| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
៣. តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា
3. Tikaniddesavaṇṇanā
៩១. តិកនិទ្ទេសេ – ទុស្សីលោតិ និស្សីលោ។ បាបធម្មោតិ លាមកធម្មោ។ សីលវិបត្តិយា វា ទុស្សីលោ, ទិដ្ឋិវិបត្តិយា បាបធម្មោ ។ កាយវចីសំវរភេទេន ទុស្សីលោ, សេសសំវរភេទេន បាបធម្មោ។ អសុទ្ធបយោគតាយ ទុស្សីលោ, អសុទ្ធាសយតាយ បាបធម្មោ។ កុសលសីលវិរហេន ទុស្សីលោ; អកុសលសីលសមន្នាគមេន បាបធម្មោ។ អសុចីតិ អសុចីហិ កាយកម្មាទីហិ សមន្នាគតោ។ សង្កស្សរសមាចារោតិ សង្កាយ បរេហិ សរិតព្ពសមាចារោ។ កិញ្ចិទេវ អសារុប្បំ ទិស្វា ‘ឥទំ ឥមិនា កតំ ភវិស្សតី’តិ ឯវំ បរេហិ អាសង្កនីយសមាចារោ, អត្តនោយេវ វា សង្កាយ សរិតព្ពសមាចារោ – សាសង្កសមាចារោតិ អត្ថោ។ តស្ស ហិ ទិវាដ្ឋានាទីសុ សន្និបតិត្វា កិញ្ចិទេវ មន្តយន្តេ ភិក្ខូ ទិស្វា ‘ឥមេ ឯកតោ ហុត្វា មន្តេន្តិ, កច្ចិ នុ ខោ មយា កតកម្មំ ជានិត្វា មន្តេន្តី’តិ ឯវំ សាសង្កសមាចារោ ហោតិ។
91. Tikaniddese – dussīloti nissīlo. Pāpadhammoti lāmakadhammo. Sīlavipattiyā vā dussīlo, diṭṭhivipattiyā pāpadhammo . Kāyavacīsaṃvarabhedena dussīlo, sesasaṃvarabhedena pāpadhammo. Asuddhapayogatāya dussīlo, asuddhāsayatāya pāpadhammo. Kusalasīlavirahena dussīlo; akusalasīlasamannāgamena pāpadhammo. Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato. Saṅkassarasamācāroti saṅkāya parehi saritabbasamācāro. Kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’ti evaṃ parehi āsaṅkanīyasamācāro, attanoyeva vā saṅkāya saritabbasamācāro – sāsaṅkasamācāroti attho. Tassa hi divāṭṭhānādīsu sannipatitvā kiñcideva mantayante bhikkhū disvā ‘ime ekato hutvā mantenti, kacci nu kho mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’ti evaṃ sāsaṅkasamācāro hoti.
បដិច្ឆន្នកម្មន្តោតិ បដិច្ឆាទេតព្ពយុត្តកេន បាបកម្មេន សមន្នាគតោ។ អស្សមណោ សមណបដិញ្ញោតិ អស្សមណោ ហុត្វាវ សមណបតិរូបកតាយ ‘សមណោ អហ’ន្តិ ឯវំ បដិញ្ញោ។ អព្រហ្មចារី ព្រហ្មចារិបដិញ្ញោតិ អញ្ញេ ព្រហ្មចារិនោ សុនិវត្ថេ សុបារុតេ សុម្ភកបត្តធរេ គាមនិគមជនបទរាជធានីសុ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ជីវិកំ កប្បេន្តេ ទិស្វា សយម្បិ តាទិសេន អាការេន តថា បដិបជ្ជនតោ ‘អហំ ព្រហ្មចារី’តិ បដិញ្ញំ ទេន្តោ វិយ ហោតិ។ ‘អហំ ភិក្ខូ’តិ វត្វា ឧបោសថគ្គាទីនិ បវិសន្តោ បន ព្រហ្មចារិបដិញ្ញោ ហោតិយេវ, តថា សង្ឃិកំ លាភំ គណ្ហន្តោ។ អន្តោបូតីតិ បូតិនា កម្មេន អន្តោ អនុបវិដ្ឋោ, និគ្គុណតាយ វា គុណសារវិរហិតត្តា អន្តោបូតិ។ អវស្សុតោតិ រាគាទីហិ តិន្តោ។ កសម្ពុជាតោតិ សញ្ជាតរាគាទិកចវរោ។ អថ វា កសម្ពុ វុច្ចតិ តិន្តកុណបគតំ កសដឧទកំ។ ឥមស្មិញ្ច សាសនេ ទុស្សីលោ នាម ជិគុច្ឆនីយត្តា តិន្តកុណបកសដឧទកសទិសោ។ តស្មា កសម្ពុ វិយ ជាតោតិ កសម្ពុជាតោ។
Paṭicchannakammantoti paṭicchādetabbayuttakena pāpakammena samannāgato. Assamaṇo samaṇapaṭiññoti assamaṇo hutvāva samaṇapatirūpakatāya ‘samaṇo aha’nti evaṃ paṭiñño. Abrahmacārī brahmacāripaṭiññoti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamajanapadarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘ahaṃ brahmacārī’ti paṭiññaṃ dento viya hoti. ‘Ahaṃ bhikkhū’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto. Antopūtīti pūtinā kammena anto anupaviṭṭho, nigguṇatāya vā guṇasāravirahitattā antopūti. Avassutoti rāgādīhi tinto. Kasambujātoti sañjātarāgādikacavaro. Atha vā kasambu vuccati tintakuṇapagataṃ kasaṭaudakaṃ. Imasmiñca sāsane dussīlo nāma jigucchanīyattā tintakuṇapakasaṭaudakasadiso. Tasmā kasambu viya jātoti kasambujāto.
តស្ស ន ឯវំ ហោតីតិ កស្មា ន ហោតិ? យត្ថ បតិដ្ឋិតេន សក្កា ភវេយ្យ អរហត្តំ លទ្ធុំ, តស្សា បតិដ្ឋាយ ភិន្នត្តា។ យថា ហិ ចណ្ឌាលកុមារកស្ស ‘អសុកោ នាម ខត្តិយកុមារោ រជ្ជេ អភិសិត្តោ’តិ សុត្វាបិ, យស្មិំ កុលេ បច្ចាជាតា អភិសេកំ បាបុណន្តិ, តស្មិំ កុលេ អបច្ចាជាតត្តា ន ឯវំ ហោតិ – ‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ សោ ខត្តិយកុមារោ វិយ អភិសេកំ បាបុណេយ្យ’ន្តិ; ឯវមេវ ទុស្សីលស្ស ‘អសុកោ នាម ភិក្ខុ អរហត្តំ បត្តោ’តិ សុត្វាបិ, យស្មិំ សីលេ បតិដ្ឋិតេន អរហត្តំ បត្តព្ពំ, តស្ស អភាវតោ ‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ សោ សីលវា វិយ អរហត្តំ បាបុណេយ’ន្តិ ន ឯវំ ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អរហត្តាសាយ អភាវា និរាសោតិ វុច្ចតិ។
Tassa na evaṃ hotīti kasmā na hoti? Yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ laddhuṃ, tassā patiṭṭhāya bhinnattā. Yathā hi caṇḍālakumārakassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāpi, yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ kule apaccājātattā na evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi so khattiyakumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti; evameva dussīlassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāpi, yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassa abhāvato ‘kudāssu nāmāhampi so sīlavā viya arahattaṃ pāpuṇeya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya abhāvā nirāsoti vuccati.
៩២. តស្ស ឯវំ ហោតីតិ កស្មា ហោតិ? យស្មិំ បតិដ្ឋិតេន សក្កា ភវេយ្យ អរហត្តំ បាបុណិតុំ, តស្សា បតិដ្ឋាយ ថិរត្តា។ យថា ហិ សុជាតស្ស ខត្តិយកុមារស្ស ‘អសុកោ នាម ខត្តិយកុមារោ រជ្ជេ អភិសិត្តោ’តិ សុត្វាវ យស្មិំ កុលេ បច្ចាជាតា អភិសេកំ បាបុណន្តិ, តស្មិំ បច្ចាជាតស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ, សោ កុមារោ វិយ អភិសេកំ បាបុណេយ្យ’ន្តិ ឯវមេវ សីលវតោ ‘អសុកោ នាម ភិក្ខុ អរហត្តំ បត្តោ’តិ សុត្វាវ យស្មិំ សីលេ បតិដ្ឋិតេន អរហត្តំ បត្តព្ពំ, តស្សា បតិដ្ឋាយ ថិរត្តា – ‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ សោ ភិក្ខុ វិយ អរហត្តំ បាបុណេយ្យ’ន្តិ ឯវំ ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អាសំសោ នាម វុច្ចតិ។ សោ ហិ អរហត្តំ អាសំសតិ បត្ថេតីតិ អាសំសោ។
92. Tassa evaṃ hotīti kasmā hoti? Yasmiṃ patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ pāpuṇituṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā. Yathā hi sujātassa khattiyakumārassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāva yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ paccājātassa evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi, so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti evameva sīlavato ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāva yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āsaṃso nāma vuccati. So hi arahattaṃ āsaṃsati patthetīti āsaṃso.
៩៣. យា ហិស្ស បុព្ពេ អវិមុត្តស្សាតិ យា តស្ស ខីណាសវស្ស បុព្ពេ អរហត្តវិមុត្តិយា អវិមុត្តស្ស វិមុត្តាសា អហោសិ, សា បដិប្បស្សទ្ធា, តស្មា ន ឯវំ ហោតិ។ យថា ហិ អភិសិត្តស្ស ខត្តិយស្ស ‘អសុកោ នាម ខត្តិយកុមារោ រជ្ជេ អភិសិត្តោ’តិ សុត្វា ឯកស្ស រញ្ញោ ទ្វិន្នំ រជ្ជាភិសេកានំ ទ្វិន្នំ សេតច្ឆត្តានំ អភាវា ន ឯវំ ហោតិ – ‘‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ សោ កុមារោ វិយ អភិសេកំ បាបុណេយ្យ’’ន្តិ; ឯវមេវ ខីណាសវស្ស ‘អសុកោ នាម ភិក្ខុ អរហត្តំ បត្តោ’តិ សុត្វា, ទ្វិន្នំ អរហត្តានំ អភាវា – ‘កុទាស្សុ នាមាហម្បិ សោ ភិក្ខុ វិយ អរហត្តំ បាបុណេយ្យ’ន្តិ ន ឯវំ ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អរហត្តាសាយ វិគតត្តា វិគតាសោតិ វុច្ចតិ។
93. Yā hissa pubbe avimuttassāti yā tassa khīṇāsavassa pubbe arahattavimuttiyā avimuttassa vimuttāsā ahosi, sā paṭippassaddhā, tasmā na evaṃ hoti. Yathā hi abhisittassa khattiyassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvā ekassa rañño dvinnaṃ rajjābhisekānaṃ dvinnaṃ setacchattānaṃ abhāvā na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’’nti; evameva khīṇāsavassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvā, dvinnaṃ arahattānaṃ abhāvā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya vigatattā vigatāsoti vuccati.
