀསེསནཡེན ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟོཏི ཝེདིཏབྦོ། མཧནྟེཧི གཏཱ པཊིཔནྣཱཏི ཨཡཾ པནཏྠོ ཏིཎྞམྤི སཱདྷཱརཎོཏི། གུཎཏོ ཨཡཾ ཨེཏྟཀོཏི སཏྟཱནཾ པམཱཎཾ ཀརོནྟཱ ཝིཡ པཝཏྟནྟཱིཏི ཨོལཱ༹རིཀཱ ཀིལེསཱ ‘‘པམཱཎཀརཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། ཏེཧི པརིཏོ ཁཎྜིཏཱ པརིཙྪིནྣཱཏི པརིཏྟཱ། སཏིཔི ཀེཧིཙི པརིཙྪིནྣཏྟེ མཧཱཔམཱཎབྷཱཝེན གཏཱ པཝཏྟཱཏི མཧགྒཏཱ ། པརིཙྪེདཀརཱནཾ ཀིལེསཱནཾ སུཁུམཱནམྤི ཨགོཙརབྷཱཝཏོ ཏེཧི ན ཀཐཉྩིཔི པརིཙྪིནྣཱ ཝཱིཏིཀྐནྟཱཏི ཨཔརིཙྪིནྣཱ ཨཔྤམཱཎཱ, ཡཏོ ཏེ ‘‘ཨཔརིཡཱཔནྣཱ’’ཏིཔི ཝུཙྩནྟི།

    12. Kilesavikkhambhanasamatthatāyāti idaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Vitakkādivikkhambhanasamatthatāpi hettha labbhatīti. Akusalaviddhaṃsanarasattā vā kusalānaṃ tattha sātisayakiccayuttataṃ parittadhammehi mahaggatānaṃ pakāsetuṃ ‘‘kilesavikkhambhanasamatthatāyā’’ti vuttaṃ. Vipākakiriyesu dīghasantānatāva, na kilesavikkhambhanasamatthatā vipulaphalatā cāti attho. ‘‘Vipulaṃ phalaṃ vipulaphala’’nti evaṃ pana atthe gayhamāne vipākesupi vipulaphalatā labbhateva. Sopi ekasesanayena aṭṭhakathāyaṃ vuttoti veditabbo. Mahantehi gatā paṭipannāti ayaṃ panattho tiṇṇampi sādhāraṇoti. Guṇato ayaṃ ettakoti sattānaṃ pamāṇaṃ karontā viya pavattantīti oḷārikā kilesā ‘‘pamāṇakarā’’ti vuttā. Tehi parito khaṇḍitā paricchinnāti parittā. Satipi kehici paricchinnatte mahāpamāṇabhāvena gatā pavattāti mahaggatā. Paricchedakarānaṃ kilesānaṃ sukhumānampi agocarabhāvato tehi na kathañcipi paricchinnā vītikkantāti aparicchinnā appamāṇā, yato te ‘‘apariyāpannā’’tipi vuccanti.

    ༡༤. ཏིཏྟིཾ ན ཛནེནྟི སནྟཏརཏཱཡ ཨསེཙནཀབྷཱཝཏོ། ཨེཏྠ ཙ ‘‘པམཱཎཀརེཧཱི’’ཏིཨཱདིཀོ ཨཏྠཝིཀཔྤོ ‘‘ཨཏཔྤཀཏྠེནཱ’’ཏིཨཱདིཀཱཡ ཧཱིནཏྟིཀཔདཝཎྞནཱཡ པརཏོ བཧཱུསུ པོཏྠཀེསུ ལིཁཱིཡཏི, ཡཐཱཋཱནེ ཨེཝ པན ཨཱནེཏྭཱ ཝཏྟབྦོ།

    14. Tittiṃ na janenti santataratāya asecanakabhāvato. Ettha ca ‘‘pamāṇakarehī’’tiādiko atthavikappo ‘‘atappakatthenā’’tiādikāya hīnattikapadavaṇṇanāya parato bahūsu potthakesu likhīyati, yathāṭhāne eva pana ānetvā vattabbo.

    ༡༥. ལོཀིཡསཱདྷུཛནེཧིཔི ཨཏིཛིགུཙྪནཱིཡེསུ ཨཱནནྟརིཡཀམྨནཏྠིཀཝཱདཱདཱིསུ པཝཏྟི ཝིནཱ ཝིཔལླཱསབལཝབྷཱཝེན ན ཧོཏཱིཏི ‘‘ཝིཔརིཡཱསདལ༹ྷཏཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཏེནཱཏི ‘‘ཝིཔཱཀདཱནེ སཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ སཏིཔི ཀཱལནིཡམེ ཝིཔཱཀུཔྤཱདནེ སཱསངྐཝཙནེན། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ ཡཐཱཝུཏྟནཡེན ནིཡཏཏཱཡ ཨཏིཔྤསངྒོ དུནྣིཝཱརོ, ཏསྨཱ། བལཝཏཱ…པེ॰… པཝཏྟཱིཏི ཨེཏེན ཨསམཱནཛཱཏིཀེན ཨནིཝཏྟནཱིཡཝིཔཱཀཏཾ, སམཱནཛཱཏིཀེན ཙ ཝིཔཱཀཱནུཔྤཱདནེཔི ཨནནྟརཾ ཝིཔཱཀུཔྤཱདནསམཏྠཏཱཡ ཨཝིཧནྟབྦཏཾ ཨནནྟརིཀཱནཾ དསྶེཏི། ཡཏོ ཏེསཾ ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ ཝིཡ སབྷཱཝསིདྡྷཱ ནིཡཏཱནནྟརིཡཏཱ། ཨཉྙསྶ…པེ॰… དཱནཏོཏི ཨིམིནཱཔི ཨསམཱནཛཱཏིཀཱདཱིཧི ཨནིཝཏྟནཱིཡཕལཏཾ ཨེཝ ཝིབྷཱཝེཏི།

