| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೩. ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Tikaniddesavaṇṇanā
೯೧. ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ – ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ನಿಸ್ಸೀಲೋ। ಪಾಪಧಮ್ಮೋತಿ ಲಾಮಕಧಮ್ಮೋ। ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ದಿಟ್ಠಿವಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ । ಕಾಯವಚೀಸಂವರಭೇದೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಸೇಸಸಂವರಭೇದೇನ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ। ಅಸುದ್ಧಪಯೋಗತಾಯ ದುಸ್ಸೀಲೋ, ಅಸುದ್ಧಾಸಯತಾಯ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ। ಕುಸಲಸೀಲವಿರಹೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ; ಅಕುಸಲಸೀಲಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಪಾಪಧಮ್ಮೋ। ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುಚೀಹಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸಙ್ಕಸ್ಸರಸಮಾಚಾರೋತಿ ಸಙ್ಕಾಯ ಪರೇಹಿ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ। ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಇದಂ ಇಮಿನಾ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಏವಂ ಪರೇಹಿ ಆಸಙ್ಕನೀಯಸಮಾಚಾರೋ, ಅತ್ತನೋಯೇವ ವಾ ಸಙ್ಕಾಯ ಸರಿತಬ್ಬಸಮಾಚಾರೋ – ಸಾಸಙ್ಕಸಮಾಚಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಮನ್ತಯನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಇಮೇ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಕಚ್ಚಿ ನು ಖೋ ಮಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮನ್ತೇನ್ತೀ’ತಿ ಏವಂ ಸಾಸಙ್ಕಸಮಾಚಾರೋ ಹೋತಿ।
91. Tikaniddese – dussīloti nissīlo. Pāpadhammoti lāmakadhammo. Sīlavipattiyā vā dussīlo, diṭṭhivipattiyā pāpadhammo . Kāyavacīsaṃvarabhedena dussīlo, sesasaṃvarabhedena pāpadhammo. Asuddhapayogatāya dussīlo, asuddhāsayatāya pāpadhammo. Kusalasīlavirahena dussīlo; akusalasīlasamannāgamena pāpadhammo. Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato. Saṅkassarasamācāroti saṅkāya parehi saritabbasamācāro. Kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’ti evaṃ parehi āsaṅkanīyasamācāro, attanoyeva vā saṅkāya saritabbasamācāro – sāsaṅkasamācāroti attho. Tassa hi divāṭṭhānādīsu sannipatitvā kiñcideva mantayante bhikkhū disvā ‘ime ekato hutvā mantenti, kacci nu kho mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’ti evaṃ sāsaṅkasamācāro hoti.
ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕಮ್ಮನ್ತೋತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕೇನ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಸ್ಸಮಣೋ ಸಮಣಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಅಸ್ಸಮಣೋ ಹುತ್ವಾವ ಸಮಣಪತಿರೂಪಕತಾಯ ‘ಸಮಣೋ ಅಹ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞೋ। ಅಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋತಿ ಅಞ್ಞೇ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸುನಿವತ್ಥೇ ಸುಪಾರುತೇ ಸುಮ್ಭಕಪತ್ತಧರೇ ಗಾಮನಿಗಮಜನಪದರಾಜಧಾನೀಸು ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ತಾದಿಸೇನ ಆಕಾರೇನ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ ‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗಾದೀನಿ ಪವಿಸನ್ತೋ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪಟಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿಯೇವ, ತಥಾ ಸಙ್ಘಿಕಂ ಲಾಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ। ಅನ್ತೋಪೂತೀತಿ ಪೂತಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ಅನ್ತೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ, ನಿಗ್ಗುಣತಾಯ ವಾ ಗುಣಸಾರವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನ್ತೋಪೂತಿ। ಅವಸ್ಸುತೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ತಿನ್ತೋ। ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತರಾಗಾದಿಕಚವರೋ। ಅಥ ವಾ ಕಸಮ್ಬು ವುಚ್ಚತಿ ತಿನ್ತಕುಣಪಗತಂ ಕಸಟಉದಕಂ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಾಸನೇ ದುಸ್ಸೀಲೋ ನಾಮ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ತಿನ್ತಕುಣಪಕಸಟಉದಕಸದಿಸೋ। ತಸ್ಮಾ ಕಸಮ್ಬು ವಿಯ ಜಾತೋತಿ ಕಸಮ್ಬುಜಾತೋ।
Paṭicchannakammantoti paṭicchādetabbayuttakena pāpakammena samannāgato. Assamaṇo samaṇapaṭiññoti assamaṇo hutvāva samaṇapatirūpakatāya ‘samaṇo aha’nti evaṃ paṭiñño. Abrahmacārī brahmacāripaṭiññoti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamajanapadarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘ahaṃ brahmacārī’ti paṭiññaṃ dento viya hoti. ‘Ahaṃ bhikkhū’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto. Antopūtīti pūtinā kammena anto anupaviṭṭho, nigguṇatāya vā guṇasāravirahitattā antopūti. Avassutoti rāgādīhi tinto. Kasambujātoti sañjātarāgādikacavaro. Atha vā kasambu vuccati tintakuṇapagataṃ kasaṭaudakaṃ. Imasmiñca sāsane dussīlo nāma jigucchanīyattā tintakuṇapakasaṭaudakasadiso. Tasmā kasambu viya jātoti kasambujāto.
ತಸ್ಸ ನ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ಹೋತಿ? ಯತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಅರಹತ್ತಂ ಲದ್ಧುಂ, ತಸ್ಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಭಿನ್ನತ್ತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಣ್ಡಾಲಕುಮಾರಕಸ್ಸ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾಪಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಅಪಚ್ಚಾಜಾತತ್ತಾ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾಪಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಸೀಲವಾ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೇಯ’ನ್ತಿ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಹತ್ತಾಸಾಯ ಅಭಾವಾ ನಿರಾಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Tassa na evaṃ hotīti kasmā na hoti? Yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ laddhuṃ, tassā patiṭṭhāya bhinnattā. Yathā hi caṇḍālakumārakassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāpi, yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ kule apaccājātattā na evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi so khattiyakumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti; evameva dussīlassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāpi, yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassa abhāvato ‘kudāssu nāmāhampi so sīlavā viya arahattaṃ pāpuṇeya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya abhāvā nirāsoti vuccati.
೯೨. ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ತಸ್ಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಥಿರತ್ತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುಜಾತಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರಸ್ಸ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಪಚ್ಚಾಜಾತಾ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಾಜಾತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ, ಸೋ ಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ಏವಮೇವ ಸೀಲವತೋ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ಯಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಥಿರತ್ತಾ – ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಆಸಂಸೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಆಸಂಸತಿ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಆಸಂಸೋ।
92. Tassa evaṃ hotīti kasmā hoti? Yasmiṃ patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ pāpuṇituṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā. Yathā hi sujātassa khattiyakumārassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāva yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ paccājātassa evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi, so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti evameva sīlavato ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāva yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āsaṃso nāma vuccati. So hi arahattaṃ āsaṃsati patthetīti āsaṃso.
೯೩. ಯಾ ಹಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾ ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅರಹತ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಾಸಾ ಅಹೋಸಿ, ಸಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಭಿಸಿತ್ತಸ್ಸ ಖತ್ತಿಯಸ್ಸ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ರಜ್ಜೇ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಾನಂ ಅಭಾವಾ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಕುಮಾರೋ ವಿಯ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’ತಿ ಸುತ್ವಾ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಅರಹತ್ತಾನಂ ಅಭಾವಾ – ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಮ್ಪಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ ನ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಹತ್ತಾಸಾಯ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿಗತಾಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
93. Yā hissa pubbe avimuttassāti yā tassa khīṇāsavassa pubbe arahattavimuttiyā avimuttassa vimuttāsā ahosi, sā paṭippassaddhā, tasmā na evaṃ hoti. Yathā hi abhisittassa khattiyassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvā ekassa rañño dvinnaṃ rajjābhisekānaṃ dvinnaṃ setacchattānaṃ abhāvā na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’’nti; evameva khīṇāsavassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvā, dvinnaṃ arahattānaṃ abhāvā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya vigatattā vigatāsoti vuccati.
೯೪. ಗಿಲಾನೂಪಮನಿದ್ದೇಸೇ – ಯಾಯ ಉಪಮಾಯ ತೇ ಗಿಲಾನೂಪಮಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ತಾವ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಯೋ ಗಿಲಾನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಾಯಾನೀತಿ ಹಿತಾನಿ ವುದ್ಧಿಕರಾನಿ। ಪತಿರೂಪನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ। ನೇವ ವುಟ್ಠಾತಿ ತಮ್ಹಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತೇಕಿಚ್ಛೇನ ವಾತಾಪಮಾರಾದಿನಾ ರೋಗೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತೋ ಗಿಲಾನೋ ಕಥಿತೋ। ವುಟ್ಠಾತಿ ತಮ್ಹಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಖಿಪಿತಕಚ್ಛುತಿಣಪುಪ್ಫಕಜರಾದಿಪ್ಪಭೇದೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾಬಾಧೋ ಕಥಿತೋ।
94. Gilānūpamaniddese – yāya upamāya te gilānūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo gilānātiādi vuttaṃ. Tattha sappāyānīti hitāni vuddhikarāni. Patirūpanti anucchavikaṃ. Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā atekicchena vātāpamārādinā rogena samannāgato niṭṭhappatto gilāno kathito. Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā khipitakacchutiṇapupphakajarādippabhedo appamattakābādho kathito.
