| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(3.) Tikaniddesavaṇṇanā
៧៦៨. តិវិធេន ញាណវត្ថុនិទ្ទេសេ យោគវិហិតេសូតិ យោគោ វុច្ចតិ បញ្ញា; បញ្ញាវិហិតេសុ បញ្ញាបរិណាមិតេសូតិ អត្ថោ។ កម្មាយតនេសូតិ ឯត្ថ កម្មមេវ កម្មាយតនំ; អថ វា កម្មញ្ច តំ អាយតនញ្ច អាជីវាទីនន្តិបិ កម្មាយតនំ។ សិប្បាយតនេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ ទុវិធំ កម្មំ – ហីនញ្ច ឧក្កដ្ឋញ្ច។ តត្ថ ហីនំ នាម វឌ្ឍកីកម្មំ, បុប្ផឆឌ្ឌកកម្មន្តិ ឯវមាទិ។ ឧក្កដ្ឋំ នាម កសិ, វណិជ្ជា, គោរក្ខន្តិ ឯវមាទិ។ សិប្បម្បិ ទុវិធំ ហីនញ្ច ឧក្កដ្ឋញ្ច។ តត្ថ ហីនំ សិប្បំ នាម នឡការសិប្បំ, បេសការសិប្បំ, កុម្ភការសិប្បំ, ចម្មការសិប្បំ, ន្ហាបិតសិប្បន្តិ ឯវមាទិ។ ឧក្កដ្ឋំ នាម សិប្បំ មុទ្ទា, គណនា, លេខញ្ចាតិ ឯវមាទិ វិជ្ជាវ វិជ្ជាដ្ឋានំ។ តំ ធម្មិកមេវ គហិតំ។ នាគមណ្ឌលបរិត្តសទិសំ, ផុធមនកមន្តសទិសំ, សាលាកិយំ , សល្លកត្តិយន្តិអាទីនិ បន វេជ្ជសត្ថានិ ‘‘ឥច្ឆាមហំ, អាចរិយ, សិប្បំ សិក្ខិតុ’’ន្តិ (មហាវ. ៣២៩) សិប្បាយតនេ បវិដ្ឋត្តា ន គហិតានិ។
768. Tividhena ñāṇavatthuniddese yogavihitesūti yogo vuccati paññā; paññāvihitesu paññāpariṇāmitesūti attho. Kammāyatanesūti ettha kammameva kammāyatanaṃ; atha vā kammañca taṃ āyatanañca ājīvādīnantipi kammāyatanaṃ. Sippāyatanesupi eseva nayo. Tattha duvidhaṃ kammaṃ – hīnañca ukkaṭṭhañca. Tattha hīnaṃ nāma vaḍḍhakīkammaṃ, pupphachaḍḍakakammanti evamādi. Ukkaṭṭhaṃ nāma kasi, vaṇijjā, gorakkhanti evamādi. Sippampi duvidhaṃ hīnañca ukkaṭṭhañca. Tattha hīnaṃ sippaṃ nāma naḷakārasippaṃ, pesakārasippaṃ, kumbhakārasippaṃ, cammakārasippaṃ, nhāpitasippanti evamādi. Ukkaṭṭhaṃ nāma sippaṃ muddā, gaṇanā, lekhañcāti evamādi vijjāva vijjāṭṭhānaṃ. Taṃ dhammikameva gahitaṃ. Nāgamaṇḍalaparittasadisaṃ, phudhamanakamantasadisaṃ, sālākiyaṃ , sallakattiyantiādīni pana vejjasatthāni ‘‘icchāmahaṃ, ācariya, sippaṃ sikkhitu’’nti (mahāva. 329) sippāyatane paviṭṭhattā na gahitāni.