    15. Lokiyasādhujanehipi atijigucchanīyesu ānantariyakammanatthikavādādīsu pavatti vinā vipallāsabalavabhāvena na hotīti ‘‘vipariyāsadaḷhatāyā’’ti vuttaṃ. Etenāti ‘‘vipākadāne satī’’tiādinā satipi kālaniyame vipākuppādane sāsaṅkavacanena. Tasmāti yasmā yathāvuttanayena niyatatāya atippasaṅgo dunnivāro, tasmā. Balavatā…pe… pavattīti etena asamānajātikena anivattanīyavipākataṃ, samānajātikena ca vipākānuppādanepi anantaraṃ vipākuppādanasamatthatāya avihantabbataṃ anantarikānaṃ dasseti. Yato tesaṃ vipākadhammatā viya sabhāvasiddhā niyatānantariyatā. Aññassa…pe… dānatoti imināpi asamānajātikādīhi anivattanīyaphalataṃ eva vibhāveti.

    ཙོདཀོ ཨདྷིཔྤཱཡཾ ཨཛཱནནྟོ ‘‘ནནཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཏིཔྤསངྒམེཝ ཙོདེཏི། ཨིཏརོ ‘‘ནཱཔཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཏྟནོ ཨདྷིཔྤཱཡཾ ཝིཝརཏི། ཨེཀནྟེཏི ཨཝསྶམྦྷཱཝིནི། སནྣིཡཏཏྟཱཏི སམྤཱདནེ ཛནནེ ནིཡཏབྷཱཝཏོ། ཨུཔརཏཱ ཨཝིཔཙྩནསབྷཱཝཱསངྐཱ ཡེསུ ཏཱནི ཨུཔརཏཱཝིཔཙྩ…པེ॰… སངྐཱནི, ཏབྦྷཱཝོ ཨུཔ…པེ॰… སངྐཏྟཾ, ཏསྨཱ། ‘‘ན སམཏྠཏཱཝིགྷཱཏཏྟཱཏི བལཝཏཱཔི ཨཱནནྟརིཡེན ཨནུཔཧནྟབྦཏཾ ཨཱཧ། ཨུཔཏྠམྦྷཀཱནི ཨནུབལཔྤདཱཡཀཱནི ཧོནྟི ཨུཔྤཏྟིཡཱ སནྟཱནསྶ ཝིསེསིཏཏྟཱ། ཏེན ནེསཾ ཝིཔཱཀཱནུཔྤཱདནེཔི ཨམོགྷཝུཏྟིཏཾ ཨཱཧ།

    Codako adhippāyaṃ ajānanto ‘‘nanū’’tiādinā atippasaṅgameva codeti. Itaro ‘‘nāpajjatī’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Ekanteti avassambhāvini. Sanniyatattāti sampādane janane niyatabhāvato. Uparatā avipaccanasabhāvāsaṅkā yesu tāni uparatāvipacca…pe… saṅkāni, tabbhāvo upa…pe… saṅkattaṃ, tasmā. ‘‘Na samatthatāvighātattāti balavatāpi ānantariyena anupahantabbataṃ āha. Upatthambhakāni anubalappadāyakāni honti uppattiyā santānassa visesitattā. Tena nesaṃ vipākānuppādanepi amoghavuttitaṃ āha.