ಲಭನ್ತೋ ಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ಭೋಜನಾನಿ ನೋ ಅಲಭನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಯೇಸಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನೇನ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಆಬಾಧಾ ಕಥಿತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಪತಿರೂಪೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ನಾಮ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ದಕ್ಖೋ ಅನಲಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Labhantosappāyāni bhojanāni no alabhantoti iminā pana yesaṃ paṭijagganena phāsukaṃ hoti, sabbepi te ābādhā kathitā. Ettha ca patirūpo upaṭṭhāko nāma gilānupaṭṭhākaaṅgehi samannāgato paṇḍito dakkho analaso veditabbo.
ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋತಿ ‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ದಾತಬ್ಬೋ’ತಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಗಿಲಾನೇ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಯಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ‘ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಚ ಸಾಮಣೇರೋ ಚ ಇಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಥಾ’ತಿ ಅಪಲೋಕೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಾ। ಯಾವ ಪನ ತೇ ತಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಿ, ತಾವ ಗಿಲಾನಸ್ಸ ಚ ತೇಸಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಯೇನತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸೇವ ಭಾರೋ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾತಿ ಇತರೇಪಿ ದ್ವೇ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಯೋಪಿ ಹಿ ನಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಗಿಲಾನೋ, ಸೋ ಅನುಪಟ್ಠಿಯಮಾನೋ ‘ಸಚೇ ಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗೇಯ್ಯುಂ, ಫಾಸುಕಂ ಮೇ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಖೋ ಪನ ಮಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತೀ’ತಿ ಮನೋಪದೋಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ। ಪಟಿಜಗ್ಗಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕತಂ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಈದಿಸೋ’ತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಮೇತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಯೋ ಪನ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವ, ತಸ್ಸ ವಿನಾಪಿ ಭೇಸಜ್ಜೇನ ವೂಪಸಮನಕಬ್ಯಾಧಿ ಭೇಸಜ್ಜೇ ಕತೇ ಖಿಪ್ಪತರಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ। ತತೋ ಸೋ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ। ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗಿಲಾನಾ ಉಪಟ್ಠಾತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ।
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti ‘bhikkhusaṅghena dātabbo’ti anuññāto. Tasmiñhi gilāne attano dhammatāya yāpetuṃ asakkonte bhikkhusaṅghena tassa bhikkhuno ‘eko bhikkhu ca sāmaṇero ca imaṃ paṭijaggathā’ti apaloketvā dātabbā. Yāva pana te taṃ paṭijagganti, tāva gilānassa ca tesañca dvinnaṃ yenattho sabbaṃ bhikkhusaṅghasseva bhāro. Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti itarepi dve gilānā upaṭṭhātabbā. Kiṃ kāraṇā? Yopi hi niṭṭhappattagilāno, so anupaṭṭhiyamāno ‘sace maṃ paṭijaggeyyuṃ, phāsukaṃ me bhaveyya, na kho pana maṃ paṭijaggantī’ti manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyya. Paṭijaggiyamānassa pana evaṃ hoti – ‘bhikkhusaṅghena yaṃ kattabbaṃ taṃ sabbaṃ kataṃ, mayhaṃ pana kammavipāko īdiso’ti so bhikkhusaṅghe mettaṃ paccupaṭṭhapetvā sagge nibbattati. Yo pana appamattakena byādhinā samannāgato labhantopi alabhantopi vuṭṭhātiyeva, tassa vināpi bhesajjena vūpasamanakabyādhi bhesajje kate khippataraṃ vūpasammati. Tato so buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ samaṇadhammaṃ vā kātuṃ sakkhissati. Iminā kāraṇena aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti vuttaṃ.
ನೇವ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ನೇವ ಪವಿಸತಿ। ನಿಯಾಮಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಮಗ್ಗನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಪದಪರಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋ। ದುತಿಯವಾರೇನ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಗಹಿತೋ ಸಾಸನೇ ನಾಳಕತ್ಥೇರಸದಿಸೋ । ಬುದ್ಧನ್ತರೇ ಏಕವಾರಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಓವಾದಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣೋ ಚ। ತತಿಯವಾರೇನ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋ। ನೇಯ್ಯೋ ಪನ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋವ ಹೋತಿ।
Neva okkamatīti neva pavisati. Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu magganiyāmasaṅkhātaṃ sammattaṃ. Iminā padaparamo puggalo kathito. Dutiyavārena ugghaṭitaññū gahito sāsane nāḷakattherasadiso . Buddhantare ekavāraṃ paccekabuddhānaṃ santike ovādaṃ labhitvā paṭividdhapaccekabodhiñāṇo ca. Tatiyavārena vipañcitaññū puggalo kathito. Neyyo pana tannissitova hoti.
ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಮಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ। ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸೇತಬ್ಬೋತಿ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಪದಪರಮಸ್ಸ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮವಿನಯಞ್ಚ ಸವನಾಯ ಲಭನ್ತೋಪಿ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇತಿ; ಸೋ ಅಲಭನ್ತೋ ನ ತಾವ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಲಭನ್ತೋ ಪನ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಅಭಿಸಮೇಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸೇತಬ್ಬೋ। ತತಿಯಸ್ಸ ಪನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದೇಸೇತಬ್ಬೋವ। ಕಾಯಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾಯೇವ।
Dhammadesanā anuññātāti māsassa aṭṭha vāre dhammakathā anuññātā. Aññesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo. Kiṃ kāraṇā? Padaparamassa hi imasmiṃ attabhāve dhammaṃ paṭivijjhituṃ asakkontassāpi anāgate paccayo bhavissati. Yo pana tathāgatassa rūpadassanaṃ labhantopi alabhantopi dhammavinayañca savanāya labhantopi alabhantopi dhammaṃ abhisameti; so alabhanto na tāva abhisameti, labhanto pana khippameva abhisamessatīti iminā kāraṇena tesaṃ dhammo desetabbo. Tatiyassa pana punappunaṃ desetabbova. Kāyasakkhidiṭṭhappattasaddhāvimuttā heṭṭhā kathitāyeva.
೯೮. ಗೂಥಭಾಣೀಆದೀಸು – ಸಭಗ್ಗತೋತಿ ಸಭಾಯಂ ಠಿತೋ। ಪರಿಸಗ್ಗತೋತಿ ಗಾಮಪರಿಸಾಯ ಠಿತೋ। ಞಾತಿಮಜ್ಝಗತೋತಿ ದಾಯಾದಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ। ಪೂಗಮಜ್ಝಗತೋತಿ ಸೇಣೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋ। ರಾಜಕುಲಮಜ್ಝಗತೋತಿ ರಾಜಕುಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಠಿತೋ। ಅಭಿನೀತೋತಿ ಪುಚ್ಛನತ್ಥಾಯ ನೀತೋ। ಸಕ್ಖಿಪುಟ್ಠೋತಿ ಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತೋ। ಏಹಮ್ಭೋ ಪುರಿಸಾತಿ ಆಲಪನಮೇತಂ। ಅತ್ತಹೇತು ವಾ ಪರಹೇತು ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಹೇತು ವಾ ಧನಹೇತು ವಾ। ಆಮಿಸಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಹೇತು ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಲಾಭೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ। ಅನ್ತಮಸೋ ತಿತ್ತಿರವಟ್ಟಕಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡನವನೀತಪಿಣ್ಡಾದಿಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸಾಪಿ ಲಞ್ಜಸ್ಸ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ಮುಸಾವಾದಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗೂಥಸದಿಸವಚನತ್ತಾ ಗೂಥಭಾಣೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಗೂಥಂ ನಾಮ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ಅಕನ್ತಂ; ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ಅಕನ್ತಂ।
98. Gūthabhāṇīādīsu – sabhaggatoti sabhāyaṃ ṭhito. Parisaggatoti gāmaparisāya ṭhito. Ñātimajjhagatoti dāyādānaṃ majjhe ṭhito. Pūgamajjhagatoti seṇīnaṃ majjhe ṭhito. Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito. Abhinītoti pucchanatthāya nīto. Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito. Ehambho purisāti ālapanametaṃ. Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā. Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lābho adhippeto. Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ. Antamaso tittiravaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādiappamattakassāpi lañjassa hetūti attho. Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo gūthasadisavacanattā gūthabhāṇīti vuccati. Yathā hi gūthaṃ nāma mahājanassa aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ.
೯೯. ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಪ್ಫಸದಿಸವಚನತ್ತಾ ಪುಪ್ಫಭಾಣೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಫುಲ್ಲಾನಿ ವಸ್ಸಿಕಾನಿ ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಕಾನಿ ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿ ಕನ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಟ್ಠಂ ಹೋತಿ ಕನ್ತಂ।
99. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pupphasadisavacanattā pupphabhāṇīti vuccati. Yathā hi phullāni vassikāni vā adhimuttakāni vā mahājanassa iṭṭhāni kantāni honti; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ iṭṭhaṃ hoti kantaṃ.