៩៤. គិលានូបមនិទ្ទេសេ – យាយ ឧបមាយ តេ គិលានូបមាតិ វុច្ចន្តិ, តំ តាវ ឧបមំ ទស្សេតុំ តយោ គិលានាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សប្បាយានីតិ ហិតានិ វុទ្ធិករានិ។ បតិរូបន្តិ អនុច្ឆវិកំ។ នេវ វុដ្ឋាតិ តម្ហា អាពាធាតិ ឥមិនា អតេកិច្ឆេន វាតាបមារាទិនា រោគេន សមន្នាគតោ និដ្ឋប្បត្តោ គិលានោ កថិតោ។ វុដ្ឋាតិ តម្ហា អាពាធាតិ ឥមិនា ខិបិតកច្ឆុតិណបុប្ផកជរាទិប្បភេទោ អប្បមត្តកាពាធោ កថិតោ។
94. Gilānūpamaniddese – yāya upamāya te gilānūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo gilānātiādi vuttaṃ. Tattha sappāyānīti hitāni vuddhikarāni. Patirūpanti anucchavikaṃ. Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā atekicchena vātāpamārādinā rogena samannāgato niṭṭhappatto gilāno kathito. Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā khipitakacchutiṇapupphakajarādippabhedo appamattakābādho kathito.
លភន្តោ សប្បាយានិ ភោជនានិ នោ អលភន្តោតិ ឥមិនា បន យេសំ បដិជគ្គនេន ផាសុកំ ហោតិ, សព្ពេបិ តេ អាពាធា កថិតា។ ឯត្ថ ច បតិរូបោ ឧបដ្ឋាកោ នាម គិលានុបដ្ឋាកអង្គេហិ សមន្នាគតោ បណ្ឌិតោ ទក្ខោ អនលសោ វេទិតព្ពោ។
Labhantosappāyāni bhojanāni no alabhantoti iminā pana yesaṃ paṭijagganena phāsukaṃ hoti, sabbepi te ābādhā kathitā. Ettha ca patirūpo upaṭṭhāko nāma gilānupaṭṭhākaaṅgehi samannāgato paṇḍito dakkho analaso veditabbo.
គិលានុបដ្ឋាកោ អនុញ្ញាតោតិ ‘ភិក្ខុសង្ឃេន ទាតព្ពោ’តិ អនុញ្ញាតោ។ តស្មិញ្ហិ គិលានេ អត្តនោ ធម្មតាយ យាបេតុំ អសក្កោន្តេ ភិក្ខុសង្ឃេន តស្ស ភិក្ខុនោ ‘ឯកោ ភិក្ខុ ច សាមណេរោ ច ឥមំ បដិជគ្គថា’តិ អបលោកេត្វា ទាតព្ពា។ យាវ បន តេ តំ បដិជគ្គន្តិ, តាវ គិលានស្ស ច តេសញ្ច ទ្វិន្នំ យេនត្ថោ សព្ពំ ភិក្ខុសង្ឃស្សេវ ភារោ។ អញ្ញេបិ គិលានា ឧបដ្ឋាតព្ពាតិ ឥតរេបិ ទ្វេ គិលានា ឧបដ្ឋាតព្ពា។ កិំ ការណា? យោបិ ហិ និដ្ឋប្បត្តគិលានោ, សោ អនុបដ្ឋិយមានោ ‘សចេ មំ បដិជគ្គេយ្យុំ, ផាសុកំ មេ ភវេយ្យ, ន ខោ បន មំ បដិជគ្គន្តី’តិ មនោបទោសំ កត្វា អបាយេ និព្ពត្តេយ្យ។ បដិជគ្គិយមានស្ស បន ឯវំ ហោតិ – ‘ភិក្ខុសង្ឃេន យំ កត្តព្ពំ តំ សព្ពំ កតំ, មយ្ហំ បន កម្មវិបាកោ ឦទិសោ’តិ សោ ភិក្ខុសង្ឃេ មេត្តំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា សគ្គេ និព្ពត្តតិ។ យោ បន អប្បមត្តកេន ព្យាធិនា សមន្នាគតោ លភន្តោបិ អលភន្តោបិ វុដ្ឋាតិយេវ, តស្ស វិនាបិ ភេសជ្ជេន វូបសមនកព្យាធិ ភេសជ្ជេ កតេ ខិប្បតរំ វូបសម្មតិ។ តតោ សោ ពុទ្ធវចនំ វា ឧគ្គណ្ហិតុំ សមណធម្មំ វា កាតុំ សក្ខិស្សតិ។ ឥមិនា ការណេន អញ្ញេបិ គិលានា ឧបដ្ឋាតព្ពាតិ វុត្តំ។
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti ‘bhikkhusaṅghena dātabbo’ti anuññāto. Tasmiñhi gilāne attano dhammatāya yāpetuṃ asakkonte bhikkhusaṅghena tassa bhikkhuno ‘eko bhikkhu ca sāmaṇero ca imaṃ paṭijaggathā’ti apaloketvā dātabbā. Yāva pana te taṃ paṭijagganti, tāva gilānassa ca tesañca dvinnaṃ yenattho sabbaṃ bhikkhusaṅghasseva bhāro. Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti itarepi dve gilānā upaṭṭhātabbā. Kiṃ kāraṇā? Yopi hi niṭṭhappattagilāno, so anupaṭṭhiyamāno ‘sace maṃ paṭijaggeyyuṃ, phāsukaṃ me bhaveyya, na kho pana maṃ paṭijaggantī’ti manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyya. Paṭijaggiyamānassa pana evaṃ hoti – ‘bhikkhusaṅghena yaṃ kattabbaṃ taṃ sabbaṃ kataṃ, mayhaṃ pana kammavipāko īdiso’ti so bhikkhusaṅghe mettaṃ paccupaṭṭhapetvā sagge nibbattati. Yo pana appamattakena byādhinā samannāgato labhantopi alabhantopi vuṭṭhātiyeva, tassa vināpi bhesajjena vūpasamanakabyādhi bhesajje kate khippataraṃ vūpasammati. Tato so buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ samaṇadhammaṃ vā kātuṃ sakkhissati. Iminā kāraṇena aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti vuttaṃ.
នេវ ឱក្កមតីតិ នេវ បវិសតិ។ និយាមំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តន្តិ កុសលេសុ ធម្មេសុ មគ្គនិយាមសង្ខាតំ សម្មត្តំ។ ឥមិនា បទបរមោ បុគ្គលោ កថិតោ។ ទុតិយវារេន ឧគ្ឃដិតញ្ញូ គហិតោ សាសនេ នាឡកត្ថេរសទិសោ ។ ពុទ្ធន្តរេ ឯកវារំ បច្ចេកពុទ្ធានំ សន្តិកេ ឱវាទំ លភិត្វា បដិវិទ្ធបច្ចេកពោធិញាណោ ច។ តតិយវារេន វិបញ្ចិតញ្ញូ បុគ្គលោ កថិតោ។ នេយ្យោ បន តន្និស្សិតោវ ហោតិ។
Neva okkamatīti neva pavisati. Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu magganiyāmasaṅkhātaṃ sammattaṃ. Iminā padaparamo puggalo kathito. Dutiyavārena ugghaṭitaññū gahito sāsane nāḷakattherasadiso . Buddhantare ekavāraṃ paccekabuddhānaṃ santike ovādaṃ labhitvā paṭividdhapaccekabodhiñāṇo ca. Tatiyavārena vipañcitaññū puggalo kathito. Neyyo pana tannissitova hoti.
ធម្មទេសនា អនុញ្ញាតាតិ មាសស្ស អដ្ឋ វារេ ធម្មកថា អនុញ្ញាតា។ អញ្ញេសម្បិ ធម្មោ ទេសេតព្ពោតិ ឥតរេសម្បិ ធម្មោ កថេតព្ពោ។ កិំ ការណា? បទបរមស្ស ហិ ឥមស្មិំ អត្តភាវេ ធម្មំ បដិវិជ្ឈិតុំ អសក្កោន្តស្សាបិ អនាគតេ បច្ចយោ ភវិស្សតិ។ យោ បន តថាគតស្ស រូបទស្សនំ លភន្តោបិ អលភន្តោបិ ធម្មវិនយញ្ច សវនាយ លភន្តោបិ អលភន្តោបិ ធម្មំ អភិសមេតិ; សោ អលភន្តោ ន តាវ អភិសមេតិ, លភន្តោ បន ខិប្បមេវ អភិសមេស្សតីតិ ឥមិនា ការណេន តេសំ ធម្មោ ទេសេតព្ពោ។ តតិយស្ស បន បុនប្បុនំ ទេសេតព្ពោវ។ កាយសក្ខិទិដ្ឋប្បត្តសទ្ធាវិមុត្តា ហេដ្ឋា កថិតាយេវ។
Dhammadesanā anuññātāti māsassa aṭṭha vāre dhammakathā anuññātā. Aññesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo. Kiṃ kāraṇā? Padaparamassa hi imasmiṃ attabhāve dhammaṃ paṭivijjhituṃ asakkontassāpi anāgate paccayo bhavissati. Yo pana tathāgatassa rūpadassanaṃ labhantopi alabhantopi dhammavinayañca savanāya labhantopi alabhantopi dhammaṃ abhisameti; so alabhanto na tāva abhisameti, labhanto pana khippameva abhisamessatīti iminā kāraṇena tesaṃ dhammo desetabbo. Tatiyassa pana punappunaṃ desetabbova. Kāyasakkhidiṭṭhappattasaddhāvimuttā heṭṭhā kathitāyeva.
៩៨. គូថភាណីអាទីសុ – សភគ្គតោតិ សភាយំ ឋិតោ។ បរិសគ្គតោតិ គាមបរិសាយ ឋិតោ។ ញាតិមជ្ឈគតោតិ ទាយាទានំ មជ្ឈេ ឋិតោ។ បូគមជ្ឈគតោតិ សេណីនំ មជ្ឈេ ឋិតោ។ រាជកុលមជ្ឈគតោតិ រាជកុលស្ស មជ្ឈេ មហាវិនិច្ឆយេ ឋិតោ។ អភិនីតោតិ បុច្ឆនត្ថាយ នីតោ។ សក្ខិបុដ្ឋោតិ សក្ខិំ កត្វា បុច្ឆិតោ។ ឯហម្ភោ បុរិសាតិ អាលបនមេតំ។ អត្តហេតុ វា បរហេតុ វាតិ អត្តនោ វា បរស្ស វា ហត្ថបាទាទិហេតុ វា ធនហេតុ វា។ អាមិសកិញ្ចិក្ខហេតុ វាតិ ឯត្ថ អាមិសន្តិ លាភោ អធិប្បេតោ។ កិញ្ចិក្ខន្តិ យំ វា តំ វា អប្បមត្តកំ។ អន្តមសោ តិត្តិរវដ្ដកសប្បិបិណ្ឌនវនីតបិណ្ឌាទិអប្បមត្តកស្សាបិ លញ្ជស្ស ហេតូតិ អត្ថោ។ សម្បជានមុសា ភាសិតា ហោតីតិ ជានន្តោយេវ មុសាវាទំ កត្តា ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ គូថសទិសវចនត្តា គូថភាណីតិ វុច្ចតិ។ យថា ហិ គូថំ នាម មហាជនស្ស អនិដ្ឋំ ហោតិ អកន្តំ; ឯវមេវ ឥមស្ស បុគ្គលស្ស វចនំ ទេវមនុស្សានំ អនិដ្ឋំ ហោតិ អកន្តំ។
98. Gūthabhāṇīādīsu – sabhaggatoti sabhāyaṃ ṭhito. Parisaggatoti gāmaparisāya ṭhito. Ñātimajjhagatoti dāyādānaṃ majjhe ṭhito. Pūgamajjhagatoti seṇīnaṃ majjhe ṭhito. Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito. Abhinītoti pucchanatthāya nīto. Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito. Ehambho purisāti ālapanametaṃ. Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā. Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lābho adhippeto. Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ. Antamaso tittiravaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādiappamattakassāpi lañjassa hetūti attho. Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo gūthasadisavacanattā gūthabhāṇīti vuccati. Yathā hi gūthaṃ nāma mahājanassa aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ.