    ༡༦. མགྒཀིཙྩཾ པརིཉྙཱདི། ཨཊྛངྒིཀམགྒསམྨཱདིཊྛིམགྒསམྤཡུཏྟཱལོབྷཱདོསསངྑཱཏེཧི མགྒཧེཏཱུཧི མགྒསམྤཡུཏྟཁནྡྷསེསམགྒངྒསམྨཱདིཊྛཱིནཾ སཧེཏུཀབྷཱཝདསྶནཏོ ཏིཎྞཾ ནཡཱནཾ ཨསངྒཧིཏསངྒཎྷནཝསེནཱཏི ཝུཏྟཾ། ཧེཏུབཧུཏཱཝསེནཱཏི བཧུཧེཏུཀསྶ པཋམནཡསྶ ཨནནྟརཾ བཧུཧེཏུཀཏཱསཱམཉྙེན ནིཀྑེཔཀཎྜཔཱལི༹ཡཾ ཏཏིཡཾ ཝུཏྟནཡོ ཨིདྷ ཨཊྛཀཐཱཡཾ དུཏིཡཾ ཝུཏྟོ། ཡཐཱསཀཾ པཙྩཡེཧི པཝཏྟམཱནེསུ ནིརཱིཧཀེསུ དྷམྨེསུ ཀེསཉྩི ཨནུཝཏྟནཱིཡབྷཱཝོ ན ཀེཝལཾ དྷམྨསབྷཱཝཏོཡེཝ, ཨཐ ཁོ པུརིམདྷམྨཱནཾ པཝཏྟིཝིསེསེནཔི ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པུབྦཱབྷིསངྑཱརཝསེནཱ’’ཏི། པཝཏྟིཝིསེསོ ཧི པུརིམཔུརིམཱནཾ ཙིཏྟཙེཏསིཀཱནཾ ཨུཏྟརུཏྟརེསུ ཝིསེསཱདྷཱནཾ བྷཱཝནཱཔུབྦཱབྷིསངྑཱརོཏི། ཨནུཝཏྟཡམཱནོཏི གརུཀཱརཡམཱནོ། ཨུདཱཧརཎཝསེནཱཏི ནིདསྶནཝསེན, ན ནིརཝསེསདསྶནཝསེན། ཡསྨཱ པནཱཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱཝུཏྟཾ ཨཏྠཾ པཱཋནྟརེན སཱདྷེཏི། ཏཏྠ ཧི ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡསྶ པཙྩནཱིཡེ ཋིཏཏྟཱ མགྒོ ཨདྷིཔཏི མགྒཱདྷིཔཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ ལབྦྷཏཱིཏི། སམཱནསདྡཏྠཝསེནཱཏི སཏིཔི ཨཉྙཔདཏྠསམཱནཱདྷིཀརཎསམཱསཏྠབྷེདེ མགྒཱདྷིཔཏིསདྡཏྠབྷེདཱབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ།

    16. Maggakiccaṃ pariññādi. Aṭṭhaṅgikamaggasammādiṭṭhimaggasampayuttālobhādosasaṅkhātehi maggahetūhi maggasampayuttakhandhasesamaggaṅgasammādiṭṭhīnaṃ sahetukabhāvadassanato tiṇṇaṃ nayānaṃ asaṅgahitasaṅgaṇhanavasenāti vuttaṃ. Hetubahutāvasenāti bahuhetukassa paṭhamanayassa anantaraṃ bahuhetukatāsāmaññena nikkhepakaṇḍapāḷiyaṃ tatiyaṃ vuttanayo idha aṭṭhakathāyaṃ dutiyaṃ vutto. Yathāsakaṃ paccayehi pavattamānesu nirīhakesu dhammesu kesañci anuvattanīyabhāvo na kevalaṃ dhammasabhāvatoyeva, atha kho purimadhammānaṃ pavattivisesenapi hotīti āha ‘‘pubbābhisaṅkhāravasenā’’ti. Pavattiviseso hi purimapurimānaṃ cittacetasikānaṃ uttaruttaresu visesādhānaṃ bhāvanāpubbābhisaṅkhāroti. Anuvattayamānoti garukārayamāno. Udāharaṇavasenāti nidassanavasena, na niravasesadassanavasena. Yasmā panātiādinā yathāvuttaṃ atthaṃ pāṭhantarena sādheti. Tattha hi adhipatipaccayassa paccanīye ṭhitattā maggo adhipati maggādhipatīti ayamattho labbhatīti. Samānasaddatthavasenāti satipi aññapadatthasamānādhikaraṇasamāsatthabhede maggādhipatisaddatthabhedābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ༡༧. ཨུཔྤནྣ-སདྡོ ཨུཔྤཱདཱདིཾ པཊིཔཛྫམཱནོ, པཏྭཱ ཝིགཏོ ཙཱཏི དུཝིདྷེསུ ཨཏྠེསུ ཨུབྷཡེསམྤི ཝཱཙཀོ, ན པུརིམཱནཾཡེཝཱཏི ཏམཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨནུཔྤནྣཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཨུཔྤནྣབྷཱཝོ ཨུཔྤཱདཱདིཔྤཏྟཏཱ། ཏེན ཨཏཱིཏཱཔི སངྒཧིཏཱ ཧོནྟི། ཏེནེཝཱཧ ‘‘སབྦོ ཨུཔྤནྣབྷཱཝོ’’ཏི། ཨུཔྤནྣདྷམྨབྷཱཝོ ‘‘ཨུཔྤནྣཱ དྷམྨཱ’’ཏི པདེན གཧིཏདྷམྨབྷཱཝོ, ཝཏྟམཱནདྷམྨབྷཱཝོཏི ཨཏྠོ། ཡོ ཝཱ ཨུཔྤཱདཱདིཔྤཏྟོ ཨཏྟནོ ཙ སབྷཱཝཾ དྷཱརེཏི པཙྩཡེཧི ཙ དྷཱརཱིཡཏི, སོ ཨུཔྤནྣདྷམྨོཏི པཙྩུཔྤནྣབྷཱཝོ ཨུཔྤནྣདྷམྨབྷཱཝོཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཨུཔྤནྣདྷམྨེ ཝཏྭཱ ‘‘ཨནུཔྤནྣཱ’’ཏི ཝཙནཾ ན ཡཐཱདྷིགཏཔཊིསེདྷནནྟི ཀཐམིདཾ པཙྩེཏབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘ཡདི ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཀེཙི པནེཏྠ ‘‘ཨུཔྤནྣཱཏི པདེན ཨཏཱིཏཱཔི སངྒཧིཏཱ། ཡདི ན སངྒཧིཏཱ, ནིབྦཱནཾ ཝིཡ ཏེཔི ནཝཏྟབྦཱཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ , ན ཙ ཏཐཱ ཝུཏྟ’’ནྟི ཝདནྟི, ཏཾ པན ཏེསཾ མཏིམཏྟམེཝ། ཨཡཾ པན ཏིཀོ དྭིནྣཾ ཨདྡྷཱནཾ ཝསེན པཱུརེཏྭཱ དསྶིཏོཏི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝཀྑཏཱིཏི། ཨེཝཾ སནྟེ ཀསྨཱ ཨཏཱིཏཱ ནཝཏྟབྦཱཏི ན ཝུཏྟཱཏི? དྷམྨཝསེན ཨསངྒཧིཏཏྟཱབྷཱཝཏོ། དྷམྨཝསེན ཧི ཨསངྒཧིཏཾ ནིབྦཱནཾ ཏཏྠ ནཝཏྟབྦཾ ཛཱཏཾ, ན ཙ ནིཡོགཏོ ཨཏཱིཏཱ ནཱམ དྷམྨཱ ཀེཙི ཨཏྠི, ཡེ ཨིདྷ ཨསངྒཧིཏཏྟཱ ནཝཏྟབྦཱ སིཡུནྟི། ཕལནིབྦཏྟིཏོ ཀཱརཎསྶ པུརེཏརཾ ནིབྦཏྟི ཨིདྷ པརིནིཊྛིཏསདྡེན ཝུཙྩཏི, ན ཏསྶ ཧུཏྭཱ ཝིགཏབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནཱགཏེ ཝཱ’’ཏི། ཡཏོ མེཏྟེཡྻསྶ བྷགཝཏོ ཨུཔྤཛྫནཀཕལམྤི ‘‘ཨུཔྤཱདཱི’’ཏི ཝུཙྩཏི།