೧೦೦. ನೇಲಾತಿ ಏಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋ। ನಾಸ್ಸಾ ಏಲನ್ತಿ ನೇಲಾ। ನಿದ್ದೋಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೬೫) ಏತ್ಥ ವುತ್ತನೇಲಂ ವಿಯ। ಕಣ್ಣಸುಖಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರತಾಯ ಕಣ್ಣಾನಂ ಸುಖಾ। ಸೂಚಿವಿಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಕಣ್ಣಸೂಲಂ ನ ಜನೇತಿ। ಅತ್ಥಮಧುರತಾಯ ಸಕಲಸರೀರೇ ಕೋಪಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಪೇಮಂ ಜನೇತೀತಿ ಪೇಮನೀಯಾ। ಹದಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಪ್ಪಟಿಹಞ್ಞಮಾನಾ ಸುಖೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವಿಸತೀತಿ ಹದಯಙ್ಗಮಾ। ಗುಣಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಪುರೇ ಭವಾತಿ ಪೋರೀ। ಪುರೇ ಸಂವಡ್ಢನಾರೀ ವಿಯ ಸುಕುಮಾರಾತಿಪಿ ಪೋರೀ। ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿಪಿ ಪೋರೀ। ನಗರವಾಸೀನಂ ಕಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಗರವಾಸಿನೋ ಹಿ ಯುತ್ತಕಥಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಿತಿಮತ್ತಂ ಪಿತಾತಿ, ಮಾತಿಮತ್ತಂ ಮಾತಾತಿ, ಭಾತಿಮತ್ತಂ ಭಾತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವರೂಪೀ ಕಥಾ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಕನ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ। ಬಹುಜನಸ್ಸ ಕನ್ತಭಾವೇನೇವ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಮನಾಪಾ ಚಿತ್ತವುದ್ಧಿಕರಾತಿ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಧುಭಾಣೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮುದುಭಾಣೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಮಧುರವಚನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಚತುಮಧುರಂ ನಾಮ ಮಧುರಂ ಪಣೀತಂ; ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಚನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಮಧುರಂ ಹೋತಿ।
100. Nelāti elaṃ vuccati doso. Nāssā elanti nelā. Niddosāti attho, ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā. Sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā. Hadayaṃ gacchati appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī. Nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti. Pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Bahujanassa kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo madhubhāṇīti vuccati. Mudubhāṇītipi pāṭho. Ubhayatthāpi madhuravacanoti attho. Yathā hi catumadhuraṃ nāma madhuraṃ paṇītaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ madhuraṃ hoti.
೧೦೧. ಅರುಕೂಪಮಚಿತ್ತಾದೀಸು – ಅಭಿಸಜ್ಜತೀತಿ ಲಗ್ಗತಿ। ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಕೋಪವಸೇನ ಕುಪ್ಪತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಕತಿಭಾವಂ ಪಜಹತಿ, ಪೂತಿಕೋ ಹೋತಿ। ಪತಿತ್ಥೀಯತೀತಿ ಥಿನಭಾವಂ ಥದ್ಧಭಾವಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕೋಪನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಕೋಧಂ। ದೋಸನ್ತಿ ದುಸ್ಸನವಸೇನ ತತೋ ಬಲವತರಂ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ದುಟ್ಠಾರುಕೋತಿ ಪುರಾಣವಣೋ। ಕಟ್ಠೇನಾತಿ ದಣ್ಡಕಕೋಟಿಯಾ। ಕಠಲಾಯಾತಿ ಕಪಾಲೇನ। ಆಸವಂ ದೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಸವತಿ। ಪುರಾಣವಣೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏವ ಪುಬ್ಬಂ ಲೋಹಿತಂ ಯೂಸನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸವತಿ , ಘಟ್ಟಿತೋ ಪನ ತಾನಿ ಅಧಿಕತರಂ ಸವತಿ। ಏವಮೇವಂ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ, ದುಟ್ಠಾರುಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಕೋಧನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸವನಂ ವಿಯ ಕೋಧನಸ್ಸಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉದ್ಧುಮಾತಕಸ್ಸ ವಿಯ ಚಣ್ಡಿಕತಸ್ಸ ಚರಣಂ। ಕಟ್ಠೇನ ವಾ ಕಠಲಾಯ ವಾ ಘಟ್ಟನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಸವನಂ ವಿಯ ‘ಮಾದಿಸಂ ನಾಮ ಏಸ ಏವಂ ವದತೀ’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಉದ್ಧುಮಾಯನಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅರುಕೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪುರಾಣವಣಸದಿಸಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
101. Arukūpamacittādīsu – abhisajjatīti laggati. Kuppatīti kopavasena kuppati. Byāpajjatīti pakatibhāvaṃ pajahati, pūtiko hoti. Patitthīyatīti thinabhāvaṃ thaddhabhāvañca āpajjati. Kopanti dubbalakodhaṃ. Dosanti dussanavasena tato balavataraṃ. Appaccayanti atuṭṭhākāraṃ domanassaṃ. Duṭṭhārukoti purāṇavaṇo. Kaṭṭhenāti daṇḍakakoṭiyā. Kaṭhalāyāti kapālena. Āsavaṃ detīti aparāparaṃ savati. Purāṇavaṇo hi attano dhammatāya eva pubbaṃ lohitaṃ yūsanti imāni tīṇi savati , ghaṭṭito pana tāni adhikataraṃ savati. Evamevaṃ khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, duṭṭhāruko viya hi kodhano puggalo. Tassa attano dhammatāya savanaṃ viya kodhanassapi attano dhammatāya uddhumātakassa viya caṇḍikatassa caraṇaṃ. Kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭanaṃ viya appamattakampi vacanaṃ bhiyyoso mattāya savanaṃ viya ‘mādisaṃ nāma esa evaṃ vadatī’ti bhiyyoso mattāya uddhumāyanabhāvo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arukūpamacittoti vuccati. Purāṇavaṇasadisacittoti attho.
೧೦೨. ರತ್ತನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾಯಾತಿ ರತ್ತಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಅನ್ಧಭಾವಕರಣೇ ಬಹಲತಮೇ। ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ। ಇಧಾಪಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಹಿ ಯೋಗಾವಚರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ। ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೋ। ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ। ಪುನ ಅನ್ಧಕಾರಾವತ್ಥರಣಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ। ಪುನ ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ। ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ। ಪುನ ಅನ್ಧಕಾರಾವತ್ಥರಣಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ। ಪುನ ವಿಜ್ಜುಸಞ್ಚರಣಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ। ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾಮನ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಜ್ಜೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇತ್ತರಕಾಲೋಭಾಸೇನ ವಿಜ್ಜುಸದಿಸಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
102. Rattandhakāratimisāyāti rattiṃ cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇe bahalatame. Vijjantarikāyāti vijjuppattikkhaṇe. Idhāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – cakkhumā puriso viya hi yogāvacaro daṭṭhabbo. Andhakāraṃ viya sotāpattimaggavajjhā kilesā. Vijjusañcaraṇaṃ viya sotāpattimaggañāṇassa uppattikālo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sotāpattimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya sakadāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sakadāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya anāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya anāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya anāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vijjūpamacittoti vuccati. Ittarakālobhāsena vijjusadisacittoti attho.
೧೦೩. ವಜಿರೂಪಮಚಿತ್ತತಾಯಪಿ ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ವಜಿರಂ ವಿಯ ಹಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಣಿಗಣ್ಠಿಪಾಸಾಣಗಣ್ಠಿ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಕಿಲೇಸಾ। ವಜಿರಸ್ಸ ಮಣಿಗಣ್ಠಿಂ ವಾ ಪಾಸಾಣಗಣ್ಠಿಂ ವಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಗಮನಭಾವಸ್ಸ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನತ್ಥಿಭಾವೋ। ವಜಿರೇನ ನಿಬ್ಬಿದ್ಧವೇಧಸ್ಸ ಪುನ ಅಪಟಿಪೂರಣಂ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಜಿರೂಪಮಚಿತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮೂಲಘಾತಕರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ವಜಿರೇನ ಸದಿಸಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
103. Vajirūpamacittatāyapi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – vajiraṃ viya hi arahattamaggañāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Maṇigaṇṭhipāsāṇagaṇṭhi viya arahattamaggavajjhā kilesā. Vajirassa maṇigaṇṭhiṃ vā pāsāṇagaṇṭhiṃ vā vinivijjhitvā agamanabhāvassa natthibhāvo viya arahattamaggañāṇena acchejjānaṃ kilesānaṃ natthibhāvo. Vajirena nibbiddhavedhassa puna apaṭipūraṇaṃ viya arahattamaggena chinnānaṃ kilesānaṃ puna anuppādo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vajirūpamacittoti vuccati. Kilesānaṃ mūlaghātakaraṇasamatthatāya vajirena sadisacittoti attho.
