| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
៣. និក្ខេបកណ្ឌោ
3. Nikkhepakaṇḍo
តិកនិក្ខេបកថា
Tikanikkhepakathā
៩៨៥. ឯត្តាវតា កុសលត្តិកោ សព្ពេសំ កុសលាទិធម្មានំ បទភាជននយេន វិត្ថារិតោ ហោតិ។ យស្មា បន យ្វាយំ កុសលត្តិកស្ស វិភជននយោ វុត្តោ, សេសតិកទុកានម្បិ ឯសេវ វិភជននយោ ហោតិ – យថា ហិ ឯត្ថ, ឯវំ ‘កតមេ ធម្មា សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា? យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ សោមនស្សសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ រូបារម្មណំ វា…បេ.… យេ វា បន តស្មិំ សមយេ អញ្ញេបិ អត្ថិ បដិច្ចសមុប្បន្នា អរូបិនោ ធម្មា ឋបេត្វា វេទនាខន្ធំ, ឥមេ ធម្មា សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា’តិអាទិនា អនុក្កមេន សព្ពតិកទុកេសុ សក្កា បណ្ឌិតេហិ វិភាជននយំ សល្លក្ខេតុំ – តស្មា តំ វិត្ថារទេសនំ និក្ខិបិត្វា, អញ្ញេន នាតិសង្ខេបនាតិវិត្ថារនយេន សព្ពតិកទុកធម្មវិភាគំ ទស្សេតុំ កតមេ ធម្មា កុសលាតិ និក្ខេបកណ្ឌំ អារទ្ធំ។ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌញ្ហិ វិត្ថារទេសនា, អដ្ឋកថាកណ្ឌំ សង្ខេបទេសនា។ ឥទំ បន និក្ខេបកណ្ឌំ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌំ ឧបាទាយ សង្ខេបោ, អដ្ឋកថាកណ្ឌំ ឧបាទាយ វិត្ថារោតិ សង្ខិត្តវិត្ថារធាតុកំ ហោតិ។ តយិទំ, វិត្ថារទេសនំ និក្ខិបិត្វា ទេសិតត្តាបិ, ហេដ្ឋា វុត្តការណវសេនាបិ, និក្ខេបកណ្ឌំ នាមាតិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ –
985. Ettāvatā kusalattiko sabbesaṃ kusalādidhammānaṃ padabhājananayena vitthārito hoti. Yasmā pana yvāyaṃ kusalattikassa vibhajananayo vutto, sesatikadukānampi eseva vibhajananayo hoti – yathā hi ettha, evaṃ ‘katame dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā ṭhapetvā vedanākhandhaṃ, ime dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā’tiādinā anukkamena sabbatikadukesu sakkā paṇḍitehi vibhājananayaṃ sallakkhetuṃ – tasmā taṃ vitthāradesanaṃ nikkhipitvā, aññena nātisaṅkhepanātivitthāranayena sabbatikadukadhammavibhāgaṃ dassetuṃ katame dhammā kusalāti nikkhepakaṇḍaṃ āraddhaṃ. Cittuppādakaṇḍañhi vitthāradesanā, aṭṭhakathākaṇḍaṃ saṅkhepadesanā. Idaṃ pana nikkhepakaṇḍaṃ cittuppādakaṇḍaṃ upādāya saṅkhepo, aṭṭhakathākaṇḍaṃ upādāya vitthāroti saṅkhittavitthāradhātukaṃ hoti. Tayidaṃ, vitthāradesanaṃ nikkhipitvā desitattāpi, heṭṭhā vuttakāraṇavasenāpi, nikkhepakaṇḍaṃ nāmāti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –
មូលតោ ខន្ធតោ ចាបិ, ទ្វារតោ ចាបិ ភូមិតោ;
Mūlato khandhato cāpi, dvārato cāpi bhūmito;
អត្ថតោ ធម្មតោ ចាបិ, នាមតោ ចាបិ លិង្គតោ;
Atthato dhammato cāpi, nāmato cāpi liṅgato;
និក្ខិបិត្វា ទេសិតត្តា, និក្ខេបោតិ បវុច្ចតីតិ។
Nikkhipitvā desitattā, nikkhepoti pavuccatīti.
ឥទញ្ហិ តីណិ កុសលមូលានីតិអាទិនា នយេន មូលតោ និក្ខិបិត្វា ទេសិតំ។ តំសម្បយុត្តោ វេទនាក្ខន្ធោតិ ខន្ធតោ។ តំសមុដ្ឋានំ កាយកម្មន្តិ ទ្វារតោ។ កាយទ្វារប្បវត្តញ្ហិ កម្មំ កាយកម្មន្តិ វុច្ចតិ។ សុខភូមិយំ, កាមាវចរេតិ ភូមិតោ និក្ខិបិត្វា ទេសិតំ។ តត្ថ តត្ថ អត្ថធម្មនាមលិង្គានំ វសេន ទេសិតត្តា អត្ថាទីហិ និក្ខិបិត្វា ទេសិតំ នាមាតិ វេទិតព្ពំ។
Idañhi tīṇi kusalamūlānītiādinā nayena mūlato nikkhipitvā desitaṃ. Taṃsampayutto vedanākkhandhoti khandhato. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammanti dvārato. Kāyadvārappavattañhi kammaṃ kāyakammanti vuccati. Sukhabhūmiyaṃ, kāmāvacareti bhūmito nikkhipitvā desitaṃ. Tattha tattha atthadhammanāmaliṅgānaṃ vasena desitattā atthādīhi nikkhipitvā desitaṃ nāmāti veditabbaṃ.
តត្ថ កុសលបទនិទ្ទេសេ តាវ តីណីតិ គណនបរិច្ឆេទោ។ កុសលានិ ច តានិ មូលានិ ច, កុសលានំ វា ធម្មានំ ហេតុបច្ចយបភវជនកសមុដ្ឋាននិព្ពត្តកដ្ឋេន មូលានីតិ កុសលមូលានិ។ ឯវំ អត្ថវសេន ទស្សេត្វា ឥទានិ នាមវសេន ទស្សេតុំ អលោភោ អទោសោ អមោហោតិ អាហ។ ឯត្តាវតា យស្មា មូលេន មុត្តំ កុសលំ នាម នត្ថិ, តស្មា ចតុភូមកកុសលំ តីហិ មូលេហិ បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។ តំសម្បយុត្តោតិ តេហិ អលោភាទីហិ សម្បយុត្តោ។ តត្ថ អលោភេន សម្បយុត្តេ សង្ខារក្ខន្ធេ, អទោសាមោហាបិ អលោភេន សម្បយុត្តសង្ខារក្ខន្ធគណនំយេវ គច្ឆន្តិ។ សេសទ្វយវសេន សម្បយោគេបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ ចតុភូមកកុសលំ បុន តំសម្បយុត្តកចតុក្ខន្ធវសេន បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។ តំសមុដ្ឋានន្តិ តេហិ អលោភាទីហិ សមុដ្ឋិតំ។ ឥមិនាបិ នយេន តទេវ ចតុភូមិកកុសលំ តិណ្ណំ កម្មទ្វារានំ វសេន បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។ ឯវំ តាវ កុសលំ តីសុ ឋានេសុ បរិយាទិយិត្វា ទស្សិតំ។
Tattha kusalapadaniddese tāva tīṇīti gaṇanaparicchedo. Kusalāni ca tāni mūlāni ca, kusalānaṃ vā dhammānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhānanibbattakaṭṭhena mūlānīti kusalamūlāni. Evaṃ atthavasena dassetvā idāni nāmavasena dassetuṃ alobho adoso amohoti āha. Ettāvatā yasmā mūlena muttaṃ kusalaṃ nāma natthi, tasmā catubhūmakakusalaṃ tīhi mūlehi pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttoti tehi alobhādīhi sampayutto. Tattha alobhena sampayutte saṅkhārakkhandhe, adosāmohāpi alobhena sampayuttasaṅkhārakkhandhagaṇanaṃyeva gacchanti. Sesadvayavasena sampayogepi eseva nayo. Iti catubhūmakakusalaṃ puna taṃsampayuttakacatukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsamuṭṭhānanti tehi alobhādīhi samuṭṭhitaṃ. Imināpi nayena tadeva catubhūmikakusalaṃ tiṇṇaṃ kammadvārānaṃ vasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Evaṃ tāva kusalaṃ tīsu ṭhānesu pariyādiyitvā dassitaṃ.