តត្ថ ឯកោ បណ្ឌិតោ មនុស្សានំ ផាសុវិហារត្ថាយ អត្តនោ ច ធម្មតាយ គេហបាសាទយាននាវាទីនិ ឧប្បាទេតិ។ សោ ហិ ‘ឥមេ មនុស្សា វសនដ្ឋានេន វិនា ទុក្ខិតា’តិ ហិតកិរិយាយ ឋត្វា ទីឃចតុរស្សាទិភេទំ គេហំ ឧប្បាទេតិ, សីតុណ្ហបដិឃាតត្ថាយ ឯកភូមិកទ្វិភូមិកាទិភេទេ បាសាទេ ករោតិ, ‘យានេ អសតិ អនុសញ្ចរណំ នាម ទុក្ខ’ន្តិ ជង្ឃាកិលមថបដិវិនោទនត្ថាយ វយ្ហសកដសន្ទមានិកាទីនិ ឧប្បាទេតិ, ‘នាវាយ អសតិ សមុទ្ទាទីសុ សញ្ចារោ នាម នត្ថី’តិ នានប្បការំ នាវំ ឧប្បាទេតិ។ សោ សព្ពម្បេតំ នេវ អញ្ញេហិ កយិរមានំ បស្សតិ, ន កតំ ឧគ្គណ្ហាតិ, ន កថេន្តានំ សុណាតិ, អត្តនោ បន ធម្មតាយ ចិន្តាយ ករោតិ។ បញ្ញវតា ហិ អត្តនោ ធម្មតាយ កតម្បិ អញ្ញេហិ ឧគ្គណ្ហិត្វា ករោន្តេហិ កតសទិសមេវ ហោតិ។ អយំ តាវ ហីនកម្មេ នយោ។
Tattha eko paṇḍito manussānaṃ phāsuvihāratthāya attano ca dhammatāya gehapāsādayānanāvādīni uppādeti. So hi ‘ime manussā vasanaṭṭhānena vinā dukkhitā’ti hitakiriyāya ṭhatvā dīghacaturassādibhedaṃ gehaṃ uppādeti, sītuṇhapaṭighātatthāya ekabhūmikadvibhūmikādibhede pāsāde karoti, ‘yāne asati anusañcaraṇaṃ nāma dukkha’nti jaṅghākilamathapaṭivinodanatthāya vayhasakaṭasandamānikādīni uppādeti, ‘nāvāya asati samuddādīsu sañcāro nāma natthī’ti nānappakāraṃ nāvaṃ uppādeti. So sabbampetaṃ neva aññehi kayiramānaṃ passati, na kataṃ uggaṇhāti, na kathentānaṃ suṇāti, attano pana dhammatāya cintāya karoti. Paññavatā hi attano dhammatāya katampi aññehi uggaṇhitvā karontehi katasadisameva hoti. Ayaṃ tāva hīnakamme nayo.
ឧក្កដ្ឋកម្មេបិ ‘កសិកម្មេ អសតិ មនុស្សានំ ជីវិតំ ន បវត្តតី’តិ ឯកោ បណ្ឌិតោ មនុស្សានំ ផាសុវិហារត្ថាយ យុគនង្គលាទីនិ កសិភណ្ឌានិ ឧប្បាទេតិ; តថា នានប្បការំ វាណិជកម្មំ គោរក្ខញ្ច ឧប្បាទេតិ។ សោ សព្ពម្បេតំ នេវ អញ្ញេហិ ករិយមានំ បស្សតិ…បេ.… កតសទិសមេវ ហោតិ។ អយំ ឧក្កដ្ឋកម្មេ នយោ។
Ukkaṭṭhakammepi ‘kasikamme asati manussānaṃ jīvitaṃ na pavattatī’ti eko paṇḍito manussānaṃ phāsuvihāratthāya yuganaṅgalādīni kasibhaṇḍāni uppādeti; tathā nānappakāraṃ vāṇijakammaṃ gorakkhañca uppādeti. So sabbampetaṃ neva aññehi kariyamānaṃ passati…pe… katasadisameva hoti. Ayaṃ ukkaṭṭhakamme nayo.