೧೦೪. ಅನ್ಧಾದೀಸು ತಥಾರೂಪಂ ಚಕ್ಖು ನ ಹೋತೀತಿ ತಥಾಜಾತಿಕಂ ತಥಾಸಭಾವಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ನ ಹೋತಿ। ಫಾತಿಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಫೀತಂ ವಡ್ಢಿತಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇತಿ ಸದೋಸನಿದ್ದೋಸೇ। ಹೀನಪ್ಪಣೀತೇತಿ ಅಧಮುತ್ತಮೇ। ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇತಿ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾಯೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಬಾಹನತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಯೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ‘ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ, ಸಾವಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೇಸು ಪನ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇ ‘ಸುಕ್ಕಸುಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ’ತಿ, ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮೇ ‘ಕಣ್ಹಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ’ತಿ ಯೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಜಾನೇಯ್ಯ। ತಥಾರೂಪಮ್ಪಿಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ನ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಟ್ಠಾನೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಭೋಗಸಂಹರಣಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಸೋಧನಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಚ ಅಭಾವಾ ಅನ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದುತಿಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಭೋಗಸಂಹರಣಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಭಾವಾ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಸೋಧನಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಪನ ಅಭಾವಾ ಏಕಚಕ್ಖೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತಿಯೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಭಾವಾ ದ್ವಿಚಕ್ಖೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
104. Andhādīsu tathārūpaṃ cakkhu na hotīti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ paññācakkhu na hoti. Phātiṃ kareyyāti phītaṃ vaḍḍhitaṃ kareyya. Sāvajjānavajjeti sadosaniddose. Hīnappaṇīteti adhamuttame. Kaṇhasukkasappaṭibhāgeti kaṇhasukkāyeva aññamaññapaṭibāhanato paṭipakkhavasena sappaṭibhāgāti vuccanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – kusale dhamme ‘kusalā dhammā’ti yena paññācakkhunā jāneyya, akusale dhamme ‘akusalā dhammā’ti, sāvajjādīsupi eseva nayo. Kaṇhasukkasappaṭibhāgesu pana kaṇhadhamme ‘sukkasuppaṭibhāgā’ti, sukkadhamme ‘kaṇhasappaṭibhāgā’ti yena paññācakkhunā jāneyya. Tathārūpampissa cakkhu na hotīti iminā nayena sesaṭṭhānesupi attho veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno ca samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno ca abhāvā andhoti vuccati. Dutiyo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno bhāvā, samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno pana abhāvā ekacakkhūti vuccati. Tatiyo dvinnampi bhāvā dvicakkhūti vuccati.
೧೦೭. ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞಾದೀಸು ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೀತಿ ಉಪಾಸಕೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಾಯ ಆಗತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಪಹಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಆದಿಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಂ ನಿದ್ದೋಸಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಆದೀತಿ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನಾ। ಮಜ್ಝನ್ತಿ ಕಥಾವೇಮಜ್ಝಂ। ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ। ಇತಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನೇಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಭದ್ದಕಂ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ, ವೇಮಜ್ಝೇಪಿ, ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥಿ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ, ಅತ್ಥಿ ಸಾಸನಸ್ಸ। ತತ್ಥ ದೇಸನಾಯ ತಾವ – ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಯ ಪಠಮಪದಂ ಆದಿ, ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಮಜ್ಝಂ, ಅವಸಾನಪದಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸುತ್ತಸ್ಸ – ನಿದಾನಂ ಆದಿ, ಅನುಸನ್ಧಿ ಮಜ್ಝಂ, ಇದಮವೋಚಾತಿ ಅಪ್ಪನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ – ಪಠಮೋ ಅನುಸನ್ಧಿ ಆದಿ , ತತೋ ಪರಂ ಏಕೋ ವಾ ಅನೇಕಾ ವಾ ಮಜ್ಝಂ, ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಅಯಂ ತಾವ ದೇಸನಾಯ ನಯೋ।
107. Avakujjapaññādīsu dhammaṃ desentīti upāsako dhammassavanatthāya āgatoti attano kammaṃ pahāya dhammaṃ desenti. Ādikalyāṇanti ādimhi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjaṃ niddosaṃ katvā desenti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana ādīti pubbapaṭṭhapanā. Majjhanti kathāvemajjhaṃ. Pariyosānanti sanniṭṭhānaṃ. Itissa dhammaṃ kathentā pubbapaṭṭhapanepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā kathenti, vemajjhepi, pariyosānepi. Ettha ca atthi desanāya ādimajjhapariyosānāni, atthi sāsanassa. Tattha desanāya tāva – catuppadikagāthāya paṭhamapadaṃ ādi, dve padāni majjhaṃ, avasānapadaṃ pariyosānaṃ. Ekānusandhikasuttassa – nidānaṃ ādi, anusandhi majjhaṃ, idamavocāti appanā pariyosānaṃ. Anekānusandhikassa – paṭhamo anusandhi ādi , tato paraṃ eko vā anekā vā majjhaṃ, pacchimo pariyosānaṃ. Ayaṃ tāva desanāya nayo.
ಸಾಸನಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಸಮಾಧಿ ವಾ ಆದಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಜ್ಝಂ, ಮಗ್ಗೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಆದಿ, ಮಗ್ಗೋ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಆದಿ, ಫಲಂ ಮಜ್ಝಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ । ದ್ವೇ ದ್ವೇ ವಾ ಕರಿಯಮಾನೇ ಸೀಲಸಮಾಧಯೋ ಆದಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾ ಮಜ್ಝಂ, ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಸಾತ್ಥನ್ತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಸಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಅಕ್ಖರಪಾರಿಪೂರಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಕಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅನೂನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಚ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭೂತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ। ನೇವ ಆದಿಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ನೇವ ಪುಬ್ಬಪಟ್ಠಪನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ಕುಮ್ಭೋತಿ ಘಟೋ। ನಿಕ್ಕುಜ್ಜೋತಿ ಅಧೋಮುಖೋ ಠಪಿತೋ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಮ್ಭೋ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜೋ ವಿಯ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉದಕಾಸಿಞ್ಚನಕಾಲೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಕಾಲೋ। ಉದಕಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಕಾಲೋ। ಉದಕಸ್ಸ ಅಸಣ್ಠಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅವಕುಜ್ಜಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಧೋಮುಖಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sāsanassa pana sīlaṃ ādi, samādhi majjhaṃ, vipassanā pariyosānaṃ. Samādhi vā ādi, vipassanā majjhaṃ, maggo pariyosānaṃ. Vipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalaṃ pariyosānaṃ. Maggo vā ādi, phalaṃ majjhaṃ, nibbānaṃ pariyosānaṃ . Dve dve vā kariyamāne sīlasamādhayo ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ. Sātthanti sātthakaṃ katvā desenti. Sabyañjananti akkharapāripūriṃ katvā desenti. Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ anūnaṃ katvā desenti. Parisuddhanti parisuddhaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā desenti. Brahmacariyaṃ pakāsentīti evaṃ desentā ca seṭṭhacariyabhūtaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ pakāsenti. Neva ādiṃ manasi karotīti neva pubbapaṭṭhapanaṃ manasi karoti. Kumbhoti ghaṭo. Nikkujjoti adhomukho ṭhapito. Evamevanti ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapañño puggalo daṭṭhabbo. Udakāsiñcanakālo viya dhammadesanāya laddhakālo. Udakassa vivaṭṭanakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahetuṃ asamatthakālo. Udakassa asaṇṭhānakālo viya uṭṭhahitvā asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avakujjapaññoti vuccati. Adhomukhapaññoti attho.
೧೦೮. ಆಕಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ। ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾ ಪಕಿರೇಯ್ಯಾತಿ ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿತಾಯ ವಿಕಿರೇಯ್ಯ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಉಚ್ಛಙ್ಗೋ ವಿಯ ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಾನಾಖಜ್ಜಕಾನಿ ವಿಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ। ಉಚ್ಛಙ್ಗೇ ನಾನಾಖಜ್ಜಕಾನಿ ಖಾದನ್ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ। ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾ ವಿಕಿರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ತಸ್ಮಾ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಚ್ಛಙ್ಗಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉಚ್ಛಙ್ಗಸದಿಸಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
108. Ākiṇṇānīti pakkhittāni. Satisammosā pakireyyāti muṭṭhassatitāya vikireyya. Evamevanti ettha ucchaṅgo viya ucchaṅgapañño puggalo daṭṭhabbo. Nānākhajjakāni viya nānappakāraṃ buddhavacanaṃ. Ucchaṅge nānākhajjakāni khādantassa nisinnakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahaṇakālo. Vuṭṭhahantassa satisammosā vikiraṇakālo viya tasmā āsanā vuṭṭhāya gacchantassa asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ucchaṅgapaññoti vuccati. Ucchaṅgasadisapaññoti attho.