    17. Uppanna-saddo uppādādiṃ paṭipajjamāno, patvā vigato cāti duvidhesu atthesu ubhayesampi vācako, na purimānaṃyevāti tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘anuppannā’’tiādimāha. Tattha uppannabhāvo uppādādippattatā. Tena atītāpi saṅgahitā honti. Tenevāha ‘‘sabbo uppannabhāvo’’ti. Uppannadhammabhāvo ‘‘uppannā dhammā’’ti padena gahitadhammabhāvo, vattamānadhammabhāvoti attho. Yo vā uppādādippatto attano ca sabhāvaṃ dhāreti paccayehi ca dhārīyati, so uppannadhammoti paccuppannabhāvo uppannadhammabhāvoti evamettha attho daṭṭhabbo. Uppannadhamme vatvā ‘‘anuppannā’’ti vacanaṃ na yathādhigatapaṭisedhananti kathamidaṃ paccetabbanti āha ‘‘yadi hī’’tiādi. Keci panettha ‘‘uppannāti padena atītāpi saṅgahitā. Yadi na saṅgahitā, nibbānaṃ viya tepi navattabbāti vattabbaṃ siyā , na ca tathā vutta’’nti vadanti, taṃ pana tesaṃ matimattameva. Ayaṃ pana tiko dvinnaṃ addhānaṃ vasena pūretvā dassitoti aṭṭhakathāyaṃ vakkhatīti. Evaṃ sante kasmā atītā navattabbāti na vuttāti? Dhammavasena asaṅgahitattābhāvato. Dhammavasena hi asaṅgahitaṃ nibbānaṃ tattha navattabbaṃ jātaṃ, na ca niyogato atītā nāma dhammā keci atthi, ye idha asaṅgahitattā navattabbā siyunti. Phalanibbattito kāraṇassa puretaraṃ nibbatti idha pariniṭṭhitasaddena vuccati, na tassa hutvā vigatabhāvoti āha ‘‘anāgate vā’’ti. Yato metteyyassa bhagavato uppajjanakaphalampi ‘‘uppādī’’ti vuccati.

    ༢༠. ཡསྶ ཛྷཱནཱ ཝུཊྛཧིཏྭཱཏིཨཱདིནཱ ‘‘ཏེནཱནནྡཱ’’ཏིཨཱདིཔཱལི༹ཡཱ ཧེཊྛཱཔཱལི༹ཾ ཨཏྠཝསེན དསྶེཏི། ཨཡཉྷི ཏཏྠ པཱལི༹ –