៩៨៦. អកុសលេបិ ឯសេវ នយោ។ ទ្វាទសន្នញ្ហិ អកុសលចិត្តានំ ឯកម្បិ មូលេន មុត្តំ នាម នត្ថីតិ មូលេន បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។ តំសម្បយុត្តចតុក្ខន្ធតោ ច ឧទ្ធំ អកុសលំ នាម នត្ថីតិ តានេវ ទ្វាទស អកុសលចិត្តានិ ចតុក្ខន្ធវសេន បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ។ ធម្មរាជា កាយកម្មាទិវសេន បន នេសំ បវត្តិសព្ភាវតោ កម្មទ្វារវសេន បរិយាទិយិត្វា ទស្សេសិ ធម្មរាជា។ យំ បនេត្ថ តទេកដ្ឋា ច កិលេសាតិអាទិ វុត្តំ, តត្ថ ឯកស្មិំ ចិត្តេ បុគ្គលេ វា ឋិតន្តិ ‘ឯកដ្ឋំ’។ តត្ថ ឯកស្មិំ ចិត្តេ ឋិតំ សហជេកដ្ឋំ នាម ហោតិ។ ឯកស្មិំ បុគ្គលេ ឋិតំ បហានេកដ្ឋំ នាម។ តេន លោភាទិនា អញ្ញេន វា តត្ថ តត្ថ និទ្ទិដ្ឋេន សហ ឯកស្មិំ ឋិតន្តិ តទេកដ្ឋំ។ តត្ថ ‘កតមេ ធម្មា សំកិលិដ្ឋសំកិលេសិកា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ សំកិលិដ្ឋត្តិកេ; ‘កតមេ ធម្មា ហីនា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ ហីនត្តិកេ ‘កតមេ ធម្មា អកុសលា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ ឥមស្មិំ កុសលត្តិកេ; ‘កតមេ ធម្មា សំកិលិដ្ឋា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ កិលេសគោច្ឆកេ ‘កតមេ ធម្មា សរណា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសាតិ សរណទុកេ’តិ – ឥមេសុ ឯត្តកេសុ ឋានេសុ ‘សហជេកដ្ឋំ’ អាគតំ។
986. Akusalepi eseva nayo. Dvādasannañhi akusalacittānaṃ ekampi mūlena muttaṃ nāma natthīti mūlena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttacatukkhandhato ca uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti tāneva dvādasa akusalacittāni catukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi. Dhammarājā kāyakammādivasena pana nesaṃ pavattisabbhāvato kammadvāravasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Yaṃ panettha tadekaṭṭhā ca kilesātiādi vuttaṃ, tattha ekasmiṃ citte puggale vā ṭhitanti ‘ekaṭṭhaṃ’. Tattha ekasmiṃ citte ṭhitaṃ sahajekaṭṭhaṃ nāma hoti. Ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ pahānekaṭṭhaṃ nāma. Tena lobhādinā aññena vā tattha tattha niddiṭṭhena saha ekasmiṃ ṭhitanti tadekaṭṭhaṃ. Tattha ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhasaṃkilesikā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti saṃkiliṭṭhattike; ‘katame dhammā hīnā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti hīnattike ‘katame dhammā akusalā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti imasmiṃ kusalattike; ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti kilesagocchake ‘katame dhammā saraṇā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesāti saraṇaduke’ti – imesu ettakesu ṭhānesu ‘sahajekaṭṭhaṃ’ āgataṃ.
ទស្សនេនបហាតព្ពត្តិកេ បន ‘ឥមានិ តីណិ សំយោជនានិ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ, ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកត្តិកេបិ ‘ឥមានិ តីណិ សំយោជនានិ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’តិ, បុន តត្ថេវ តីណិ សំយោជនានិ – សក្កាយទិដ្ឋិ វិចិកិច្ឆា សីលព្ពតបរាមាសោ, ឥមេ ធម្មា ទស្សនេនបហាតព្ពា; តទេកដ្ឋោ លោភោ ទោសោ មោហោ, ឥមេ ធម្មា ទស្សនេនបហាតព្ពហេតូ; តទេកដ្ឋា ច កិលេសា តំសម្បយុត្តោ វេទនាខន្ធោ…បេ.… វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, តំសមុដ្ឋានំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ, ឥមេ ធម្មា ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកាតិ; សម្មប្បធានវិភង្គេ ‘‘តត្ថ កតមេ បាបកា អកុសលា ធម្មា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ ទោសោ មោហោ, តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’’តិ (វិភ. ៣៩១) – ឥមេសុ បន ឯត្តកេសុ ឋានេសុ ‘បហានេកដ្ឋំ’ អាគតន្តិ វេទិតព្ពំ។
Dassanenapahātabbattike pana ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, dassanenapahātabbahetukattikepi ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, puna tattheva tīṇi saṃyojanāni – sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso, ime dhammā dassanenapahātabbā; tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanenapahātabbahetū; tadekaṭṭhā ca kilesā taṃsampayutto vedanākhandho…pe… viññāṇakkhandho, taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ime dhammā dassanenapahātabbahetukāti; sammappadhānavibhaṅge ‘‘tattha katame pāpakā akusalā dhammā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’’ti (vibha. 391) – imesu pana ettakesu ṭhānesu ‘pahānekaṭṭhaṃ’ āgatanti veditabbaṃ.
៩៨៧. អព្យាកតបទនិទ្ទេសោ ឧត្តានត្ថោយេវាតិ។ ឥមស្មិំ តិកេ តីណិ លក្ខណានិ តិស្សោ បញ្ញត្តិយោ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសំ អជដាកាសំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនស្ស អារម្មណំ និរោធសមាបត្តិ ច ន លព្ភតីតិ វុត្តំ។
987. Abyākatapadaniddeso uttānatthoyevāti. Imasmiṃ tike tīṇi lakkhaṇāni tisso paññattiyo kasiṇugghāṭimākāsaṃ ajaṭākāsaṃ ākiñcaññāyatanassa ārammaṇaṃ nirodhasamāpatti ca na labbhatīti vuttaṃ.
៩៨៨. វេទនាត្តិកនិទ្ទេសេ សុខភូមិយន្តិ ឯត្ថ យថា តម្ពភូមិ កណ្ហភូមីតិ តម្ពកណ្ហភូមិយោវ វុច្ចន្តិ, ឯវំ សុខម្បិ សុខភូមិ នាម។ យថា ឧច្ឆុភូមិ សាលិភូមីតិ ឧច្ឆុសាលីនំ ឧប្បជ្ជនដ្ឋានានិ វុច្ចន្តិ, ឯវំ សុខស្ស ឧប្បជ្ជនដ្ឋានំ ចិត្តម្បិ សុខភូមិ នាម។ តំ ឥធ អធិប្បេតំ។ យស្មា បន សា កាមាវចរេ វា ហោតិ, រូបាវចរាទីសុ វា, តស្មាស្សា តំ បភេទំ ទស្សេតុំ កាមាវចរេតិអាទិ វុត្តំ។ សុខវេទនំ ឋបេត្វាតិ យា សា សុខភូមិយំ សុខវេទនា, តំ ឋបេត្វា។ តំសម្បយុត្តោតិ តាយ ឋបិតាយ សុខវេទនាយ សម្បយុត្តោ។ សេសបទទ្វយេបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
988. Vedanāttikaniddese sukhabhūmiyanti ettha yathā tambabhūmi kaṇhabhūmīti tambakaṇhabhūmiyova vuccanti, evaṃ sukhampi sukhabhūmi nāma. Yathā ucchubhūmi sālibhūmīti ucchusālīnaṃ uppajjanaṭṭhānāni vuccanti, evaṃ sukhassa uppajjanaṭṭhānaṃ cittampi sukhabhūmi nāma. Taṃ idha adhippetaṃ. Yasmā pana sā kāmāvacare vā hoti, rūpāvacarādīsu vā, tasmāssā taṃ pabhedaṃ dassetuṃ kāmāvacaretiādi vuttaṃ. Sukhavedanaṃ ṭhapetvāti yā sā sukhabhūmiyaṃ sukhavedanā, taṃ ṭhapetvā. Taṃsampayuttoti tāya ṭhapitāya sukhavedanāya sampayutto. Sesapadadvayepi imināva nayena attho veditabboti.
ឥមស្មិំ តិកេ តិស្សោ វេទនា, សព្ពំ រូបំ, និព្ពានន្តិ ឥទម្បិ ន លព្ភតិ។ អយញ្ហិ តិកោ កុសលត្តិកេ ច អលព្ភមានេហិ ឥមេហិ ច តីហិ កោដ្ឋាសេហិ មុត្តកោ នាម។ ឥតោ បរេសុ បន តិកទុកេសុ បាឡិតោ ច អត្ថតោ ច យំ វត្តព្ពំ សិយា តំ សព្ពំ បទានុក្កមេន មាតិកាកថាយញ្ចេវ កុសលាទីនំ និទ្ទេសេ ច វុត្តមេវ។ យំ បន យត្ថ វិសេសមត្តំ តទេវ វក្ខាម។
Imasmiṃ tike tisso vedanā, sabbaṃ rūpaṃ, nibbānanti idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca tīhi koṭṭhāsehi muttako nāma. Ito paresu pana tikadukesu pāḷito ca atthato ca yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ padānukkamena mātikākathāyañceva kusalādīnaṃ niddese ca vuttameva. Yaṃ pana yattha visesamattaṃ tadeva vakkhāma.