೧೦೯. ಉಕ್ಕುಜ್ಜೋತಿ ಉಪರಿಮುಖೋ ಠಪಿತೋ। ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಉಪರಿಮುಖೋ ಠಪಿತೋ ಕುಮ್ಭೋ ವಿಯ ಪುಥುಪಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉದಕಸ್ಸ ಆಸಿತ್ತಕಾಲೋ ವಿಯ ದೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಕಾಲೋ। ಉದಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ। ನೋ ವಿವಟ್ಟನಕಾಲೋ ವಿಯ ಉಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಥುಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿತ್ಥಾರಿಕಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
109. Ukkujjoti uparimukho ṭhapito. Saṇṭhātīti patiṭṭhahati. Evameva khoti ettha uparimukho ṭhapito kumbho viya puthupañño puggalo daṭṭhabbo. Udakassa āsittakālo viya desanāya laddhakālo. Udakassa saṇṭhānakālo viya tattha nisinnassa uggahaṇakālo. No vivaṭṭanakālo viya uṭṭhāya gacchantassa sallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo puthupaññoti vuccati. Vitthārikapaññoti attho.
೧೧೦. ಅವೀತರಾಗಾದೀಸು – ಯಥಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು, ತೀಸು ಚ ಭವೇಸು ಅವೀತರಾಗೋ। ಅದಬ್ಬತಾಯ ಪನ ನ ಗಹಿತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಛೇಕೋ ವಡ್ಢಕೀ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರತ್ಥಂ ವನಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ನ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಸಮ್ಪತ್ತರುಕ್ಖೇ ಛಿನ್ದತಿ, ಯೇ ಪನಸ್ಸ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರೂಪಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಯೇವ ಛಿನ್ದತಿ; ಏವಮಿಧಾಪಿ ಭಗವತಾ ದಬ್ಬಜಾತಿಕಾ ಅರಿಯಾವ ಗಹಿತಾ, ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಪನ ಅದಬ್ಬತಾಯ ನ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ವೀತರಾಗೋ। ಭವೇಸು ಅವೀತರಾಗೋತಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಅವೀತರಾಗೋ।
110. Avītarāgādīsu – yathā sotāpannasakadāgāmino, evaṃ puthujjanopi pañcasu kāmaguṇesu, tīsu ca bhavesu avītarāgo. Adabbatāya pana na gahito. Yathā hi cheko vaḍḍhakī dabbasambhāratthaṃ vanaṃ paviṭṭho na ādito paṭṭhāya sampattasampattarukkhe chindati, ye panassa dabbasambhārūpagā honti, teyeva chindati; evamidhāpi bhagavatā dabbajātikā ariyāva gahitā, puthujjanā pana adabbatāya na gahitāti veditabbā. Kāmesu vītarāgoti pañcasu kāmaguṇesu vītarāgo. Bhavesu avītarāgoti rūpārūpabhavesu avītarāgo.
೧೧೩. ಪಾಸಾಣಲೇಖೂಪಮಾದೀಸು – ಅನುಸೇತೀತಿ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ಅನುಸೇತಿ। ನ ಖಿಪ್ಪಂ ಲುಜ್ಜತೀತಿ ನ ಅನ್ತರಾ ನಸ್ಸತಿ, ಕಪ್ಪುಟ್ಠಾನೇನೇವ ನಸ್ಸತಿ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕೋಧೋ ನ ಅನ್ತರಾ ಪುನದಿವಸೇ ವಾ ಅಪರದಿವಸೇ ವಾ ನಿಬ್ಬಾತಿ, ಅದ್ಧನಿಯೋ ಪನ ಹೋತಿ। ಮರಣೇನೇವ ನಿಬ್ಬಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯ ಕುಜ್ಝನಭಾವೇನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕತೋ ಪಾಸಾಣಲೇಖೂಪಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
113. Pāsāṇalekhūpamādīsu – anusetīti appahīnatāya anuseti. Na khippaṃ lujjatīti na antarā nassati, kappuṭṭhāneneva nassati. Evamevanti evaṃ tassāpi puggalassa kodho na antarā punadivase vā aparadivase vā nibbāti, addhaniyo pana hoti. Maraṇeneva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pāsāṇalekhā viya kujjhanabhāvena ciraṭṭhitikato pāsāṇalekhūpamoti vuccati.
೧೧೪. ಸೋ ಚ ಖ್ವಸ್ಸ ಕೋಧೋತಿ ಸೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಪಿ ಕಾರಣೇ ಸಹಸಾ ಕುದ್ಧಸ್ಸ ಕೋಧೋ। ನ ಚಿರನ್ತಿ ಅಚಿರಂ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ನಾನುಸೇತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಪಥವಿಯಂ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಕತಲೇಖಾ ವಾತಾದೀಹಿ ಖಿಪ್ಪಂ ನಸ್ಸತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಸಹಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಕೋಧೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ನಿಬ್ಬಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಥವಿಯಂ ಲೇಖಾ ವಿಯ ಕುಜ್ಝನಭಾವೇನ ಅಚಿರಟ್ಠಿತಿಕತೋ ಪಥವೀಲೇಖೂಪಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
114. So ca khvassa kodhoti so appamattakepi kāraṇe sahasā kuddhassa kodho. Na ciranti aciraṃ appahīnatāya nānuseti. Yathā pana pathaviyaṃ ākaḍḍhitvā katalekhā vātādīhi khippaṃ nassati, evamassa sahasā uppannopi kodho khippameva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pathaviyaṃ lekhā viya kujjhanabhāvena aciraṭṭhitikato pathavīlekhūpamoti vuccati.
೧೧೫. ಆಗಾಳ್ಹೇನಾತಿ ಅತಿಗಾಳ್ಹೇನ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೇನ ಥದ್ಧವಚನೇನ। ಫರುಸೇನಾತಿ ನ ಸೋತಸುಖೇನ। ಅಮನಾಪೇನಾತಿ ನ ಚಿತ್ತಸುಖೇನ। ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಏಕೀಭವತಿ। ಸನ್ಧಿಯತೀತಿ ಘಟಯತಿ। ಸಮ್ಮೋದತೀತಿ ನಿರನ್ತರೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ – ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾದೀಸು ಚಿತ್ತೇನ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಖೀರೋದಕಂ ವಿಯ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ಧಿಯತೀತಿ ಠಾನಗಮನಾದೀಸು ಕಾಯಕಿರಿಯಾದೀಸು ಕಾಯೇನ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತಿಲತಣ್ಡುಲಾ ವಿಯ ಮಿಸ್ಸೀಭಾವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಮೋದತೀತಿ ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಸು ವಚೀಕಿರಿಯಾಸು ವಾಚಾಯ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ವಿಪ್ಪವಾಸಗತೋಪಿ ಪಿಯಸಹಾಯಕೋ ವಿಯ ಪಿಯತರಭಾವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಿಚ – ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಆದಿತೋವ ಏಕಕಿರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಂಸನ್ದತಿ। ಯಾವ ಮಜ್ಝಾ ಪವತ್ತನ್ತೋ ಸನ್ಧಿಯತಿ, ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಅನಿವತ್ತನ್ತೋ ಸಮ್ಮೋದತೀತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉದಕಲೇಖಾ ವಿಯ ಖಿಪ್ಪಂ ಸಂಸನ್ದನತೋ ಉದಕಲೇಖೂಪಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
115. Āgāḷhenāti atigāḷhena mammacchedakena thaddhavacanena. Pharusenāti na sotasukhena. Amanāpenāti na cittasukhena. Saṃsandatīti ekībhavati. Sandhiyatīti ghaṭayati. Sammodatīti nirantaro hoti. Atha vā – saṃsandatīti cittakiriyādīsu cittena samodhānaṃ gacchati. Khīrodakaṃ viya ekībhāvaṃ upetīti attho. Sandhiyatīti ṭhānagamanādīsu kāyakiriyādīsu kāyena samodhānaṃ gacchati. Tilataṇḍulā viya missībhāvaṃ upetīti attho. Sammodatīti uddesaparipucchādīsu vacīkiriyāsu vācāya samodhānaṃ gacchati. Vippavāsagatopi piyasahāyako viya piyatarabhāvaṃ upetīti attho. Apica – kiccakaraṇīyesu tehi saddhiṃ āditova ekakiriyabhāvaṃ upagacchanto saṃsandati. Yāva majjhā pavattanto sandhiyati, yāva pariyosānā anivattanto sammodatītipi veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo udakalekhā viya khippaṃ saṃsandanato udakalekhūpamoti vuccati.