៩៩. អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ បុប្ផសទិសវចនត្តា បុប្ផភាណីតិ វុច្ចតិ។ យថា ហិ ផុល្លានិ វស្សិកានិ វា អធិមុត្តកានិ វា មហាជនស្ស ឥដ្ឋានិ កន្តានិ ហោន្តិ; ឯវមេវ ឥមស្ស បុគ្គលស្ស វចនំ ទេវមនុស្សានំ ឥដ្ឋំ ហោតិ កន្តំ។
99. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pupphasadisavacanattā pupphabhāṇīti vuccati. Yathā hi phullāni vassikāni vā adhimuttakāni vā mahājanassa iṭṭhāni kantāni honti; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ iṭṭhaṃ hoti kantaṃ.
១០០. នេលាតិ ឯលំ វុច្ចតិ ទោសោ។ នាស្សា ឯលន្តិ នេលា។ និទ្ទោសាតិ អត្ថោ, ‘‘នេលង្គោ សេតបច្ឆាទោ’’តិ (ឧទា. ៦៥) ឯត្ថ វុត្តនេលំ វិយ។ កណ្ណសុខាតិ ព្យញ្ជនមធុរតាយ កណ្ណានំ សុខា។ សូចិវិជ្ឈនំ វិយ កណ្ណសូលំ ន ជនេតិ។ អត្ថមធុរតាយ សកលសរីរេ កោបំ អជនេត្វា បេមំ ជនេតីតិ បេមនីយា។ ហទយំ គច្ឆតិ អប្បដិហញ្ញមានា សុខេន ចិត្តំ បវិសតីតិ ហទយង្គមា។ គុណបរិបុណ្ណតាយ បុរេ ភវាតិ បោរី។ បុរេ សំវឌ្ឍនារី វិយ សុកុមារាតិបិ បោរី។ បុរស្ស ឯសាតិបិ បោរី។ នគរវាសីនំ កថាតិ អត្ថោ។ នគរវាសិនោ ហិ យុត្តកថា ហោន្តិ។ បិតិមត្តំ បិតាតិ, មាតិមត្តំ មាតាតិ, ភាតិមត្តំ ភាតាតិ វទន្តិ។ ឯវរូបី កថា ពហុនោ ជនស្ស កន្តា ហោតីតិ ពហុជនកន្តា។ ពហុជនស្ស កន្តភាវេនេវ ពហុនោ ជនស្ស មនាបា ចិត្តវុទ្ធិករាតិ ពហុជនមនាបា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ មធុភាណីតិ វុច្ចតិ។ មុទុភាណីតិបិ បាឋោ។ ឧភយត្ថាបិ មធុរវចនោតិ អត្ថោ។ យថា ហិ ចតុមធុរំ នាម មធុរំ បណីតំ; ឯវមេវ ឥមស្ស បុគ្គលស្ស វចនំ ទេវមនុស្សានំ មធុរំ ហោតិ។
100. Nelāti elaṃ vuccati doso. Nāssā elanti nelā. Niddosāti attho, ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā. Sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā. Hadayaṃ gacchati appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī. Nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti. Pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Bahujanassa kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo madhubhāṇīti vuccati. Mudubhāṇītipi pāṭho. Ubhayatthāpi madhuravacanoti attho. Yathā hi catumadhuraṃ nāma madhuraṃ paṇītaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ madhuraṃ hoti.
១០១. អរុកូបមចិត្តាទីសុ – អភិសជ្ជតីតិ លគ្គតិ។ កុប្បតីតិ កោបវសេន កុប្បតិ។ ព្យាបជ្ជតីតិ បកតិភាវំ បជហតិ, បូតិកោ ហោតិ។ បតិត្ថីយតីតិ ថិនភាវំ ថទ្ធភាវញ្ច អាបជ្ជតិ។ កោបន្តិ ទុព្ពលកោធំ។ ទោសន្តិ ទុស្សនវសេន តតោ ពលវតរំ។ អប្បច្ចយន្តិ អតុដ្ឋាការំ ទោមនស្សំ។ ទុដ្ឋារុកោតិ បុរាណវណោ។ កដ្ឋេនាតិ ទណ្ឌកកោដិយា។ កឋលាយាតិ កបាលេន។ អាសវំ ទេតីតិ អបរាបរំ សវតិ។ បុរាណវណោ ហិ អត្តនោ ធម្មតាយ ឯវ បុព្ពំ លោហិតំ យូសន្តិ ឥមានិ តីណិ សវតិ , ឃដ្ដិតោ បន តានិ អធិកតរំ សវតិ។ ឯវមេវំ ខោតិ ឯត្ថ ឥទំ ឱបម្មសំសន្ទនំ, ទុដ្ឋារុកោ វិយ ហិ កោធនោ បុគ្គលោ។ តស្ស អត្តនោ ធម្មតាយ សវនំ វិយ កោធនស្សបិ អត្តនោ ធម្មតាយ ឧទ្ធុមាតកស្ស វិយ ចណ្ឌិកតស្ស ចរណំ។ កដ្ឋេន វា កឋលាយ វា ឃដ្ដនំ វិយ អប្បមត្តកម្បិ វចនំ ភិយ្យោសោ មត្តាយ សវនំ វិយ ‘មាទិសំ នាម ឯស ឯវំ វទតី’តិ ភិយ្យោសោ មត្តាយ ឧទ្ធុមាយនភាវោ ទដ្ឋព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អរុកូបមចិត្តោតិ វុច្ចតិ។ បុរាណវណសទិសចិត្តោតិ អត្ថោ។
101. Arukūpamacittādīsu – abhisajjatīti laggati. Kuppatīti kopavasena kuppati. Byāpajjatīti pakatibhāvaṃ pajahati, pūtiko hoti. Patitthīyatīti thinabhāvaṃ thaddhabhāvañca āpajjati. Kopanti dubbalakodhaṃ. Dosanti dussanavasena tato balavataraṃ. Appaccayanti atuṭṭhākāraṃ domanassaṃ. Duṭṭhārukoti purāṇavaṇo. Kaṭṭhenāti daṇḍakakoṭiyā. Kaṭhalāyāti kapālena. Āsavaṃ detīti aparāparaṃ savati. Purāṇavaṇo hi attano dhammatāya eva pubbaṃ lohitaṃ yūsanti imāni tīṇi savati , ghaṭṭito pana tāni adhikataraṃ savati. Evamevaṃ khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, duṭṭhāruko viya hi kodhano puggalo. Tassa attano dhammatāya savanaṃ viya kodhanassapi attano dhammatāya uddhumātakassa viya caṇḍikatassa caraṇaṃ. Kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭanaṃ viya appamattakampi vacanaṃ bhiyyoso mattāya savanaṃ viya ‘mādisaṃ nāma esa evaṃ vadatī’ti bhiyyoso mattāya uddhumāyanabhāvo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arukūpamacittoti vuccati. Purāṇavaṇasadisacittoti attho.
១០២. រត្តន្ធការតិមិសាយាតិ រត្តិំ ចក្ខុវិញ្ញាណុប្បត្តិនិវារណេន អន្ធភាវករណេ ពហលតមេ។ វិជ្ជន្តរិកាយាតិ វិជ្ជុប្បត្តិក្ខណេ។ ឥធាបិ ឥទំ ឱបម្មសំសន្ទនំ – ចក្ខុមា បុរិសោ វិយ ហិ យោគាវចរោ ទដ្ឋព្ពោ។ អន្ធការំ វិយ សោតាបត្តិមគ្គវជ្ឈា កិលេសា។ វិជ្ជុសញ្ចរណំ វិយ សោតាបត្តិមគ្គញាណស្ស ឧប្បត្តិកាលោ។ វិជ្ជន្តរិកាយ ចក្ខុមតោ បុរិសស្ស សាមន្តា រូបទស្សនំ វិយ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ និព្ពានទស្សនំ។ បុន អន្ធការាវត្ថរណំ វិយ សកទាគាមិមគ្គវជ្ឈា កិលេសា។ បុន វិជ្ជុសញ្ចរណំ វិយ សកទាគាមិមគ្គញាណស្ស ឧប្បាទោ។ វិជ្ជន្តរិកាយ ចក្ខុមតោ បុរិសស្ស សាមន្តា រូបទស្សនំ វិយ សកទាគាមិមគ្គក្ខណេ និព្ពានទស្សនំ។ បុន អន្ធការាវត្ថរណំ វិយ អនាគាមិមគ្គវជ្ឈា កិលេសា។ បុន វិជ្ជុសញ្ចរណំ វិយ អនាគាមិមគ្គញាណស្ស ឧប្បាទោ។ វិជ្ជន្តរិកាយ ចក្ខុមតោ បុរិសស្ស សាមន្តា រូបទស្សនំ វិយ អនាគាមិមគ្គក្ខណេ និព្ពានទស្សនំ វេទិតព្ពំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ វិជ្ជូបមចិត្តោតិ វុច្ចតិ។ ឥត្តរកាលោភាសេន វិជ្ជុសទិសចិត្តោតិ អត្ថោ។
102. Rattandhakāratimisāyāti rattiṃ cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇe bahalatame. Vijjantarikāyāti vijjuppattikkhaṇe. Idhāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – cakkhumā puriso viya hi yogāvacaro daṭṭhabbo. Andhakāraṃ viya sotāpattimaggavajjhā kilesā. Vijjusañcaraṇaṃ viya sotāpattimaggañāṇassa uppattikālo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sotāpattimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya sakadāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sakadāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya anāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya anāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya anāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vijjūpamacittoti vuccati. Ittarakālobhāsena vijjusadisacittoti attho.