ទុវិធេបិ បន សិប្បាយតនេ ឯកោ បណ្ឌិតោ មនុស្សានំ ផាសុវិហារត្ថាយ នឡការសិប្បាទីនិ ហីនសិប្បានិ, ហត្ថមុទ្ទាយ គណនសង្ខាតំ មុទ្ទំ, អច្ឆិន្នកសង្ខាតំ គណនំ, មាតិកាប្បភេទកាទិភេទញ្ច លេខំ ឧប្បាទេតិ។ សោ សព្ពម្បេតំ នេវ អញ្ញេហិ ករិយមានំ បស្សតិ…បេ.… កតសទិសមេវ ហោតិ។ អយំ សិប្បាយតនេ នយោ។
Duvidhepi pana sippāyatane eko paṇḍito manussānaṃ phāsuvihāratthāya naḷakārasippādīni hīnasippāni, hatthamuddāya gaṇanasaṅkhātaṃ muddaṃ, acchinnakasaṅkhātaṃ gaṇanaṃ, mātikāppabhedakādibhedañca lekhaṃ uppādeti. So sabbampetaṃ neva aññehi kariyamānaṃ passati…pe… katasadisameva hoti. Ayaṃ sippāyatane nayo.
ឯកច្ចោ បន បណ្ឌិតោ អមនុស្សសរីសបាទីហិ ឧបទ្ទុតានំ មនុស្សានំ តិកិច្ឆនត្ថាយ ធម្មិកានិ នាគមណ្ឌលមន្តាទីនិ វិជ្ជាដ្ឋានានិ ឧប្បាទេតិ, តានិ នេវ អញ្ញេហិ ករិយមានានិ បស្សតិ, ន កតានិ ឧគ្គណ្ហាតិ, ន កថេន្តានំ សុណាតិ, អត្តនោ បន ធម្មតាយ ចិន្តាយ ករោតិ។ បញ្ញវតា ហិ អត្តនោ ធម្មតាយ កតម្បិ អញ្ញេហិ ឧគ្គណ្ហិត្វា ករោន្តេហិ កតសទិសមេវ ហោតិ។
Ekacco pana paṇḍito amanussasarīsapādīhi upaddutānaṃ manussānaṃ tikicchanatthāya dhammikāni nāgamaṇḍalamantādīni vijjāṭṭhānāni uppādeti, tāni neva aññehi kariyamānāni passati, na katāni uggaṇhāti, na kathentānaṃ suṇāti, attano pana dhammatāya cintāya karoti. Paññavatā hi attano dhammatāya katampi aññehi uggaṇhitvā karontehi katasadisameva hoti.
កម្មស្សកតំ វាតិ ‘‘ឥទំ កម្មំ សត្តានំ សកំ, ឥទំ នោ សក’’ន្តិ ឯវំ ជាននញាណំ។ សច្ចានុលោមិកំ វាតិ វិបស្សនាញាណំ។ តញ្ហិ ចតុន្នំ សច្ចានំ អនុលោមនតោ សច្ចានុលោមិកន្តិ វុច្ចតិ។ ឥទានិស្ស បវត្តនាការំ ទស្សេតុំ រូបំ អនិច្ចន្តិ វាតិអាទិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច អនិច្ចលក្ខណមេវ អាគតំ, ន ទុក្ខលក្ខណអនត្តលក្ខណានិ, អត្ថវសេន បន អាគតានេវាតិ ទដ្ឋព្ពានិ – យញ្ហិ អនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ, យំ ទុក្ខំ តទនត្តាតិ។
Kammassakataṃvāti ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikaṃ vāti vipassanāñāṇaṃ. Tañhi catunnaṃ saccānaṃ anulomanato saccānulomikanti vuccati. Idānissa pavattanākāraṃ dassetuṃ rūpaṃ aniccanti vātiādi vuttaṃ. Ettha ca aniccalakkhaṇameva āgataṃ, na dukkhalakkhaṇaanattalakkhaṇāni, atthavasena pana āgatānevāti daṭṭhabbāni – yañhi aniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattāti.