೧೧೬. ಪೋತ್ಥಕೂಪಮೇಸು – ಯಾಯ ಉಪಮಾಯ ತೇ ಪೋತ್ಥಕೂಪಮಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ತಾವ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಯೋ ಪೋತ್ಥಕಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನವೋತಿ ನವವಾಯಿಮೋ। ಪೋತ್ಥಕೋತಿ ಸಾಣವಾಕಸಾಟಕೋ। ದುಬ್ಬಣ್ಣೋತಿ ವಿವಣ್ಣೋ। ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಅಪ್ಪಗ್ಘೋತಿ ಅತಿಬಹುಂ ಅಗ್ಘನ್ತೋ ಕಹಾಪಣಗ್ಘನಕೋ ಹೋತಿ। ಮಜ್ಝಿಮೋತಿ ಪರಿಭೋಗಮಜ್ಝಿಮೋ। ಸೋ ಹಿ ನವಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಿಣ್ಣಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಮಜ್ಝೇ ಪರಿಭೋಗಕಾಲೇಪಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಚ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚ ಅಪ್ಪಗ್ಘೋಯೇವ ಚ ಹೋತಿ। ಅತಿಬಹುಂ ಅಗ್ಘನ್ತೋ ಅಡ್ಢಂ ಅಗ್ಘತಿ। ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಪನ ಅಡ್ಢಮಾಸಕಂ ವಾ ಕಾಕಣಿಕಂ ವಾ ಅಗ್ಘತಿ। ಉಕ್ಖಲಿಪರಿಮಜ್ಜನನ್ತಿ ಕಾಳುಕ್ಖಲಿಪರಿಪುಞ್ಛನಂ।
116. Potthakūpamesu – yāya upamāya te potthakūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo potthakātiādi vuttaṃ. Tattha navoti navavāyimo. Potthakoti sāṇavākasāṭako. Dubbaṇṇoti vivaṇṇo. Dukkhasamphassoti kharasamphasso. Appagghoti atibahuṃ agghanto kahāpaṇagghanako hoti. Majjhimoti paribhogamajjhimo. So hi navabhāvaṃ atikkamitvā jiṇṇabhāvaṃ appatto majjhe paribhogakālepi dubbaṇṇo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti. Atibahuṃ agghanto aḍḍhaṃ agghati. Jiṇṇakāle pana aḍḍhamāsakaṃ vā kākaṇikaṃ vā agghati. Ukkhaliparimajjananti kāḷukkhaliparipuñchanaṃ.
ನವೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಜಾತಿಯಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸೋಪಿ ನವೋಯೇವ। ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯಾತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೇನಪಿ ಗುಣವಣ್ಣೇನಪಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಾಯ। ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಿತ್ತೇಜತಾಯ ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಗುಣವಣ್ಣೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಯೇ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ಖೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಾ ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ವಾ ಏತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸೇವನ್ತಿ। ತೇಸಂ ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಛ ಸತ್ಥಾರೇ ಸೇವನ್ತಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಯ, ದೇವದತ್ತಂ ಸೇವನ್ತಾನಂ ಕೋಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ತಂ ಸೇವನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಹೋತಿ। ಮಜ್ಝಿಮೋತಿ ಪಞ್ಚವಸ್ಸಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನವವಸ್ಸಕಾಲಾ ಮಜ್ಝಿಮೋ ನಾಮ। ಥೇರೋತಿ ದಸವಸ್ಸಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಥೇರೋ ನಾಮ। ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏವಂ ವದನ್ತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಯ್ಹನ್ತಿ ತುಯ್ಹಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಭಣಿತೇನ ಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾರೂಪನ್ತಿ ತಥಾಜಾತಿಕಂ ತಥಾಸಭಾವಂ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ।
Navoti upasampadāya pañcavassakālato heṭṭhā jātiyā saṭṭhivassopi navoyeva. Dubbaṇṇatāyāti sarīravaṇṇenapi guṇavaṇṇenapi dubbaṇṇatāya. Dussīlassa hi parisamajjhe nisinnassa nittejatāya sarīravaṇṇopi na sampajjati, guṇavaṇṇe vattabbameva natthi. Ye kho panassāti ye kho pana tassa upaṭṭhākā vā ñātimittādayo vā etaṃ puggalaṃ sevanti. Tesaṃ tanti tesaṃ puggalānaṃ cha satthāre sevantānaṃ micchādiṭṭhikānaṃ viya, devadattaṃ sevantānaṃ kokālikādīnaṃ viya ca taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Majjhimoti pañcavassakālato paṭṭhāya yāva navavassakālā majjhimo nāma. Theroti dasavassakālato paṭṭhāya thero nāma. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa bhaṇitena ko atthoti vuttaṃ hoti. Tathārūpanti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ ukkhepanīyakammassa kāraṇabhūtaṃ.
೧೧೭. ಕಾಸಿಕವತ್ಥೂಪಮೇಸು – ಕಾಸಿಕವತ್ಥಂ ನಾಮ ತಯೋ ಕಪ್ಪಾಸಂಸೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕನ್ತಿತಸುತ್ತೇನ ವಾಯಿತಂ ಸುಖುಮವತ್ಥಂ। ತಂ ನವವಾಯಿಮಂ ಅನಗ್ಘಂ ಹೋತಿ। ಪರಿಭೋಗಮಜ್ಝಿಮಂ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗ್ಘತಿ। ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಪನ ಅಟ್ಠಪಿ ದಸಪಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗ್ಘತಿ।
117. Kāsikavatthūpamesu – kāsikavatthaṃ nāma tayo kappāsaṃsū gahetvā kantitasuttena vāyitaṃ sukhumavatthaṃ. Taṃ navavāyimaṃ anagghaṃ hoti. Paribhogamajjhimaṃ vīsampi tiṃsampi sahassāni agghati. Jiṇṇakāle pana aṭṭhapi dasapi sahassāni agghati.
ತೇಸಂ ತಂ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಸೇವನ್ತಾನಂ ವಿಯ ತಂ ಸೇವನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಹಿ ಏಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ಮುಚ್ಚನಕಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೇ ಅವಸೇಸೇ ಚ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಗ್ಗಂ ಗತಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ। ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಂ ಪಟಿಪನ್ನಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿಯೇವ। ಆಧೇಯ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಸ್ಸ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ತಂ ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ವಚನಂ ಯಥಾ ಗನ್ಧಕರಣ್ಡಕೇ ಕಾಸಿಕವತ್ಥಂ ಆಧಾತಬ್ಬತಂ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಹದಯೇ ಚ ಆಧಾತಬ್ಬತಂ ಠಪೇತಬ್ಬತಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tesaṃtaṃ hotīti tesaṃ sammāsambuddhādayo sevantānaṃ viya taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti. Sammāsambuddhañhi ekaṃ nissāya yāvajjakālā muccanakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Tathā sāriputtattheramahāmoggallānatthere avasese ca asītimahāsāvake nissāya saggaṃ gatasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Yāvajjakālā tesaṃ diṭṭhānugatiṃ paṭipannasattānampi pamāṇaṃ natthiyeva. Ādheyyaṃ gacchatīti tassa mahātherassa taṃ atthanissitaṃ vacanaṃ yathā gandhakaraṇḍake kāsikavatthaṃ ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati, evaṃ uttamaṅge sirasmiṃ hadaye ca ādhātabbataṃ ṭhapetabbatampi gacchati. Sesamettha heṭṭhā vuttānusāreneva veditabbaṃ.
೧೧೮. ಸುಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾದೀಸು – ಸುಖೇನ ಪಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಸುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ। ಉದ್ಧತೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಉನ್ನಳೋತಿ ಉಗ್ಗತನಳೋ; ತುಚ್ಛಮಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಪಲೋತಿ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾದಿನಾ ಚಾಪಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಮುಖರೋತಿ ಮುಖಖರೋ। ವಿಕಿಣ್ಣವಾಚೋತಿ ಅಸಂಯತವಚನೋ। ಅಸಮಾಹಿತೋತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾರಹಿತೋ। ವಿಬ್ಭನ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಭನ್ತಚಿತ್ತೋ, ಭನ್ತಗಾವೀಭನ್ತಮಿಗೀಸಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ। ಪಾಕಟಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ವಿವಟಿನ್ದ್ರಿಯೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘ಸುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪರಿತ್ತಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ; ಏವಮೇವ ಇಮೇಹಿ ಅಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ। ತೇನೇಸ ‘ಸುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’ತಿ ವುತ್ತೋ।
118. Suppameyyādīsu – sukhena pametabboti suppameyyo. Idhāti imasmiṃ sattaloke. Uddhatoti uddhaccena samannāgato. Unnaḷoti uggatanaḷo; tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitoti attho. Capaloti pattamaṇḍanādinā cāpallena samannāgato. Mukharoti mukhakharo. Vikiṇṇavācoti asaṃyatavacano. Asamāhitoti cittekaggatārahito. Vibbhantacittoti bhantacitto, bhantagāvībhantamigīsappaṭibhāgo. Pākaṭindriyoti vivaṭindriyo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘suppameyyo’ti vuccati. Yathā hi parittassa udakassa sukhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi aguṇaṅgehi samannāgatassa sukhena pamāṇaṃ gayhati. Tenesa ‘suppameyyo’ti vutto.
೧೧೯. ದುಕ್ಖೇನ ಪಮೇತಬ್ಬೋತಿ ದುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ। ಅನುದ್ಧತಾದೀನಿ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘ದುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದುಕ್ಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ; ಏವಮೇವ ಇಮೇಹಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ದುಕ್ಖೇನ ಪಮಾಣಂ ಗಯ್ಹತಿ। ತಾದಿಸೋ ‘ಅನಾಗಾಮೀ ನು ಖೋ, ಖೀಣಾಸವೋ ನು ಖೋ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನೇಸ ‘ದುಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’ತಿ ವುತ್ತೋ।
119. Dukkhena pametabboti duppameyyo. Anuddhatādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘duppameyyo’ti vuccati. Yathā hi mahāsamuddassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi guṇaṅgehi samannāgatassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati. Tādiso ‘anāgāmī nu kho, khīṇāsavo nu kho’ti vattabbataṃ gacchati, tenesa ‘duppameyyo’ti vutto.