១០៣. វជិរូបមចិត្តតាយបិ ឥទំ ឱបម្មសំសន្ទនំ – វជិរំ វិយ ហិ អរហត្តមគ្គញាណំ ទដ្ឋព្ពំ។ មណិគណ្ឋិបាសាណគណ្ឋិ វិយ អរហត្តមគ្គវជ្ឈា កិលេសា។ វជិរស្ស មណិគណ្ឋិំ វា បាសាណគណ្ឋិំ វា វិនិវិជ្ឈិត្វា អគមនភាវស្ស នត្ថិភាវោ វិយ អរហត្តមគ្គញាណេន អច្ឆេជ្ជានំ កិលេសានំ នត្ថិភាវោ។ វជិរេន និព្ពិទ្ធវេធស្ស បុន អបដិបូរណំ វិយ អរហត្តមគ្គេន ឆិន្នានំ កិលេសានំ បុន អនុប្បាទោ ទដ្ឋព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ វជិរូបមចិត្តោតិ វុច្ចតិ។ កិលេសានំ មូលឃាតករណសមត្ថតាយ វជិរេន សទិសចិត្តោតិ អត្ថោ។
103. Vajirūpamacittatāyapi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – vajiraṃ viya hi arahattamaggañāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Maṇigaṇṭhipāsāṇagaṇṭhi viya arahattamaggavajjhā kilesā. Vajirassa maṇigaṇṭhiṃ vā pāsāṇagaṇṭhiṃ vā vinivijjhitvā agamanabhāvassa natthibhāvo viya arahattamaggañāṇena acchejjānaṃ kilesānaṃ natthibhāvo. Vajirena nibbiddhavedhassa puna apaṭipūraṇaṃ viya arahattamaggena chinnānaṃ kilesānaṃ puna anuppādo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vajirūpamacittoti vuccati. Kilesānaṃ mūlaghātakaraṇasamatthatāya vajirena sadisacittoti attho.
១០៤. អន្ធាទីសុ តថារូបំ ចក្ខុ ន ហោតីតិ តថាជាតិកំ តថាសភាវំ បញ្ញាចក្ខុ ន ហោតិ។ ផាតិំ ករេយ្យាតិ ផីតំ វឌ្ឍិតំ ករេយ្យ។ សាវជ្ជានវជ្ជេតិ សទោសនិទ្ទោសេ។ ហីនប្បណីតេតិ អធមុត្តមេ។ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគេតិ កណ្ហសុក្កាយេវ អញ្ញមញ្ញបដិពាហនតោ បដិបក្ខវសេន សប្បដិភាគាតិ វុច្ចន្តិ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបោ – កុសលេ ធម្មេ ‘កុសលា ធម្មា’តិ យេន បញ្ញាចក្ខុនា ជានេយ្យ, អកុសលេ ធម្មេ ‘អកុសលា ធម្មា’តិ, សាវជ្ជាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគេសុ បន កណ្ហធម្មេ ‘សុក្កសុប្បដិភាគា’តិ, សុក្កធម្មេ ‘កណ្ហសប្បដិភាគា’តិ យេន បញ្ញាចក្ខុនា ជានេយ្យ។ តថារូបម្បិស្ស ចក្ខុ ន ហោតីតិ ឥមិនា នយេន សេសដ្ឋានេសុបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋធម្មិកភោគសំហរណបញ្ញាចក្ខុនោ ច សម្បរាយិកត្ថសោធនបញ្ញាចក្ខុនោ ច អភាវា អន្ធោតិ វុច្ចតិ។ ទុតិយោ ទិដ្ឋធម្មិកភោគសំហរណបញ្ញាចក្ខុនោ ភាវា, សម្បរាយិកត្ថសោធនបញ្ញាចក្ខុនោ បន អភាវា ឯកចក្ខូតិ វុច្ចតិ។ តតិយោ ទ្វិន្នម្បិ ភាវា ទ្វិចក្ខូតិ វុច្ចតិ។
104. Andhādīsu tathārūpaṃ cakkhu na hotīti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ paññācakkhu na hoti. Phātiṃ kareyyāti phītaṃ vaḍḍhitaṃ kareyya. Sāvajjānavajjeti sadosaniddose. Hīnappaṇīteti adhamuttame. Kaṇhasukkasappaṭibhāgeti kaṇhasukkāyeva aññamaññapaṭibāhanato paṭipakkhavasena sappaṭibhāgāti vuccanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – kusale dhamme ‘kusalā dhammā’ti yena paññācakkhunā jāneyya, akusale dhamme ‘akusalā dhammā’ti, sāvajjādīsupi eseva nayo. Kaṇhasukkasappaṭibhāgesu pana kaṇhadhamme ‘sukkasuppaṭibhāgā’ti, sukkadhamme ‘kaṇhasappaṭibhāgā’ti yena paññācakkhunā jāneyya. Tathārūpampissa cakkhu na hotīti iminā nayena sesaṭṭhānesupi attho veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno ca samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno ca abhāvā andhoti vuccati. Dutiyo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno bhāvā, samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno pana abhāvā ekacakkhūti vuccati. Tatiyo dvinnampi bhāvā dvicakkhūti vuccati.
១០៧. អវកុជ្ជបញ្ញាទីសុ ធម្មំ ទេសេន្តីតិ ឧបាសកោ ធម្មស្សវនត្ថាយ អាគតោតិ អត្តនោ កម្មំ បហាយ ធម្មំ ទេសេន្តិ។ អាទិកល្យាណន្តិ អាទិម្ហិ កល្យាណំ ភទ្ទកំ អនវជ្ជំ និទ្ទោសំ កត្វា ទេសេន្តិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ បន អាទីតិ បុព្ពបដ្ឋបនា។ មជ្ឈន្តិ កថាវេមជ្ឈំ។ បរិយោសានន្តិ សន្និដ្ឋានំ។ ឥតិស្ស ធម្មំ កថេន្តា បុព្ពបដ្ឋបនេបិ កល្យាណំ ភទ្ទកំ អនវជ្ជមេវ កត្វា កថេន្តិ, វេមជ្ឈេបិ, បរិយោសានេបិ។ ឯត្ថ ច អត្ថិ ទេសនាយ អាទិមជ្ឈបរិយោសានានិ, អត្ថិ សាសនស្ស។ តត្ថ ទេសនាយ តាវ – ចតុប្បទិកគាថាយ បឋមបទំ អាទិ, ទ្វេ បទានិ មជ្ឈំ, អវសានបទំ បរិយោសានំ។ ឯកានុសន្ធិកសុត្តស្ស – និទានំ អាទិ, អនុសន្ធិ មជ្ឈំ, ឥទមវោចាតិ អប្បនា បរិយោសានំ។ អនេកានុសន្ធិកស្ស – បឋមោ អនុសន្ធិ អាទិ , តតោ បរំ ឯកោ វា អនេកា វា មជ្ឈំ, បច្ឆិមោ បរិយោសានំ។ អយំ តាវ ទេសនាយ នយោ។
107. Avakujjapaññādīsu dhammaṃ desentīti upāsako dhammassavanatthāya āgatoti attano kammaṃ pahāya dhammaṃ desenti. Ādikalyāṇanti ādimhi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjaṃ niddosaṃ katvā desenti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana ādīti pubbapaṭṭhapanā. Majjhanti kathāvemajjhaṃ. Pariyosānanti sanniṭṭhānaṃ. Itissa dhammaṃ kathentā pubbapaṭṭhapanepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā kathenti, vemajjhepi, pariyosānepi. Ettha ca atthi desanāya ādimajjhapariyosānāni, atthi sāsanassa. Tattha desanāya tāva – catuppadikagāthāya paṭhamapadaṃ ādi, dve padāni majjhaṃ, avasānapadaṃ pariyosānaṃ. Ekānusandhikasuttassa – nidānaṃ ādi, anusandhi majjhaṃ, idamavocāti appanā pariyosānaṃ. Anekānusandhikassa – paṭhamo anusandhi ādi , tato paraṃ eko vā anekā vā majjhaṃ, pacchimo pariyosānaṃ. Ayaṃ tāva desanāya nayo.
សាសនស្ស បន សីលំ អាទិ, សមាធិ មជ្ឈំ, វិបស្សនា បរិយោសានំ។ សមាធិ វា អាទិ, វិបស្សនា មជ្ឈំ, មគ្គោ បរិយោសានំ។ វិបស្សនា វា អាទិ, មគ្គោ មជ្ឈំ, ផលំ បរិយោសានំ។ មគ្គោ វា អាទិ, ផលំ មជ្ឈំ, និព្ពានំ បរិយោសានំ ។ ទ្វេ ទ្វេ វា ករិយមានេ សីលសមាធយោ អាទិ, វិបស្សនាមគ្គា មជ្ឈំ, ផលនិព្ពានានិ បរិយោសានំ។ សាត្ថន្តិ សាត្ថកំ កត្វា ទេសេន្តិ។ សព្យញ្ជនន្តិ អក្ខរបារិបូរិំ កត្វា ទេសេន្តិ។ កេវលបរិបុណ្ណន្តិ សកលបរិបុណ្ណំ អនូនំ កត្វា ទេសេន្តិ។ បរិសុទ្ធន្តិ បរិសុទ្ធំ និជ្ជដំ និគ្គណ្ឋិំ កត្វា ទេសេន្តិ។ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេន្តីតិ ឯវំ ទេសេន្តា ច សេដ្ឋចរិយភូតំ សិក្ខត្តយសង្គហិតំ អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ បកាសេន្តិ។ នេវ អាទិំ មនសិ ករោតីតិ នេវ បុព្ពបដ្ឋបនំ មនសិ ករោតិ។ កុម្ភោតិ ឃដោ។ និក្កុជ្ជោតិ អធោមុខោ ឋបិតោ។ ឯវមេវន្តិ ឯត្ថ កុម្ភោ និក្កុជ្ជោ វិយ អវកុជ្ជបញ្ញោ បុគ្គលោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឧទកាសិញ្ចនកាលោ វិយ ធម្មទេសនាយ លទ្ធកាលោ។ ឧទកស្ស វិវដ្ដនកាលោ វិយ តស្មិំ អាសនេ និសិន្នស្ស ឧគ្គហេតុំ អសមត្ថកាលោ។ ឧទកស្ស អសណ្ឋានកាលោ វិយ ឧដ្ឋហិត្វា អសល្លក្ខណកាលោ វេទិតព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អវកុជ្ជបញ្ញោតិ វុច្ចតិ។ អធោមុខបញ្ញោតិ អត្ថោ។
Sāsanassa pana sīlaṃ ādi, samādhi majjhaṃ, vipassanā pariyosānaṃ. Samādhi vā ādi, vipassanā majjhaṃ, maggo pariyosānaṃ. Vipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalaṃ pariyosānaṃ. Maggo vā ādi, phalaṃ majjhaṃ, nibbānaṃ pariyosānaṃ . Dve dve vā kariyamāne sīlasamādhayo ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ. Sātthanti sātthakaṃ katvā desenti. Sabyañjananti akkharapāripūriṃ katvā desenti. Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ anūnaṃ katvā desenti. Parisuddhanti parisuddhaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā desenti. Brahmacariyaṃ pakāsentīti evaṃ desentā ca seṭṭhacariyabhūtaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ pakāsenti. Neva ādiṃ manasi karotīti neva pubbapaṭṭhapanaṃ manasi karoti. Kumbhoti ghaṭo. Nikkujjoti adhomukho ṭhapito. Evamevanti ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapañño puggalo daṭṭhabbo. Udakāsiñcanakālo viya dhammadesanāya laddhakālo. Udakassa vivaṭṭanakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahetuṃ asamatthakālo. Udakassa asaṇṭhānakālo viya uṭṭhahitvā asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avakujjapaññoti vuccati. Adhomukhapaññoti attho.