    20. Yassa jhānā vuṭṭhahitvātiādinā ‘‘tenānandā’’tiādipāḷiyā heṭṭhāpāḷiṃ atthavasena dasseti. Ayañhi tattha pāḷi –

    ‘‘ཀཐཉྩཱནནྡ , བྷིཀྑུ ཨཛ྄ཛྷཏྟམེཝ ཙིཏྟཾ སཎྛཔེཏི སནྣིསཱདེཏི ཨེཀོདིཾ ཀརོཏི སམཱདཧཏི། ཨིདྷཱནནྡ, བྷིཀྑུ ཝིཝིཙྩེཝ…པེ॰… ཙཏུཏྠཾ ཛྷཱནཾ ཨུཔསམྤཛྫ ཝིཧརཏི། ཨེཝཾ ཁོ…པེ॰… སམཱདཧཏི། སོ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ སུཉྙཏཾ མནསི ཀརོཏི, ཏསྶ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ སུཉྙཏཾ མནསིཀརོཏོ སུཉྙཏཱཡ ཙིཏྟཾ ན པཀྑནྡཏི…པེ॰… མུཙྩཏི། ཨེཝཾ སནྟམེཏཾ, ཨཱནནྡ, བྷིཀྑུ ཨེཝཾ སམྤཛཱནཱཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ ཁོ མེ སུཉྙཏཾ མནསིཀརོཏོ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ སུཉྙཏཱཡ ཙིཏྟཾ ན པཀྑནྡཏི…པེ॰… མུཙྩཏཱིཏི, ཨིཏིཧ ཏཏྠ སམྤཛཱནོ ཧོཏི། སོ བཧིདྡྷཱ སུཉྙཏཾ…པེ॰… ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱ སུཉྙཏཾ…པེ॰… སོ ཨཱནེཉྫཾ མནསི ཀརོཏི, ཏསྶ ཨཱནེཉྫཾ མནསིཀརོཏོ ཨཱནེཉྫཱཡ ཙིཏྟཾ ན པཀྑནྡཏི…པེ॰… མུཙྩཏཱིཏི, ཨིཏིཧ ཏཏྠ སམྤཛཱནོ ཧོཏི། ཏེནཱནནྡ, བྷིཀྑུནཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༡༨༨)།

    ‘‘Kathañcānanda , bhikkhu ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiṃ karoti samādahati. Idhānanda, bhikkhu vivicceva…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho…pe… samādahati. So ajjhattaṃ suññataṃ manasi karoti, tassa ajjhattaṃ suññataṃ manasikaroto suññatāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccati. Evaṃ santametaṃ, ānanda, bhikkhu evaṃ sampajānāti ajjhattaṃ kho me suññataṃ manasikaroto ajjhattaṃ suññatāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccatīti, itiha tattha sampajāno hoti. So bahiddhā suññataṃ…pe… ajjhattabahiddhā suññataṃ…pe… so āneñjaṃ manasi karoti, tassa āneñjaṃ manasikaroto āneñjāya cittaṃ na pakkhandati…pe… muccatīti, itiha tattha sampajāno hoti. Tenānanda, bhikkhunā’’ti (ma. ni. 3.188).

    ཏཏྠ ཨཛ྄ཛྷཏྟསུཉྙཏཱདཱིསཱུཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ བཧིདྡྷཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱ ཙ སུཉྙཏཱཡ ཨཱནེཉྫེ ཙ། པཋམཛ྄ཛྷཱནཱདིསམཱདྷིནིམིཏྟེཏི པཱདཀབྷཱུཏཔཋམཛ྄ཛྷཱནཱདིསམཱདྷིནིམིཏྟེ། ཨཔགུཎཔཱདཀཛ྄ཛྷཱནཏོ ཝུཊྛིཏསྶ ཧི ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ སུཉྙཏཾ མནསིཀརོཏོ ཏཏྠ ཙིཏྟཾ ན པཀྑནྡཏི། ཏཏོ ‘‘པརསྶ སནྟཱནེ ནུ ཁོ ཀཐ’’ནྟི བཧིདྡྷཱ མནསི ཀརོཏི, ཏཏྠཔི ན པཀྑནྡཏི། ཏཏོ ‘‘ཀཱལེན ཨཏྟནོ སནྟཱནེ, ཀཱལེན པརསྶ སནྟཱནེ ནུ ཁོ ཀཐ’’ནྟི ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱ མནསི ཀརོཏི, ཏཏྠཔི ན པཀྑནྡཏི། ཏཏོ ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟོ ཧོཏུཀཱམོ ‘‘ཨརཱུཔསམཱཔཏྟིཡཾ ནུ ཁོ ཀཐ’’ནྟི ཨཱནེཉྫཾ མནསི ཀརོཏི, ཏཏྠཔི ན པཀྑནྡཏི། ‘‘ཨིདཱནི མེ ཙིཏྟཾ ན པཀྑནྡཏཱི’’ཏི ཝིསྶཊྛཝཱིརིཡེན ན བྷཝིཏབྦཾ, པཱདཀཛ྄ཛྷཱནམེཝ པན སཱདྷུཀཾ པུནཔྤུནཾ མནསི ཀཱཏབྦཾ, ཨེཝམསྶ རུཀྑཾ ཚིནྡཏོ ཕརསུམྷི ཨཝཧནྟེ པུནཔྤུནཾ ནིསིཏནིསིཏཾ ཀཱརེཏྭཱ ཚིནྡནྟསྶ ཚིཛྫེ ཕརསུ ཝིཡ ཀམྨཊྛཱནེ མནསིཀཱརོ ཝཧཏཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏསྨིཾཡེཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟནྟི།