៩៩១. តត្ថ វិបាកត្តិកេ តាវ កិញ្ចាបិ អរូបធម្មា វិយ រូបធម្មាបិ កម្មសមុដ្ឋានា អត្ថិ, អនារម្មណត្តា បន តេ កម្មសរិក្ខកា ន ហោន្តីតិ សារម្មណា អរូបធម្មាវ កម្មសរិក្ខកត្តា វិបាកាតិ វុត្តា, ពីជសរិក្ខកំ ផលំ វិយ។ សាលិពីជស្មិញ្ហិ វបិតេ អង្កុរបត្តាទីសុ និក្ខន្តេសុបិ សាលិផលន្តិ ន វុច្ចតិ។ យទា បន សាលិសីសំ បក្កំ ហោតិ បរិណតំ, តទា ពីជសរិក្ខកោ សាលិ ឯវ សាលិផលន្តិ វុច្ចតិ។ អង្កុរបត្តាទីនិ បន ពីជជាតានិ ពីជតោ និព្ពត្តានីតិ វុច្ចន្តិ, ឯវមេវ រូបម្បិ កម្មជន្តិ វា ឧបាទិណ្ណន្តិ វា វត្តុំ វដ្ដតិ។
991. Tattha vipākattike tāva kiñcāpi arūpadhammā viya rūpadhammāpi kammasamuṭṭhānā atthi, anārammaṇattā pana te kammasarikkhakā na hontīti sārammaṇā arūpadhammāva kammasarikkhakattā vipākāti vuttā, bījasarikkhakaṃ phalaṃ viya. Sālibījasmiñhi vapite aṅkurapattādīsu nikkhantesupi sāliphalanti na vuccati. Yadā pana sālisīsaṃ pakkaṃ hoti pariṇataṃ, tadā bījasarikkhako sāli eva sāliphalanti vuccati. Aṅkurapattādīni pana bījajātāni bījato nibbattānīti vuccanti, evameva rūpampi kammajanti vā upādiṇṇanti vā vattuṃ vaṭṭati.
៩៩៤. ឧបាទិណ្ណត្តិកេ កិញ្ចាបិ ខីណាសវស្ស ខន្ធា ‘អម្ហាកំ មាតុលត្ថេរោ អម្ហាកំ ចូឡបិតុត្ថេរោ’តិ វទន្តានំ បរេសំ ឧបាទានស្ស បច្ចយា ហោន្តិ, មគ្គផលនិព្ពានានិ បន អគ្គហិតានិ អបរាមដ្ឋានិ អនុបាទិណ្ណានេវ។ តានិ ហិ, យថា ទិវសំ សន្តត្តោ អយោគុឡោ មក្ខិកានំ អភិនិសីទនស្ស បច្ចយោ ន ហោតិ, ឯវមេវ តេជុស្សទត្តា តណ្ហាមានទិដ្ឋិវសេន គហណស្ស បច្ចយា ន ហោន្តិ។ តេន វុត្តំ – ឥមេ ធម្មា អនុបាទិណ្ណអនុបាទានិយាតិ។
994. Upādiṇṇattike kiñcāpi khīṇāsavassa khandhā ‘amhākaṃ mātulatthero amhākaṃ cūḷapitutthero’ti vadantānaṃ paresaṃ upādānassa paccayā honti, maggaphalanibbānāni pana aggahitāni aparāmaṭṭhāni anupādiṇṇāneva. Tāni hi, yathā divasaṃ santatto ayoguḷo makkhikānaṃ abhinisīdanassa paccayo na hoti, evameva tejussadattā taṇhāmānadiṭṭhivasena gahaṇassa paccayā na honti. Tena vuttaṃ – ime dhammā anupādiṇṇaanupādāniyāti.
៩៩៨. អសំកិលិដ្ឋអសំកិលេសិកេសុបិ ឯសេវ នយោ។
998. Asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikesupi eseva nayo.
១០០០. វិតក្កត្តិកេ វិតក្កសហជាតេន វិចារេន សទ្ធិំ កុសលត្តិកេ អលព្ភមានាវ ន លព្ភន្តិ។
1000. Vitakkattike vitakkasahajātena vicārena saddhiṃ kusalattike alabbhamānāva na labbhanti.
១០០៣. បីតិសហគតត្តិកេ បីតិអាទយោ អត្តនា សហជាតធម្មានំ បីតិសហគតាទិភាវំ ទត្វា សយំ បិដ្ឋិវដ្ដកា ជាតា។ ឥមស្មិញ្ហិ តិកេ ទ្វេ ទោមនស្សសហគតចិត្តុប្បាទា ទុក្ខសហគតំ កាយវិញ្ញាណំ ឧបេក្ខាវេទនា រូបំ និព្ពានន្តិ – ឥទម្បិ ន លព្ភតិ។ អយញ្ហិ តិកោ កុសលត្តិកេ ច អលព្ភមានេហិ ឥមេហិ ច បញ្ចហិ កោដ្ឋាសេហិ មុត្តកោ នាម។
1003. Pītisahagatattike pītiādayo attanā sahajātadhammānaṃ pītisahagatādibhāvaṃ datvā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā jātā. Imasmiñhi tike dve domanassasahagatacittuppādā dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ upekkhāvedanā rūpaṃ nibbānanti – idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca pañcahi koṭṭhāsehi muttako nāma.
១០០៦. ទស្សនេនបហាតព្ពត្តិកេ សញ្ញោជនានីតិ ពន្ធនានិ។ សក្កាយទិដ្ឋីតិ វិជ្ជមានដ្ឋេន សតិ ខន្ធបញ្ចកសង្ខាតេ កាយេ; សយំ វា សតី តស្មិំ កាយេ ទិដ្ឋីតិ ‘សក្កាយទិដ្ឋិ’។ សីលេន សុជ្ឈិតុំ សក្កា, វតេន សុជ្ឈិតុំ សក្កា, សីលវតេហិ សុជ្ឈិតុំ សក្កាតិ គហិតសមាទានំ បន សីលព្ពតបរាមាសោ នាម។
1006. Dassanenapahātabbattike saññojanānīti bandhanāni. Sakkāyadiṭṭhīti vijjamānaṭṭhena sati khandhapañcakasaṅkhāte kāye; sayaṃ vā satī tasmiṃ kāye diṭṭhīti ‘sakkāyadiṭṭhi’. Sīlena sujjhituṃ sakkā, vatena sujjhituṃ sakkā, sīlavatehi sujjhituṃ sakkāti gahitasamādānaṃ pana sīlabbataparāmāso nāma.
១០០៧. ឥធាតិ ទេសាបទេសេ និបាតោ។ ស្វាយំ កត្ថចិ លោកំ ឧបាទាយ វុច្ចតិ។ យថាហ – ‘‘ឥធ តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ (ទី. និ. ១.១៨៩)។ កត្ថចិ សាសនំ។ យថាហ – ‘‘ឥធេវ, ភិក្ខវេ, សមណោ ឥធ ទុតិយោ សមណោ’’តិ (ម. និ. ១.១៣៩; អ. និ. ៤.២៤១)។ កត្ថចិ ឱកាសំ។ យថាហ –
1007. Idhāti desāpadese nipāto. Svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (dī. ni. 1.189). Katthaci sāsanaṃ. Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –
‘‘ឥធេវ តិដ្ឋមានស្ស, ទេវភូតស្ស មេ សតោ;
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
បុនរាយុ ច មេ លទ្ធោ, ឯវំ ជានាហិ មារិសា’’តិ។ (ទី. និ. ២.៣៦៩);
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);
កត្ថចិ បទបូរណមត្តមេវ។ យថាហ – ‘‘ឥធាហំ, ភិក្ខវេ, ភុត្តាវី អស្សំ បវារិតោ’’តិ (ម. និ. ១.៣០)។ ឥធ បន លោកំ ឧបាទាយ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo.
អស្សុតវា បុថុជ្ជនោតិ ឯត្ថ បន ‘អាគមាធិគមាភាវា ញេយ្យោ អស្សុតវា ឥតិ’។ យស្ស ហិ ខន្ធធាតុអាយតនបច្ចយាការសតិបដ្ឋានាទីសុ ឧគ្គហបរិបុច្ឆាវិនិច្ឆយរហិតត្តា ទិដ្ឋិបដិសេធកោ នេវ ‘អាគមោ’, បដិបត្តិយា អធិគន្តព្ពស្ស អនធិគតត្តា នេវ ‘អធិគមោ’ អត្ថិ, សោ ‘អាគមាធិគមាភាវា ញេយ្យោ អស្សុតវា ឥតិ’។ ស្វាយំ –
Assutavā puthujjanoti ettha pana ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Yassa hi khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā diṭṭhipaṭisedhako neva ‘āgamo’, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva ‘adhigamo’ atthi, so ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Svāyaṃ –
បុថូនំ ជននាទីហិ, ការណេហិ បុថុជ្ជនោ;
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
បុថុជ្ជនន្តោគធត្តា, បុថុវាយំ ជនោ ឥតិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.៧; ម. និ. អដ្ឋ. ១.២; អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.៥១; បដិ. ម. អដ្ឋ. ២.១.១៣០; ចូឡនិ. អដ្ឋ. ៨៨; នេត្តិ. អដ្ឋ. ៥៦);
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88; netti. aṭṭha. 56);
សោ ហិ បុថូនំ នានប្បការានំ កិលេសាទីនំ ជននាទីហិ ការណេហិ បុថុជ្ជនោ។ យថាហ – ‘‘បុថុ កិលេសេ ជនេន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ អវិហតសក្កាយទិដ្ឋិកាតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ សត្ថារានំ មុខុល្លោកិកាតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ សព្ពគតីហិ អវុដ្ឋិតាតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ នានាភិសង្ខារេ អភិសង្ខរោន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ នានាឱឃេហិ វុយ្ហន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ នានាសន្តាបេហិ សន្តប្បន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ នានាបរិឡាហេហិ បរិឌយ្ហន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ រត្តា គិទ្ធា គធិតា មុច្ឆិតា អជ្ឈោសន្នា លគ្គា លគ្គិតា បលិពុទ្ធាតិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ បញ្ចហិ នីវរណេហិ អាវុតា និវុតា ឱវុតា បិហិតា បដិច្ឆន្នា បដិកុជ្ជិតាតិ បុថុជ្ជនា’’តិ (មហានិ. ៩៤)។ បុថូនំ វា គណនបថមតីតានំ អរិយធម្មបរម្មុខានំ នីចធម្មសមាចារានំ ជនានំ អន្តោគធត្តាបិ បុថុជ្ជនា។ បុថុ វា អយំ – វិសុំយេវ សង្ខ្យំ គតោ, វិសំសដ្ឋោ សីលសុតាទិគុណយុត្តេហិ អរិយេហិ – ជនោតិបិ បុថុជ្ជនោ។ ឯវមេតេហិ ‘អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ’តិ ទ្វីហិ បទេហិ យេ តេ –
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – ‘‘puthu kilese janentīti puthujjanā. Puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā. Puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā. Puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā. Puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā. Puthu nānāsantāpehi santappantīti puthujjanā. Puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā. Puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā’’ti (mahāni. 94). Puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā. Puthu vā ayaṃ – visuṃyeva saṅkhyaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi – janotipi puthujjano. Evametehi ‘assutavā puthujjano’ti dvīhi padehi ye te –
‘‘ទុវេ បុថុជ្ជនា វុត្តា, ពុទ្ធេនាទិច្ចពន្ធុនា;
‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
អន្ធោ បុថុជ្ជនោ ឯកោ, កល្យាណេកោ បុថុជ្ជនោ’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.៧; អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.៥១; បដិ. ម. អដ្ឋ. ២.១.១៣០; ចូឡនិ. អដ្ឋ. ៨៨);
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88);
ទ្វេ បុថុជ្ជនា វុត្តា, តេសុ អន្ធបុថុជ្ជនោ វុត្តោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។
Dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
អរិយានំ អទស្សាវីតិអាទីសុ អរិយាតិ អារកត្តា កិលេសេហិ, អនយេ ន ឥរិយនតោ, អយេ ឥរិយនតោ, សទេវកេន លោកេន ច អរណីយតោ ពុទ្ធា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច ពុទ្ធសាវកា ច វុច្ចន្តិ។ ពុទ្ធា ឯវ វា ឥធ អរិយា។ យថាហ – ‘‘សទេវកេ, ភិក្ខវេ, លោកេ…បេ.… តថាគតោ អរិយោតិ វុច្ចតី’’តិ (សំ. និ. ៥.១០៩៨)។
Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena lokena ca araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti. Buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098).
សប្បុរិសាតិ ឯត្ថ បន បច្ចេកពុទ្ធា តថាគតសាវកា ច សប្បុរិសាតិ វេទិតព្ពា។ តេ ហិ លោកុត្តរគុណយោគេន សោភនា បុរិសាតិ សប្បុរិសា។ សព្ពេវ វា ឯតេ ទ្វេធាបិ វុត្តា។ ពុទ្ធាបិ ហិ អរិយា ច សប្បុរិសា ច បច្ចេកពុទ្ធា ពុទ្ធសាវកាបិ។ យថាហ –
Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘យោ វេ កតញ្ញូ កតវេទិ ធីរោ,
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,
កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតិ;
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ទុខិតស្ស សក្កច្ច ករោតិ កិច្ចំ,
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,
តថាវិធំ សប្បុរិសំ វទន្តី’’តិ។ (ជា. ២.១៧.៧៨);
Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតី’តិ ឯត្តាវតា ហិ ពុទ្ធសាវកោ វុត្តោ។ កតញ្ញុតាទីហិ បច្ចេកពុទ្ធា ពុទ្ធាតិ។ ឥទានិ យោ តេសំ អរិយានំ អទស្សនសីលោ, ន ច ទស្សនេ សាធុការី, សោ អរិយានំ អទស្សាវីតិ វេទិតព្ពោ។ សោ ចក្ខុនា អទស្សាវី ញាណេន អទស្សាវីតិ ទុវិធោ។ តេសុ ញាណេន អទស្សាវី ឥធ អធិប្បេតោ។ មំសចក្ខុនា ហិ ទិព្ពចក្ខុនា វា អរិយា ទិដ្ឋាបិ អទិដ្ឋាវ ហោន្តិ, តេសំ ចក្ខូនំ វណ្ណមត្តគ្គហណតោ, ន អរិយភាវគោចរតោ។ សោណសិង្គាលាទយោបិ ចក្ខុនា អរិយេ បស្សន្តិ, ន ច តេ អរិយានំ ទស្សាវិនោ។
‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto. Kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So cakkhunā adassāvī ñāṇena adassāvīti duvidho. Tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti, tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino.
តត្រិទំ វត្ថុ – ចិត្តលបព្ពតវាសិនោ កិរ ខីណាសវត្ថេរស្ស ឧបដ្ឋាកោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ ឯកទិវសំ ថេរេន សទ្ធិំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ថេរស្ស បត្តចីវរំ គហេត្វា បិដ្ឋិតោ អាគច្ឆន្តោ ថេរំ បុច្ឆិ – ‘អរិយា នាម ភន្តេ កីទិសា’តិ? ថេរោ អាហ – ‘ឥធេកច្ចោ មហល្លកោ អរិយានំ បត្តចីវរំ គហេត្វា វត្តបដិបត្តិំ កត្វា សហ ចរន្តោបិ នេវ អរិយេ ជានាតិ, ឯវំទុជ្ជានាវុសោ, អរិយា’តិ។ ឯវំ វុត្តេបិ សោ នេវ អញ្ញាសិ។ តស្មា ន ចក្ខុនា ទស្សនំ ‘ទស្សនំ’, ញាណទស្សនមេវ ‘ទស្សនំ’។ យថាហ – ‘‘កិំ តេ វក្កលិ ឥមិនា បូតិកាយេន ទិដ្ឋេន? យោ ខោ, វក្កលិ, ធម្មំ បស្សតិ, សោ មំ បស្សតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៧)។ តស្មា ចក្ខុនា បស្សន្តោបិ, ញាណេន អរិយេហិ ទិដ្ឋំ អនិច្ចាទិលក្ខណំ អបស្សន្តោ, អរិយាធិគតញ្ច ធម្មំ អនធិគច្ឆន្តោ, អរិយករធម្មានំ អរិយភាវស្ស ច អទិដ្ឋត្តា, ‘អរិយានំ អទស្សាវី’តិ វេទិតព្ពោ។
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘ariyā nāma bhante kīdisā’ti? Thero āha – ‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā saha carantopi neva ariye jānāti, evaṃdujjānāvuso, ariyā’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ ‘dassanaṃ’, ñāṇadassanameva ‘dassanaṃ’. Yathāha – ‘‘kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena? Yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi, ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto, ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā, ‘ariyānaṃ adassāvī’ti veditabbo.
អរិយធម្មស្ស អកោវិទោតិ សតិបដ្ឋានាទិភេទេ អរិយធម្មេ អកុសលោ។ អរិយធម្មេ អវិនីតោតិ, ឯត្ថ បន
Ariyadhammassaakovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti, ettha pana
ទុវិធោ វិនយោ នាម, ឯកមេកេត្ថ បញ្ចធា;
Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
អភាវតោ តស្ស អយំ, អវិនីតោតិ វុច្ចតិ។
Abhāvato tassa ayaṃ, avinītoti vuccati.
អយញ្ហិ សំវរវិនយោ បហានវិនយោតិ ទុវិធោ វិនយោ។ ឯត្ថ ច ទុវិធេបិ វិនយេ ឯកមេកោ វិនយោ បញ្ចធា ភិជ្ជតិ។ សំវរវិនយោបិ ហិ សីលសំវរោ សតិសំវរោ ញាណសំវរោ ខន្តិសំវរោ វីរិយសំវរោតិ បញ្ចវិធោ។ បហានវិនយោបិ តទង្គបហានំ វិក្ខម្ភនបហានំ សមុច្ឆេទបហានំ បដិប្បស្សទ្ធិបហានំ និស្សរណបហានន្តិ បញ្ចវិធោ។
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgapahānaṃ vikkhambhanapahānaṃ samucchedapahānaṃ paṭippassaddhipahānaṃ nissaraṇapahānanti pañcavidho.
តត្ថ ‘‘ឥមិនា បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ ហោតិ សមុបេតោ’’តិ (វិភ. ៥១១) អយំ សីលសំវរោ។ ‘‘រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតី’’តិ (ទី. និ. ១.២១៣; ម. និ. ១.២៩៥; សំ. និ. ៤.២៣៩; អ. និ. ៣.១៦) អយំ សតិសំវរោ។
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘យានិ សោតានិ លោកស្មិំ, (អជិតាតិ ភគវា)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)
សតិ តេសំ និវារណំ;
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
សោតានំ សំវរំ ព្រូមិ,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
បញ្ញាយេតេ បិធីយរេ’’តិ។ (សុ. និ. ១០៤១) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041) –
អយំ ញាណសំវរោ នាម។ ‘‘ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្សា’’តិ (ម. និ. ១.២៤; អ. និ. ៤.១១៤; ៦.៥៨) អយំ ខន្តិសំវរោ។ ‘‘ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតី’’តិ (ម. និ. ១.២៦; អ. និ. ៤.១១៤; ៦.៥៨) អយំ វីរិយសំវរោ។ សព្ពោបិ ចាយំ សំវរោ យថាសកំ សំវរិតព្ពានំ វិនេតព្ពានញ្ច កាយទុច្ចរិតាទីនំ សំវរណតោ សំវរោ, វិនយនតោ វិនយោតិ វុច្ចតិ។ ឯវំ តាវ ‘សំវរវិនយោ’ បញ្ចធា ភិជ្ជតីតិ វេទិតព្ពោ។
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro nāma. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Evaṃ tāva ‘saṃvaravinayo’ pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
តថា យំ នាមរូបបរិច្ឆេទាទីសុ វិបស្សនាញាណេសុ បដិបក្ខភាវតោ, ទីបាលោកេនេវ តមស្ស, តេន តេន វិបស្សនាញាណេន តស្ស តស្ស អនត្ថស្ស បហានំ, សេយ្យថិទំ – នាមរូបវវត្ថានេន សក្កាយទិដ្ឋិយា, បច្ចយបរិគ្គហេន អហេតុវិសមហេតុទិដ្ឋីនំ, តស្សេវ អបរភាគេន កង្ខាវិតរណេន កថំកថិភាវស្ស, កលាបសម្មសនេន ‘អហំ មមា’តិ គាហស្ស, មគ្គាមគ្គវវត្ថានេន អមគ្គេ មគ្គសញ្ញាយ, ឧទយទស្សនេន ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា, វយទស្សនេន សស្សតទិដ្ឋិយា, ភយទស្សនេន សភយេ អភយសញ្ញាយ, អាទីនវទស្សនេន អស្សាទសញ្ញាយ, និព្ពិទានុបស្សនាយ អភិរតិសញ្ញាយ, មុច្ចិតុកម្យតាញាណេន អមុច្ចិតុកាមតាយ, ឧបេក្ខាញាណេន អនុបេក្ខាយ, អនុលោមេន ធម្មដ្ឋិតិយំ និព្ពានេ ច បដិលោមភាវស្ស, គោត្រភុនា សង្ខារនិមិត្តគ្គាហស្ស បហានំ, ឯតំ ‘តទង្គបហានំ’ នាម។
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato, dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ, seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathibhāvassa, kalāpasammasanena ‘ahaṃ mamā’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukāmatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ ‘tadaṅgapahānaṃ’ nāma.
យំ បន ឧបចារប្បនាភេទេន សមាធិនា បវត្តិភាវនិវារណតោ, ឃដប្បហារេនេវ ឧទកបិដ្ឋេ សេវាលស្ស, តេសំ តេសំ នីវរណាទិធម្មានំ បហានំ, ឯតំ ‘វិក្ខម្ភនបហានំ’ នាម។ ‘‘យំ ចតុន្នំ អរិយមគ្គានំ ភាវិតត្តា តំតំមគ្គវតោ អត្តនោ អត្តនោ សន្តានេ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ២៧៧) នយេន វុត្តស្ស សមុទយបក្ខិកស្ស កិលេសគណស្ស អច្ចន្តំ អប្បវត្តិភាវេន បហានំ, ឥទំ ‘សមុច្ឆេទបហានំ’ នាម។ យំ បន ផលក្ខណេ បដិប្បស្សទ្ធត្តំ កិលេសានំ, ឯតំ ‘បដិប្បស្សទ្ធិបហានំ’ នាម។ យំ សព្ពសង្ខតនិស្សដត្តា បហីនសព្ពសង្ខតំ និព្ពានំ, ឯតំ ‘និស្សរណបហានំ’ នាម។ សព្ពម្បិ ចេតំ បហានំ យស្មា ចាគដ្ឋេន បហានំ, វិនយនដ្ឋេន វិនយោ, តស្មា ‘បហានវិនយោ’តិ វុច្ចតិ។ តំតំបហានវតោ វា តស្ស តស្ស វិនយស្ស សម្ភវតោបេតំ បហានវិនយោតិ វុច្ចតិ។ ឯវំ បហានវិនយោបិ បញ្ចធា ភិជ្ជតីតិ វេទិតព្ពោ។
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato, ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ ‘vikkhambhanapahānaṃ’ nāma. ‘‘Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277) nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ ‘samucchedapahānaṃ’ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ ‘paṭippassaddhipahānaṃ’ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ ‘nissaraṇapahānaṃ’ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘pahānavinayo’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ pahānavinayoti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ឯវមយំ សង្ខេបតោ ទុវិធោ, ភេទតោ ច ទសវិធោ វិនយោ, ភិន្នសំវរត្តា, បហាតព្ពស្ស ច អប្បហីនត្តា, យស្មា ឯតស្ស អស្សុតវតោ បុថុជ្ជនស្ស នត្ថិ, តស្មា អភាវតោ តស្ស, អយំ ‘អវិនីតោ’តិ វុច្ចតីតិ។ ឯស នយោ សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោតិ ឯត្ថាបិ។ និន្នានាករណញ្ហេតំ អត្ថតោ។ យថាហ – ‘‘យេវ តេ អរិយា តេវ តេ សប្បុរិសា, យេវ តេ សប្បុរិសា តេវ តេ អរិយា។ យោ ឯវ សោ អរិយានំ ធម្មោ សោ ឯវ សោ សប្បុរិសានំ ធម្មោ, យោ ឯវ សោ សប្បុរិសានំ ធម្មោ សោ ឯវ សោ អរិយានំ ធម្មោ។ យេវ តេ អរិយវិនយា តេវ តេ សប្បុរិសវិនយា, យេវ តេ សប្បុរិសវិនយា តេវ តេ អរិយវិនយា។ អរិយេតិ វា សប្បុរិសេតិ វា, អរិយធម្មេតិ វា សប្បុរិសធម្មេតិ វា, អរិយវិនយេតិ វា សប្បុរិសវិនយេតិ វា, ឯសេសេ ឯកេ ឯកដ្ឋេ សមេ សមភាគេ តជ្ជាតេ តញ្ញេវា’’តិ។
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo, bhinnasaṃvarattā, pahātabbassa ca appahīnattā, yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa, ayaṃ ‘avinīto’ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākaraṇañhetaṃ atthato. Yathāha – ‘‘yeva te ariyā teva te sappurisā, yeva te sappurisā teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo so eva so sappurisānaṃ dhammo, yo eva so sappurisānaṃ dhammo so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā teva te sappurisavinayā, yeva te sappurisavinayā teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā, esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតីតិ ឥធេកច្ចោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ – ‘យំ រូបំ សោ អហំ, យោ អហំ តំ រូប’ន្តិ រូបញ្ច អត្តានញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ។ ‘‘សេយ្យថាបិ នាម តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ យា អច្ចិ សោ វណ្ណោ, យោ វណ្ណោ សា អច្ចីតិ អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ,’’ ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតីតិ ឯវំ រូបំ អត្តាតិ ទិដ្ឋិបស្សនាយ បស្សតិ។ រូបវន្តំ វា អត្តានន្តិ ‘អរូបំ អត្តា’តិ គហេត្វា, ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ វិយ, តំ រូបវន្តំ សមនុបស្សតិ។ អត្តនិ វា រូបន្តិ ‘អរូបមេវ អត្តា’តិ គហេត្វា, បុប្ផម្ហិ គន្ធំ វិយ, អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ។ រូបស្មិំ វា អត្តានន្តិ ‘អរូបមេវ អត្តា’តិ គហេត្វា, ករណ្ឌកេ មណិំ វិយ, អត្តានំ រូបស្មិំ សមនុបស្សតិ។ វេទនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati – ‘yaṃ rūpaṃ so ahaṃ, yo ahaṃ taṃ rūpa’nti rūpañca attānañca advayaṃ samanupassati. ‘‘Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati,’’ evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassatīti evaṃ rūpaṃ attāti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti ‘arūpaṃ attā’ti gahetvā, chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya, taṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, pupphamhi gandhaṃ viya, attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃvā attānanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, karaṇḍake maṇiṃ viya, attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanādīsupi eseva nayo.
តត្ថ ‘រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’តិ សុទ្ធរូបមេវ អត្តាតិ កថិតំ។ ‘រូបវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា រូបំ, រូបស្មិំ វា អត្តានំ; វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’តិ ឥមេសុ សត្តសុ ឋានេសុ ‘អរូបំ អត្តា’តិ កថិតំ។ វេទនាវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា វេទនំ, វេទនាយ វា អត្តានន្តិ ឯវំ ចតូសុ ខន្ធេសុ តិណ្ណំ តិណ្ណំ វសេន ទ្វាទសសុ ឋានេសុ ‘រូបារូបមិស្សកោ អត្តា’ កថិតោ។ តត្ថ ‘រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’តិ ឥមេសុ បញ្ចសុ ឋានេសុ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ កថិតា។ អវសេសេសុ សស្សតទិដ្ឋិ។ ឯវមេត្ថ បន្នរស ភវទិដ្ឋិយោ បញ្ច វិភវទិដ្ឋិយោ ហោន្តិ។ តា សព្ពាបិ មគ្គាវរណា, ន សគ្គាវរណា, បឋមមគ្គវជ្ឈាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassatī’ti suddharūpameva attāti kathitaṃ. ‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ attato samanupassati… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu sattasu ṭhānesu ‘arūpaṃ attā’ti kathitaṃ. Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu ‘rūpārūpamissako attā’ kathito. Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassati vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā. Avasesesu sassatadiṭṭhi. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
១០០៨. សត្ថរិ កង្ខតីតិ សត្ថុ សរីរេ វា គុណេ វា ឧភយត្ថ វា កង្ខតិ។ សរីរេ កង្ខមានោ ‘ទ្វត្តិំសវរលក្ខណបដិមណ្ឌិតំ នាម សរីរំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខតិ។ គុណេ កង្ខមានោ ‘អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នជាននសមត្ថំ សព្ពញ្ញុតញាណំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខតិ។ ឧភយត្ថ កង្ខមានោ ‘អសីតិអនុព្យញ្ជនព្យាមប្បភានុរញ្ជិតាយ សរីរនិប្ផត្តិយា សមន្នាគតោ សព្ពញេយ្យជាននសមត្ថំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បដិវិជ្ឈិត្វា ឋិតោ លោកតារកោ ពុទ្ធោ នាម អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខតិ។ អយញ្ហិស្ស អត្តភាវេ គុណេ វា កង្ខនតោ ឧភយត្ថ កង្ខតិ នាម។ វិចិកិច្ឆតីតិ អារម្មណំ និច្ឆេតុំ អសក្កោន្តោ កិច្ឆតិ កិលមតិ។ នាធិមុច្ចតីតិ តត្ថេវ អធិមោក្ខំ ន លភតិ។ ន សម្បសីទតីតិ ចិត្តំ អនាវិលំ កត្វា បសីទិតុំ ន សក្កោតិ, គុណេសុ នប្បសីទតិ។
1008. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā ubhayattha vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ubhayattha kaṅkhamāno ‘asītianubyañjanabyāmappabhānurañjitāya sarīranipphattiyā samannāgato sabbañeyyajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā ṭhito lokatārako buddho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ayañhissa attabhāve guṇe vā kaṅkhanato ubhayattha kaṅkhati nāma. Vicikicchatīti ārammaṇaṃ nicchetuṃ asakkonto kicchati kilamati. Nādhimuccatīti tattheva adhimokkhaṃ na labhati. Na sampasīdatīti cittaṃ anāvilaṃ katvā pasīdituṃ na sakkoti, guṇesu nappasīdati.
ធម្មេ កង្ខតីតិអាទីសុ បន ‘កិលេសេ បជហន្តា ចត្តារោ អរិយមគ្គា, បដិប្បស្សទ្ធកិលេសានិ ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ, មគ្គផលានំ អារម្មណបច្ចយភូតំ អមតំ មហានិព្ពានំ នាម អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោបិ ‘អយំ ធម្មោ និយ្យានិកោ នុ ខោ អនិយ្យានិកោ’តិ កង្ខន្តោបិ ធម្មេ កង្ខតិ នាម។ ‘ចត្តារោ មគ្គដ្ឋកា ចត្តារោ ផលដ្ឋកាតិ ឥទំ សង្ឃរតនំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោបិ, ‘អយំ សង្ឃោ សុប្បដិបន្នោ នុ ខោ ទុប្បដិបន្នោ’តិ កង្ខន្តោបិ, ‘ឯតស្មិំ សង្ឃរតនេ ទិន្នស្ស វិបាកផលំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោបិ សង្ឃេ កង្ខតិ នាម។ ‘តិស្សោ បន សិក្ខា អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោបិ, ‘តិស្សោ សិក្ខា សិក្ខិតបច្ចយេន អានិសំសោ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោបិ សិក្ខាយ កង្ខតិ នាម។
Dhamme kaṅkhatītiādīsu pana ‘kilese pajahantā cattāro ariyamaggā, paṭippassaddhakilesāni cattāri sāmaññaphalāni, maggaphalānaṃ ārammaṇapaccayabhūtaṃ amataṃ mahānibbānaṃ nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi ‘ayaṃ dhammo niyyāniko nu kho aniyyāniko’ti kaṅkhantopi dhamme kaṅkhati nāma. ‘Cattāro maggaṭṭhakā cattāro phalaṭṭhakāti idaṃ saṅgharatanaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘ayaṃ saṅgho suppaṭipanno nu kho duppaṭipanno’ti kaṅkhantopi, ‘etasmiṃ saṅgharatane dinnassa vipākaphalaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi saṅghe kaṅkhati nāma. ‘Tisso pana sikkhā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘tisso sikkhā sikkhitapaccayena ānisaṃso atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi sikkhāya kaṅkhati nāma.
បុព្ពន្តោ វុច្ចតិ អតីតានិ ខន្ធធាតាយតនានិ។ អបរន្តោ អនាគតានិ។ តត្ថ អតីតេសុ ខន្ធាទីសុ ‘អតីតានិ នុ ខោ, ន នុ ខោ’តិ កង្ខន្តោ បុព្ពន្តេ កង្ខតិ នាម។ អនាគតេសុ ‘អនាគតានិ នុ ខោ, ន នុ ខោ’តិ កង្ខន្តោ អបរន្តេ កង្ខតិ នាម។ ឧភយត្ថ កង្ខន្តោ បុព្ពន្តាបរន្តេ កង្ខតិ នាម។ ‘ទ្វាទសបទិកំ បច្ចយវដ្ដំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’តិ កង្ខន្តោ ឥទប្បច្ចយតាបដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសុ កង្ខតិ នាម។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – ឥមេសំ ជរាមរណាទីនំ បច្ចយា ‘ឥទប្បច្ចយា’។ ឥទប្បច្ចយានំ ភាវោ ‘ឥទប្បច្ចយតា’។ ឥទប្បច្ចយា ឯវ វា ‘ឥទប្បច្ចយតា’; ជាតិអាទីនមេតំ អធិវចនំ។ ជាតិអាទីសុ តំ តំ បដិច្ច អាគម្ម សមុប្បន្នាតិ ‘បដិច្ចសមុប្បន្នា’។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥទប្បច្ចយតាយ ច បដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ច ធម្មេសុ កង្ខតីតិ។
Pubbanto vuccati atītāni khandhadhātāyatanāni. Aparanto anāgatāni. Tattha atītesu khandhādīsu ‘atītāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto pubbante kaṅkhati nāma. Anāgatesu ‘anāgatāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto aparante kaṅkhati nāma. Ubhayattha kaṅkhanto pubbantāparante kaṅkhati nāma. ‘Dvādasapadikaṃ paccayavaṭṭaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhanto idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhati nāma. Tatrāyaṃ vacanattho – imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayā ‘idappaccayā’. Idappaccayānaṃ bhāvo ‘idappaccayatā’. Idappaccayā eva vā ‘idappaccayatā’; jātiādīnametaṃ adhivacanaṃ. Jātiādīsu taṃ taṃ paṭicca āgamma samuppannāti ‘paṭiccasamuppannā’. Idaṃ vuttaṃ hoti – idappaccayatāya ca paṭiccasamuppannesu ca dhammesu kaṅkhatīti.
១០០៩. សីលេនាតិ គោសីលាទិនា។ វតេនាតិ គោវតាទិនាវ។ សីលព្ពតេនាតិ តទុភយេន។ សុទ្ធីតិ កិលេសសុទ្ធិ; បរមត្ថសុទ្ធិភូតំ វា និព្ពានមេវ។ តទេកដ្ឋាតិ ឥធ បហានេកដ្ឋំ ធុរំ។ ឥមិស្សា ច បាឡិយា ទិដ្ឋិកិលេសោ វិចិកិច្ឆាកិលេសោតិ ទ្វេយេវ អាគតា។ លោភោ ទោសោ មោហោ មានោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ ឥមេ បន អដ្ឋ អនាគតា។ អាហរិត្វា បន ទីបេតព្ពា។ ឯត្ថ ហិ ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសុ បហីយមានាសុ អបាយគមនីយោ លោភោ ទោសោ មោហោ មានោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ សព្ពេបិមេ បហានេកដ្ឋា ហុត្វា បហីយន្តិ។ សហជេកដ្ឋំ បន អាហរិត្វា ទីបេតព្ពំ។ សោតាបត្តិមគ្គេន ហិ ចត្តារិ ទិដ្ឋិសហគតានិ វិចិកិច្ឆាសហគតញ្ចាតិ បញ្ច ចិត្តានិ បហីយន្តិ។ តត្ថ ទ្វីសុ អសង្ខារិកទិដ្ឋិចិត្តេសុ បហីយន្តេសុ តេហិ សហជាតោ លោភោ មោហោ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ ឥមេ កិលេសា សហជេកដ្ឋវសេន បហីយន្តិ។ សេសទិដ្ឋិកិលេសោ ច វិចិកិច្ឆាកិលេសោ ច បហានេកដ្ឋវសេន បហីយន្តិ។ ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តសសង្ខារិកចិត្តេសុបិ បហីយន្តេសុ តេហិ សហជាតោ លោភោ មោហោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ ឥមេ កិលេសា សហជេកដ្ឋវសេន បហីយន្តិ។ សេសទិដ្ឋិកិលេសោ ច វិចិកិច្ឆាកិលេសោ ច បហានេកដ្ឋវសេន បហីយន្តិ។ ឯវំ បហានេកដ្ឋស្មិំយេវ សហជេកដ្ឋំ លព្ភតីតិ ឥទំ សហជេកដ្ឋំ អាហរិត្វា ទីបយិំសុ។
1009. Sīlenāti gosīlādinā. Vatenāti govatādināva. Sīlabbatenāti tadubhayena. Suddhīti kilesasuddhi; paramatthasuddhibhūtaṃ vā nibbānameva. Tadekaṭṭhāti idha pahānekaṭṭhaṃ dhuraṃ. Imissā ca pāḷiyā diṭṭhikileso vicikicchākilesoti dveyeva āgatā. Lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime pana aṭṭha anāgatā. Āharitvā pana dīpetabbā. Ettha hi diṭṭhivicikicchāsu pahīyamānāsu apāyagamanīyo lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti sabbepime pahānekaṭṭhā hutvā pahīyanti. Sahajekaṭṭhaṃ pana āharitvā dīpetabbaṃ. Sotāpattimaggena hi cattāri diṭṭhisahagatāni vicikicchāsahagatañcāti pañca cittāni pahīyanti. Tattha dvīsu asaṅkhārikadiṭṭhicittesu pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Diṭṭhigatasampayuttasasaṅkhārikacittesupi pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Evaṃ pahānekaṭṭhasmiṃyeva sahajekaṭṭhaṃ labbhatīti idaṃ sahajekaṭṭhaṃ āharitvā dīpayiṃsu.
តំសម្បយុត្តោតិ តេហិ តទេកដ្ឋេហិ អដ្ឋហិ កិលេសេហិ សម្បយុត្តោ។ វិនិព្ភោគំ វា កត្វា តេន លោភេន តេន ទោសេនាតិ ឯវំ ឯកេកេន សម្បយុត្តតា ទីបេតព្ពា។ តត្ថ លោភេ គហិតេ, មោហោ មានោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ អយំ សង្ខារក្ខន្ធេ កិលេសគណោ លោភសម្បយុត្តោ នាម។ ទោសេ គហិតេ, មោហោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ អយំ កិលេសគណោ ទោសសម្បយុត្តោ នាម។ មោហេ គហិតេ, លោភោ ទោសោ មានោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ អយំ កិលេសគណោ មោហសម្បយុត្តោ នាម។ មានេ គហិតេ, តេន សហុប្បន្នោ លោភោ មោហោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បន្តិ អយំ កិលេសគណោ មានសម្បយុត្តោ នាម។ ឥមិនា ឧបាយេន តេន ថិនេន តេន ឧទ្ធច្ចេន តេន អហិរិកេន តេន អនោត្តប្បេន សម្បយុត្តោ តំសម្បយុត្តោតិ យោជនា កាតព្ពា។ តំសមុដ្ឋានន្តិ តេន លោភេន…បេ.… តេន អនោត្តប្បេន សមុដ្ឋិតន្តិ អត្ថោ។
Taṃsampayuttoti tehi tadekaṭṭhehi aṭṭhahi kilesehi sampayutto. Vinibbhogaṃ vā katvā tena lobhena tena dosenāti evaṃ ekekena sampayuttatā dīpetabbā. Tattha lobhe gahite, moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ saṅkhārakkhandhe kilesagaṇo lobhasampayutto nāma. Dose gahite, moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo dosasampayutto nāma. Mohe gahite, lobho doso māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mohasampayutto nāma. Māne gahite, tena sahuppanno lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mānasampayutto nāma. Iminā upāyena tena thinena tena uddhaccena tena ahirikena tena anottappena sampayutto taṃsampayuttoti yojanā kātabbā. Taṃsamuṭṭhānanti tena lobhena…pe… tena anottappena samuṭṭhitanti attho.
ឥមេ ធម្មា ទស្សនេន បហាតព្ពាតិ ឯត្ថ ទស្សនំ នាម សោតាបត្តិមគ្គោ; តេន បហាតព្ពាតិ អត្ថោ។ ‘កស្មា បន សោតាបត្តិមគ្គោ ទស្សនំ នាម ជាតោ’តិ? ‘បឋមំ និព្ពានទស្សនតោ’។ ‘ននុ គោត្រភុ បឋមតរំ បស្សតី’តិ ? ‘នោ ន បស្សតិ; ទិស្វាបិ កត្តព្ពកិច្ចំ បន ន ករោតិ, សំយោជនានំ អប្បហានតោ។ តស្មា បស្សតី’តិ ន វត្តព្ពោ។ យត្ថ កត្ថចិ រាជានំ ទិស្វាបិ បណ្ណាការំ ទត្វា កិច្ចនិប្ផត្តិយា អទិដ្ឋត្តា ‘អជ្ជាបិ រាជានំ ន បស្សាមី’តិ វទន្តោ ចេត្ថ ជានបទបុរិសោ និទស្សនំ។
Ime dhammā dassanena pahātabbāti ettha dassanaṃ nāma sotāpattimaggo; tena pahātabbāti attho. ‘Kasmā pana sotāpattimaggo dassanaṃ nāma jāto’ti? ‘Paṭhamaṃ nibbānadassanato’. ‘Nanu gotrabhu paṭhamataraṃ passatī’ti ? ‘No na passati; disvāpi kattabbakiccaṃ pana na karoti, saṃyojanānaṃ appahānato. Tasmā passatī’ti na vattabbo. Yattha katthaci rājānaṃ disvāpi paṇṇākāraṃ datvā kiccanipphattiyā adiṭṭhattā ‘ajjāpi rājānaṃ na passāmī’ti vadanto cettha jānapadapuriso nidassanaṃ.