១០៨. អាកិណ្ណានីតិ បក្ខិត្តានិ។ សតិសម្មោសា បកិរេយ្យាតិ មុដ្ឋស្សតិតាយ វិកិរេយ្យ។ ឯវមេវន្តិ ឯត្ថ ឧច្ឆង្គោ វិយ ឧច្ឆង្គបញ្ញោ បុគ្គលោ ទដ្ឋព្ពោ។ នានាខជ្ជកានិ វិយ នានប្បការំ ពុទ្ធវចនំ។ ឧច្ឆង្គេ នានាខជ្ជកានិ ខាទន្តស្ស និសិន្នកាលោ វិយ តស្មិំ អាសនេ និសិន្នស្ស ឧគ្គហណកាលោ។ វុដ្ឋហន្តស្ស សតិសម្មោសា វិកិរណកាលោ វិយ តស្មា អាសនា វុដ្ឋាយ គច្ឆន្តស្ស អសល្លក្ខណកាលោ វេទិតព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ឧច្ឆង្គបញ្ញោតិ វុច្ចតិ។ ឧច្ឆង្គសទិសបញ្ញោតិ អត្ថោ។
108. Ākiṇṇānīti pakkhittāni. Satisammosā pakireyyāti muṭṭhassatitāya vikireyya. Evamevanti ettha ucchaṅgo viya ucchaṅgapañño puggalo daṭṭhabbo. Nānākhajjakāni viya nānappakāraṃ buddhavacanaṃ. Ucchaṅge nānākhajjakāni khādantassa nisinnakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahaṇakālo. Vuṭṭhahantassa satisammosā vikiraṇakālo viya tasmā āsanā vuṭṭhāya gacchantassa asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ucchaṅgapaññoti vuccati. Ucchaṅgasadisapaññoti attho.
១០៩. ឧក្កុជ្ជោតិ ឧបរិមុខោ ឋបិតោ។ សណ្ឋាតីតិ បតិដ្ឋហតិ។ ឯវមេវ ខោតិ ឯត្ថ ឧបរិមុខោ ឋបិតោ កុម្ភោ វិយ បុថុបញ្ញោ បុគ្គលោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឧទកស្ស អាសិត្តកាលោ វិយ ទេសនាយ លទ្ធកាលោ។ ឧទកស្ស សណ្ឋានកាលោ វិយ តត្ថ និសិន្នស្ស ឧគ្គហណកាលោ។ នោ វិវដ្ដនកាលោ វិយ ឧដ្ឋាយ គច្ឆន្តស្ស សល្លក្ខណកាលោ វេទិតព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ បុថុបញ្ញោតិ វុច្ចតិ។ វិត្ថារិកបញ្ញោតិ អត្ថោ។
109. Ukkujjoti uparimukho ṭhapito. Saṇṭhātīti patiṭṭhahati. Evameva khoti ettha uparimukho ṭhapito kumbho viya puthupañño puggalo daṭṭhabbo. Udakassa āsittakālo viya desanāya laddhakālo. Udakassa saṇṭhānakālo viya tattha nisinnassa uggahaṇakālo. No vivaṭṭanakālo viya uṭṭhāya gacchantassa sallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo puthupaññoti vuccati. Vitthārikapaññoti attho.
១១០. អវីតរាគាទីសុ – យថា សោតាបន្នសកទាគាមិនោ, ឯវំ បុថុជ្ជនោបិ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ, តីសុ ច ភវេសុ អវីតរាគោ។ អទព្ពតាយ បន ន គហិតោ។ យថា ហិ ឆេកោ វឌ្ឍកី ទព្ពសម្ភារត្ថំ វនំ បវិដ្ឋោ ន អាទិតោ បដ្ឋាយ សម្បត្តសម្បត្តរុក្ខេ ឆិន្ទតិ, យេ បនស្ស ទព្ពសម្ភារូបគា ហោន្តិ, តេយេវ ឆិន្ទតិ; ឯវមិធាបិ ភគវតា ទព្ពជាតិកា អរិយាវ គហិតា, បុថុជ្ជនា បន អទព្ពតាយ ន គហិតាតិ វេទិតព្ពា។ កាមេសុ វីតរាគោតិ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ វីតរាគោ។ ភវេសុ អវីតរាគោតិ រូបារូបភវេសុ អវីតរាគោ។
110. Avītarāgādīsu – yathā sotāpannasakadāgāmino, evaṃ puthujjanopi pañcasu kāmaguṇesu, tīsu ca bhavesu avītarāgo. Adabbatāya pana na gahito. Yathā hi cheko vaḍḍhakī dabbasambhāratthaṃ vanaṃ paviṭṭho na ādito paṭṭhāya sampattasampattarukkhe chindati, ye panassa dabbasambhārūpagā honti, teyeva chindati; evamidhāpi bhagavatā dabbajātikā ariyāva gahitā, puthujjanā pana adabbatāya na gahitāti veditabbā. Kāmesu vītarāgoti pañcasu kāmaguṇesu vītarāgo. Bhavesu avītarāgoti rūpārūpabhavesu avītarāgo.
១១៣. បាសាណលេខូបមាទីសុ – អនុសេតីតិ អប្បហីនតាយ អនុសេតិ។ ន ខិប្បំ លុជ្ជតីតិ ន អន្តរា នស្សតិ, កប្បុដ្ឋានេនេវ នស្សតិ។ ឯវមេវន្តិ ឯវំ តស្សាបិ បុគ្គលស្ស កោធោ ន អន្តរា បុនទិវសេ វា អបរទិវសេ វា និព្ពាតិ, អទ្ធនិយោ បន ហោតិ។ មរណេនេវ និព្ពាតីតិ អត្ថោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ បាសាណលេខា វិយ កុជ្ឈនភាវេន ចិរដ្ឋិតិកតោ បាសាណលេខូបមោតិ វុច្ចតិ។
113. Pāsāṇalekhūpamādīsu – anusetīti appahīnatāya anuseti. Na khippaṃ lujjatīti na antarā nassati, kappuṭṭhāneneva nassati. Evamevanti evaṃ tassāpi puggalassa kodho na antarā punadivase vā aparadivase vā nibbāti, addhaniyo pana hoti. Maraṇeneva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pāsāṇalekhā viya kujjhanabhāvena ciraṭṭhitikato pāsāṇalekhūpamoti vuccati.
១១៤. សោ ច ខ្វស្ស កោធោតិ សោ អប្បមត្តកេបិ ការណេ សហសា កុទ្ធស្ស កោធោ។ ន ចិរន្តិ អចិរំ អប្បហីនតាយ នានុសេតិ។ យថា បន បថវិយំ អាកឌ្ឍិត្វា កតលេខា វាតាទីហិ ខិប្បំ នស្សតិ, ឯវមស្ស សហសា ឧប្បន្នោបិ កោធោ ខិប្បមេវ និព្ពាតីតិ អត្ថោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ បថវិយំ លេខា វិយ កុជ្ឈនភាវេន អចិរដ្ឋិតិកតោ បថវីលេខូបមោតិ វុច្ចតិ។
114. So ca khvassa kodhoti so appamattakepi kāraṇe sahasā kuddhassa kodho. Na ciranti aciraṃ appahīnatāya nānuseti. Yathā pana pathaviyaṃ ākaḍḍhitvā katalekhā vātādīhi khippaṃ nassati, evamassa sahasā uppannopi kodho khippameva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pathaviyaṃ lekhā viya kujjhanabhāvena aciraṭṭhitikato pathavīlekhūpamoti vuccati.
១១៥. អាគាឡ្ហេនាតិ អតិគាឡ្ហេន មម្មច្ឆេទកេន ថទ្ធវចនេន។ ផរុសេនាតិ ន សោតសុខេន។ អមនាបេនាតិ ន ចិត្តសុខេន។ សំសន្ទតីតិ ឯកីភវតិ។ សន្ធិយតីតិ ឃដយតិ។ សម្មោទតីតិ និរន្តរោ ហោតិ។ អថ វា – សំសន្ទតីតិ ចិត្តកិរិយាទីសុ ចិត្តេន សមោធានំ គច្ឆតិ។ ខីរោទកំ វិយ ឯកីភាវំ ឧបេតីតិ អត្ថោ។ សន្ធិយតីតិ ឋានគមនាទីសុ កាយកិរិយាទីសុ កាយេន សមោធានំ គច្ឆតិ។ តិលតណ្ឌុលា វិយ មិស្សីភាវំ ឧបេតីតិ អត្ថោ។ សម្មោទតីតិ ឧទ្ទេសបរិបុច្ឆាទីសុ វចីកិរិយាសុ វាចាយ សមោធានំ គច្ឆតិ។ វិប្បវាសគតោបិ បិយសហាយកោ វិយ បិយតរភាវំ ឧបេតីតិ អត្ថោ។ អបិច – កិច្ចករណីយេសុ តេហិ សទ្ធិំ អាទិតោវ ឯកកិរិយភាវំ ឧបគច្ឆន្តោ សំសន្ទតិ។ យាវ មជ្ឈា បវត្តន្តោ សន្ធិយតិ, យាវ បរិយោសានា អនិវត្តន្តោ សម្មោទតីតិបិ វេទិតព្ពោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ឧទកលេខា វិយ ខិប្បំ សំសន្ទនតោ ឧទកលេខូបមោតិ វុច្ចតិ។
115. Āgāḷhenāti atigāḷhena mammacchedakena thaddhavacanena. Pharusenāti na sotasukhena. Amanāpenāti na cittasukhena. Saṃsandatīti ekībhavati. Sandhiyatīti ghaṭayati. Sammodatīti nirantaro hoti. Atha vā – saṃsandatīti cittakiriyādīsu cittena samodhānaṃ gacchati. Khīrodakaṃ viya ekībhāvaṃ upetīti attho. Sandhiyatīti ṭhānagamanādīsu kāyakiriyādīsu kāyena samodhānaṃ gacchati. Tilataṇḍulā viya missībhāvaṃ upetīti attho. Sammodatīti uddesaparipucchādīsu vacīkiriyāsu vācāya samodhānaṃ gacchati. Vippavāsagatopi piyasahāyako viya piyatarabhāvaṃ upetīti attho. Apica – kiccakaraṇīyesu tehi saddhiṃ āditova ekakiriyabhāvaṃ upagacchanto saṃsandati. Yāva majjhā pavattanto sandhiyati, yāva pariyosānā anivattanto sammodatītipi veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo udakalekhā viya khippaṃ saṃsandanato udakalekhūpamoti vuccati.