យំ ឯវរូបិន្តិ យំ ឯវំ ហេដ្ឋា និទ្ទិដ្ឋសភាវំ អនុលោមិកំ។ ខន្តិន្តិអាទីនិ សព្ពានិ បញ្ញាវេវចនានេវ។ សា ហិ ហេដ្ឋា វុត្តានំ កម្មាយតនាទីនំ បញ្ចន្នំ ការណានំ អបច្ចនីកទស្សនេន អនុលោមេតីតិ អនុលោមិកា។ តថា សត្តានំ ហិតចរិយាយ អនុលោមេតិ, មគ្គសច្ចស្ស អនុលោមេតិ, បរមត្ថសច្ចស្ស និព្ពានស្ស អនុលោមនតោ អនុលោមេតីតិបិ អនុលោមិកា។ សព្ពានិបិ ឯតានិ ការណានិ ខមតិ សហតិ ទដ្ឋុំ សក្កោតីតិ ខន្តិ, បស្សតីតិ ទិដ្ឋិ, រោចេតីតិ រុចិ, មុទតីតិ មុទិ, បេក្ខតីតិ បេក្ខា។ សព្ពេបិស្សា តេ កម្មាយតនាទយោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ, វិសេសតោ ច បញ្ចក្ខន្ធសង្ខាតា ធម្មា បុនប្បុនំ អនិច្ចទុក្ខានត្តវសេន និជ្ឈាយមានា តំ និជ្ឈានំ ខមន្តីតិ ធម្មនិជ្ឈានខន្តី។
Yaṃ evarūpinti yaṃ evaṃ heṭṭhā niddiṭṭhasabhāvaṃ anulomikaṃ. Khantintiādīni sabbāni paññāvevacanāneva. Sā hi heṭṭhā vuttānaṃ kammāyatanādīnaṃ pañcannaṃ kāraṇānaṃ apaccanīkadassanena anulometīti anulomikā. Tathā sattānaṃ hitacariyāya anulometi, maggasaccassa anulometi, paramatthasaccassa nibbānassa anulomanato anulometītipi anulomikā. Sabbānipi etāni kāraṇāni khamati sahati daṭṭhuṃ sakkotīti khanti, passatīti diṭṭhi, rocetīti ruci, mudatīti mudi, pekkhatīti pekkhā. Sabbepissā te kammāyatanādayo dhammā nijjhānaṃ khamanti, visesato ca pañcakkhandhasaṅkhātā dhammā punappunaṃ aniccadukkhānattavasena nijjhāyamānā taṃ nijjhānaṃ khamantīti dhammanijjhānakhantī.
បរតោ អស្សុត្វា បដិលភតីតិ អញ្ញស្ស ឧបទេសវចនំ អស្សុត្វា សយមេវ ចិន្តេន្តោ បដិលភតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ចិន្តាមយា បញ្ញា នាម វុច្ចតិ។ សា បនេសា ន យេសំ កេសញ្ចិ ឧប្បជ្ជតិ, អភិញ្ញាតានំ បន មហាសត្តានមេវ ឧប្បជ្ជតិ។ តត្ថាបិ សច្ចានុលោមិកញាណំ ទ្វិន្នំយេវ ពោធិសត្តានំ ឧប្បជ្ជតិ។ សេសបញ្ញា សព្ពេសម្បិ បូរិតបារមីនំ មហាបញ្ញានំ ឧប្បជ្ជតីតិ វេទិតព្ពា។
Parato assutvā paṭilabhatīti aññassa upadesavacanaṃ assutvā sayameva cintento paṭilabhati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ cintāmayā paññā nāma vuccati. Sā panesā na yesaṃ kesañci uppajjati, abhiññātānaṃ pana mahāsattānameva uppajjati. Tatthāpi saccānulomikañāṇaṃ dvinnaṃyeva bodhisattānaṃ uppajjati. Sesapaññā sabbesampi pūritapāramīnaṃ mahāpaññānaṃ uppajjatīti veditabbā.
បរតោ សុត្វា បដិលភតីតិ ឯត្ថ កម្មាយតនាទីនិ បរេន ករិយមានានិ វា កតានិ វា ទិស្វាបិ យស្ស កស្សចិ កថយមានស្ស វចនំ សុត្វាបិ អាចរិយស្ស សន្តិកេ ឧគ្គហេត្វាបិ បដិលទ្ធា សព្ពា បរតោ សុត្វាយេវ បដិលទ្ធា នាមាតិ វេទិតព្ពា។
Paratosutvā paṭilabhatīti ettha kammāyatanādīni parena kariyamānāni vā katāni vā disvāpi yassa kassaci kathayamānassa vacanaṃ sutvāpi ācariyassa santike uggahetvāpi paṭiladdhā sabbā parato sutvāyeva paṭiladdhā nāmāti veditabbā.