    Tattha ajjhattasuññatādīsūti ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhā ca suññatāya āneñje ca. Paṭhamajjhānādisamādhinimitteti pādakabhūtapaṭhamajjhānādisamādhinimitte. Apaguṇapādakajjhānato vuṭṭhitassa hi ajjhattaṃ suññataṃ manasikaroto tattha cittaṃ na pakkhandati. Tato ‘‘parassa santāne nu kho katha’’nti bahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato ‘‘kālena attano santāne, kālena parassa santāne nu kho katha’’nti ajjhattabahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato ubhatobhāgavimutto hotukāmo ‘‘arūpasamāpattiyaṃ nu kho katha’’nti āneñjaṃ manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. ‘‘Idāni me cittaṃ na pakkhandatī’’ti vissaṭṭhavīriyena na bhavitabbaṃ, pādakajjhānameva pana sādhukaṃ punappunaṃ manasi kātabbaṃ, evamassa rukkhaṃ chindato pharasumhi avahante punappunaṃ nisitanisitaṃ kāretvā chindantassa chijje pharasu viya kammaṭṭhāne manasikāro vahatīti dassetuṃ ‘‘tasmiṃyevā’’tiādi vuttanti.

    ཨཏྠཏོ ཙ ཨསམཱནཏྟཱཏི ཨིདཾ ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ། ནནུ ཡེསུ ཨཏྠེསུ ཨཛ྄ཛྷཏྟ-སདྡོ ཝཏྟཏི, ཏེ སབྦེ དསྶེཏྭཱ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཏྠནིདྡྷཱརཎཏྠཾ ཨཏྠུདྡྷཱརཝསེནེཏཾ ཝུཏྟཾ། ཙཀྑཱདཱིསུ ཙ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀ-སདྡོ ཨཛ྄ཛྷཏྟཱནཾ ཨབྦྷནྟརཏཱཝིསེསམུཔཱདཱཡ པཝཏྟཏི, ཡཏོ ཏེ ཨཛ྄ཛྷཏྟཨཛ྄ཛྷཏྟཱཏི ཝུཙྩནྟི། ཨཔིཙ ‘‘ཚ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཱི’’ཏི ཨིདཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀ-སདྡསྶ ཙཀྑཱདཱིནཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟབྷཱཝཝིབྷཱཝནསབྦྷཱཝཏོ ཨིདྷ ཨུདཱཧརཎཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀདུཀེ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟཱཝ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཝཉྩ སཏི ན ཨེཏྠ སདྡཏོ ཨསམཱནཏཱཔི སིཡཱ, ཏསྨཱཡེཝ ཡཐཱཝུཏྟཙོདནཾ ཝིསོདྷེནྟོ ‘‘ཨཡཾ པནེཏྠཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏེནཱཏི ཏསྨཱ། ཏཾཝཱཙཀསྶཱཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟཛ྄ཛྷཏྟཝཱཙཀསྶ སཀྐཱ ཝཏྟུཾ ཏདཏྠསྶ ཨཛ྄ཛྷཏྟབྷཱཝསབྦྷཱཝཏོ།

    Atthato ca asamānattāti idaṃ kasmā vuttaṃ. Nanu yesu atthesu ajjhatta-saddo vattati, te sabbe dassetvā idhādhippetatthaniddhāraṇatthaṃ atthuddhāravasenetaṃ vuttaṃ. Cakkhādīsu ca ajjhattika-saddo ajjhattānaṃ abbhantaratāvisesamupādāya pavattati, yato te ajjhattaajjhattāti vuccanti. Apica ‘‘cha ajjhattikānī’’ti idaṃ ajjhattika-saddassa cakkhādīnaṃ ajjhattabhāvavibhāvanasabbhāvato idha udāharaṇavasena vuttaṃ. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ajjhattikaduke ‘‘ajjhattāva ajjhattikā’’ti vuttaṃ. Evañca sati na ettha saddato asamānatāpi siyā, tasmāyeva yathāvuttacodanaṃ visodhento ‘‘ayaṃ panetthā’’tiādimāha. Tenāti tasmā. Taṃvācakassāti ajjhattajjhattavācakassa sakkā vattuṃ tadatthassa ajjhattabhāvasabbhāvato.