១១៦. បោត្ថកូបមេសុ – យាយ ឧបមាយ តេ បោត្ថកូបមាតិ វុច្ចន្តិ, តំ តាវ ឧបមំ ទស្សេតុំ តយោ បោត្ថកាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ នវោតិ នវវាយិមោ។ បោត្ថកោតិ សាណវាកសាដកោ។ ទុព្ពណ្ណោតិ វិវណ្ណោ។ ទុក្ខសម្ផស្សោតិ ខរសម្ផស្សោ។ អប្បគ្ឃោតិ អតិពហុំ អគ្ឃន្តោ កហាបណគ្ឃនកោ ហោតិ។ មជ្ឈិមោតិ បរិភោគមជ្ឈិមោ។ សោ ហិ នវភាវំ អតិក្កមិត្វា ជិណ្ណភាវំ អប្បត្តោ មជ្ឈេ បរិភោគកាលេបិ ទុព្ពណ្ណោ ច ទុក្ខសម្ផស្សោ ច អប្បគ្ឃោយេវ ច ហោតិ។ អតិពហុំ អគ្ឃន្តោ អឌ្ឍំ អគ្ឃតិ។ ជិណ្ណកាលេ បន អឌ្ឍមាសកំ វា កាកណិកំ វា អគ្ឃតិ។ ឧក្ខលិបរិមជ្ជនន្តិ កាឡុក្ខលិបរិបុញ្ឆនំ។
116. Potthakūpamesu – yāya upamāya te potthakūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo potthakātiādi vuttaṃ. Tattha navoti navavāyimo. Potthakoti sāṇavākasāṭako. Dubbaṇṇoti vivaṇṇo. Dukkhasamphassoti kharasamphasso. Appagghoti atibahuṃ agghanto kahāpaṇagghanako hoti. Majjhimoti paribhogamajjhimo. So hi navabhāvaṃ atikkamitvā jiṇṇabhāvaṃ appatto majjhe paribhogakālepi dubbaṇṇo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti. Atibahuṃ agghanto aḍḍhaṃ agghati. Jiṇṇakāle pana aḍḍhamāsakaṃ vā kākaṇikaṃ vā agghati. Ukkhaliparimajjananti kāḷukkhaliparipuñchanaṃ.
នវោតិ ឧបសម្បទាយ បញ្ចវស្សកាលតោ ហេដ្ឋា ជាតិយា សដ្ឋិវស្សោបិ នវោយេវ។ ទុព្ពណ្ណតាយាតិ សរីរវណ្ណេនបិ គុណវណ្ណេនបិ ទុព្ពណ្ណតាយ។ ទុស្សីលស្ស ហិ បរិសមជ្ឈេ និសិន្នស្ស និត្តេជតាយ សរីរវណ្ណោបិ ន សម្បជ្ជតិ, គុណវណ្ណេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ យេ ខោ បនស្សាតិ យេ ខោ បន តស្ស ឧបដ្ឋាកា វា ញាតិមិត្តាទយោ វា ឯតំ បុគ្គលំ សេវន្តិ។ តេសំ តន្តិ តេសំ បុគ្គលានំ ឆ សត្ថារេ សេវន្តានំ មិច្ឆាទិដ្ឋិកានំ វិយ, ទេវទត្តំ សេវន្តានំ កោកាលិកាទីនំ វិយ ច តំ សេវនំ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ ហោតិ។ មជ្ឈិមោតិ បញ្ចវស្សកាលតោ បដ្ឋាយ យាវ នវវស្សកាលា មជ្ឈិមោ នាម។ ថេរោតិ ទសវស្សកាលតោ បដ្ឋាយ ថេរោ នាម។ ឯវមាហំសូតិ ឯវំ វទន្តិ។ កិំ នុ ខោ តុយ្ហន្តិ តុយ្ហំ ពាលស្ស ភណិតេន កោ អត្ថោតិ វុត្តំ ហោតិ។ តថារូបន្តិ តថាជាតិកំ តថាសភាវំ ឧក្ខេបនីយកម្មស្ស ការណភូតំ។
Navoti upasampadāya pañcavassakālato heṭṭhā jātiyā saṭṭhivassopi navoyeva. Dubbaṇṇatāyāti sarīravaṇṇenapi guṇavaṇṇenapi dubbaṇṇatāya. Dussīlassa hi parisamajjhe nisinnassa nittejatāya sarīravaṇṇopi na sampajjati, guṇavaṇṇe vattabbameva natthi. Ye kho panassāti ye kho pana tassa upaṭṭhākā vā ñātimittādayo vā etaṃ puggalaṃ sevanti. Tesaṃ tanti tesaṃ puggalānaṃ cha satthāre sevantānaṃ micchādiṭṭhikānaṃ viya, devadattaṃ sevantānaṃ kokālikādīnaṃ viya ca taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Majjhimoti pañcavassakālato paṭṭhāya yāva navavassakālā majjhimo nāma. Theroti dasavassakālato paṭṭhāya thero nāma. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa bhaṇitena ko atthoti vuttaṃ hoti. Tathārūpanti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ ukkhepanīyakammassa kāraṇabhūtaṃ.
១១៧. កាសិកវត្ថូបមេសុ – កាសិកវត្ថំ នាម តយោ កប្បាសំសូ គហេត្វា កន្តិតសុត្តេន វាយិតំ សុខុមវត្ថំ។ តំ នវវាយិមំ អនគ្ឃំ ហោតិ។ បរិភោគមជ្ឈិមំ វីសម្បិ តិំសម្បិ សហស្សានិ អគ្ឃតិ។ ជិណ្ណកាលេ បន អដ្ឋបិ ទសបិ សហស្សានិ អគ្ឃតិ។
117. Kāsikavatthūpamesu – kāsikavatthaṃ nāma tayo kappāsaṃsū gahetvā kantitasuttena vāyitaṃ sukhumavatthaṃ. Taṃ navavāyimaṃ anagghaṃ hoti. Paribhogamajjhimaṃ vīsampi tiṃsampi sahassāni agghati. Jiṇṇakāle pana aṭṭhapi dasapi sahassāni agghati.
តេសំ តំ ហោតីតិ តេសំ សម្មាសម្ពុទ្ធាទយោ សេវន្តានំ វិយ តំ សេវនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ហោតិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធញ្ហិ ឯកំ និស្សាយ យាវជ្ជកាលា មុច្ចនកសត្តានំ បមាណំ នត្ថិ។ តថា សារិបុត្តត្ថេរមហាមោគ្គល្លានត្ថេរេ អវសេសេ ច អសីតិមហាសាវកេ និស្សាយ សគ្គំ គតសត្តានំ បមាណំ នត្ថិ។ យាវជ្ជកាលា តេសំ ទិដ្ឋានុគតិំ បដិបន្នសត្តានម្បិ បមាណំ នត្ថិយេវ។ អាធេយ្យំ គច្ឆតីតិ តស្ស មហាថេរស្ស តំ អត្ថនិស្សិតំ វចនំ យថា គន្ធករណ្ឌកេ កាសិកវត្ថំ អាធាតព្ពតំ ឋបេតព្ពតំ គច្ឆតិ, ឯវំ ឧត្តមង្គេ សិរស្មិំ ហទយេ ច អាធាតព្ពតំ ឋបេតព្ពតម្បិ គច្ឆតិ។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តានុសារេនេវ វេទិតព្ពំ។
Tesaṃtaṃ hotīti tesaṃ sammāsambuddhādayo sevantānaṃ viya taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti. Sammāsambuddhañhi ekaṃ nissāya yāvajjakālā muccanakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Tathā sāriputtattheramahāmoggallānatthere avasese ca asītimahāsāvake nissāya saggaṃ gatasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Yāvajjakālā tesaṃ diṭṭhānugatiṃ paṭipannasattānampi pamāṇaṃ natthiyeva. Ādheyyaṃ gacchatīti tassa mahātherassa taṃ atthanissitaṃ vacanaṃ yathā gandhakaraṇḍake kāsikavatthaṃ ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati, evaṃ uttamaṅge sirasmiṃ hadaye ca ādhātabbataṃ ṭhapetabbatampi gacchati. Sesamettha heṭṭhā vuttānusāreneva veditabbaṃ.
១១៨. សុប្បមេយ្យាទីសុ – សុខេន បមេតព្ពោតិ សុប្បមេយ្យោ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សត្តលោកេ។ ឧទ្ធតោតិ ឧទ្ធច្ចេន សមន្នាគតោ។ ឧន្នឡោតិ ឧគ្គតនឡោ; តុច្ឆមានំ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតោតិ អត្ថោ។ ចបលោតិ បត្តមណ្ឌនាទិនា ចាបល្លេន សមន្នាគតោ។ មុខរោតិ មុខខរោ។ វិកិណ្ណវាចោតិ អសំយតវចនោ។ អសមាហិតោតិ ចិត្តេកគ្គតារហិតោ។ វិព្ភន្តចិត្តោតិ ភន្តចិត្តោ, ភន្តគាវីភន្តមិគីសប្បដិភាគោ។ បាកដិន្ទ្រិយោតិ វិវដិន្ទ្រិយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ‘សុប្បមេយ្យោ’តិ វុច្ចតិ។ យថា ហិ បរិត្តស្ស ឧទកស្ស សុខេន បមាណំ គយ្ហតិ; ឯវមេវ ឥមេហិ អគុណង្គេហិ សមន្នាគតស្ស សុខេន បមាណំ គយ្ហតិ។ តេនេស ‘សុប្បមេយ្យោ’តិ វុត្តោ។
118. Suppameyyādīsu – sukhena pametabboti suppameyyo. Idhāti imasmiṃ sattaloke. Uddhatoti uddhaccena samannāgato. Unnaḷoti uggatanaḷo; tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitoti attho. Capaloti pattamaṇḍanādinā cāpallena samannāgato. Mukharoti mukhakharo. Vikiṇṇavācoti asaṃyatavacano. Asamāhitoti cittekaggatārahito. Vibbhantacittoti bhantacitto, bhantagāvībhantamigīsappaṭibhāgo. Pākaṭindriyoti vivaṭindriyo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘suppameyyo’ti vuccati. Yathā hi parittassa udakassa sukhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi aguṇaṅgehi samannāgatassa sukhena pamāṇaṃ gayhati. Tenesa ‘suppameyyo’ti vutto.
១១៩. ទុក្ខេន បមេតព្ពោតិ ទុប្បមេយ្យោ។ អនុទ្ធតាទីនិ វុត្តបដិបក្ខវសេន វេទិតព្ពានិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ‘ទុប្បមេយ្យោ’តិ វុច្ចតិ។ យថា ហិ មហាសមុទ្ទស្ស ទុក្ខេន បមាណំ គយ្ហតិ; ឯវមេវ ឥមេហិ គុណង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ទុក្ខេន បមាណំ គយ្ហតិ។ តាទិសោ ‘អនាគាមី នុ ខោ, ខីណាសវោ នុ ខោ’តិ វត្តព្ពតំ គច្ឆតិ, តេនេស ‘ទុប្បមេយ្យោ’តិ វុត្តោ។
119. Dukkhena pametabboti duppameyyo. Anuddhatādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘duppameyyo’ti vuccati. Yathā hi mahāsamuddassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi guṇaṅgehi samannāgatassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati. Tādiso ‘anāgāmī nu kho, khīṇāsavo nu kho’ti vattabbataṃ gacchati, tenesa ‘duppameyyo’ti vutto.
១២០. ន សក្កា បមេតុន្តិ អប្បមេយ្យោ។ យថា ហិ អាកាសស្ស ន សក្កា បមាណំ គហេតុំ, ឯវំ ខីណាសវស្ស។ តេនេស ‘អប្បមេយ្យោ’តិ វុត្តោ។
120. Na sakkā pametunti appameyyo. Yathā hi ākāsassa na sakkā pamāṇaṃ gahetuṃ, evaṃ khīṇāsavassa. Tenesa ‘appameyyo’ti vutto.
១២១. ន សេវិតព្ពាទីសុ – ន សេវិតព្ពោតិ ន ឧបសង្កមិតព្ពោ។ ន ភជិតព្ពោតិ ន អល្លីយិតព្ពោ។ ន បយិរុបាសិតព្ពោតិ ន សន្តិកេ និសីទនវសេន បុនប្បុនំ ឧបាសិតព្ពោ។ ហីនោ ហោតិ សីលេនាតិអាទីសុ ឧបាទាយុបាទាយ ហីនតា វេទិតព្ពា ។ យោ ហិ បញ្ច សីលានិ រក្ខតិ, សោ ទស សីលានិ រក្ខន្តេន ន សេវិតព្ពោ។ យោ បន ទស សីលានិ រក្ខតិ, សោ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ រក្ខន្តេន ន សេវិតព្ពោ។ អញ្ញត្រ អនុទ្ទយា អញ្ញត្រ អនុកម្បាតិ ឋបេត្វា អនុទ្ទយញ្ច អនុកម្បញ្ច។ អត្តនោ អត្ថាយ ឯវ ហិ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ន សេវិតព្ពោ។ អនុទ្ទយានុកម្បាវសេន បន តំ ឧបសង្កមិតុំ វដ្ដតិ។
121. Na sevitabbādīsu – na sevitabboti na upasaṅkamitabbo. Na bhajitabboti na allīyitabbo. Na payirupāsitabboti na santike nisīdanavasena punappunaṃ upāsitabbo. Hīnohoti sīlenātiādīsu upādāyupādāya hīnatā veditabbā . Yo hi pañca sīlāni rakkhati, so dasa sīlāni rakkhantena na sevitabbo. Yo pana dasa sīlāni rakkhati, so catupārisuddhisīlaṃ rakkhantena na sevitabbo. Aññatra anuddayā aññatra anukampāti ṭhapetvā anuddayañca anukampañca. Attano atthāya eva hi evarūpo puggalo na sevitabbo. Anuddayānukampāvasena pana taṃ upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
១២២. សទិសោ ហោតីតិ សមានោ ហោតិ។ សីលសាមញ្ញគតានំ សតន្តិ សីលេន សមានភាវំ គតានំ សន្តានំ។ សីលកថា ច នោ ភវិស្សតីតិ ឯវំ សមានសីលានំ អម្ហាកំ សីលមេវ អារព្ភ កថា ភវិស្សតិ។ សា ច នោ ផាសុ ភវិស្សតីតិ សា ច សីលកថា អម្ហាកំ ផាសុវិហារោ សុខវិហារោ ភវិស្សតិ។ សា ច នោ បវត្តិនី ភវិស្សតីតិ សា ច អម្ហាកំ កថា ទិវសម្បិ កថេន្តានំ បវត្តិនី ភវិស្សតិ, ន បដិហញ្ញិស្សតិ។ ទ្វីសុ ហិ សីលវន្តេសុ ឯកេន សីលស្ស វណ្ណេ កថិតេ ឥតរោ អនុមោទតិ; តេន តេសំ កថា ផាសុ ចេវ ហោតិ, បវត្តិនី ច។ ឯកស្មិំ បន ទុស្សីលេ សតិ ទុស្សីលស្ស សីលកថា ទុក្កថាតិ នេវ សីលកថា ហោតិ, ន ផាសុ ហោតិ, ន បវត្តិនី។ សមាធិបញ្ញាកថាសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទ្វេ ហិ សមាធិលាភិនោ សមាធិកថំ, សប្បញ្ញា ច បញ្ញាកថំ កថេន្តា, រត្តិំ វា ទិវសំ វា អតិក្កន្តម្បិ ន ជានន្តិ។
122. Sadiso hotīti samāno hoti. Sīlasāmaññagatānaṃ satanti sīlena samānabhāvaṃ gatānaṃ santānaṃ. Sīlakathā ca no bhavissatīti evaṃ samānasīlānaṃ amhākaṃ sīlameva ārabbha kathā bhavissati. Sā ca no phāsu bhavissatīti sā ca sīlakathā amhākaṃ phāsuvihāro sukhavihāro bhavissati. Sā ca no pavattinī bhavissatīti sā ca amhākaṃ kathā divasampi kathentānaṃ pavattinī bhavissati, na paṭihaññissati. Dvīsu hi sīlavantesu ekena sīlassa vaṇṇe kathite itaro anumodati; tena tesaṃ kathā phāsu ceva hoti, pavattinī ca. Ekasmiṃ pana dussīle sati dussīlassa sīlakathā dukkathāti neva sīlakathā hoti, na phāsu hoti, na pavattinī. Samādhipaññākathāsupi eseva nayo. Dve hi samādhilābhino samādhikathaṃ, sappaññā ca paññākathaṃ kathentā, rattiṃ vā divasaṃ vā atikkantampi na jānanti.
១២៣. សក្កត្វា គរុំ កត្វាតិ សក្ការញ្ចេវ គរុការញ្ច ករិត្វា។ អធិកោ ហោតីតិ អតិរេកោ ហោតិ។ សីលក្ខន្ធន្តិ សីលរាសិំ។ បរិបូរេស្សាមីតិ តំ អតិរេកសីលំ បុគ្គលំ និស្សាយ អត្តនោ អបរិបូរំ សីលរាសិំ បរិបូរំ ករិស្សាមិ។ តត្ថ តត្ថ បញ្ញាយ អនុគ្គហេស្សាមីតិ ឯត្ថ សីលស្ស អសប្បាយេ អនុបការធម្មេ វជ្ជេត្វា សប្បាយេ ឧបការធម្មេ សេវន្តោ តស្មិំ តស្មិំ ឋានេ សីលក្ខន្ធំ បញ្ញាយ អនុគ្គណ្ហាតិ នាម។ សមាធិបញ្ញាក្ខន្ធេសុបិ ឯសេវ នយោ។
123. Sakkatvā garuṃ katvāti sakkārañceva garukārañca karitvā. Adhiko hotīti atireko hoti. Sīlakkhandhanti sīlarāsiṃ. Paripūressāmīti taṃ atirekasīlaṃ puggalaṃ nissāya attano aparipūraṃ sīlarāsiṃ paripūraṃ karissāmi. Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti ettha sīlassa asappāye anupakāradhamme vajjetvā sappāye upakāradhamme sevanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sīlakkhandhaṃ paññāya anuggaṇhāti nāma. Samādhipaññākkhandhesupi eseva nayo.
១២៤. ជិគុច្ឆិតព្ពាទីសុ – ជិគុច្ឆិតព្ពោតិ គូថំ វិយ ជិគុច្ឆិតព្ពោ។ អថ ខោ នន្តិ អថ ខោ អស្ស។ កិត្តិសទ្ទោតិ កថាសទ្ទោ។ ឯវមេវន្តិ ឯត្ថ គូថកូបោ វិយ ទុស្សីល្យំ ទដ្ឋព្ពំ។ គូថកូបេ បតិត្វា ឋិតោ ធមនីអហិ វិយ ទុស្សីលបុគ្គលោ។ គុថកូបតោ ឧទ្ធរិយមានេន តេន អហិនា បុរិសស្ស សរីរំ អារុឡ្ហេនាបិ អទដ្ឋភាវោ វិយ ទុស្សីលំ សេវមានស្សាបិ តស្ស កិរិយាយ ការណភាវោ សរីរំ គូថេន មក្ខេត្វា អហិនោ គតកាលោ វិយ ទុស្សីលំ សេវមានស្ស បាបកិត្តិសទ្ទស្ស អព្ភុគ្គមនកាលោ វេទិតព្ពោ។
124. Jigucchitabbādīsu – jigucchitabboti gūthaṃ viya jigucchitabbo. Atha kho nanti atha kho assa. Kittisaddoti kathāsaddo. Evamevanti ettha gūthakūpo viya dussīlyaṃ daṭṭhabbaṃ. Gūthakūpe patitvā ṭhito dhamanīahi viya dussīlapuggalo. Guthakūpato uddhariyamānena tena ahinā purisassa sarīraṃ āruḷhenāpi adaṭṭhabhāvo viya dussīlaṃ sevamānassāpi tassa kiriyāya kāraṇabhāvo sarīraṃ gūthena makkhetvā ahino gatakālo viya dussīlaṃ sevamānassa pāpakittisaddassa abbhuggamanakālo veditabbo.
១២៥. តិន្ទុកាលាតន្តិ តិន្ទុករុក្ខអលាតំ។ ភិយ្យោសោ មត្តាយ ចិច្ចិដាយតីតិ តញ្ហិ ឈាយមានំ បកតិយាបិ បបដិកាយោ មុញ្ចន្តំ ចិច្ចិដាយតិ ចិដិចិដាតិ សទ្ទំ ករោតិ។ ឃដ្ដិតំ បន អធិមត្តំ ករោតីតិ អត្ថោ។ ឯវមេវន្តិ ឯវមេវំ កោធនោ អត្តនោ ធម្មតាយបិ ឧទ្ធតោ ចណ្ឌិកតោ ហុត្វា ចរតិ។ អប្បមត្តកំ បន វចនំ វុត្តកាលេ ‘មាទិសំ នាម ឯវំ វទតី’តិ អតិរេកតរំ ឧទ្ធតោ ចណ្ឌិកតោ ហុត្វា ចរតិ។ គូថកូបោតិ គូថបុណ្ណកូបោ, គូថរាសិយេវ វា។ ឱបម្មសំសន្ទនំ បនេត្ថ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ តស្មា ឯវរូបោ បុគ្គលោ អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពោ, ន សេវិតព្ពោតិ យស្មា កោធនោ អតិសេវិយមានោបិ អតិឧបសង្កមិយមានោបិ កុជ្ឈតិយេវ, ‘កិំ ឥមិនា’តិ បដិក្កមន្តោបិ កុជ្ឈតិយេវ, តស្មា បលាលគ្គិ វិយ អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពោ, ន សេវិតព្ពោ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? យោ ហិ បលាលគ្គិំ អតិឧបសង្កមិត្វា តប្បតិ, តស្ស សរីរំ ឈាយតិ។ យោ អតិបដិក្កមិត្វា តប្បតិ, តស្ស សីតំ ន វូបសម្មតិ។ អនុបសង្កមិត្វា អបដិក្កមិត្វា បន មជ្ឈត្តភាវេន តប្បេន្តស្ស សីតំ វូបសម្មតិ, កាយោបិ ន ឌយ្ហតិ។ តស្មា បលាលគ្គិ វិយ កោធនោ បុគ្គលោ មជ្ឈត្តភាវេន អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពោ, ន សេវិតព្ពោ, ន ភជិតព្ពោ, ន បយិរុបាសិតព្ពោ។
125. Tindukālātanti tindukarukkhaalātaṃ. Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti tañhi jhāyamānaṃ pakatiyāpi papaṭikāyo muñcantaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāti saddaṃ karoti. Ghaṭṭitaṃ pana adhimattaṃ karotīti attho. Evamevanti evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ vuttakāle ‘mādisaṃ nāma evaṃ vadatī’ti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati. Gūthakūpoti gūthapuṇṇakūpo, gūtharāsiyeva vā. Opammasaṃsandanaṃ panettha purimanayeneva veditabbaṃ. Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti yasmā kodhano atiseviyamānopi atiupasaṅkamiyamānopi kujjhatiyeva, ‘kiṃ iminā’ti paṭikkamantopi kujjhatiyeva, tasmā palālaggi viya ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yo hi palālaggiṃ atiupasaṅkamitvā tappati, tassa sarīraṃ jhāyati. Yo atipaṭikkamitvā tappati, tassa sītaṃ na vūpasammati. Anupasaṅkamitvā apaṭikkamitvā pana majjhattabhāvena tappentassa sītaṃ vūpasammati, kāyopi na ḍayhati. Tasmā palālaggi viya kodhano puggalo majjhattabhāvena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo, na bhajitabbo, na payirupāsitabbo.
១២៦. កល្យាណមិត្តោតិ សុចិមិត្តោ។ កល្យាណសហាយោតិ សុចិសហាយោ។ សហាយោតិ សហគាមី សទ្ធិំចរោ។ កល្យាណសម្បវង្កោតិ កល្យាណេសុ សុចិបុគ្គលេសុ សម្បវង្កោ, តន្និន្នតប្បោណតប្បព្ភារមានសោតិ អត្ថោ។
126. Kalyāṇamittoti sucimitto. Kalyāṇasahāyoti sucisahāyo. Sahāyoti sahagāmī saddhiṃcaro. Kalyāṇasampavaṅkoti kalyāṇesu sucipuggalesu sampavaṅko, tanninnatappoṇatappabbhāramānasoti attho.
១២៧. សីលេសុ បរិបូរការីតិអាទីសុ – សីលេសុ បរិបូរការិនោតិ ឯតេ អរិយសាវកា យានិ តានិ មគ្គព្រហ្មចរិយស្ស អាទិភូតានិ, អាទិព្រហ្មចរិយកានិ, បារាជិកសង្ខាតានិ ចត្តារិ មហាសីលសិក្ខាបទានិ, តេសំ អវីតិក្កមនតោ យានិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ អាបជ្ជន្តិ, តេហិ ច វុដ្ឋានតោ សីលេសុ យំ កត្តព្ពំ, តំ បរិបូរំ សមត្តំ ករោន្តីតិ ‘សីលេសុ បរិបូរការិនោ’តិ វុច្ចន្តិ។ សមាធិបារិពន្ធកានំ បន កាមរាគព្យាបាទានំ, បញ្ញាបារិពន្ធកស្ស ច សច្ចបដិច្ឆាទកស្ស មោហស្ស អសមូហតត្តា, សមាធិំ បញ្ញញ្ច ភាវេន្តាបិ សមាធិបញ្ញាសុ យំ កត្តព្ពំ តំ មត្តសោ បមាណេន បទេសមត្តមេវ ករោន្តីតិ សមាធិស្មិំ បញ្ញាយ ច មត្តសោ ការិនោតិ វុច្ចន្តិ។ ឥមិនា ឧបាយេន ឥតរេសុបិ ទ្វីសុ នយេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
127. Sīlesu paripūrakārītiādīsu – sīlesu paripūrakārinoti ete ariyasāvakā yāni tāni maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, ādibrahmacariyakāni, pārājikasaṅkhātāni cattāri mahāsīlasikkhāpadāni, tesaṃ avītikkamanato yāni khuddānukhuddakāni āpajjanti, tehi ca vuṭṭhānato sīlesu yaṃ kattabbaṃ, taṃ paripūraṃ samattaṃ karontīti ‘sīlesu paripūrakārino’ti vuccanti. Samādhipāribandhakānaṃ pana kāmarāgabyāpādānaṃ, paññāpāribandhakassa ca saccapaṭicchādakassa mohassa asamūhatattā, samādhiṃ paññañca bhāventāpi samādhipaññāsu yaṃ kattabbaṃ taṃ mattaso pamāṇena padesamattameva karontīti samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti vuccanti. Iminā upāyena itaresupi dvīsu nayesu attho veditabbo.
តត្រាយំ អបរោបិ សុត្តន្តនយោ –
Tatrāyaṃ aparopi suttantanayo –
‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សីលេសុ បរិបូរការី ហោតិ, សមាធិស្មិំ មត្តសោ ការី, បញ្ញាយ មត្តសោ ការី។ សោ យានិ តានិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ សិក្ខាបទានិ តានិ អាបជ្ជតិបិ, វុដ្ឋាតិបិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ន ហិ មេត្ថ, ភិក្ខវេ, អភព្ពតា វុត្តា។ យានិ ច ខោ តានិ សិក្ខាបទានិ អាទិព្រហ្មចរិយកានិ ព្រហ្មចរិយសារុប្បានិ, តត្ថ ធុវសីលោ ច ហោតិ, ឋិតសីលោ ច, សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ។ សោ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នោ ហោតិ, អវិនិបាតធម្មោ និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ។ ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សីលេសុ…បេ.… សោ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា, រាគទោសមោហានំ តនុត្តា, សកទាគាមី ហោតិ; សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករោតិ។ ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សីលេសុ បរិបូរការី ហោតិ, សមាធិស្មិំ បរិបូរការី, បញ្ញាយ មត្តសោ ការី។ សោ យានិ តានិ…បេ.… សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ។ សោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ…បេ.… អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា។ ឥធ បន, ភិក្ខវេ , ភិក្ខុ សីលេសុ បរិបូរការី, សមាធិស្មិំ បរិបូរការី, បញ្ញាយ បរិបូរការី។ សោ យានិ តានិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ…បេ.… សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ។ សោ អាសវានំ ខយា…បេ.… ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ (អ. និ. ៣.៨៧)។
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ mattaso kārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjatipi, vuṭṭhātipi. Taṃ kissa hetu? Na hi mettha, bhikkhave, abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyakāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti, ṭhitasīlo ca, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti, avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu…pe… so tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā, rāgadosamohānaṃ tanuttā, sakadāgāmī hoti; sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ…pe… anāvattidhammo tasmā lokā. Idha pana, bhikkhave , bhikkhu sīlesu paripūrakārī, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā…pe… upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 3.87).
១៣០. សត្ថារនិទ្ទេសេ – បរិញ្ញំ បញ្ញបេតីតិ បហានំ សមតិក្កមំ បញ្ញបេតិ។ តត្រាតិ តេសុ តីសុ ជនេសុ។ តេន ទដ្ឋព្ពោតិ តេន បញ្ញាបនេន សោ សត្ថា រូបាវចរសមាបត្តិយា លាភីតិ ទដ្ឋព្ពោតិ អត្ថោ។ ទុតិយវារេបិ ឯសេវ នយោ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ សត្ថា តេន ទដ្ឋព្ពោតិ តេន តិត្ថិយេហិ អសាធារណេន បញ្ញាបនេន អយំ តតិយោ សត្ថា សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ ទដ្ឋព្ពោ។ តិត្ថិយា ហិ កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តា រូបភវំ វក្ខន្តិ។ រូបានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តា អរូបភវំ វក្ខន្តិ។ វេទនានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តា អសញ្ញភវំ វក្ខន្តិ។ សម្មា បញ្ញបេន្តា ‘ឯវំ បញ្ញបេយ្យុំ’, នោ ច សម្មា បញ្ញបេតុំ សក្កោន្តិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បន កាមានំ បរិញ្ញំ បហានំ អនាគាមិមគ្គេន បញ្ញបេតិ ។ រូបវេទនានំ បរិញ្ញំ បហានំ អរហត្តមគ្គេន បញ្ញបេតិ។ ឥមេ តយោ សត្ថារោតិ ឥមេ ទ្វេ ជនា ពាហិរកា, ឯកោ សម្មាសម្ពុទ្ធោតិ – ឥមស្មិំ លោកេ តយោ សត្ថារោ នាម។
130. Satthāraniddese – pariññaṃ paññapetīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti. Tatrāti tesu tīsu janesu. Tena daṭṭhabboti tena paññāpanena so satthā rūpāvacarasamāpattiyā lābhīti daṭṭhabboti attho. Dutiyavārepi eseva nayo. Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabboti tena titthiyehi asādhāraṇena paññāpanena ayaṃ tatiyo satthā sabbaññubuddho daṭṭhabbo. Titthiyā hi kāmānaṃ pariññaṃ paññapentā rūpabhavaṃ vakkhanti. Rūpānaṃ pariññaṃ paññapentā arūpabhavaṃ vakkhanti. Vedanānaṃ pariññaṃ paññapentā asaññabhavaṃ vakkhanti. Sammā paññapentā ‘evaṃ paññapeyyuṃ’, no ca sammā paññapetuṃ sakkonti. Sammāsambuddho pana kāmānaṃ pariññaṃ pahānaṃ anāgāmimaggena paññapeti . Rūpavedanānaṃ pariññaṃ pahānaṃ arahattamaggena paññapeti. Ime tayo satthāroti ime dve janā bāhirakā, eko sammāsambuddhoti – imasmiṃ loke tayo satthāro nāma.
១៣១. ទុតិយេ សត្ថារនិទ្ទេសេ – ទិដ្ឋេ ចេវ ធម្មេតិ ឥមស្មិំ អត្តភាវេ។ អត្តានំ សច្ចតោ ថេតតោ បញ្ញបេតីតិ ‘‘អត្តា នាមេកោ អត្ថិ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ’’តិ ភូតតោ ថិរតោ បញ្ញបេតិ។ អភិសម្បរាយញ្ចាតិ អបរស្មិំ អត្តភាវេ ឯវមេវ បញ្ញបេតិ។ សេសមេត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ។
131. Dutiye satthāraniddese – diṭṭhe ceva dhammeti imasmiṃ attabhāve. Attānaṃ saccato thetato paññapetīti ‘‘attā nāmeko atthi nicco dhuvo sassato’’ti bhūtato thirato paññapeti. Abhisamparāyañcāti aparasmiṃ attabhāve evameva paññapeti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbanti.
តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Tikaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ៣. តិកបុគ្គលបញ្ញត្តិ • 3. Tikapuggalapaññatti
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ៣. តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ៣. តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