សមាបន្នស្សាតិ សមាបត្តិសមង្គិស្ស; អន្តោសមាបត្តិយំ បវត្តា បញ្ញា ភាវនាមយា នាមាតិ អត្ថោ។
Samāpannassāti samāpattisamaṅgissa; antosamāpattiyaṃ pavattā paññā bhāvanāmayā nāmāti attho.
៧៦៩. ទានំ អារព្ភាតិ ទានំ បដិច្ច; ទានចេតនាបច្ចយាតិ អត្ថោ។ ទានាធិគច្ឆាតិ ទានំ អធិគច្ឆន្តស្ស; បាបុណន្តស្សាតិ អត្ថោ។ យា ឧប្បជ្ជតីតិ យា ឯវំ ទានចេតនាសម្បយុត្តា បញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, អយំ ទានមយា បញ្ញា នាម។ សា បនេសា ‘ទានំ ទស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តស្ស, ទានំ ទេន្តស្ស, ទានំ ទត្វា តំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស បុព្ពចេតនា, មុញ្ចចេតនា, អបរចេតនាតិ តិវិធេន ឧប្បជ្ជតិ។
769. Dānaṃārabbhāti dānaṃ paṭicca; dānacetanāpaccayāti attho. Dānādhigacchāti dānaṃ adhigacchantassa; pāpuṇantassāti attho. Yā uppajjatīti yā evaṃ dānacetanāsampayuttā paññā uppajjati, ayaṃ dānamayā paññā nāma. Sā panesā ‘dānaṃ dassāmī’ti cintentassa, dānaṃ dentassa, dānaṃ datvā taṃ paccavekkhantassa pubbacetanā, muñcacetanā, aparacetanāti tividhena uppajjati.
សីលំ អារព្ភ សីលាធិគច្ឆាតិ ឥធាបិ សីលចេតនាសម្បយុត្តាវ សីលមយា បញ្ញាតិ អធិប្បេតា។ អយម្បិ ‘សីលំ បូរេស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តស្ស, សីលំ បូរេន្តស្ស, សីលំ បូរេត្វា តំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស បុព្ពចេតនា, មុញ្ចចេតនា, អបរចេតនាតិ តិវិធេនេវ ឧប្បជ្ជតិ។ ភាវនាមយា ហេដ្ឋា វុត្តាយេវ។
Sīlaṃ ārabbha sīlādhigacchāti idhāpi sīlacetanāsampayuttāva sīlamayā paññāti adhippetā. Ayampi ‘sīlaṃ pūressāmī’ti cintentassa, sīlaṃ pūrentassa, sīlaṃ pūretvā taṃ paccavekkhantassa pubbacetanā, muñcacetanā, aparacetanāti tividheneva uppajjati. Bhāvanāmayā heṭṭhā vuttāyeva.
៧៧០. អធិសីលបញ្ញាទីសុ សីលាទីនិ ទុវិធេន វេទិតព្ពានិ – សីលំ, អធិសីលំ; ចិត្តំ, អធិចិត្តំ; បញ្ញា, អធិបញ្ញាតិ។ តត្ថ ‘‘ឧប្បាទា វា តថាគតានំ អនុប្បាទា វា តថាគតានំ ឋិតាវ សា ធាតុ ធម្មដ្ឋិតតា ធម្មនិយាមតា’’តិ (សំ. និ. ២.២០; អ. និ. ៣.១៣៧) ឥមាយ តន្តិយា សង្គហិតវសេន បញ្ចបិ សីលានិ ទសបិ សីលានិ សីលំ នាម។ តញ្ហិ តថាគតេ ឧប្បន្នេបិ អនុប្បន្នេបិ ហោតិ។ អនុប្បន្នេ កេ បញ្ញាបេន្តីតិ? តាបសបរិព្ពាជកា, សព្ពញ្ញុពោធិសត្តា, ចក្កវត្តិរាជានោ ច បញ្ញាបេន្តិ។ ឧប្បន្នេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ ភិក្ខុសង្ឃោ, ភិក្ខុនីសង្ឃោ, ឧបាសកា, ឧបាសិកាយោ ច បញ្ញាបេន្តិ។ បាតិមោក្ខសំវរសីលំ បន សព្ពសីលេហិ អធិកំ ឧប្បន្នេយេវ តថាគតេ ឧប្បជ្ជតិ, នោ អនុប្បន្នេ។ សព្ពញ្ញុពុទ្ធាយេវ ច នំ បញ្ញាបេន្តិ។ ‘‘ឥមស្មិំ វត្ថុស្មិំ វីតិក្កមេ ឥទំ នាម ហោតី’’តិ បញ្ញាបនញ្ហិ អញ្ញេសំ អវិសយោ, ពុទ្ធានំយេវ ឯស វិសយោ, ពុទ្ធានំ ពលំ។ ឥតិ យស្មា បាតិមោក្ខសំវរោ អធិសីលំ, តស្មា តំ អធិសីលបញ្ញំ ទស្សេតុំ បាតិមោក្ខសំវរំ សំវរន្តស្សាតិអាទិ វុត្តំ។