    ‘‘ན ཁོ, ཨཱནནྡ, བྷིཀྑུ སོབྷཏི སངྒཎིཀཱརཱམོ སངྒཎིཀཱརཏོ སངྒཎིཀཱརཱམཏཾ ཨནུཡུཏྟོ’’ཏིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༣.༡༨༦) པབྦཛིཏཱསཱརུཔྤསྶ ནེཀྑམྨསུཁཱདིནིཀཱམལཱབྷིཏཱཡ ཨབྷཱཝསྶ ཙ དསྶནེན སངྒཎིཀཱརཱམཏཱཡ, ‘‘ནཱཧཾ, ཨཱནནྡ, ཨེཀཾ རཱུཔམྤི སམནུཔསྶཱམི, ཡཏྠ རཏྟསྶ ཡཐཱབྷིརཏསྶ རཱུཔསྶ ཝིཔརིཎཱམཉྙཐཱབྷཱཝཱ ན ཨུཔྤཛྫེཡྻུཾ སོཀཔརི…པེ॰… ཨུཔཱཡཱསཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༡༨༦) ཨེཝཾ རཱུཔཱདིརཏིཡཱ ཙ ཨཱདཱིནཝཾ ཝཏྭཱ སཙེ ཀོཙི དུཔྤཉྙཛཱཏིཀོ པབྦཛིཏོ ཝདེཡྻ ‘‘སམྨཱསམྦུདྡྷོ ཁེཏྟེ པཝིཊྛཱ གཱཝིཡོ ཝིཡ ཨམྷེཡེཝ གཎཏོ ནཱིཧརཏི, ཨེཀཱིབྷཱཝེ ནིཡོཛེཏི, སཡཾ པན རཱཛརཱཛམཧཱམཏྟཱདཱིཧི པརིཝུཏོ ཝིཧརཏཱི’’ཏི, ཏསྶ ཝཙནོཀཱསུཔཙྪེདནཏྠཾ ཙཀྐཝཱལ༹པརིཡནྟཱཡ པརིསཱཡ མཛ྄ཛྷེ ནིསིནྣོཔི ཏཐཱགཏོ ཨེཀཀོཝཱཏི དསྶནཏྠཾ ‘‘ཨཡཾ ཁོ པནཱ’’ཏི དེསནཱ ཨཱརདྡྷཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཔྤཊིཔཀྑཝིཧཱརདསྶནཏྠ’’ནྟི། ཏཏྠ སབྦནིམིཏྟཱནནྟི རཱུཔཱདཱིནཾ སངྑཏནིམིཏྟཱནཾ ། ཨཛ྄ཛྷཏྟནྟི ཝིསཡཛ྄ཛྷཏྟཾ། སུཉྙཏནྟི ཨནཏྟཱནུཔསྶནཱནུབྷཱཝནིབྦཏྟཕལསམཱཔཏྟིཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟ’’ནྟིཨཱདི། ཏཏྠ དུཏིཡེ ཝིཀཔྤེ ཋཱན-སདྡོ ཀཱརཎཔརིཡཱཡོ དཊྛབྦོ། སཙྩཀསུཏྟེནཱཏི མཧཱསཙྩཀསུཏྟེན། ཏཏྠ ཧི –

    ‘‘Na kho, ānanda, bhikkhu sobhati saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikārato saṅgaṇikārāmataṃ anuyutto’’tiādinā (ma. ni. 3.186) pabbajitāsāruppassa nekkhammasukhādinikāmalābhitāya abhāvassa ca dassanena saṅgaṇikārāmatāya, ‘‘nāhaṃ, ānanda, ekaṃ rūpampi samanupassāmi, yattha rattassa yathābhiratassa rūpassa vipariṇāmaññathābhāvā na uppajjeyyuṃ sokapari…pe… upāyāsā’’ti (ma. ni. 3.186) evaṃ rūpādiratiyā ca ādīnavaṃ vatvā sace koci duppaññajātiko pabbajito vadeyya ‘‘sammāsambuddho khette paviṭṭhā gāviyo viya amheyeva gaṇato nīharati, ekībhāve niyojeti, sayaṃ pana rājarājamahāmattādīhi parivuto viharatī’’ti, tassa vacanokāsupacchedanatthaṃ cakkavāḷapariyantāya parisāya majjhe nisinnopi tathāgato ekakovāti dassanatthaṃ ‘‘ayaṃ kho panā’’ti desanā āraddhāti āha ‘‘tappaṭipakkhavihāradassanattha’’nti. Tattha sabbanimittānanti rūpādīnaṃ saṅkhatanimittānaṃ . Ajjhattanti visayajjhattaṃ. Suññatanti anattānupassanānubhāvanibbattaphalasamāpattiṃ. Tenevāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Tattha dutiye vikappe ṭhāna-saddo kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo. Saccakasuttenāti mahāsaccakasuttena. Tattha hi –

    ‘‘ཨབྷིཛཱནཱམི ཁོ པནཱཧཾ, ཨགྒིཝེསྶན, ཨནེཀསཏཱཡ པརིསཱཡ དྷམྨཾ དེསེཏཱ, ཨཔིསྶུ མཾ ཨེཀམེཀོ ཨེཝཾ མཉྙཏི ‘མམེཝཱརབྦྷ སམཎོ གོཏམོ དྷམྨཾ དེསེཏཱི’ཏི། ན ཁོ པནེཏཾ, ཨགྒིཝེསྶན, ཨེཝཾ དཊྛབྦཾ། ཡཱཝདེཝ ཝིཉྙཱཔནཏྠཱཡ ཏཐཱགཏོ པརེསཾ དྷམྨཾ དེསེཏཱིཏི། སོ ཁོ ཨཧཾ, ཨགྒིཝེསྶན, ཏསྶཱཡེཝ ཀཐཱཡ པརིཡོསཱནེ ཏསྨིཾཡེཝ པུརིམསྨིཾ སམཱདྷིནིམིཏྟེ ཨཛ྄ཛྷཏྟམེཝ ཙིཏྟཾ སཎྛཔེམི སནྣིསཱདེམི, ཨེཀོདིཾ ཀརོམི, སམཱདཧཱམི ‘ཡེན སུདཾ ནིཙྩཀཔྤཾ ཝིཧརཱམཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༣༨༧) –

    ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, anekasatāya parisāya dhammaṃ desetā, apissu maṃ ekameko evaṃ maññati ‘mamevārabbha samaṇo gotamo dhammaṃ desetī’ti. Na kho panetaṃ, aggivessana, evaṃ daṭṭhabbaṃ. Yāvadeva viññāpanatthāya tathāgato paresaṃ dhammaṃ desetīti. So kho ahaṃ, aggivessana, tassāyeva kathāya pariyosāne tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi, ekodiṃ karomi, samādahāmi ‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387) –

    ཨཱགཏནྟི།

    Āgatanti.

    ༢༢. ཨཉྙེཧི ཨནིདསྶནེཧི ཨཉྙཾ ཝིཡ ཀཏྭཱ ཡཐཱ ‘‘སིལཱཔུཏྟཀསྶ སརཱིར’’ནྟི། དྷམྨསབྷཱཝསཱམཉྙེནཱཏིཨཱདིནཱ ཀིཉྩཱཔི རཱུཔཱཡཏནཏོ ཨཉྙོ ནིདསྶནབྷཱཝོ ནཱམ ནཏྠི, དྷམྨསབྷཱཝོ པན ཨཏྠི། ཏཏོ ཙ རཱུཔཱཡཏནསྶ ཝིསེསོ ནིདསྶནབྷཱཝེན ཀཏོཏི ཏདཉྙདྷམྨཝིསེསཀརོ ནིདསྶནབྷཱཝོ རཱུཔཱཡཏནཏོ ཨནཉྙོཔི ཨཉྙོ ཝིཡ ཀཏྭཱ ཨུཔཙརིཏོཏི དསྶེཏི། ཨཏྠཝིསེསོ སཱམཉྙཝིསེསཏྠབྷེདོ། སཡཾ སམྤཏྟཱནཾ ཕོཊྛབྦདྷམྨཱནཾ, ནིསྶཡཝསེན སམྤཏྟཱནཾ གྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཱནཾ གནྡྷརསཱནཉྩ, ཨིཏརེསཾ ཨསམྤཏྟཱནཾ། ཨཉྙམཉྙཔཏནཾ ཨཉྙམཉྙསྶ ཡོགྱདེསེ ཨཝཊྛཱནཾ, ཡེན པཊིཧནནབྷཱཝེན། བྱཱཔཱརཱདཱིཏི ཙིཏྟཀིརིཡཱཝཱཡོདྷཱཏུཝིཔྥཱརཝསེན ཨཀྑིཔཊལཱདཱིནཾ ཧེཊྛཱ ཨུཔརི ཙ སཾསཱིདནལངྒྷནཱདིཔྤཝཏྟིམཱཧ། ཝིཀཱརུཔྤཏྟི ཝིསདིསུཔྤཏྟི, ཝིསཡསྶ ཨིཊྛཱནིཊྛབྷཱཝེན ཨནུགྒཧོ ཨུཔགྷཱཏོ ཙཱཏི ཨཏྠོ།

    22. Aññehi anidassanehi aññaṃ viya katvā yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti. Dhammasabhāvasāmaññenātiādinā kiñcāpi rūpāyatanato añño nidassanabhāvo nāma natthi, dhammasabhāvo pana atthi. Tato ca rūpāyatanassa viseso nidassanabhāvena katoti tadaññadhammavisesakaro nidassanabhāvo rūpāyatanato anaññopi añño viya katvā upacaritoti dasseti. Atthaviseso sāmaññavisesatthabhedo. Sayaṃ sampattānaṃ phoṭṭhabbadhammānaṃ, nissayavasena sampattānaṃ ghānajivhākāyānaṃ gandharasānañca, itaresaṃ asampattānaṃ. Aññamaññapatanaṃ aññamaññassa yogyadese avaṭṭhānaṃ, yena paṭihananabhāvena. Byāpārādīti cittakiriyāvāyodhātuvipphāravasena akkhipaṭalādīnaṃ heṭṭhā upari ca saṃsīdanalaṅghanādippavattimāha. Vikāruppatti visadisuppatti, visayassa iṭṭhāniṭṭhabhāvena anuggaho upaghāto cāti attho.

    ཏིཀམཱཏིཀཱཔདཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Tikamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: དུཀམཱཏིཀཱཔདཝཎྞནཱ • Dukamātikāpadavaṇṇanā




    Related texts:



    ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱིཔཱལི༹ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ༡. ཏིཀམཱཏིཀཱ • 1. Tikamātikā

    ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / དྷམྨསངྒཎི-ཨཊྛཀཐཱ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ཏིཀམཱཏིཀཱཔདཝཎྞནཱ • Tikamātikāpadavaṇṇanā

    ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / དྷམྨསངྒཎཱི-མཱུལཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ཏིཀམཱཏིཀཱཔདཝཎྞནཱ • Tikamātikāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact