| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
3. තිකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
3. Tikaniddesavaṇṇanā
91. තිකනිද්‌දෙසෙ – දුස්‌සීලොති නිස්‌සීලො. පාපධම්‌මොති ලාමකධම්‌මො. සීලවිපත්‌තියා වා දුස්‌සීලො, දිට්‌ඨිවිපත්‌තියා පාපධම්‌මො . කායවචීසංවරභෙදෙන දුස්‌සීලො, සෙසසංවරභෙදෙන පාපධම්‌මො. අසුද්‌ධපයොගතාය දුස්‌සීලො, අසුද්‌ධාසයතාය පාපධම්‌මො. කුසලසීලවිරහෙන දුස්‌සීලො; අකුසලසීලසමන්‌නාගමෙන පාපධම්‌මො. අසුචීති අසුචීහි කායකම්‌මාදීහි සමන්‌නාගතො. සඞ්‌කස්‌සරසමාචාරොති සඞ්‌කාය පරෙහි සරිතබ්‌බසමාචාරො. කිඤ්‌චිදෙව අසාරුප්‌පං දිස්‌වා ‘ඉදං ඉමිනා කතං භවිස්‌සතී’ති එවං පරෙහි ආසඞ්‌කනීයසමාචාරො, අත්‌තනොයෙව වා සඞ්‌කාය සරිතබ්‌බසමාචාරො – සාසඞ්‌කසමාචාරොති අත්‌ථො. තස්‌ස හි දිවාට්‌ඨානාදීසු සන්‌නිපතිත්‌වා කිඤ්‌චිදෙව මන්‌තයන්‌තෙ භික්‌ඛූ දිස්‌වා ‘ඉමෙ එකතො හුත්‌වා මන්‌තෙන්‌ති, කච්‌චි නු ඛො මයා කතකම්‌මං ජානිත්‌වා මන්‌තෙන්‌තී’ති එවං සාසඞ්‌කසමාචාරො හොති.
91. Tikaniddese – dussīloti nissīlo. Pāpadhammoti lāmakadhammo. Sīlavipattiyā vā dussīlo, diṭṭhivipattiyā pāpadhammo . Kāyavacīsaṃvarabhedena dussīlo, sesasaṃvarabhedena pāpadhammo. Asuddhapayogatāya dussīlo, asuddhāsayatāya pāpadhammo. Kusalasīlavirahena dussīlo; akusalasīlasamannāgamena pāpadhammo. Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato. Saṅkassarasamācāroti saṅkāya parehi saritabbasamācāro. Kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’ti evaṃ parehi āsaṅkanīyasamācāro, attanoyeva vā saṅkāya saritabbasamācāro – sāsaṅkasamācāroti attho. Tassa hi divāṭṭhānādīsu sannipatitvā kiñcideva mantayante bhikkhū disvā ‘ime ekato hutvā mantenti, kacci nu kho mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’ti evaṃ sāsaṅkasamācāro hoti.
පටිච්‌ඡන්‌නකම්‌මන්‌තොති පටිච්‌ඡාදෙතබ්‌බයුත්‌තකෙන පාපකම්‌මෙන සමන්‌නාගතො. අස්‌සමණො සමණපටිඤ්‌ඤොති අස්‌සමණො හුත්‌වාව සමණපතිරූපකතාය ‘සමණො අහ’න්‌ති එවං පටිඤ්‌ඤො. අබ්‍රහ්‌මචාරී බ්‍රහ්‌මචාරිපටිඤ්‌ඤොති අඤ්‌ඤෙ බ්‍රහ්‌මචාරිනො සුනිවත්‌ථෙ සුපාරුතෙ සුම්‌භකපත්‌තධරෙ ගාමනිගමජනපදරාජධානීසු පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා ජීවිකං කප්‌පෙන්‌තෙ දිස්‌වා සයම්‌පි තාදිසෙන ආකාරෙන තථා පටිපජ්‌ජනතො ‘අහං බ්‍රහ්‌මචාරී’ති පටිඤ්‌ඤං දෙන්‌තො විය හොති. ‘අහං භික්‌ඛූ’ති වත්‌වා උපොසථග්‌ගාදීනි පවිසන්‌තො පන බ්‍රහ්‌මචාරිපටිඤ්‌ඤො හොතියෙව, තථා සඞ්‌ඝිකං ලාභං ගණ්‌හන්‌තො. අන්‌තොපූතීති පූතිනා කම්‌මෙන අන්‌තො අනුපවිට්‌ඨො, නිග්‌ගුණතාය වා ගුණසාරවිරහිතත්‌තා අන්‌තොපූති. අවස්‌සුතොති රාගාදීහි තින්‌තො. කසම්‌බුජාතොති සඤ්‌ජාතරාගාදිකචවරො. අථ වා කසම්‌බු වුච්‌චති තින්‌තකුණපගතං කසටඋදකං. ඉමස්‌මිඤ්‌ච සාසනෙ දුස්‌සීලො නාම ජිගුච්‌ඡනීයත්‌තා තින්‌තකුණපකසටඋදකසදිසො. තස්‌මා කසම්‌බු විය ජාතොති කසම්‌බුජාතො.
Paṭicchannakammantoti paṭicchādetabbayuttakena pāpakammena samannāgato. Assamaṇo samaṇapaṭiññoti assamaṇo hutvāva samaṇapatirūpakatāya ‘samaṇo aha’nti evaṃ paṭiñño. Abrahmacārī brahmacāripaṭiññoti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamajanapadarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘ahaṃ brahmacārī’ti paṭiññaṃ dento viya hoti. ‘Ahaṃ bhikkhū’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto. Antopūtīti pūtinā kammena anto anupaviṭṭho, nigguṇatāya vā guṇasāravirahitattā antopūti. Avassutoti rāgādīhi tinto. Kasambujātoti sañjātarāgādikacavaro. Atha vā kasambu vuccati tintakuṇapagataṃ kasaṭaudakaṃ. Imasmiñca sāsane dussīlo nāma jigucchanīyattā tintakuṇapakasaṭaudakasadiso. Tasmā kasambu viya jātoti kasambujāto.
තස්‌ස න එවං හොතීති කස්‌මා න හොති? යත්‌ථ පතිට්‌ඨිතෙන සක්‌කා භවෙය්‍ය අරහත්‌තං ලද්‌ධුං, තස්‌සා පතිට්‌ඨාය භින්‌නත්‌තා. යථා හි චණ්‌ඩාලකුමාරකස්‌ස ‘අසුකො නාම ඛත්‌තියකුමාරො රජ්‌ජෙ අභිසිත්‌තො’ති සුත්‌වාපි, යස්‌මිං කුලෙ පච්‌චාජාතා අභිසෙකං පාපුණන්‌ති, තස්‌මිං කුලෙ අපච්‌චාජාතත්‌තා න එවං හොති – ‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි සො ඛත්‌තියකුමාරො විය අභිසෙකං පාපුණෙය්‍ය’න්‌ති; එවමෙව දුස්‌සීලස්‌ස ‘අසුකො නාම භික්‌ඛු අරහත්‌තං පත්‌තො’ති සුත්‌වාපි, යස්‌මිං සීලෙ පතිට්‌ඨිතෙන අරහත්‌තං පත්‌තබ්‌බං, තස්‌ස අභාවතො ‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි සො සීලවා විය අරහත්‌තං පාපුණෙය’න්‌ති න එවං හොති. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො අරහත්‌තාසාය අභාවා නිරාසොති වුච්‌චති.
Tassa na evaṃ hotīti kasmā na hoti? Yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ laddhuṃ, tassā patiṭṭhāya bhinnattā. Yathā hi caṇḍālakumārakassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāpi, yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ kule apaccājātattā na evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi so khattiyakumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti; evameva dussīlassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāpi, yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassa abhāvato ‘kudāssu nāmāhampi so sīlavā viya arahattaṃ pāpuṇeya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya abhāvā nirāsoti vuccati.
92. තස්‌ස එවං හොතීති කස්‌මා හොති? යස්‌මිං පතිට්‌ඨිතෙන සක්‌කා භවෙය්‍ය අරහත්‌තං පාපුණිතුං, තස්‌සා පතිට්‌ඨාය ථිරත්‌තා. යථා හි සුජාතස්‌ස ඛත්‌තියකුමාරස්‌ස ‘අසුකො නාම ඛත්‌තියකුමාරො රජ්‌ජෙ අභිසිත්‌තො’ති සුත්‌වාව යස්‌මිං කුලෙ පච්‌චාජාතා අභිසෙකං පාපුණන්‌ති, තස්‌මිං පච්‌චාජාතස්‌ස එවං හොති – ‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි, සො කුමාරො විය අභිසෙකං පාපුණෙය්‍ය’න්‌ති එවමෙව සීලවතො ‘අසුකො නාම භික්‌ඛු අරහත්‌තං පත්‌තො’ති සුත්‌වාව යස්‌මිං සීලෙ පතිට්‌ඨිතෙන අරහත්‌තං පත්‌තබ්‌බං, තස්‌සා පතිට්‌ඨාය ථිරත්‌තා – ‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි සො භික්‌ඛු විය අරහත්‌තං පාපුණෙය්‍ය’න්‌ති එවං හොති. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො ආසංසො නාම වුච්‌චති. සො හි අරහත්‌තං ආසංසති පත්‌ථෙතීති ආසංසො.
92. Tassa evaṃ hotīti kasmā hoti? Yasmiṃ patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ pāpuṇituṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā. Yathā hi sujātassa khattiyakumārassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāva yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ paccājātassa evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi, so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti evameva sīlavato ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāva yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āsaṃso nāma vuccati. So hi arahattaṃ āsaṃsati patthetīti āsaṃso.
93. යා හිස්‌ස පුබ්‌බෙ අවිමුත්‌තස්‌සාති යා තස්‌ස ඛීණාසවස්‌ස පුබ්‌බෙ අරහත්‌තවිමුත්‌තියා අවිමුත්‌තස්‌ස විමුත්‌තාසා අහොසි, සා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධා, තස්‌මා න එවං හොති. යථා හි අභිසිත්‌තස්‌ස ඛත්‌තියස්‌ස ‘අසුකො නාම ඛත්‌තියකුමාරො රජ්‌ජෙ අභිසිත්‌තො’ති සුත්‌වා එකස්‌ස රඤ්‌ඤො ද්‌වින්‌නං රජ්‌ජාභිසෙකානං ද්‌වින්‌නං සෙතච්‌ඡත්‌තානං අභාවා න එවං හොති – ‘‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි සො කුමාරො විය අභිසෙකං පාපුණෙය්‍ය’’න්‌ති; එවමෙව ඛීණාසවස්‌ස ‘අසුකො නාම භික්‌ඛු අරහත්‌තං පත්‌තො’ති සුත්‌වා, ද්‌වින්‌නං අරහත්‌තානං අභාවා – ‘කුදාස්‌සු නාමාහම්‌පි සො භික්‌ඛු විය අරහත්‌තං පාපුණෙය්‍ය’න්‌ති න එවං හොති. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො අරහත්‌තාසාය විගතත්‌තා විගතාසොති වුච්‌චති.
93. Yā hissa pubbe avimuttassāti yā tassa khīṇāsavassa pubbe arahattavimuttiyā avimuttassa vimuttāsā ahosi, sā paṭippassaddhā, tasmā na evaṃ hoti. Yathā hi abhisittassa khattiyassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvā ekassa rañño dvinnaṃ rajjābhisekānaṃ dvinnaṃ setacchattānaṃ abhāvā na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’’nti; evameva khīṇāsavassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvā, dvinnaṃ arahattānaṃ abhāvā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti na evaṃ hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya vigatattā vigatāsoti vuccati.