770. Adhisīlapaññādīsu sīlādīni duvidhena veditabbāni – sīlaṃ, adhisīlaṃ; cittaṃ, adhicittaṃ; paññā, adhipaññāti. Tattha ‘‘uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā tathāgatānaṃ ṭhitāva sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā’’ti (saṃ. ni. 2.20; a. ni. 3.137) imāya tantiyā saṅgahitavasena pañcapi sīlāni dasapi sīlāni sīlaṃ nāma. Tañhi tathāgate uppannepi anuppannepi hoti. Anuppanne ke paññāpentīti? Tāpasaparibbājakā, sabbaññubodhisattā, cakkavattirājāno ca paññāpenti. Uppanne sammāsambuddhe bhikkhusaṅgho, bhikkhunīsaṅgho, upāsakā, upāsikāyo ca paññāpenti. Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana sabbasīlehi adhikaṃ uppanneyeva tathāgate uppajjati, no anuppanne. Sabbaññubuddhāyeva ca naṃ paññāpenti. ‘‘Imasmiṃ vatthusmiṃ vītikkame idaṃ nāma hotī’’ti paññāpanañhi aññesaṃ avisayo, buddhānaṃyeva esa visayo, buddhānaṃ balaṃ. Iti yasmā pātimokkhasaṃvaro adhisīlaṃ, tasmā taṃ adhisīlapaññaṃ dassetuṃ pātimokkhasaṃvaraṃ saṃvarantassātiādi vuttaṃ.
ហេដ្ឋា វុត្តាយ ឯវ បន តន្តិយា សង្គហិតវសេន វដ្ដបាទិកា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ចិត្តំ នាម។ តញ្ហិ តថាគតេ ឧប្បន្នេបិ ហោតិ អនុប្បន្នេបិ។ អនុប្បន្នេ កេ និព្ពត្តេន្តីតិ? តាបសបរិព្ពាជកា ចេវ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តា ច ចក្កវត្តិរាជានោ ច។ ឧប្បន្នេ ភគវតិ វិសេសត្ថិកា ភិក្ខុអាទយោបិ និព្ពត្តេន្តិយេវ។ វិបស្សនាបាទិកា បន អដ្ឋ សមាបត្តិយោ សព្ពចិត្តេហិ អធិកា, ឧប្បន្នេយេវ តថាគតេ ឧប្បជ្ជន្តិ, នោ អនុប្បន្នេ។ សព្ពញ្ញុពុទ្ធា ឯវ ច ឯតា បញ្ញាបេន្តិ ។ ឥតិ យស្មា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ អធិចិត្តំ, តស្មា អធិចិត្តបញ្ញំ ទស្សេតុំ រូបាវចរារូបាវចរសមាបត្តិំ សមាបជ្ជន្តស្សាតិអាទិ វុត្តំ។
Heṭṭhā vuttāya eva pana tantiyā saṅgahitavasena vaṭṭapādikā aṭṭha samāpattiyo cittaṃ nāma. Tañhi tathāgate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne ke nibbattentīti? Tāpasaparibbājakā ceva sabbaññubodhisattā ca cakkavattirājāno ca. Uppanne bhagavati visesatthikā bhikkhuādayopi nibbattentiyeva. Vipassanāpādikā pana aṭṭha samāpattiyo sabbacittehi adhikā, uppanneyeva tathāgate uppajjanti, no anuppanne. Sabbaññubuddhā eva ca etā paññāpenti . Iti yasmā aṭṭha samāpattiyo adhicittaṃ, tasmā adhicittapaññaṃ dassetuṃ rūpāvacarārūpāvacarasamāpattiṃ samāpajjantassātiādi vuttaṃ.
ហេដ្ឋា វុត្តាយ ឯវ បន តន្តិយា សង្គហិតវសេន កម្មស្សកតញាណំ បញ្ញា នាម។ តញ្ហិ តថាគតេ ឧប្បន្នេបិ ហោតិ អនុប្បន្នេបិ។ អនុប្បន្នេ វេលាមទានវេស្សន្តរទានាទិវសេន ឧប្បជ្ជតិ; ឧប្បន្នេ តេន ញាណេន មហាទានំ បវត្តេន្តានំ បមាណំ នត្ថិ។ មគ្គផលបញ្ញា បន សព្ពបញ្ញាហិ អធិកា, ឧប្បន្នេយេវ តថាគតេ វិត្ថារិកា ហុត្វា បវត្តតិ, នោ អនុប្បន្នេ។ ឥតិ យស្មា មគ្គផលបញ្ញា អធិបញ្ញា, តស្មា អតិរេកបញ្ញាយ បញ្ញំ ទស្សេតុំ ចតូសុ មគ្គេសូតិអាទិ វុត្តំ។
Heṭṭhā vuttāya eva pana tantiyā saṅgahitavasena kammassakatañāṇaṃ paññā nāma. Tañhi tathāgate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne velāmadānavessantaradānādivasena uppajjati; uppanne tena ñāṇena mahādānaṃ pavattentānaṃ pamāṇaṃ natthi. Maggaphalapaññā pana sabbapaññāhi adhikā, uppanneyeva tathāgate vitthārikā hutvā pavattati, no anuppanne. Iti yasmā maggaphalapaññā adhipaññā, tasmā atirekapaññāya paññaṃ dassetuṃ catūsu maggesūtiādi vuttaṃ.
តត្ថ សិយា – សីលំ, អធិសីលំ; ចិត្តំ, អធិចិត្តំ; បញ្ញា, អធិបញ្ញាតិ ឥមេសុ ឆសុ កោដ្ឋាសេសុ វិបស្សនា បញ្ញា កតរសន្និស្សិតាតិ? អធិបញ្ញាសន្និស្សិតា។ តស្មា យថា ឱមកតរប្បមាណំ ឆត្តំ វា ធជំ វា ឧបាទាយ អតិរេកប្បមាណំ អតិឆត្តំ អតិធជោតិ វុច្ចតិ, ឯវមិទម្បិ បញ្ចសីលំ ទសសីលំ ឧបាទាយ បាតិមោក្ខសំវរសីលំ ‘អធិសីលំ’ នាម; វដ្ដបាទិកា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ឧបាទាយ វិបស្សនាបាទិកា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ‘អធិចិត្តំ’ នាម, កម្មស្សកតបញ្ញំ ឧបាទាយ វិបស្សនាបញ្ញា ច មគ្គបញ្ញា ច ផលបញ្ញា ច ‘អធិបញ្ញា’ នាមាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha siyā – sīlaṃ, adhisīlaṃ; cittaṃ, adhicittaṃ; paññā, adhipaññāti imesu chasu koṭṭhāsesu vipassanā paññā katarasannissitāti? Adhipaññāsannissitā. Tasmā yathā omakatarappamāṇaṃ chattaṃ vā dhajaṃ vā upādāya atirekappamāṇaṃ atichattaṃ atidhajoti vuccati, evamidampi pañcasīlaṃ dasasīlaṃ upādāya pātimokkhasaṃvarasīlaṃ ‘adhisīlaṃ’ nāma; vaṭṭapādikā aṭṭha samāpattiyo upādāya vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo ‘adhicittaṃ’ nāma, kammassakatapaññaṃ upādāya vipassanāpaññā ca maggapaññā ca phalapaññā ca ‘adhipaññā’ nāmāti veditabbā.
៧៧១. អាយកោសល្លាទិនិទ្ទេសេ យស្មា អាយោតិ វុឌ្ឍិ, សា អនត្ថហានិតោ អត្ថុប្បត្តិតោ ច ទុវិធា; អបាយោតិ អវុឌ្ឍិ, សាបិ អត្ថហានិតោ អនត្ថុប្បត្តិតោ ច ទុវិធា; តស្មា តំ ទស្សេតុំ ឥមេ ធម្មេ មនសិករោតោតិអាទិ វុត្តំ។ ឥទំ វុច្ចតីតិ យា ឥមេសំ អកុសលធម្មានំ អនុប្បត្តិប្បហានេសុ កុសលធម្មានញ្ច ឧប្បត្តិដ្ឋិតីសុ បញ្ញា – ឥទំ អាយកោសល្លំ នាម វុច្ចតិ។ យា បនេសា កុសលធម្មានំ អនុប្បជ្ជននិរុជ្ឈនេសុ អកុសលធម្មានញ្ច ឧប្បត្តិដ្ឋិតីសុ បញ្ញា – ឥទំ អបាយកោសល្លំ នាមាតិ អត្ថោ។ អាយកោសល្លំ តាវ បញ្ញា ហោតុ; អបាយកោសល្លំ កថំ បញ្ញា នាម ជាតាតិ? បញ្ញវាយេវ ហិ ‘មយ្ហំ ឯវំ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា កុសលា ធម្មា នុប្បជ្ជន្តិ ឧប្បន្នា ច និរុជ្ឈន្តិ; អនុប្បន្នា អកុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា បវឌ្ឍន្តី’តិ បជានាតិ។ សោ ឯវំ ញត្វា អនុប្បន្នានំ អកុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បជ្ជិតុំ ន ទេតិ, ឧប្បន្នេ បជហតិ; អនុប្បន្នេ កុសលេ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នេ ភាវនាបារិបូរិំ បាបេតិ។ ឯវំ អបាយកោសល្លម្បិ បញ្ញា ឯវាតិ វេទិតព្ពំ។ សព្ពាបិ តត្រូបាយា បញ្ញា ឧបាយកោសល្លន្តិ ឥទំ បន អច្ចាយិកកិច្ចេ វា ភយេ វា ឧប្បន្នេ តស្ស តិកិច្ឆនត្ថំ ឋានុប្បត្តិយការណជាននវសេនេវ វេទិតព្ពំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
771. Āyakosallādiniddese yasmā āyoti vuḍḍhi, sā anatthahānito atthuppattito ca duvidhā; apāyoti avuḍḍhi, sāpi atthahānito anatthuppattito ca duvidhā; tasmā taṃ dassetuṃ ime dhamme manasikarototiādi vuttaṃ. Idaṃ vuccatīti yā imesaṃ akusaladhammānaṃ anuppattippahānesu kusaladhammānañca uppattiṭṭhitīsu paññā – idaṃ āyakosallaṃ nāma vuccati. Yā panesā kusaladhammānaṃ anuppajjananirujjhanesu akusaladhammānañca uppattiṭṭhitīsu paññā – idaṃ apāyakosallaṃ nāmāti attho. Āyakosallaṃ tāva paññā hotu; apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātāti? Paññavāyeva hi ‘mayhaṃ evaṃ manasikaroto anuppannā kusalā dhammā nuppajjanti uppannā ca nirujjhanti; anuppannā akusalā dhammā uppajjanti, uppannā pavaḍḍhantī’ti pajānāti. So evaṃ ñatvā anuppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ uppajjituṃ na deti, uppanne pajahati; anuppanne kusale uppādeti, uppanne bhāvanāpāripūriṃ pāpeti. Evaṃ apāyakosallampi paññā evāti veditabbaṃ. Sabbāpi tatrūpāyā paññā upāyakosallanti idaṃ pana accāyikakicce vā bhaye vā uppanne tassa tikicchanatthaṃ ṭhānuppattiyakāraṇajānanavaseneva veditabbaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Tikaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