೧೨೦. ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಮೇತುನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಆಕಾಸಸ್ಸ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ, ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ। ತೇನೇಸ ‘ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’ತಿ ವುತ್ತೋ।
120. Na sakkā pametunti appameyyo. Yathā hi ākāsassa na sakkā pamāṇaṃ gahetuṃ, evaṃ khīṇāsavassa. Tenesa ‘appameyyo’ti vutto.
೧೨೧. ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾದೀಸು – ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋತಿ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ। ನ ಭಜಿತಬ್ಬೋತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯಿತಬ್ಬೋ। ನ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬೋತಿ ನ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದನವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಾಸಿತಬ್ಬೋ। ಹೀನೋ ಹೋತಿ ಸೀಲೇನಾತಿಆದೀಸು ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಹೀನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ । ಯೋ ಹಿ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖತಿ, ಸೋ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖನ್ತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ। ಯೋ ಪನ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖತಿ, ಸೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ರಕ್ಖನ್ತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುದ್ದಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುಕಮ್ಪಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುದ್ದಯಞ್ಚ ಅನುಕಮ್ಪಞ್ಚ। ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಏವ ಹಿ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ। ಅನುದ್ದಯಾನುಕಮ್ಪಾವಸೇನ ಪನ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
121. Na sevitabbādīsu – na sevitabboti na upasaṅkamitabbo. Na bhajitabboti na allīyitabbo. Na payirupāsitabboti na santike nisīdanavasena punappunaṃ upāsitabbo. Hīnohoti sīlenātiādīsu upādāyupādāya hīnatā veditabbā . Yo hi pañca sīlāni rakkhati, so dasa sīlāni rakkhantena na sevitabbo. Yo pana dasa sīlāni rakkhati, so catupārisuddhisīlaṃ rakkhantena na sevitabbo. Aññatra anuddayā aññatra anukampāti ṭhapetvā anuddayañca anukampañca. Attano atthāya eva hi evarūpo puggalo na sevitabbo. Anuddayānukampāvasena pana taṃ upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
೧೨೨. ಸದಿಸೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮಾನೋ ಹೋತಿ। ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತಾನಂ ಸತನ್ತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮಾನಭಾವಂ ಗತಾನಂ ಸನ್ತಾನಂ। ಸೀಲಕಥಾ ಚ ನೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಸೀಲಾನಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸೀಲಮೇವ ಆರಬ್ಭ ಕಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸಾ ಚ ನೋ ಫಾಸು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಾ ಚ ಸೀಲಕಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಸುಖವಿಹಾರೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸಾ ಚ ನೋ ಪವತ್ತಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಾ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕಥಾ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನ ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ। ದ್ವೀಸು ಹಿ ಸೀಲವನ್ತೇಸು ಏಕೇನ ಸೀಲಸ್ಸ ವಣ್ಣೇ ಕಥಿತೇ ಇತರೋ ಅನುಮೋದತಿ; ತೇನ ತೇಸಂ ಕಥಾ ಫಾಸು ಚೇವ ಹೋತಿ, ಪವತ್ತಿನೀ ಚ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ದುಸ್ಸೀಲೇ ಸತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ಸೀಲಕಥಾ ದುಕ್ಕಥಾತಿ ನೇವ ಸೀಲಕಥಾ ಹೋತಿ, ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ನ ಪವತ್ತಿನೀ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದ್ವೇ ಹಿ ಸಮಾಧಿಲಾಭಿನೋ ಸಮಾಧಿಕಥಂ, ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾ, ರತ್ತಿಂ ವಾ ದಿವಸಂ ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮ್ಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ।
122. Sadiso hotīti samāno hoti. Sīlasāmaññagatānaṃ satanti sīlena samānabhāvaṃ gatānaṃ santānaṃ. Sīlakathā ca no bhavissatīti evaṃ samānasīlānaṃ amhākaṃ sīlameva ārabbha kathā bhavissati. Sā ca no phāsu bhavissatīti sā ca sīlakathā amhākaṃ phāsuvihāro sukhavihāro bhavissati. Sā ca no pavattinī bhavissatīti sā ca amhākaṃ kathā divasampi kathentānaṃ pavattinī bhavissati, na paṭihaññissati. Dvīsu hi sīlavantesu ekena sīlassa vaṇṇe kathite itaro anumodati; tena tesaṃ kathā phāsu ceva hoti, pavattinī ca. Ekasmiṃ pana dussīle sati dussīlassa sīlakathā dukkathāti neva sīlakathā hoti, na phāsu hoti, na pavattinī. Samādhipaññākathāsupi eseva nayo. Dve hi samādhilābhino samādhikathaṃ, sappaññā ca paññākathaṃ kathentā, rattiṃ vā divasaṃ vā atikkantampi na jānanti.
೧೨೩. ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಕ್ಕಾರಞ್ಚೇವ ಗರುಕಾರಞ್ಚ ಕರಿತ್ವಾ। ಅಧಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಅತಿರೇಕೋ ಹೋತಿ। ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಸೀಲರಾಸಿಂ। ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಂ ಅತಿರೇಕಸೀಲಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅಪರಿಪೂರಂ ಸೀಲರಾಸಿಂ ಪರಿಪೂರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯೇ ಅನುಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯೇ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮೇ ಸೇವನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ನಾಮ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
123. Sakkatvā garuṃ katvāti sakkārañceva garukārañca karitvā. Adhiko hotīti atireko hoti. Sīlakkhandhanti sīlarāsiṃ. Paripūressāmīti taṃ atirekasīlaṃ puggalaṃ nissāya attano aparipūraṃ sīlarāsiṃ paripūraṃ karissāmi. Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti ettha sīlassa asappāye anupakāradhamme vajjetvā sappāye upakāradhamme sevanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sīlakkhandhaṃ paññāya anuggaṇhāti nāma. Samādhipaññākkhandhesupi eseva nayo.
೧೨೪. ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾದೀಸು – ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಗೂಥಂ ವಿಯ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ಅಥ ಖೋ ನನ್ತಿ ಅಥ ಖೋ ಅಸ್ಸ। ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಥಾಸದ್ದೋ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗೂಥಕೂಪೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗೂಥಕೂಪೇ ಪತಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಧಮನೀಅಹಿ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಪುಗ್ಗಲೋ। ಗುಥಕೂಪತೋ ಉದ್ಧರಿಯಮಾನೇನ ತೇನ ಅಹಿನಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಆರುಳ್ಹೇನಾಪಿ ಅದಟ್ಠಭಾವೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಸೇವಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಯ ಕಾರಣಭಾವೋ ಸರೀರಂ ಗೂಥೇನ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅಹಿನೋ ಗತಕಾಲೋ ವಿಯ ದುಸ್ಸೀಲಂ ಸೇವಮಾನಸ್ಸ ಪಾಪಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮನಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
124. Jigucchitabbādīsu – jigucchitabboti gūthaṃ viya jigucchitabbo. Atha kho nanti atha kho assa. Kittisaddoti kathāsaddo. Evamevanti ettha gūthakūpo viya dussīlyaṃ daṭṭhabbaṃ. Gūthakūpe patitvā ṭhito dhamanīahi viya dussīlapuggalo. Guthakūpato uddhariyamānena tena ahinā purisassa sarīraṃ āruḷhenāpi adaṭṭhabhāvo viya dussīlaṃ sevamānassāpi tassa kiriyāya kāraṇabhāvo sarīraṃ gūthena makkhetvā ahino gatakālo viya dussīlaṃ sevamānassa pāpakittisaddassa abbhuggamanakālo veditabbo.
೧೨೫. ತಿನ್ದುಕಾಲಾತನ್ತಿ ತಿನ್ದುಕರುಕ್ಖಅಲಾತಂ। ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಚಿಚ್ಚಿಟಾಯತೀತಿ ತಞ್ಹಿ ಝಾಯಮಾನಂ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಪಪಟಿಕಾಯೋ ಮುಞ್ಚನ್ತಂ ಚಿಚ್ಚಿಟಾಯತಿ ಚಿಟಿಚಿಟಾತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ। ಘಟ್ಟಿತಂ ಪನ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏವಮೇವಂ ಕೋಧನೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಪಿ ಉದ್ಧತೋ ಚಣ್ಡಿಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಚರತಿ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಪನ ವಚನಂ ವುತ್ತಕಾಲೇ ‘ಮಾದಿಸಂ ನಾಮ ಏವಂ ವದತೀ’ತಿ ಅತಿರೇಕತರಂ ಉದ್ಧತೋ ಚಣ್ಡಿಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಚರತಿ। ಗೂಥಕೂಪೋತಿ ಗೂಥಪುಣ್ಣಕೂಪೋ, ಗೂಥರಾಸಿಯೇವ ವಾ। ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕೋಧನೋ ಅತಿಸೇವಿಯಮಾನೋಪಿ ಅತಿಉಪಸಙ್ಕಮಿಯಮಾನೋಪಿ ಕುಜ್ಝತಿಯೇವ, ‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’ತಿ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಕುಜ್ಝತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ವಿಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ಹಿ ಪಲಾಲಗ್ಗಿಂ ಅತಿಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಝಾಯತಿ। ಯೋ ಅತಿಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಪ್ಪತಿ, ತಸ್ಸ ಸೀತಂ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ। ಅನುಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಪಟಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇನ ತಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸೀತಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ಕಾಯೋಪಿ ನ ಡಯ್ಹತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ವಿಯ ಕೋಧನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೇನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ನ ಭಜಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬೋ।
125. Tindukālātanti tindukarukkhaalātaṃ. Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti tañhi jhāyamānaṃ pakatiyāpi papaṭikāyo muñcantaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāti saddaṃ karoti. Ghaṭṭitaṃ pana adhimattaṃ karotīti attho. Evamevanti evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ vuttakāle ‘mādisaṃ nāma evaṃ vadatī’ti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati. Gūthakūpoti gūthapuṇṇakūpo, gūtharāsiyeva vā. Opammasaṃsandanaṃ panettha purimanayeneva veditabbaṃ. Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti yasmā kodhano atiseviyamānopi atiupasaṅkamiyamānopi kujjhatiyeva, ‘kiṃ iminā’ti paṭikkamantopi kujjhatiyeva, tasmā palālaggi viya ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yo hi palālaggiṃ atiupasaṅkamitvā tappati, tassa sarīraṃ jhāyati. Yo atipaṭikkamitvā tappati, tassa sītaṃ na vūpasammati. Anupasaṅkamitvā apaṭikkamitvā pana majjhattabhāvena tappentassa sītaṃ vūpasammati, kāyopi na ḍayhati. Tasmā palālaggi viya kodhano puggalo majjhattabhāvena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo, na bhajitabbo, na payirupāsitabbo.
೧೨೬. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋತಿ ಸುಚಿಮಿತ್ತೋ। ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯೋತಿ ಸುಚಿಸಹಾಯೋ। ಸಹಾಯೋತಿ ಸಹಗಾಮೀ ಸದ್ಧಿಂಚರೋ। ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಸು ಸುಚಿಪುಗ್ಗಲೇಸು ಸಮ್ಪವಙ್ಕೋ, ತನ್ನಿನ್ನತಪ್ಪೋಣತಪ್ಪಬ್ಭಾರಮಾನಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
126. Kalyāṇamittoti sucimitto. Kalyāṇasahāyoti sucisahāyo. Sahāyoti sahagāmī saddhiṃcaro. Kalyāṇasampavaṅkoti kalyāṇesu sucipuggalesu sampavaṅko, tanninnatappoṇatappabbhāramānasoti attho.
೧೨೭. ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿಆದೀಸು – ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋತಿ ಏತೇ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾನಿ, ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನಿ, ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ, ತೇಸಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನತೋ ಯಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಚ ವುಟ್ಠಾನತೋ ಸೀಲೇಸು ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರಿಪೂರಂ ಸಮತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ‘ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಮಾಧಿಪಾರಿಬನ್ಧಕಾನಂ ಪನ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾನಂ, ಪಞ್ಞಾಪಾರಿಬನ್ಧಕಸ್ಸ ಚ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಅಸಮೂಹತತ್ತಾ, ಸಮಾಧಿಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವೇನ್ತಾಪಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಯಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ಮತ್ತಸೋ ಪಮಾಣೇನ ಪದೇಸಮತ್ತಮೇವ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರಿನೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಇತರೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸು ನಯೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
127. Sīlesu paripūrakārītiādīsu – sīlesu paripūrakārinoti ete ariyasāvakā yāni tāni maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, ādibrahmacariyakāni, pārājikasaṅkhātāni cattāri mahāsīlasikkhāpadāni, tesaṃ avītikkamanato yāni khuddānukhuddakāni āpajjanti, tehi ca vuṭṭhānato sīlesu yaṃ kattabbaṃ, taṃ paripūraṃ samattaṃ karontīti ‘sīlesu paripūrakārino’ti vuccanti. Samādhipāribandhakānaṃ pana kāmarāgabyāpādānaṃ, paññāpāribandhakassa ca saccapaṭicchādakassa mohassa asamūhatattā, samādhiṃ paññañca bhāventāpi samādhipaññāsu yaṃ kattabbaṃ taṃ mattaso pamāṇena padesamattameva karontīti samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti vuccanti. Iminā upāyena itaresupi dvīsu nayesu attho veditabbo.
ತತ್ರಾಯಂ ಅಪರೋಪಿ ಸುತ್ತನ್ತನಯೋ –
Tatrāyaṃ aparopi suttantanayo –
‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ। ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ತಾನಿ ಆಪಜ್ಜತಿಪಿ, ವುಟ್ಠಾತಿಪಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ ಹಿ ಮೇತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾ। ಯಾನಿ ಚ ಖೋ ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸಾರುಪ್ಪಾನಿ, ತತ್ಥ ಧುವಸೀಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಠಿತಸೀಲೋ ಚ, ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು। ಸೋ ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮೋ ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ। ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು…ಪೇ॰… ಸೋ ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ, ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ; ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರೋತಿ। ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಮತ್ತಸೋ ಕಾರೀ। ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ…ಪೇ॰… ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು। ಸೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ…ಪೇ॰… ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ। ಇಧ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ , ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ। ಸೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ…ಪೇ॰… ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು। ಸೋ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ॰… ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭)।
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ mattaso kārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjatipi, vuṭṭhātipi. Taṃ kissa hetu? Na hi mettha, bhikkhave, abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyakāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti, ṭhitasīlo ca, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti, avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu…pe… so tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā, rāgadosamohānaṃ tanuttā, sakadāgāmī hoti; sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ…pe… anāvattidhammo tasmā lokā. Idha pana, bhikkhave , bhikkhu sīlesu paripūrakārī, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā…pe… upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 3.87).
೧೩೦. ಸತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸೇ – ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಪಹಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಜನೇಸು। ತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ತೇನ ಪಞ್ಞಾಪನೇನ ಸೋ ಸತ್ಥಾ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಲಾಭೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯವಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸತ್ಥಾ ತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ತೇನ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೇನ ಪಞ್ಞಾಪನೇನ ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಸತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾ ರೂಪಭವಂ ವಕ್ಖನ್ತಿ। ರೂಪಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾ ಅರೂಪಭವಂ ವಕ್ಖನ್ತಿ। ವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ವಕ್ಖನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾ ‘ಏವಂ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯುಂ’, ನೋ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಕಾಮಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಹಾನಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಞಪೇತಿ । ರೂಪವೇದನಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ಪಹಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಇಮೇ ತಯೋ ಸತ್ಥಾರೋತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಜನಾ ಬಾಹಿರಕಾ, ಏಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತಯೋ ಸತ್ಥಾರೋ ನಾಮ।
130. Satthāraniddese – pariññaṃ paññapetīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti. Tatrāti tesu tīsu janesu. Tena daṭṭhabboti tena paññāpanena so satthā rūpāvacarasamāpattiyā lābhīti daṭṭhabboti attho. Dutiyavārepi eseva nayo. Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabboti tena titthiyehi asādhāraṇena paññāpanena ayaṃ tatiyo satthā sabbaññubuddho daṭṭhabbo. Titthiyā hi kāmānaṃ pariññaṃ paññapentā rūpabhavaṃ vakkhanti. Rūpānaṃ pariññaṃ paññapentā arūpabhavaṃ vakkhanti. Vedanānaṃ pariññaṃ paññapentā asaññabhavaṃ vakkhanti. Sammā paññapentā ‘evaṃ paññapeyyuṃ’, no ca sammā paññapetuṃ sakkonti. Sammāsambuddho pana kāmānaṃ pariññaṃ pahānaṃ anāgāmimaggena paññapeti . Rūpavedanānaṃ pariññaṃ pahānaṃ arahattamaggena paññapeti. Ime tayo satthāroti ime dve janā bāhirakā, eko sammāsambuddhoti – imasmiṃ loke tayo satthāro nāma.
೧೩೧. ದುತಿಯೇ ಸತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸೇ – ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ। ಅತ್ತಾನಂ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ನಾಮೇಕೋ ಅತ್ಥಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಭೂತತೋ ಥಿರತೋ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಞ್ಚಾತಿ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಏವಮೇವ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
131. Dutiye satthāraniddese – diṭṭhe ceva dhammeti imasmiṃ attabhāve. Attānaṃ saccato thetato paññapetīti ‘‘attā nāmeko atthi nicco dhuvo sassato’’ti bhūtato thirato paññapeti. Abhisamparāyañcāti aparasmiṃ attabhāve evameva paññapeti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbanti.
ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।
Tikaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಾಳಿ • Puggalapaññattipāḷi / ೩. ತಿಕಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ • 3. Tikapuggalapaññatti
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೩. ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೩. ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