94. ගිලානූපමනිද්‌දෙසෙ – යාය උපමාය තෙ ගිලානූපමාති වුච්‌චන්‌ති, තං තාව උපමං දස්‌සෙතුං තයො ගිලානාතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ සප්‌පායානීති හිතානි වුද්‌ධිකරානි. පතිරූපන්‌ති අනුච්‌ඡවිකං. නෙව වුට්‌ඨාති තම්‌හා ආබාධාති ඉමිනා අතෙකිච්‌ඡෙන වාතාපමාරාදිනා රොගෙන සමන්‌නාගතො නිට්‌ඨප්‌පත්‌තො ගිලානො කථිතො. වුට්‌ඨාති තම්‌හා ආබාධාති ඉමිනා ඛිපිතකච්‌ඡුතිණපුප්‌ඵකජරාදිප්‌පභෙදො අප්‌පමත්‌තකාබාධො කථිතො.
94. Gilānūpamaniddese – yāya upamāya te gilānūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo gilānātiādi vuttaṃ. Tattha sappāyānīti hitāni vuddhikarāni. Patirūpanti anucchavikaṃ. Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā atekicchena vātāpamārādinā rogena samannāgato niṭṭhappatto gilāno kathito. Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā khipitakacchutiṇapupphakajarādippabhedo appamattakābādho kathito.
ලභන්‌තො සප්‌පායානි භොජනානි නො අලභන්‌තොති ඉමිනා පන යෙසං පටිජග්‌ගනෙන ඵාසුකං හොති, සබ්‌බෙපි තෙ ආබාධා කථිතා. එත්‌ථ ච පතිරූපො උපට්‌ඨාකො නාම ගිලානුපට්‌ඨාකඅඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතො පණ්‌ඩිතො දක්‌ඛො අනලසො වෙදිතබ්‌බො.
Labhantosappāyāni bhojanāni no alabhantoti iminā pana yesaṃ paṭijagganena phāsukaṃ hoti, sabbepi te ābādhā kathitā. Ettha ca patirūpo upaṭṭhāko nāma gilānupaṭṭhākaaṅgehi samannāgato paṇḍito dakkho analaso veditabbo.
ගිලානුපට්‌ඨාකො අනුඤ්‌ඤාතොති ‘භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන දාතබ්‌බො’ති අනුඤ්‌ඤාතො. තස්‌මිඤ්‌හි ගිලානෙ අත්‌තනො ධම්‌මතාය යාපෙතුං අසක්‌කොන්‌තෙ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන තස්‌ස භික්‌ඛුනො ‘එකො භික්‌ඛු ච සාමණෙරො ච ඉමං පටිජග්‌ගථා’ති අපලොකෙත්‌වා දාතබ්‌බා. යාව පන තෙ තං පටිජග්‌ගන්‌ති, තාව ගිලානස්‌ස ච තෙසඤ්‌ච ද්‌වින්‌නං යෙනත්‌ථො සබ්‌බං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌සෙව භාරො. අඤ්‌ඤෙපි ගිලානා උපට්‌ඨාතබ්‌බාති ඉතරෙපි ද්‌වෙ ගිලානා උපට්‌ඨාතබ්‌බා. කිං කාරණා? යොපි හි නිට්‌ඨප්‌පත්‌තගිලානො, සො අනුපට්‌ඨියමානො ‘සචෙ මං පටිජග්‌ගෙය්‍යුං, ඵාසුකං මෙ භවෙය්‍ය, න ඛො පන මං පටිජග්‌ගන්‌තී’ති මනොපදොසං කත්‌වා අපායෙ නිබ්‌බත්‌තෙය්‍ය. පටිජග්‌ගියමානස්‌ස පන එවං හොති – ‘භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන යං කත්‌තබ්‌බං තං සබ්‌බං කතං, මය්‌හං පන කම්‌මවිපාකො ඊදිසො’ති සො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ මෙත්‌තං පච්‌චුපට්‌ඨපෙත්‌වා සග්‌ගෙ නිබ්‌බත්‌තති. යො පන අප්‌පමත්‌තකෙන බ්‍යාධිනා සමන්‌නාගතො ලභන්‌තොපි අලභන්‌තොපි වුට්‌ඨාතියෙව, තස්‌ස විනාපි භෙසජ්‌ජෙන වූපසමනකබ්‍යාධි භෙසජ්‌ජෙ කතෙ ඛිප්‌පතරං වූපසම්‌මති. තතො සො බුද්‌ධවචනං වා උග්‌ගණ්‌හිතුං සමණධම්‌මං වා කාතුං සක්‌ඛිස්‌සති. ඉමිනා කාරණෙන අඤ්‌ඤෙපි ගිලානා උපට්‌ඨාතබ්‌බාති වුත්‌තං.
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti ‘bhikkhusaṅghena dātabbo’ti anuññāto. Tasmiñhi gilāne attano dhammatāya yāpetuṃ asakkonte bhikkhusaṅghena tassa bhikkhuno ‘eko bhikkhu ca sāmaṇero ca imaṃ paṭijaggathā’ti apaloketvā dātabbā. Yāva pana te taṃ paṭijagganti, tāva gilānassa ca tesañca dvinnaṃ yenattho sabbaṃ bhikkhusaṅghasseva bhāro. Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti itarepi dve gilānā upaṭṭhātabbā. Kiṃ kāraṇā? Yopi hi niṭṭhappattagilāno, so anupaṭṭhiyamāno ‘sace maṃ paṭijaggeyyuṃ, phāsukaṃ me bhaveyya, na kho pana maṃ paṭijaggantī’ti manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyya. Paṭijaggiyamānassa pana evaṃ hoti – ‘bhikkhusaṅghena yaṃ kattabbaṃ taṃ sabbaṃ kataṃ, mayhaṃ pana kammavipāko īdiso’ti so bhikkhusaṅghe mettaṃ paccupaṭṭhapetvā sagge nibbattati. Yo pana appamattakena byādhinā samannāgato labhantopi alabhantopi vuṭṭhātiyeva, tassa vināpi bhesajjena vūpasamanakabyādhi bhesajje kate khippataraṃ vūpasammati. Tato so buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ samaṇadhammaṃ vā kātuṃ sakkhissati. Iminā kāraṇena aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti vuttaṃ.
නෙව ඔක්‌කමතීති නෙව පවිසති. නියාමං කුසලෙසු ධම්‌මෙසු සම්‌මත්‌තන්‌ති කුසලෙසු ධම්‌මෙසු මග්‌ගනියාමසඞ්‌ඛාතං සම්‌මත්‌තං. ඉමිනා පදපරමො පුග්‌ගලො කථිතො. දුතියවාරෙන උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූ ගහිතො සාසනෙ නාළකත්‌ථෙරසදිසො . බුද්‌ධන්‌තරෙ එකවාරං පච්‌චෙකබුද්‌ධානං සන්‌තිකෙ ඔවාදං ලභිත්‌වා පටිවිද්‌ධපච්‌චෙකබොධිඤාණො ච. තතියවාරෙන විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ පුග්‌ගලො කථිතො. නෙය්‍යො පන තන්‌නිස්‌සිතොව හොති.
Neva okkamatīti neva pavisati. Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu magganiyāmasaṅkhātaṃ sammattaṃ. Iminā padaparamo puggalo kathito. Dutiyavārena ugghaṭitaññū gahito sāsane nāḷakattherasadiso . Buddhantare ekavāraṃ paccekabuddhānaṃ santike ovādaṃ labhitvā paṭividdhapaccekabodhiñāṇo ca. Tatiyavārena vipañcitaññū puggalo kathito. Neyyo pana tannissitova hoti.
ධම්‌මදෙසනා අනුඤ්‌ඤාතාති මාසස්‌ස අට්‌ඨ වාරෙ ධම්‌මකථා අනුඤ්‌ඤාතා. අඤ්‌ඤෙසම්‌පි ධම්‌මො දෙසෙතබ්‌බොති ඉතරෙසම්‌පි ධම්‌මො කථෙතබ්‌බො. කිං කාරණා? පදපරමස්‌ස හි ඉමස්‌මිං අත්‌තභාවෙ ධම්‌මං පටිවිජ්‌ඣිතුං අසක්‌කොන්‌තස්‌සාපි අනාගතෙ පච්‌චයො භවිස්‌සති. යො පන තථාගතස්‌ස රූපදස්‌සනං ලභන්‌තොපි අලභන්‌තොපි ධම්‌මවිනයඤ්‌ච සවනාය ලභන්‌තොපි අලභන්‌තොපි ධම්‌මං අභිසමෙති; සො අලභන්‌තො න තාව අභිසමෙති, ලභන්‌තො පන ඛිප්‌පමෙව අභිසමෙස්‌සතීති ඉමිනා කාරණෙන තෙසං ධම්‌මො දෙසෙතබ්‌බො. තතියස්‌ස පන පුනප්‌පුනං දෙසෙතබ්‌බොව. කායසක්‌ඛිදිට්‌ඨප්‌පත්‌තසද්‌ධාවිමුත්‌තා හෙට්‌ඨා කථිතායෙව.
Dhammadesanā anuññātāti māsassa aṭṭha vāre dhammakathā anuññātā. Aññesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo. Kiṃ kāraṇā? Padaparamassa hi imasmiṃ attabhāve dhammaṃ paṭivijjhituṃ asakkontassāpi anāgate paccayo bhavissati. Yo pana tathāgatassa rūpadassanaṃ labhantopi alabhantopi dhammavinayañca savanāya labhantopi alabhantopi dhammaṃ abhisameti; so alabhanto na tāva abhisameti, labhanto pana khippameva abhisamessatīti iminā kāraṇena tesaṃ dhammo desetabbo. Tatiyassa pana punappunaṃ desetabbova. Kāyasakkhidiṭṭhappattasaddhāvimuttā heṭṭhā kathitāyeva.
98. ගූථභාණීආදීසු – සභග්‌ගතොති සභායං ඨිතො. පරිසග්‌ගතොති ගාමපරිසාය ඨිතො. ඤාතිමජ්‌ඣගතොති දායාදානං මජ්‌ඣෙ ඨිතො. පූගමජ්‌ඣගතොති සෙණීනං මජ්‌ඣෙ ඨිතො. රාජකුලමජ්‌ඣගතොති රාජකුලස්‌ස මජ්‌ඣෙ මහාවිනිච්‌ඡයෙ ඨිතො. අභිනීතොති පුච්‌ඡනත්‌ථාය නීතො. සක්‌ඛිපුට්‌ඨොති සක්‌ඛිං කත්‌වා පුච්‌ඡිතො. එහම්‌භො පුරිසාති ආලපනමෙතං. අත්‌තහෙතු වා පරහෙතු වාති අත්‌තනො වා පරස්‌ස වා හත්‌ථපාදාදිහෙතු වා ධනහෙතු වා. ආමිසකිඤ්‌චික්‌ඛහෙතු වාති එත්‌ථ ආමිසන්‌ති ලාභො අධිප්‌පෙතො. කිඤ්‌චික්‌ඛන්‌ති යං වා තං වා අප්‌පමත්‌තකං. අන්‌තමසො තිත්‌තිරවට්‌ටකසප්‌පිපිණ්‌ඩනවනීතපිණ්‌ඩාදිඅප්‌පමත්‌තකස්‌සාපි ලඤ්‌ජස්‌ස හෙතූති අත්‌ථො. සම්‌පජානමුසා භාසිතා හොතීති ජානන්‌තොයෙව මුසාවාදං කත්‌තා හොති. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො ගූථසදිසවචනත්‌තා ගූථභාණීති වුච්‌චති. යථා හි ගූථං නාම මහාජනස්‌ස අනිට්‌ඨං හොති අකන්‌තං; එවමෙව ඉමස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස වචනං දෙවමනුස්‌සානං අනිට්‌ඨං හොති අකන්‌තං.
98. Gūthabhāṇīādīsu – sabhaggatoti sabhāyaṃ ṭhito. Parisaggatoti gāmaparisāya ṭhito. Ñātimajjhagatoti dāyādānaṃ majjhe ṭhito. Pūgamajjhagatoti seṇīnaṃ majjhe ṭhito. Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito. Abhinītoti pucchanatthāya nīto. Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito. Ehambho purisāti ālapanametaṃ. Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā. Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lābho adhippeto. Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ. Antamaso tittiravaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādiappamattakassāpi lañjassa hetūti attho. Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo gūthasadisavacanattā gūthabhāṇīti vuccati. Yathā hi gūthaṃ nāma mahājanassa aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ.
99. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො පුප්‌ඵසදිසවචනත්‌තා පුප්‌ඵභාණීති වුච්‌චති. යථා හි ඵුල්‌ලානි වස්‌සිකානි වා අධිමුත්‌තකානි වා මහාජනස්‌ස ඉට්‌ඨානි කන්‌තානි හොන්‌ති; එවමෙව ඉමස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස වචනං දෙවමනුස්‌සානං ඉට්‌ඨං හොති කන්‌තං.
99. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pupphasadisavacanattā pupphabhāṇīti vuccati. Yathā hi phullāni vassikāni vā adhimuttakāni vā mahājanassa iṭṭhāni kantāni honti; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ iṭṭhaṃ hoti kantaṃ.
100. නෙලාති එලං වුච්‌චති දොසො. නාස්‌සා එලන්‌ති නෙලා. නිද්‌දොසාති අත්‌ථො, ‘‘නෙලඞ්‌ගො සෙතපච්‌ඡාදො’’ති (උදා. 65) එත්‌ථ වුත්‌තනෙලං විය. කණ්‌ණසුඛාති බ්‍යඤ්‌ජනමධුරතාය කණ්‌ණානං සුඛා. සූචිවිජ්‌ඣනං විය කණ්‌ණසූලං න ජනෙති. අත්‌ථමධුරතාය සකලසරීරෙ කොපං අජනෙත්‌වා පෙමං ජනෙතීති පෙමනීයා. හදයං ගච්‌ඡති අප්‌පටිහඤ්‌ඤමානා සුඛෙන චිත්‌තං පවිසතීති හදයඞ්‌ගමා. ගුණපරිපුණ්‌ණතාය පුරෙ භවාති පොරී. පුරෙ සංවඩ්‌ඪනාරී විය සුකුමාරාතිපි පොරී. පුරස්‌ස එසාතිපි පොරී. නගරවාසීනං කථාති අත්‌ථො. නගරවාසිනො හි යුත්‌තකථා හොන්‌ති. පිතිමත්‌තං පිතාති, මාතිමත්‌තං මාතාති, භාතිමත්‌තං භාතාති වදන්‌ති. එවරූපී කථා බහුනො ජනස්‌ස කන්‌තා හොතීති බහුජනකන්‌තා. බහුජනස්‌ස කන්‌තභාවෙනෙව බහුනො ජනස්‌ස මනාපා චිත්‌තවුද්‌ධිකරාති බහුජනමනාපා. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො මධුභාණීති වුච්‌චති. මුදුභාණීතිපි පාඨො. උභයත්‌ථාපි මධුරවචනොති අත්‌ථො. යථා හි චතුමධුරං නාම මධුරං පණීතං; එවමෙව ඉමස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස වචනං දෙවමනුස්‌සානං මධුරං හොති.
100. Nelāti elaṃ vuccati doso. Nāssā elanti nelā. Niddosāti attho, ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā. Sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā. Hadayaṃ gacchati appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī. Nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti. Pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Bahujanassa kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo madhubhāṇīti vuccati. Mudubhāṇītipi pāṭho. Ubhayatthāpi madhuravacanoti attho. Yathā hi catumadhuraṃ nāma madhuraṃ paṇītaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ madhuraṃ hoti.
101. අරුකූපමචිත්‌තාදීසු – අභිසජ්‌ජතීති ලග්‌ගති. කුප්‌පතීති කොපවසෙන කුප්‌පති. බ්‍යාපජ්‌ජතීති පකතිභාවං පජහති, පූතිකො හොති. පතිත්‌ථීයතීති ථිනභාවං ථද්‌ධභාවඤ්‌ච ආපජ්‌ජති. කොපන්‌ති දුබ්‌බලකොධං. දොසන්‌ති දුස්‌සනවසෙන තතො බලවතරං. අප්‌පච්‌චයන්‌ති අතුට්‌ඨාකාරං දොමනස්‌සං. දුට්‌ඨාරුකොති පුරාණවණො. කට්‌ඨෙනාති දණ්‌ඩකකොටියා. කඨලායාති කපාලෙන. ආසවං දෙතීති අපරාපරං සවති. පුරාණවණො හි අත්‌තනො ධම්‌මතාය එව පුබ්‌බං ලොහිතං යූසන්‌ති ඉමානි තීණි සවති , ඝට්‌ටිතො පන තානි අධිකතරං සවති. එවමෙවං ඛොති එත්‌ථ ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං, දුට්‌ඨාරුකො විය හි කොධනො පුග්‌ගලො. තස්‌ස අත්‌තනො ධම්‌මතාය සවනං විය කොධනස්‌සපි අත්‌තනො ධම්‌මතාය උද්‌ධුමාතකස්‌ස විය චණ්‌ඩිකතස්‌ස චරණං. කට්‌ඨෙන වා කඨලාය වා ඝට්‌ටනං විය අප්‌පමත්‌තකම්‌පි වචනං භිය්‍යොසො මත්‌තාය සවනං විය ‘මාදිසං නාම එස එවං වදතී’ති භිය්‍යොසො මත්‌තාය උද්‌ධුමායනභාවො දට්‌ඨබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො අරුකූපමචිත්‌තොති වුච්‌චති. පුරාණවණසදිසචිත්‌තොති අත්‌ථො.
101. Arukūpamacittādīsu – abhisajjatīti laggati. Kuppatīti kopavasena kuppati. Byāpajjatīti pakatibhāvaṃ pajahati, pūtiko hoti. Patitthīyatīti thinabhāvaṃ thaddhabhāvañca āpajjati. Kopanti dubbalakodhaṃ. Dosanti dussanavasena tato balavataraṃ. Appaccayanti atuṭṭhākāraṃ domanassaṃ. Duṭṭhārukoti purāṇavaṇo. Kaṭṭhenāti daṇḍakakoṭiyā. Kaṭhalāyāti kapālena. Āsavaṃ detīti aparāparaṃ savati. Purāṇavaṇo hi attano dhammatāya eva pubbaṃ lohitaṃ yūsanti imāni tīṇi savati , ghaṭṭito pana tāni adhikataraṃ savati. Evamevaṃ khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, duṭṭhāruko viya hi kodhano puggalo. Tassa attano dhammatāya savanaṃ viya kodhanassapi attano dhammatāya uddhumātakassa viya caṇḍikatassa caraṇaṃ. Kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭanaṃ viya appamattakampi vacanaṃ bhiyyoso mattāya savanaṃ viya ‘mādisaṃ nāma esa evaṃ vadatī’ti bhiyyoso mattāya uddhumāyanabhāvo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arukūpamacittoti vuccati. Purāṇavaṇasadisacittoti attho.
102. රත්‌තන්‌ධකාරතිමිසායාති රත්‌තිං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිනිවාරණෙන අන්‌ධභාවකරණෙ බහලතමෙ. විජ්‌ජන්‌තරිකායාති විජ්‌ජුප්‌පත්‌තික්‌ඛණෙ. ඉධාපි ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං – චක්‌ඛුමා පුරිසො විය හි යොගාවචරො දට්‌ඨබ්‌බො. අන්‌ධකාරං විය සොතාපත්‌තිමග්‌ගවජ්‌ඣා කිලෙසා. විජ්‌ජුසඤ්‌චරණං විය සොතාපත්‌තිමග්‌ගඤාණස්‌ස උප්‌පත්‌තිකාලො. විජ්‌ජන්‌තරිකාය චක්‌ඛුමතො පුරිසස්‌ස සාමන්‌තා රූපදස්‌සනං විය සොතාපත්‌තිමග්‌ගක්‌ඛණෙ නිබ්‌බානදස්‌සනං. පුන අන්‌ධකාරාවත්‌ථරණං විය සකදාගාමිමග්‌ගවජ්‌ඣා කිලෙසා. පුන විජ්‌ජුසඤ්‌චරණං විය සකදාගාමිමග්‌ගඤාණස්‌ස උප්‌පාදො. විජ්‌ජන්‌තරිකාය චක්‌ඛුමතො පුරිසස්‌ස සාමන්‌තා රූපදස්‌සනං විය සකදාගාමිමග්‌ගක්‌ඛණෙ නිබ්‌බානදස්‌සනං. පුන අන්‌ධකාරාවත්‌ථරණං විය අනාගාමිමග්‌ගවජ්‌ඣා කිලෙසා. පුන විජ්‌ජුසඤ්‌චරණං විය අනාගාමිමග්‌ගඤාණස්‌ස උප්‌පාදො. විජ්‌ජන්‌තරිකාය චක්‌ඛුමතො පුරිසස්‌ස සාමන්‌තා රූපදස්‌සනං විය අනාගාමිමග්‌ගක්‌ඛණෙ නිබ්‌බානදස්‌සනං වෙදිතබ්‌බං. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො විජ්‌ජූපමචිත්‌තොති වුච්‌චති. ඉත්‌තරකාලොභාසෙන විජ්‌ජුසදිසචිත්‌තොති අත්‌ථො.
102. Rattandhakāratimisāyāti rattiṃ cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇe bahalatame. Vijjantarikāyāti vijjuppattikkhaṇe. Idhāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – cakkhumā puriso viya hi yogāvacaro daṭṭhabbo. Andhakāraṃ viya sotāpattimaggavajjhā kilesā. Vijjusañcaraṇaṃ viya sotāpattimaggañāṇassa uppattikālo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sotāpattimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya sakadāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sakadāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ. Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya anāgāmimaggavajjhā kilesā. Puna vijjusañcaraṇaṃ viya anāgāmimaggañāṇassa uppādo. Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya anāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vijjūpamacittoti vuccati. Ittarakālobhāsena vijjusadisacittoti attho.
103. වජිරූපමචිත්‌තතායපි ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං – වජිරං විය හි අරහත්‌තමග්‌ගඤාණං දට්‌ඨබ්‌බං. මණිගණ්‌ඨිපාසාණගණ්‌ඨි විය අරහත්‌තමග්‌ගවජ්‌ඣා කිලෙසා. වජිරස්‌ස මණිගණ්‌ඨිං වා පාසාණගණ්‌ඨිං වා විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා අගමනභාවස්‌ස නත්‌ථිභාවො විය අරහත්‌තමග්‌ගඤාණෙන අච්‌ඡෙජ්‌ජානං කිලෙසානං නත්‌ථිභාවො. වජිරෙන නිබ්‌බිද්‌ධවෙධස්‌ස පුන අපටිපූරණං විය අරහත්‌තමග්‌ගෙන ඡින්‌නානං කිලෙසානං පුන අනුප්‌පාදො දට්‌ඨබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො වජිරූපමචිත්‌තොති වුච්‌චති. කිලෙසානං මූලඝාතකරණසමත්‌ථතාය වජිරෙන සදිසචිත්‌තොති අත්‌ථො.
103. Vajirūpamacittatāyapi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – vajiraṃ viya hi arahattamaggañāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Maṇigaṇṭhipāsāṇagaṇṭhi viya arahattamaggavajjhā kilesā. Vajirassa maṇigaṇṭhiṃ vā pāsāṇagaṇṭhiṃ vā vinivijjhitvā agamanabhāvassa natthibhāvo viya arahattamaggañāṇena acchejjānaṃ kilesānaṃ natthibhāvo. Vajirena nibbiddhavedhassa puna apaṭipūraṇaṃ viya arahattamaggena chinnānaṃ kilesānaṃ puna anuppādo daṭṭhabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vajirūpamacittoti vuccati. Kilesānaṃ mūlaghātakaraṇasamatthatāya vajirena sadisacittoti attho.
104. අන්‌ධාදීසු තථාරූපං චක්‌ඛු න හොතීති තථාජාතිකං තථාසභාවං පඤ්‌ඤාචක්‌ඛු න හොති. ඵාතිං කරෙය්‍යාති ඵීතං වඩ්‌ඪිතං කරෙය්‍ය. සාවජ්‌ජානවජ්‌ජෙති සදොසනිද්‌දොසෙ. හීනප්‌පණීතෙති අධමුත්‌තමෙ. කණ්‌හසුක්‌කසප්‌පටිභාගෙති කණ්‌හසුක්‌කායෙව අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපටිබාහනතො පටිපක්‌ඛවසෙන සප්‌පටිභාගාති වුච්‌චන්‌ති. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො – කුසලෙ ධම්‌මෙ ‘කුසලා ධම්‌මා’ති යෙන පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනා ජානෙය්‍ය, අකුසලෙ ධම්‌මෙ ‘අකුසලා ධම්‌මා’ති, සාවජ්‌ජාදීසුපි එසෙව නයො. කණ්‌හසුක්‌කසප්‌පටිභාගෙසු පන කණ්‌හධම්‌මෙ ‘සුක්‌කසුප්‌පටිභාගා’ති, සුක්‌කධම්‌මෙ ‘කණ්‌හසප්‌පටිභාගා’ති යෙන පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනා ජානෙය්‍ය. තථාරූපම්‌පිස්‌ස චක්‌ඛු න හොතීති ඉමිනා නයෙන සෙසට්‌ඨානෙසුපි අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො දිට්‌ඨධම්‌මිකභොගසංහරණපඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනො ච සම්‌පරායිකත්‌ථසොධනපඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනො ච අභාවා අන්‌ධොති වුච්‌චති. දුතියො දිට්‌ඨධම්‌මිකභොගසංහරණපඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනො භාවා, සම්‌පරායිකත්‌ථසොධනපඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනො පන අභාවා එකචක්‌ඛූති වුච්‌චති. තතියො ද්‌වින්‌නම්‌පි භාවා ද්‌විචක්‌ඛූති වුච්‌චති.
104. Andhādīsu tathārūpaṃ cakkhu na hotīti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ paññācakkhu na hoti. Phātiṃ kareyyāti phītaṃ vaḍḍhitaṃ kareyya. Sāvajjānavajjeti sadosaniddose. Hīnappaṇīteti adhamuttame. Kaṇhasukkasappaṭibhāgeti kaṇhasukkāyeva aññamaññapaṭibāhanato paṭipakkhavasena sappaṭibhāgāti vuccanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – kusale dhamme ‘kusalā dhammā’ti yena paññācakkhunā jāneyya, akusale dhamme ‘akusalā dhammā’ti, sāvajjādīsupi eseva nayo. Kaṇhasukkasappaṭibhāgesu pana kaṇhadhamme ‘sukkasuppaṭibhāgā’ti, sukkadhamme ‘kaṇhasappaṭibhāgā’ti yena paññācakkhunā jāneyya. Tathārūpampissa cakkhu na hotīti iminā nayena sesaṭṭhānesupi attho veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno ca samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno ca abhāvā andhoti vuccati. Dutiyo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno bhāvā, samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno pana abhāvā ekacakkhūti vuccati. Tatiyo dvinnampi bhāvā dvicakkhūti vuccati.
107. අවකුජ්‌ජපඤ්‌ඤාදීසු ධම්‌මං දෙසෙන්‌තීති උපාසකො ධම්‌මස්‌සවනත්‌ථාය ආගතොති අත්‌තනො කම්‌මං පහාය ධම්‌මං දෙසෙන්‌ති. ආදිකල්‍යාණන්‌ති ආදිම්‌හි කල්‍යාණං භද්‌දකං අනවජ්‌ජං නිද්‌දොසං කත්‌වා දෙසෙන්‌ති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ පන ආදීති පුබ්‌බපට්‌ඨපනා. මජ්‌ඣන්‌ති කථාවෙමජ්‌ඣං. පරියොසානන්‌ති සන්‌නිට්‌ඨානං. ඉතිස්‌ස ධම්‌මං කථෙන්‌තා පුබ්‌බපට්‌ඨපනෙපි කල්‍යාණං භද්‌දකං අනවජ්‌ජමෙව කත්‌වා කථෙන්‌ති, වෙමජ්‌ඣෙපි, පරියොසානෙපි. එත්‌ථ ච අත්‌ථි දෙසනාය ආදිමජ්‌ඣපරියොසානානි, අත්‌ථි සාසනස්‌ස. තත්‌ථ දෙසනාය තාව – චතුප්‌පදිකගාථාය පඨමපදං ආදි, ද්‌වෙ පදානි මජ්‌ඣං, අවසානපදං පරියොසානං. එකානුසන්‌ධිකසුත්‌තස්‌ස – නිදානං ආදි, අනුසන්‌ධි මජ්‌ඣං, ඉදමවොචාති අප්‌පනා පරියොසානං. අනෙකානුසන්‌ධිකස්‌ස – පඨමො අනුසන්‌ධි ආදි , තතො පරං එකො වා අනෙකා වා මජ්‌ඣං, පච්‌ඡිමො පරියොසානං. අයං තාව දෙසනාය නයො.
107. Avakujjapaññādīsu dhammaṃ desentīti upāsako dhammassavanatthāya āgatoti attano kammaṃ pahāya dhammaṃ desenti. Ādikalyāṇanti ādimhi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjaṃ niddosaṃ katvā desenti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana ādīti pubbapaṭṭhapanā. Majjhanti kathāvemajjhaṃ. Pariyosānanti sanniṭṭhānaṃ. Itissa dhammaṃ kathentā pubbapaṭṭhapanepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā kathenti, vemajjhepi, pariyosānepi. Ettha ca atthi desanāya ādimajjhapariyosānāni, atthi sāsanassa. Tattha desanāya tāva – catuppadikagāthāya paṭhamapadaṃ ādi, dve padāni majjhaṃ, avasānapadaṃ pariyosānaṃ. Ekānusandhikasuttassa – nidānaṃ ādi, anusandhi majjhaṃ, idamavocāti appanā pariyosānaṃ. Anekānusandhikassa – paṭhamo anusandhi ādi , tato paraṃ eko vā anekā vā majjhaṃ, pacchimo pariyosānaṃ. Ayaṃ tāva desanāya nayo.
සාසනස්‌ස පන සීලං ආදි, සමාධි මජ්‌ඣං, විපස්‌සනා පරියොසානං. සමාධි වා ආදි, විපස්‌සනා මජ්‌ඣං, මග්‌ගො පරියොසානං. විපස්‌සනා වා ආදි, මග්‌ගො මජ්‌ඣං, ඵලං පරියොසානං. මග්‌ගො වා ආදි, ඵලං මජ්‌ඣං, නිබ්‌බානං පරියොසානං . ද්‌වෙ ද්‌වෙ වා කරියමානෙ සීලසමාධයො ආදි, විපස්‌සනාමග්‌ගා මජ්‌ඣං, ඵලනිබ්‌බානානි පරියොසානං. සාත්‌ථන්‌ති සාත්‌ථකං කත්‌වා දෙසෙන්‌ති. සබ්‍යඤ්‌ජනන්‌ති අක්‌ඛරපාරිපූරිං කත්‌වා දෙසෙන්‌ති. කෙවලපරිපුණ්‌ණන්‌ති සකලපරිපුණ්‌ණං අනූනං කත්‌වා දෙසෙන්‌ති. පරිසුද්‌ධන්‌ති පරිසුද්‌ධං නිජ්‌ජටං නිග්‌ගණ්‌ඨිං කත්‌වා දෙසෙන්‌ති. බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙන්‌තීති එවං දෙසෙන්‌තා ච සෙට්‌ඨචරියභූතං සික්‌ඛත්‌තයසඞ්‌ගහිතං අරියං අට්‌ඨඞ්‌ගිකං මග්‌ගං පකාසෙන්‌ති. නෙව ආදිං මනසි කරොතීති නෙව පුබ්‌බපට්‌ඨපනං මනසි කරොති. කුම්‌භොති ඝටො. නික්‌කුජ්‌ජොති අධොමුඛො ඨපිතො. එවමෙවන්‌ති එත්‌ථ කුම්‌භො නික්‌කුජ්‌ජො විය අවකුජ්‌ජපඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො දට්‌ඨබ්‌බො. උදකාසිඤ්‌චනකාලො විය ධම්‌මදෙසනාය ලද්‌ධකාලො. උදකස්‌ස විවට්‌ටනකාලො විය තස්‌මිං ආසනෙ නිසින්‌නස්‌ස උග්‌ගහෙතුං අසමත්‌ථකාලො. උදකස්‌ස අසණ්‌ඨානකාලො විය උට්‌ඨහිත්‌වා අසල්‌ලක්‌ඛණකාලො වෙදිතබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො අවකුජ්‌ජපඤ්‌ඤොති වුච්‌චති. අධොමුඛපඤ්‌ඤොති අත්‌ථො.
Sāsanassa pana sīlaṃ ādi, samādhi majjhaṃ, vipassanā pariyosānaṃ. Samādhi vā ādi, vipassanā majjhaṃ, maggo pariyosānaṃ. Vipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalaṃ pariyosānaṃ. Maggo vā ādi, phalaṃ majjhaṃ, nibbānaṃ pariyosānaṃ . Dve dve vā kariyamāne sīlasamādhayo ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ. Sātthanti sātthakaṃ katvā desenti. Sabyañjananti akkharapāripūriṃ katvā desenti. Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ anūnaṃ katvā desenti. Parisuddhanti parisuddhaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā desenti. Brahmacariyaṃ pakāsentīti evaṃ desentā ca seṭṭhacariyabhūtaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ pakāsenti. Neva ādiṃ manasi karotīti neva pubbapaṭṭhapanaṃ manasi karoti. Kumbhoti ghaṭo. Nikkujjoti adhomukho ṭhapito. Evamevanti ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapañño puggalo daṭṭhabbo. Udakāsiñcanakālo viya dhammadesanāya laddhakālo. Udakassa vivaṭṭanakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahetuṃ asamatthakālo. Udakassa asaṇṭhānakālo viya uṭṭhahitvā asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avakujjapaññoti vuccati. Adhomukhapaññoti attho.
108. ආකිණ්‌ණානීති පක්‌ඛිත්‌තානි. සතිසම්‌මොසා පකිරෙය්‍යාති මුට්‌ඨස්‌සතිතාය විකිරෙය්‍ය. එවමෙවන්‌ති එත්‌ථ උච්‌ඡඞ්‌ගො විය උච්‌ඡඞ්‌ගපඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො දට්‌ඨබ්‌බො. නානාඛජ්‌ජකානි විය නානප්‌පකාරං බුද්‌ධවචනං. උච්‌ඡඞ්‌ගෙ නානාඛජ්‌ජකානි ඛාදන්‌තස්‌ස නිසින්‌නකාලො විය තස්‌මිං ආසනෙ නිසින්‌නස්‌ස උග්‌ගහණකාලො. වුට්‌ඨහන්‌තස්‌ස සතිසම්‌මොසා විකිරණකාලො විය තස්‌මා ආසනා වුට්‌ඨාය ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස අසල්‌ලක්‌ඛණකාලො වෙදිතබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො උච්‌ඡඞ්‌ගපඤ්‌ඤොති වුච්‌චති. උච්‌ඡඞ්‌ගසදිසපඤ්‌ඤොති අත්‌ථො.
108. Ākiṇṇānīti pakkhittāni. Satisammosā pakireyyāti muṭṭhassatitāya vikireyya. Evamevanti ettha ucchaṅgo viya ucchaṅgapañño puggalo daṭṭhabbo. Nānākhajjakāni viya nānappakāraṃ buddhavacanaṃ. Ucchaṅge nānākhajjakāni khādantassa nisinnakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahaṇakālo. Vuṭṭhahantassa satisammosā vikiraṇakālo viya tasmā āsanā vuṭṭhāya gacchantassa asallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ucchaṅgapaññoti vuccati. Ucchaṅgasadisapaññoti attho.
109. උක්‌කුජ්‌ජොති උපරිමුඛො ඨපිතො. සණ්‌ඨාතීති පතිට්‌ඨහති. එවමෙව ඛොති එත්‌ථ උපරිමුඛො ඨපිතො කුම්‌භො විය පුථුපඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො දට්‌ඨබ්‌බො. උදකස්‌ස ආසිත්‌තකාලො විය දෙසනාය ලද්‌ධකාලො. උදකස්‌ස සණ්‌ඨානකාලො විය තත්‌ථ නිසින්‌නස්‌ස උග්‌ගහණකාලො. නො විවට්‌ටනකාලො විය උට්‌ඨාය ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස සල්‌ලක්‌ඛණකාලො වෙදිතබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො පුථුපඤ්‌ඤොති වුච්‌චති. විත්‌ථාරිකපඤ්‌ඤොති අත්‌ථො.
109. Ukkujjoti uparimukho ṭhapito. Saṇṭhātīti patiṭṭhahati. Evameva khoti ettha uparimukho ṭhapito kumbho viya puthupañño puggalo daṭṭhabbo. Udakassa āsittakālo viya desanāya laddhakālo. Udakassa saṇṭhānakālo viya tattha nisinnassa uggahaṇakālo. No vivaṭṭanakālo viya uṭṭhāya gacchantassa sallakkhaṇakālo veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo puthupaññoti vuccati. Vitthārikapaññoti attho.
110. අවීතරාගාදීසු – යථා සොතාපන්‌නසකදාගාමිනො, එවං පුථුජ්‌ජනොපි පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු, තීසු ච භවෙසු අවීතරාගො. අදබ්‌බතාය පන න ගහිතො. යථා හි ඡෙකො වඩ්‌ඪකී දබ්‌බසම්‌භාරත්‌ථං වනං පවිට්‌ඨො න ආදිතො පට්‌ඨාය සම්‌පත්‌තසම්‌පත්‌තරුක්‌ඛෙ ඡින්‌දති, යෙ පනස්‌ස දබ්‌බසම්‌භාරූපගා හොන්‌ති, තෙයෙව ඡින්‌දති; එවමිධාපි භගවතා දබ්‌බජාතිකා අරියාව ගහිතා, පුථුජ්‌ජනා පන අදබ්‌බතාය න ගහිතාති වෙදිතබ්‌බා. කාමෙසු වීතරාගොති පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු වීතරාගො. භවෙසු අවීතරාගොති රූපාරූපභවෙසු අවීතරාගො.
110. Avītarāgādīsu – yathā sotāpannasakadāgāmino, evaṃ puthujjanopi pañcasu kāmaguṇesu, tīsu ca bhavesu avītarāgo. Adabbatāya pana na gahito. Yathā hi cheko vaḍḍhakī dabbasambhāratthaṃ vanaṃ paviṭṭho na ādito paṭṭhāya sampattasampattarukkhe chindati, ye panassa dabbasambhārūpagā honti, teyeva chindati; evamidhāpi bhagavatā dabbajātikā ariyāva gahitā, puthujjanā pana adabbatāya na gahitāti veditabbā. Kāmesu vītarāgoti pañcasu kāmaguṇesu vītarāgo. Bhavesu avītarāgoti rūpārūpabhavesu avītarāgo.
113. පාසාණලෙඛූපමාදීසු – අනුසෙතීති අප්‌පහීනතාය අනුසෙති. න ඛිප්‌පං ලුජ්‌ජතීති න අන්‌තරා නස්‌සති, කප්‌පුට්‌ඨානෙනෙව නස්‌සති. එවමෙවන්‌ති එවං තස්‌සාපි පුග්‌ගලස්‌ස කොධො න අන්‌තරා පුනදිවසෙ වා අපරදිවසෙ වා නිබ්‌බාති, අද්‌ධනියො පන හොති. මරණෙනෙව නිබ්‌බාතීති අත්‌ථො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො පාසාණලෙඛා විය කුජ්‌ඣනභාවෙන චිරට්‌ඨිතිකතො පාසාණලෙඛූපමොති වුච්‌චති.
113. Pāsāṇalekhūpamādīsu – anusetīti appahīnatāya anuseti. Na khippaṃ lujjatīti na antarā nassati, kappuṭṭhāneneva nassati. Evamevanti evaṃ tassāpi puggalassa kodho na antarā punadivase vā aparadivase vā nibbāti, addhaniyo pana hoti. Maraṇeneva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pāsāṇalekhā viya kujjhanabhāvena ciraṭṭhitikato pāsāṇalekhūpamoti vuccati.
114. සො ච ඛ්‌වස්‌ස කොධොති සො අප්‌පමත්‌තකෙපි කාරණෙ සහසා කුද්‌ධස්‌ස කොධො. න චිරන්‌ති අචිරං අප්‌පහීනතාය නානුසෙති. යථා පන පථවියං ආකඩ්‌ඪිත්‌වා කතලෙඛා වාතාදීහි ඛිප්‌පං නස්‌සති, එවමස්‌ස සහසා උප්‌පන්‌නොපි කොධො ඛිප්‌පමෙව නිබ්‌බාතීති අත්‌ථො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො පථවියං ලෙඛා විය කුජ්‌ඣනභාවෙන අචිරට්‌ඨිතිකතො පථවීලෙඛූපමොති වුච්‌චති.
114. So ca khvassa kodhoti so appamattakepi kāraṇe sahasā kuddhassa kodho. Na ciranti aciraṃ appahīnatāya nānuseti. Yathā pana pathaviyaṃ ākaḍḍhitvā katalekhā vātādīhi khippaṃ nassati, evamassa sahasā uppannopi kodho khippameva nibbātīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pathaviyaṃ lekhā viya kujjhanabhāvena aciraṭṭhitikato pathavīlekhūpamoti vuccati.
115. ආගාළ්‌හෙනාති අතිගාළ්‌හෙන මම්‌මච්‌ඡෙදකෙන ථද්‌ධවචනෙන. ඵරුසෙනාති න සොතසුඛෙන. අමනාපෙනාති න චිත්‌තසුඛෙන. සංසන්‌දතීති එකීභවති. සන්‌ධියතීති ඝටයති. සම්‌මොදතීති නිරන්‌තරො හොති. අථ වා – සංසන්‌දතීති චිත්‌තකිරියාදීසු චිත්‌තෙන සමොධානං ගච්‌ඡති. ඛීරොදකං විය එකීභාවං උපෙතීති අත්‌ථො. සන්‌ධියතීති ඨානගමනාදීසු කායකිරියාදීසු කායෙන සමොධානං ගච්‌ඡති. තිලතණ්‌ඩුලා විය මිස්‌සීභාවං උපෙතීති අත්‌ථො. සම්‌මොදතීති උද්‌දෙසපරිපුච්‌ඡාදීසු වචීකිරියාසු වාචාය සමොධානං ගච්‌ඡති. විප්‌පවාසගතොපි පියසහායකො විය පියතරභාවං උපෙතීති අත්‌ථො. අපිච – කිච්‌චකරණීයෙසු තෙහි සද්‌ධිං ආදිතොව එකකිරියභාවං උපගච්‌ඡන්‌තො සංසන්‌දති. යාව මජ්‌ඣා පවත්‌තන්‌තො සන්‌ධියති, යාව පරියොසානා අනිවත්‌තන්‌තො සම්‌මොදතීතිපි වෙදිතබ්‌බො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො උදකලෙඛා විය ඛිප්‌පං සංසන්‌දනතො උදකලෙඛූපමොති වුච්‌චති.
115. Āgāḷhenāti atigāḷhena mammacchedakena thaddhavacanena. Pharusenāti na sotasukhena. Amanāpenāti na cittasukhena. Saṃsandatīti ekībhavati. Sandhiyatīti ghaṭayati. Sammodatīti nirantaro hoti. Atha vā – saṃsandatīti cittakiriyādīsu cittena samodhānaṃ gacchati. Khīrodakaṃ viya ekībhāvaṃ upetīti attho. Sandhiyatīti ṭhānagamanādīsu kāyakiriyādīsu kāyena samodhānaṃ gacchati. Tilataṇḍulā viya missībhāvaṃ upetīti attho. Sammodatīti uddesaparipucchādīsu vacīkiriyāsu vācāya samodhānaṃ gacchati. Vippavāsagatopi piyasahāyako viya piyatarabhāvaṃ upetīti attho. Apica – kiccakaraṇīyesu tehi saddhiṃ āditova ekakiriyabhāvaṃ upagacchanto saṃsandati. Yāva majjhā pavattanto sandhiyati, yāva pariyosānā anivattanto sammodatītipi veditabbo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo udakalekhā viya khippaṃ saṃsandanato udakalekhūpamoti vuccati.
116. පොත්‌ථකූපමෙසු – යාය උපමාය තෙ පොත්‌ථකූපමාති වුච්‌චන්‌ති, තං තාව උපමං දස්‌සෙතුං තයො පොත්‌ථකාතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ නවොති නවවායිමො. පොත්‌ථකොති සාණවාකසාටකො. දුබ්‌බණ්‌ණොති විවණ්‌ණො. දුක්‌ඛසම්‌ඵස්‌සොති ඛරසම්‌ඵස්‌සො. අප්‌පග්‌ඝොති අතිබහුං අග්‌ඝන්‌තො කහාපණග්‌ඝනකො හොති. මජ්‌ඣිමොති පරිභොගමජ්‌ඣිමො. සො හි නවභාවං අතික්‌කමිත්‌වා ජිණ්‌ණභාවං අප්‌පත්‌තො මජ්‌ඣෙ පරිභොගකාලෙපි දුබ්‌බණ්‌ණො ච දුක්‌ඛසම්‌ඵස්‌සො ච අප්‌පග්‌ඝොයෙව ච හොති. අතිබහුං අග්‌ඝන්‌තො අඩ්‌ඪං අග්‌ඝති. ජිණ්‌ණකාලෙ පන අඩ්‌ඪමාසකං වා කාකණිකං වා අග්‌ඝති. උක්‌ඛලිපරිමජ්‌ජනන්‌ති කාළුක්‌ඛලිපරිපුඤ්‌ඡනං.
116. Potthakūpamesu – yāya upamāya te potthakūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo potthakātiādi vuttaṃ. Tattha navoti navavāyimo. Potthakoti sāṇavākasāṭako. Dubbaṇṇoti vivaṇṇo. Dukkhasamphassoti kharasamphasso. Appagghoti atibahuṃ agghanto kahāpaṇagghanako hoti. Majjhimoti paribhogamajjhimo. So hi navabhāvaṃ atikkamitvā jiṇṇabhāvaṃ appatto majjhe paribhogakālepi dubbaṇṇo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti. Atibahuṃ agghanto aḍḍhaṃ agghati. Jiṇṇakāle pana aḍḍhamāsakaṃ vā kākaṇikaṃ vā agghati. Ukkhaliparimajjananti kāḷukkhaliparipuñchanaṃ.
නවොති උපසම්‌පදාය පඤ්‌චවස්‌සකාලතො හෙට්‌ඨා ජාතියා සට්‌ඨිවස්‌සොපි නවොයෙව. දුබ්‌බණ්‌ණතායාති සරීරවණ්‌ණෙනපි ගුණවණ්‌ණෙනපි දුබ්‌බණ්‌ණතාය. දුස්‌සීලස්‌ස හි පරිසමජ්‌ඣෙ නිසින්‌නස්‌ස නිත්‌තෙජතාය සරීරවණ්‌ණොපි න සම්‌පජ්‌ජති, ගුණවණ්‌ණෙ වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. යෙ ඛො පනස්‌සාති යෙ ඛො පන තස්‌ස උපට්‌ඨාකා වා ඤාතිමිත්‌තාදයො වා එතං පුග්‌ගලං සෙවන්‌ති. තෙසං තන්‌ති තෙසං පුග්‌ගලානං ඡ සත්‌ථාරෙ සෙවන්‌තානං මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකානං විය, දෙවදත්‌තං සෙවන්‌තානං කොකාලිකාදීනං විය ච තං සෙවනං දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය හොති. මජ්‌ඣිමොති පඤ්‌චවස්‌සකාලතො පට්‌ඨාය යාව නවවස්‌සකාලා මජ්‌ඣිමො නාම. ථෙරොති දසවස්‌සකාලතො පට්‌ඨාය ථෙරො නාම. එවමාහංසූති එවං වදන්‌ති. කිං නු ඛො තුය්‌හන්‌ති තුය්‌හං බාලස්‌ස භණිතෙන කො අත්‌ථොති වුත්‌තං හොති. තථාරූපන්‌ති තථාජාතිකං තථාසභාවං උක්‌ඛෙපනීයකම්‌මස්‌ස කාරණභූතං.
Navoti upasampadāya pañcavassakālato heṭṭhā jātiyā saṭṭhivassopi navoyeva. Dubbaṇṇatāyāti sarīravaṇṇenapi guṇavaṇṇenapi dubbaṇṇatāya. Dussīlassa hi parisamajjhe nisinnassa nittejatāya sarīravaṇṇopi na sampajjati, guṇavaṇṇe vattabbameva natthi. Ye kho panassāti ye kho pana tassa upaṭṭhākā vā ñātimittādayo vā etaṃ puggalaṃ sevanti. Tesaṃ tanti tesaṃ puggalānaṃ cha satthāre sevantānaṃ micchādiṭṭhikānaṃ viya, devadattaṃ sevantānaṃ kokālikādīnaṃ viya ca taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Majjhimoti pañcavassakālato paṭṭhāya yāva navavassakālā majjhimo nāma. Theroti dasavassakālato paṭṭhāya thero nāma. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa bhaṇitena ko atthoti vuttaṃ hoti. Tathārūpanti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ ukkhepanīyakammassa kāraṇabhūtaṃ.
117. කාසිකවත්‌ථූපමෙසු – කාසිකවත්‌ථං නාම තයො කප්‌පාසංසූ ගහෙත්‌වා කන්‌තිතසුත්‌තෙන වායිතං සුඛුමවත්‌ථං. තං නවවායිමං අනග්‌ඝං හොති. පරිභොගමජ්‌ඣිමං වීසම්‌පි තිංසම්‌පි සහස්‌සානි අග්‌ඝති. ජිණ්‌ණකාලෙ පන අට්‌ඨපි දසපි සහස්‌සානි අග්‌ඝති.
117. Kāsikavatthūpamesu – kāsikavatthaṃ nāma tayo kappāsaṃsū gahetvā kantitasuttena vāyitaṃ sukhumavatthaṃ. Taṃ navavāyimaṃ anagghaṃ hoti. Paribhogamajjhimaṃ vīsampi tiṃsampi sahassāni agghati. Jiṇṇakāle pana aṭṭhapi dasapi sahassāni agghati.
තෙසං තං හොතීති තෙසං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධාදයො සෙවන්‌තානං විය තං සෙවනං දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය හොති. සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධඤ්‌හි එකං නිස්‌සාය යාවජ්‌ජකාලා මුච්‌චනකසත්‌තානං පමාණං නත්‌ථි. තථා සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරමහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරෙ අවසෙසෙ ච අසීතිමහාසාවකෙ නිස්‌සාය සග්‌ගං ගතසත්‌තානං පමාණං නත්‌ථි. යාවජ්‌ජකාලා තෙසං දිට්‌ඨානුගතිං පටිපන්‌නසත්‌තානම්‌පි පමාණං නත්‌ථියෙව. ආධෙය්‍යං ගච්‌ඡතීති තස්‌ස මහාථෙරස්‌ස තං අත්‌ථනිස්‌සිතං වචනං යථා ගන්‌ධකරණ්‌ඩකෙ කාසිකවත්‌ථං ආධාතබ්‌බතං ඨපෙතබ්‌බතං ගච්‌ඡති, එවං උත්‌තමඞ්‌ගෙ සිරස්‌මිං හදයෙ ච ආධාතබ්‌බතං ඨපෙතබ්‌බතම්‌පි ගච්‌ඡති. සෙසමෙත්‌ථ හෙට්‌ඨා වුත්‌තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
Tesaṃtaṃ hotīti tesaṃ sammāsambuddhādayo sevantānaṃ viya taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti. Sammāsambuddhañhi ekaṃ nissāya yāvajjakālā muccanakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Tathā sāriputtattheramahāmoggallānatthere avasese ca asītimahāsāvake nissāya saggaṃ gatasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Yāvajjakālā tesaṃ diṭṭhānugatiṃ paṭipannasattānampi pamāṇaṃ natthiyeva. Ādheyyaṃ gacchatīti tassa mahātherassa taṃ atthanissitaṃ vacanaṃ yathā gandhakaraṇḍake kāsikavatthaṃ ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati, evaṃ uttamaṅge sirasmiṃ hadaye ca ādhātabbataṃ ṭhapetabbatampi gacchati. Sesamettha heṭṭhā vuttānusāreneva veditabbaṃ.
118. සුප්‌පමෙය්‍යාදීසු – සුඛෙන පමෙතබ්‌බොති සුප්‌පමෙය්‍යො. ඉධාති ඉමස්‌මිං සත්‌තලොකෙ. උද්‌ධතොති උද්‌ධච්‌චෙන සමන්‌නාගතො. උන්‌නළොති උග්‌ගතනළො; තුච්‌ඡමානං උක්‌ඛිපිත්‌වා ඨිතොති අත්‌ථො. චපලොති පත්‌තමණ්‌ඩනාදිනා චාපල්‌ලෙන සමන්‌නාගතො. මුඛරොති මුඛඛරො. විකිණ්‌ණවාචොති අසංයතවචනො. අසමාහිතොති චිත්‌තෙකග්‌ගතාරහිතො. විබ්‌භන්‌තචිත්‌තොති භන්‌තචිත්‌තො, භන්‌තගාවීභන්‌තමිගීසප්‌පටිභාගො. පාකටින්‌ද්‍රියොති විවටින්‌ද්‍රියො. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො ‘සුප්‌පමෙය්‍යො’ති වුච්‌චති. යථා හි පරිත්‌තස්‌ස උදකස්‌ස සුඛෙන පමාණං ගය්‌හති; එවමෙව ඉමෙහි අගුණඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස සුඛෙන පමාණං ගය්‌හති. තෙනෙස ‘සුප්‌පමෙය්‍යො’ති වුත්‌තො.
118. Suppameyyādīsu – sukhena pametabboti suppameyyo. Idhāti imasmiṃ sattaloke. Uddhatoti uddhaccena samannāgato. Unnaḷoti uggatanaḷo; tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitoti attho. Capaloti pattamaṇḍanādinā cāpallena samannāgato. Mukharoti mukhakharo. Vikiṇṇavācoti asaṃyatavacano. Asamāhitoti cittekaggatārahito. Vibbhantacittoti bhantacitto, bhantagāvībhantamigīsappaṭibhāgo. Pākaṭindriyoti vivaṭindriyo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘suppameyyo’ti vuccati. Yathā hi parittassa udakassa sukhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi aguṇaṅgehi samannāgatassa sukhena pamāṇaṃ gayhati. Tenesa ‘suppameyyo’ti vutto.
119. දුක්‌ඛෙන පමෙතබ්‌බොති දුප්‌පමෙය්‍යො. අනුද්‌ධතාදීනි වුත්‌තපටිපක්‌ඛවසෙන වෙදිතබ්‌බානි. අයං වුච්‌චතීති අයං එවරූපො පුග්‌ගලො ‘දුප්‌පමෙය්‍යො’ති වුච්‌චති. යථා හි මහාසමුද්‌දස්‌ස දුක්‌ඛෙන පමාණං ගය්‌හති; එවමෙව ඉමෙහි ගුණඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස දුක්‌ඛෙන පමාණං ගය්‌හති. තාදිසො ‘අනාගාමී නු ඛො, ඛීණාසවො නු ඛො’ති වත්‌තබ්‌බතං ගච්‌ඡති, තෙනෙස ‘දුප්‌පමෙය්‍යො’ති වුත්‌තො.
119. Dukkhena pametabboti duppameyyo. Anuddhatādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘duppameyyo’ti vuccati. Yathā hi mahāsamuddassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi guṇaṅgehi samannāgatassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati. Tādiso ‘anāgāmī nu kho, khīṇāsavo nu kho’ti vattabbataṃ gacchati, tenesa ‘duppameyyo’ti vutto.
120. න සක්‌කා පමෙතුන්‌ති අප්‌පමෙය්‍යො. යථා හි ආකාසස්‌ස න සක්‌කා පමාණං ගහෙතුං, එවං ඛීණාසවස්‌ස. තෙනෙස ‘අප්‌පමෙය්‍යො’ති වුත්‌තො.
120. Na sakkā pametunti appameyyo. Yathā hi ākāsassa na sakkā pamāṇaṃ gahetuṃ, evaṃ khīṇāsavassa. Tenesa ‘appameyyo’ti vutto.
121. න සෙවිතබ්‌බාදීසු – න සෙවිතබ්‌බොති න උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො. න භජිතබ්‌බොති න අල්‌ලීයිතබ්‌බො. න පයිරුපාසිතබ්‌බොති න සන්‌තිකෙ නිසීදනවසෙන පුනප්‌පුනං උපාසිතබ්‌බො. හීනො හොති සීලෙනාතිආදීසු උපාදායුපාදාය හීනතා වෙදිතබ්‌බා . යො හි පඤ්‌ච සීලානි රක්‌ඛති, සො දස සීලානි රක්‌ඛන්‌තෙන න සෙවිතබ්‌බො. යො පන දස සීලානි රක්‌ඛති, සො චතුපාරිසුද්‌ධිසීලං රක්‌ඛන්‌තෙන න සෙවිතබ්‌බො. අඤ්‌ඤත්‍ර අනුද්‌දයා අඤ්‌ඤත්‍ර අනුකම්‌පාති ඨපෙත්‌වා අනුද්‌දයඤ්‌ච අනුකම්‌පඤ්‌ච. අත්‌තනො අත්‌ථාය එව හි එවරූපො පුග්‌ගලො න සෙවිතබ්‌බො. අනුද්‌දයානුකම්‌පාවසෙන පන තං උපසඞ්‌කමිතුං වට්‌ටති.
121. Na sevitabbādīsu – na sevitabboti na upasaṅkamitabbo. Na bhajitabboti na allīyitabbo. Na payirupāsitabboti na santike nisīdanavasena punappunaṃ upāsitabbo. Hīnohoti sīlenātiādīsu upādāyupādāya hīnatā veditabbā . Yo hi pañca sīlāni rakkhati, so dasa sīlāni rakkhantena na sevitabbo. Yo pana dasa sīlāni rakkhati, so catupārisuddhisīlaṃ rakkhantena na sevitabbo. Aññatra anuddayā aññatra anukampāti ṭhapetvā anuddayañca anukampañca. Attano atthāya eva hi evarūpo puggalo na sevitabbo. Anuddayānukampāvasena pana taṃ upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
122. සදිසො හොතීති සමානො හොති. සීලසාමඤ්‌ඤගතානං සතන්‌ති සීලෙන සමානභාවං ගතානං සන්‌තානං. සීලකථා ච නො භවිස්‌සතීති එවං සමානසීලානං අම්‌හාකං සීලමෙව ආරබ්‌භ කථා භවිස්‌සති. සා ච නො ඵාසු භවිස්‌සතීති සා ච සීලකථා අම්‌හාකං ඵාසුවිහාරො සුඛවිහාරො භවිස්‌සති. සා ච නො පවත්‌තිනී භවිස්‌සතීති සා ච අම්‌හාකං කථා දිවසම්‌පි කථෙන්‌තානං පවත්‌තිනී භවිස්‌සති, න පටිහඤ්‌ඤිස්‌සති. ද්‌වීසු හි සීලවන්‌තෙසු එකෙන සීලස්‌ස වණ්‌ණෙ කථිතෙ ඉතරො අනුමොදති; තෙන තෙසං කථා ඵාසු චෙව හොති, පවත්‌තිනී ච. එකස්‌මිං පන දුස්‌සීලෙ සති දුස්‌සීලස්‌ස සීලකථා දුක්‌කථාති නෙව සීලකථා හොති, න ඵාසු හොති, න පවත්‌තිනී. සමාධිපඤ්‌ඤාකථාසුපි එසෙව නයො. ද්‌වෙ හි සමාධිලාභිනො සමාධිකථං, සප්‌පඤ්‌ඤා ච පඤ්‌ඤාකථං කථෙන්‌තා, රත්‌තිං වා දිවසං වා අතික්‌කන්‌තම්‌පි න ජානන්‌ති.
122. Sadiso hotīti samāno hoti. Sīlasāmaññagatānaṃ satanti sīlena samānabhāvaṃ gatānaṃ santānaṃ. Sīlakathā ca no bhavissatīti evaṃ samānasīlānaṃ amhākaṃ sīlameva ārabbha kathā bhavissati. Sā ca no phāsu bhavissatīti sā ca sīlakathā amhākaṃ phāsuvihāro sukhavihāro bhavissati. Sā ca no pavattinī bhavissatīti sā ca amhākaṃ kathā divasampi kathentānaṃ pavattinī bhavissati, na paṭihaññissati. Dvīsu hi sīlavantesu ekena sīlassa vaṇṇe kathite itaro anumodati; tena tesaṃ kathā phāsu ceva hoti, pavattinī ca. Ekasmiṃ pana dussīle sati dussīlassa sīlakathā dukkathāti neva sīlakathā hoti, na phāsu hoti, na pavattinī. Samādhipaññākathāsupi eseva nayo. Dve hi samādhilābhino samādhikathaṃ, sappaññā ca paññākathaṃ kathentā, rattiṃ vā divasaṃ vā atikkantampi na jānanti.
123. සක්‌කත්‌වා ගරුං කත්‌වාති සක්‌කාරඤ්‌චෙව ගරුකාරඤ්‌ච කරිත්‌වා. අධිකො හොතීති අතිරෙකො හොති. සීලක්‌ඛන්‌ධන්‌ති සීලරාසිං. පරිපූරෙස්‌සාමීති තං අතිරෙකසීලං පුග්‌ගලං නිස්‌සාය අත්‌තනො අපරිපූරං සීලරාසිං පරිපූරං කරිස්‌සාමි. තත්‌ථ තත්‌ථ පඤ්‌ඤාය අනුග්‌ගහෙස්‌සාමීති එත්‌ථ සීලස්‌ස අසප්‌පායෙ අනුපකාරධම්‌මෙ වජ්‌ජෙත්‌වා සප්‌පායෙ උපකාරධම්‌මෙ සෙවන්‌තො තස්‌මිං තස්‌මිං ඨානෙ සීලක්‌ඛන්‌ධං පඤ්‌ඤාය අනුග්‌ගණ්‌හාති නාම. සමාධිපඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධෙසුපි එසෙව නයො.
123. Sakkatvā garuṃ katvāti sakkārañceva garukārañca karitvā. Adhiko hotīti atireko hoti. Sīlakkhandhanti sīlarāsiṃ. Paripūressāmīti taṃ atirekasīlaṃ puggalaṃ nissāya attano aparipūraṃ sīlarāsiṃ paripūraṃ karissāmi. Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti ettha sīlassa asappāye anupakāradhamme vajjetvā sappāye upakāradhamme sevanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sīlakkhandhaṃ paññāya anuggaṇhāti nāma. Samādhipaññākkhandhesupi eseva nayo.
124. ජිගුච්‌ඡිතබ්‌බාදීසු – ජිගුච්‌ඡිතබ්‌බොති ගූථං විය ජිගුච්‌ඡිතබ්‌බො. අථ ඛො නන්‌ති අථ ඛො අස්‌ස. කිත්‌තිසද්‌දොති කථාසද්‌දො. එවමෙවන්‌ති එත්‌ථ ගූථකූපො විය දුස්‌සීල්‍යං දට්‌ඨබ්‌බං. ගූථකූපෙ පතිත්‌වා ඨිතො ධමනීඅහි විය දුස්‌සීලපුග්‌ගලො. ගුථකූපතො උද්‌ධරියමානෙන තෙන අහිනා පුරිසස්‌ස සරීරං ආරුළ්‌හෙනාපි අදට්‌ඨභාවො විය දුස්‌සීලං සෙවමානස්‌සාපි තස්‌ස කිරියාය කාරණභාවො සරීරං ගූථෙන මක්‌ඛෙත්‌වා අහිනො ගතකාලො විය දුස්‌සීලං සෙවමානස්‌ස පාපකිත්‌තිසද්‌දස්‌ස අබ්‌භුග්‌ගමනකාලො වෙදිතබ්‌බො.
124. Jigucchitabbādīsu – jigucchitabboti gūthaṃ viya jigucchitabbo. Atha kho nanti atha kho assa. Kittisaddoti kathāsaddo. Evamevanti ettha gūthakūpo viya dussīlyaṃ daṭṭhabbaṃ. Gūthakūpe patitvā ṭhito dhamanīahi viya dussīlapuggalo. Guthakūpato uddhariyamānena tena ahinā purisassa sarīraṃ āruḷhenāpi adaṭṭhabhāvo viya dussīlaṃ sevamānassāpi tassa kiriyāya kāraṇabhāvo sarīraṃ gūthena makkhetvā ahino gatakālo viya dussīlaṃ sevamānassa pāpakittisaddassa abbhuggamanakālo veditabbo.
125. තින්‌දුකාලාතන්‌ති තින්‌දුකරුක්‌ඛඅලාතං. භිය්‍යොසො මත්‌තාය චිච්‌චිටායතීති තඤ්‌හි ඣායමානං පකතියාපි පපටිකායො මුඤ්‌චන්‌තං චිච්‌චිටායති චිටිචිටාති සද්‌දං කරොති. ඝට්‌ටිතං පන අධිමත්‌තං කරොතීති අත්‌ථො. එවමෙවන්‌ති එවමෙවං කොධනො අත්‌තනො ධම්‌මතායපි උද්‌ධතො චණ්‌ඩිකතො හුත්‌වා චරති. අප්‌පමත්‌තකං පන වචනං වුත්‌තකාලෙ ‘මාදිසං නාම එවං වදතී’ති අතිරෙකතරං උද්‌ධතො චණ්‌ඩිකතො හුත්‌වා චරති. ගූථකූපොති ගූථපුණ්‌ණකූපො, ගූථරාසියෙව වා. ඔපම්‌මසංසන්‌දනං පනෙත්‌ථ පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. තස්‌මා එවරූපො පුග්‌ගලො අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතබ්‌බො, න සෙවිතබ්‌බොති යස්‌මා කොධනො අතිසෙවියමානොපි අතිඋපසඞ්‌කමියමානොපි කුජ්‌ඣතියෙව, ‘කිං ඉමිනා’ති පටික්‌කමන්‌තොපි කුජ්‌ඣතියෙව, තස්‌මා පලාලග්‌ගි විය අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතබ්‌බො, න සෙවිතබ්‌බො. කිං වුත්‌තං හොති? යො හි පලාලග්‌ගිං අතිඋපසඞ්‌කමිත්‌වා තප්‌පති, තස්‌ස සරීරං ඣායති. යො අතිපටික්‌කමිත්‌වා තප්‌පති, තස්‌ස සීතං න වූපසම්‌මති. අනුපසඞ්‌කමිත්‌වා අපටික්‌කමිත්‌වා පන මජ්‌ඣත්‌තභාවෙන තප්‌පෙන්‌තස්‌ස සීතං වූපසම්‌මති, කායොපි න ඩය්‌හති. තස්‌මා පලාලග්‌ගි විය කොධනො පුග්‌ගලො මජ්‌ඣත්‌තභාවෙන අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතබ්‌බො, න සෙවිතබ්‌බො, න භජිතබ්‌බො, න පයිරුපාසිතබ්‌බො.
125. Tindukālātanti tindukarukkhaalātaṃ. Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti tañhi jhāyamānaṃ pakatiyāpi papaṭikāyo muñcantaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāti saddaṃ karoti. Ghaṭṭitaṃ pana adhimattaṃ karotīti attho. Evamevanti evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ vuttakāle ‘mādisaṃ nāma evaṃ vadatī’ti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati. Gūthakūpoti gūthapuṇṇakūpo, gūtharāsiyeva vā. Opammasaṃsandanaṃ panettha purimanayeneva veditabbaṃ. Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti yasmā kodhano atiseviyamānopi atiupasaṅkamiyamānopi kujjhatiyeva, ‘kiṃ iminā’ti paṭikkamantopi kujjhatiyeva, tasmā palālaggi viya ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yo hi palālaggiṃ atiupasaṅkamitvā tappati, tassa sarīraṃ jhāyati. Yo atipaṭikkamitvā tappati, tassa sītaṃ na vūpasammati. Anupasaṅkamitvā apaṭikkamitvā pana majjhattabhāvena tappentassa sītaṃ vūpasammati, kāyopi na ḍayhati. Tasmā palālaggi viya kodhano puggalo majjhattabhāvena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo, na bhajitabbo, na payirupāsitabbo.
126. කල්‍යාණමිත්‌තොති සුචිමිත්‌තො. කල්‍යාණසහායොති සුචිසහායො. සහායොති සහගාමී සද්‌ධිංචරො. කල්‍යාණසම්‌පවඞ්‌කොති කල්‍යාණෙසු සුචිපුග්‌ගලෙසු සම්‌පවඞ්‌කො, තන්‌නින්‌නතප්‌පොණතප්‌පබ්‌භාරමානසොති අත්‌ථො.
126. Kalyāṇamittoti sucimitto. Kalyāṇasahāyoti sucisahāyo. Sahāyoti sahagāmī saddhiṃcaro. Kalyāṇasampavaṅkoti kalyāṇesu sucipuggalesu sampavaṅko, tanninnatappoṇatappabbhāramānasoti attho.
127. සීලෙසු පරිපූරකාරීතිආදීසු – සීලෙසු පරිපූරකාරිනොති එතෙ අරියසාවකා යානි තානි මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියස්‌ස ආදිභූතානි, ආදිබ්‍රහ්‌මචරියකානි, පාරාජිකසඞ්‌ඛාතානි චත්‌තාරි මහාසීලසික්‌ඛාපදානි, තෙසං අවීතික්‌කමනතො යානි ඛුද්‌දානුඛුද්‌දකානි ආපජ්‌ජන්‌ති, තෙහි ච වුට්‌ඨානතො සීලෙසු යං කත්‌තබ්‌බං, තං පරිපූරං සමත්‌තං කරොන්‌තීති ‘සීලෙසු පරිපූරකාරිනො’ති වුච්‌චන්‌ති. සමාධිපාරිබන්‌ධකානං පන කාමරාගබ්‍යාපාදානං, පඤ්‌ඤාපාරිබන්‌ධකස්‌ස ච සච්‌චපටිච්‌ඡාදකස්‌ස මොහස්‌ස අසමූහතත්‌තා, සමාධිං පඤ්‌ඤඤ්‌ච භාවෙන්‌තාපි සමාධිපඤ්‌ඤාසු යං කත්‌තබ්‌බං තං මත්‌තසො පමාණෙන පදෙසමත්‌තමෙව කරොන්‌තීති සමාධිස්‌මිං පඤ්‌ඤාය ච මත්‌තසො කාරිනොති වුච්‌චන්‌ති. ඉමිනා උපායෙන ඉතරෙසුපි ද්‌වීසු නයෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
127. Sīlesu paripūrakārītiādīsu – sīlesu paripūrakārinoti ete ariyasāvakā yāni tāni maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, ādibrahmacariyakāni, pārājikasaṅkhātāni cattāri mahāsīlasikkhāpadāni, tesaṃ avītikkamanato yāni khuddānukhuddakāni āpajjanti, tehi ca vuṭṭhānato sīlesu yaṃ kattabbaṃ, taṃ paripūraṃ samattaṃ karontīti ‘sīlesu paripūrakārino’ti vuccanti. Samādhipāribandhakānaṃ pana kāmarāgabyāpādānaṃ, paññāpāribandhakassa ca saccapaṭicchādakassa mohassa asamūhatattā, samādhiṃ paññañca bhāventāpi samādhipaññāsu yaṃ kattabbaṃ taṃ mattaso pamāṇena padesamattameva karontīti samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti vuccanti. Iminā upāyena itaresupi dvīsu nayesu attho veditabbo.
තත්‍රායං අපරොපි සුත්‌තන්‌තනයො –
Tatrāyaṃ aparopi suttantanayo –
‘‘ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සීලෙසු පරිපූරකාරී හොති, සමාධිස්‌මිං මත්‌තසො කාරී, පඤ්‌ඤාය මත්‌තසො කාරී. සො යානි තානි ඛුද්‌දානුඛුද්‌දකානි සික්‌ඛාපදානි තානි ආපජ්‌ජතිපි, වුට්‌ඨාතිපි. තං කිස්‌ස හෙතු? න හි මෙත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, අභබ්‌බතා වුත්‌තා. යානි ච ඛො තානි සික්‌ඛාපදානි ආදිබ්‍රහ්‌මචරියකානි බ්‍රහ්‌මචරියසාරුප්‌පානි, තත්‌ථ ධුවසීලො ච හොති, ඨිතසීලො ච, සමාදාය සික්‌ඛති සික්‌ඛාපදෙසු. සො තිණ්‌ණං සංයොජනානං පරික්‌ඛයා සොතාපන්‌නො හොති, අවිනිපාතධම්‌මො නියතො සම්‌බොධිපරායණො. ඉධ පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සීලෙසු…පෙ.… සො තිණ්‌ණං සංයොජනානං පරික්‌ඛයා, රාගදොසමොහානං තනුත්‌තා, සකදාගාමී හොති; සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්‌ත්‌වා දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරොති. ඉධ පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සීලෙසු පරිපූරකාරී හොති, සමාධිස්‌මිං පරිපූරකාරී, පඤ්‌ඤාය මත්‌තසො කාරී. සො යානි තානි…පෙ.… සික්‌ඛති සික්‌ඛාපදෙසු. සො පඤ්‌චන්‌නං ඔරම්‌භාගියානං…පෙ.… අනාවත්‌තිධම්‌මො තස්‌මා ලොකා. ඉධ පන, භික්‌ඛවෙ , භික්‌ඛු සීලෙසු පරිපූරකාරී, සමාධිස්‌මිං පරිපූරකාරී, පඤ්‌ඤාය පරිපූරකාරී. සො යානි තානි ඛුද්‌දානුඛුද්‌දකානි…පෙ.… සික්‌ඛති සික්‌ඛාපදෙසු. සො ආසවානං ඛයා…පෙ.… උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’’ති (අ. නි. 3.87).
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ mattaso kārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjatipi, vuṭṭhātipi. Taṃ kissa hetu? Na hi mettha, bhikkhave, abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyakāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti, ṭhitasīlo ca, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti, avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu…pe… so tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā, rāgadosamohānaṃ tanuttā, sakadāgāmī hoti; sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya mattaso kārī. So yāni tāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ…pe… anāvattidhammo tasmā lokā. Idha pana, bhikkhave , bhikkhu sīlesu paripūrakārī, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā…pe… upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 3.87).
130. සත්‌ථාරනිද්‌දෙසෙ – පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙතීති පහානං සමතික්‌කමං පඤ්‌ඤපෙති. තත්‍රාති තෙසු තීසු ජනෙසු. තෙන දට්‌ඨබ්‌බොති තෙන පඤ්‌ඤාපනෙන සො සත්‌ථා රූපාවචරසමාපත්‌තියා ලාභීති දට්‌ඨබ්‌බොති අත්‌ථො. දුතියවාරෙපි එසෙව නයො. සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො සත්‌ථා තෙන දට්‌ඨබ්‌බොති තෙන තිත්‌ථියෙහි අසාධාරණෙන පඤ්‌ඤාපනෙන අයං තතියො සත්‌ථා සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධො දට්‌ඨබ්‌බො. තිත්‌ථියා හි කාමානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙන්‌තා රූපභවං වක්‌ඛන්‌ති. රූපානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙන්‌තා අරූපභවං වක්‌ඛන්‌ති. වෙදනානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙන්‌තා අසඤ්‌ඤභවං වක්‌ඛන්‌ති. සම්‌මා පඤ්‌ඤපෙන්‌තා ‘එවං පඤ්‌ඤපෙය්‍යුං’, නො ච සම්‌මා පඤ්‌ඤපෙතුං සක්‌කොන්‌ති. සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පන කාමානං පරිඤ්‌ඤං පහානං අනාගාමිමග්‌ගෙන පඤ්‌ඤපෙති . රූපවෙදනානං පරිඤ්‌ඤං පහානං අරහත්‌තමග්‌ගෙන පඤ්‌ඤපෙති. ඉමෙ තයො සත්‌ථාරොති ඉමෙ ද්‌වෙ ජනා බාහිරකා, එකො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොති – ඉමස්‌මිං ලොකෙ තයො සත්‌ථාරො නාම.
130. Satthāraniddese – pariññaṃ paññapetīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti. Tatrāti tesu tīsu janesu. Tena daṭṭhabboti tena paññāpanena so satthā rūpāvacarasamāpattiyā lābhīti daṭṭhabboti attho. Dutiyavārepi eseva nayo. Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabboti tena titthiyehi asādhāraṇena paññāpanena ayaṃ tatiyo satthā sabbaññubuddho daṭṭhabbo. Titthiyā hi kāmānaṃ pariññaṃ paññapentā rūpabhavaṃ vakkhanti. Rūpānaṃ pariññaṃ paññapentā arūpabhavaṃ vakkhanti. Vedanānaṃ pariññaṃ paññapentā asaññabhavaṃ vakkhanti. Sammā paññapentā ‘evaṃ paññapeyyuṃ’, no ca sammā paññapetuṃ sakkonti. Sammāsambuddho pana kāmānaṃ pariññaṃ pahānaṃ anāgāmimaggena paññapeti . Rūpavedanānaṃ pariññaṃ pahānaṃ arahattamaggena paññapeti. Ime tayo satthāroti ime dve janā bāhirakā, eko sammāsambuddhoti – imasmiṃ loke tayo satthāro nāma.
131. දුතියෙ සත්‌ථාරනිද්‌දෙසෙ – දිට්‌ඨෙ චෙව ධම්‌මෙති ඉමස්‌මිං අත්‌තභාවෙ. අත්‌තානං සච්‌චතො ථෙතතො පඤ්‌ඤපෙතීති ‘‘අත්‌තා නාමෙකො අත්‌ථි නිච්‌චො ධුවො සස්‌සතො’’ති භූතතො ථිරතො පඤ්‌ඤපෙති. අභිසම්‌පරායඤ්‌චාති අපරස්‌මිං අත්‌තභාවෙ එවමෙව පඤ්‌ඤපෙති. සෙසමෙත්‌ථ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බන්‌ති.
131. Dutiye satthāraniddese – diṭṭhe ceva dhammeti imasmiṃ attabhāve. Attānaṃ saccato thetato paññapetīti ‘‘attā nāmeko atthi nicco dhuvo sassato’’ti bhūtato thirato paññapeti. Abhisamparāyañcāti aparasmiṃ attabhāve evameva paññapeti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbanti.
තිකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Tikaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌තිපාළි • Puggalapaññattipāḷi / 3. තිකපුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌ති • 3. Tikapuggalapaññatti
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 3. තිකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 3. තිකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