១០១១. អវសេសោ លោភោតិ ទស្សនេន បហីនាវសេសោ។ លោភោ ទោសមោហេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទស្សនេន ហិ អបាយគមនីយាវ បហីនា។ តេហិ បន អញ្ញេ ទស្សេតុំ ឥទំ វុត្តំ។ ‘តទេកដ្ឋា’តិ តេហិ បាឡិយំ អាគតេហិ តីហិ កិលេសេហិ សម្បយោគតោបិ បហានតោបិ ឯកដ្ឋា បញ្ច កិលេសា។ នេវ ទស្សនេន ន ភាវនាយាតិ ឥទំ សំយោជនាទីនំ វិយ តេហិ មគ្គេហិ អប្បហាតព្ពតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ យំ បន ‘‘សោតាបត្តិមគ្គញាណេន អភិសង្ខារវិញ្ញាណស្ស និរោធេន សត្ត ភវេ ឋបេត្វា អនមតគ្គេ សំសារវដ្ដេ យេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, នាមញ្ច រូបញ្ច ឯត្ថេតេ និរុជ្ឈន្តី’’តិអាទិនា នយេន កុសលាទីនម្បិ បហានំ អនុញ្ញាតំ, តំ តេសំ មគ្គានំ អភាវិតត្តា យេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តេ ឧបនិស្សយបច្ចយានំ កិលេសានំ បហីនត្តា បហីនាតិ ឥមំ បរិយាយំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
1011. Avaseso lobhoti dassanena pahīnāvaseso. Lobho dosamohesupi eseva nayo. Dassanena hi apāyagamanīyāva pahīnā. Tehi pana aññe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. ‘Tadekaṭṭhā’ti tehi pāḷiyaṃ āgatehi tīhi kilesehi sampayogatopi pahānatopi ekaṭṭhā pañca kilesā. Neva dassanena na bhāvanāyāti idaṃ saṃyojanādīnaṃ viya tehi maggehi appahātabbataṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāravaṭṭe ye uppajjeyyuṃ, nāmañca rūpañca etthete nirujjhantī’’tiādinā nayena kusalādīnampi pahānaṃ anuññātaṃ, taṃ tesaṃ maggānaṃ abhāvitattā ye uppajjeyyuṃ, te upanissayapaccayānaṃ kilesānaṃ pahīnattā pahīnāti imaṃ pariyāyaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
១០១៣. ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកត្តិកេ ឥមេ ធម្មា ទស្សនេន បហាតព្ពហេតុកាតិ និដ្ឋបេត្វា, បុន ‘តីណិ សំយោជនានី’តិអាទិ បហាតព្ពេ ទស្សេត្វា, តទេកដ្ឋភាវេន ហេតូ ចេវ សហេតុកេ ច ទស្សេតុំ វុត្តំ។ តត្ថ ‘កិញ្ចាបិ ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ ហេតូសុ លោភសហគតោ មោហោ លោភេន សហេតុកោ ហោតិ, ទោសសហគតោ មោហោ ទោសេន, លោភទោសា ច មោហេនាតិ បហាតព្ពហេតុកបទេបេតេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ, វិចិកិច្ឆាសហគតោ បន មោហោ អញ្ញស្ស សម្បយុត្តហេតុនោ អភាវេន ហេតុយេវ, ន សហេតុកោតិ តស្ស បហានំ ទស្សេតុំ ឥមេ ធម្មា ទស្សនេន បហាតព្ពហេតូ’តិ វុត្តំ។
1013. Dassanenapahātabbahetukattike ime dhammā dassanena pahātabbahetukāti niṭṭhapetvā, puna ‘tīṇi saṃyojanānī’tiādi pahātabbe dassetvā, tadekaṭṭhabhāvena hetū ceva sahetuke ca dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ‘kiñcāpi dassanena pahātabbesu hetūsu lobhasahagato moho lobhena sahetuko hoti, dosasahagato moho dosena, lobhadosā ca mohenāti pahātabbahetukapadepete saṅgahaṃ gacchanti, vicikicchāsahagato pana moho aññassa sampayuttahetuno abhāvena hetuyeva, na sahetukoti tassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā dassanena pahātabbahetū’ti vuttaṃ.
១០១៨. ទុតិយបទេ ឧទ្ធច្ចសហគតស្ស មោហស្ស បហានំ ទស្សេតុំ ឥមេ ធម្មា ភាវនាយ បហាតព្ពហេតូតិ វុត្តំ។ សោ ហិ អត្តនា សម្បយុត្តធម្មេ សហេតុកេ កត្វា បិដ្ឋិវដ្ដកោ ជាតោ, វិចិកិច្ឆាសហគតោ វិយ អញ្ញស្ស សម្បយុត្តហេតុនោ អភាវា បហាតព្ពហេតុកបទំ ន ភជតិ។ តតិយបទេ អវសេសា អកុសលាតិ បុន អកុសលគ្គហណំ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតានំ មោហានំ សង្គហត្ថំ កតំ។ តេ ហិ សម្បយុត្តហេតុនោ អភាវា បហាតព្ពហេតុកា នាម ន ហោន្តិ។
1018. Dutiyapade uddhaccasahagatassa mohassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā bhāvanāya pahātabbahetūti vuttaṃ. So hi attanā sampayuttadhamme sahetuke katvā piṭṭhivaṭṭako jāto, vicikicchāsahagato viya aññassa sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukapadaṃ na bhajati. Tatiyapade avasesā akusalāti puna akusalaggahaṇaṃ vicikicchuddhaccasahagatānaṃ mohānaṃ saṅgahatthaṃ kataṃ. Te hi sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukā nāma na honti.
១០២៩. បរិត្តារម្មណត្តិកេ អារព្ភាតិ អារម្មណំ កត្វា។ សយញ្ហិ បរិត្តា វា ហោន្តុ មហគ្គតា វា, បរិត្តធម្មេ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នា បរិត្តារម្មណា, មហគ្គតេ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នា មហគ្គតារម្មណា, អប្បមាណេ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នា អប្បមាណារម្មណា។ តេ បន បរិត្តាបិ ហោន្តិ មហគ្គតាបិ អប្បមាណាបិ។
1029. Parittārammaṇattike ārabbhāti ārammaṇaṃ katvā. Sayañhi parittā vā hontu mahaggatā vā, parittadhamme ārammaṇaṃ katvā uppannā parittārammaṇā, mahaggate ārammaṇaṃ katvā uppannā mahaggatārammaṇā, appamāṇe ārammaṇaṃ katvā uppannā appamāṇārammaṇā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi appamāṇāpi.
១០៣៥. មិច្ឆត្តត្តិកេ អានន្តរិកានីតិ អនន្តរាយេន ផលទាយកានិ; មាតុឃាតកកម្មាទីនមេតំ អធិវចនំ។ តេសុ ហិ ឯកស្មិម្បិ កម្មេ កតេ តំ បដិពាហិត្វា អញ្ញំ កម្មំ អត្តនោ វិបាកស្ស ឱកាសំ កាតុំ ន សក្កោតិ។ សិនេរុប្បមាណេបិ ហិ សុវណ្ណថូបេ កត្វា ចក្កវាឡមត្តំ វា រតនមយបាការំ វិហារំ ការេត្វា តំ បូរេត្វា និសិន្នស្ស ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស យាវជីវំ ចត្តារោ បច្ចយេ ទទតោបិ តំ កម្មំ ឯតេសំ កម្មានំ វិបាកំ បដិពាហេតុំ ន សក្កោតិ ឯវ។ យា ច មិច្ឆាទិដ្ឋិ និយតាតិ អហេតុកវាទអកិរិយវាទនត្ថិកវាទេសុ អញ្ញតរា។ តញ្ហិ គហេត្វា ឋិតំ បុគ្គលំ ពុទ្ធសតម្បិ ពុទ្ធសហស្សម្បិ ពោធេតុំ ន សក្កោតិ។
1035. Micchattattike ānantarikānīti anantarāyena phaladāyakāni; mātughātakakammādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tesu hi ekasmimpi kamme kate taṃ paṭibāhitvā aññaṃ kammaṃ attano vipākassa okāsaṃ kātuṃ na sakkoti. Sineruppamāṇepi hi suvaṇṇathūpe katvā cakkavāḷamattaṃ vā ratanamayapākāraṃ vihāraṃ kāretvā taṃ pūretvā nisinnassa buddhappamukhassa saṅghassa yāvajīvaṃ cattāro paccaye dadatopi taṃ kammaṃ etesaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭibāhetuṃ na sakkoti eva. Yā ca micchādiṭṭhi niyatāti ahetukavādaakiriyavādanatthikavādesu aññatarā. Tañhi gahetvā ṭhitaṃ puggalaṃ buddhasatampi buddhasahassampi bodhetuṃ na sakkoti.
១០៣៨. មគ្គារម្មណត្តិកេ អរិយមគ្គំ អារព្ភាតិ លោកុត្តរមគ្គំ អារម្មណំ កត្វា។ តេ បន បរិត្តាបិ ហោន្តិ មហគ្គតាបិ។
1038. Maggārammaṇattike ariyamaggaṃ ārabbhāti lokuttaramaggaṃ ārammaṇaṃ katvā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi.
១០៣៩. មគ្គហេតុកនិទ្ទេសេ បឋមនយេន បច្ចយដ្ឋេន ហេតុនា មគ្គសម្បយុត្តានំ ខន្ធានំ សហេតុកភាវោ ទស្សិតោ។ ទុតិយនយេន មគ្គភូតេន សម្មាទិដ្ឋិសង្ខាតេន ហេតុនា សេសមគ្គង្គានំ សហេតុកភាវោ ទស្សិតោ។ តតិយនយេន មគ្គេ ឧប្បន្នហេតូហិ សម្មាទិដ្ឋិយា សហេតុកភាវោ ទស្សិតោតិ វេទិតព្ពោ។
1039. Maggahetukaniddese paṭhamanayena paccayaṭṭhena hetunā maggasampayuttānaṃ khandhānaṃ sahetukabhāvo dassito. Dutiyanayena maggabhūtena sammādiṭṭhisaṅkhātena hetunā sesamaggaṅgānaṃ sahetukabhāvo dassito. Tatiyanayena magge uppannahetūhi sammādiṭṭhiyā sahetukabhāvo dassitoti veditabbo.
១០៤០. អធិបតិំ ករិត្វាតិ អារម្មណាធិបតិំ កត្វា។ តេ ច ខោ បរិត្តធម្មាវ ហោន្តិ។ អរិយសាវកានញ្ហិ អត្តនោ មគ្គំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខណកាលេ អារម្មណាធិបតិ លព្ភតិ។ ចេតោបរិយញាណេន បន អរិយសាវកោ បរស្ស មគ្គំ បច្ចវេក្ខមានោ គរុំ ករោន្តោបិ អត្តនា បដិវិទ្ធមគ្គំ វិយ គរុំ ន ករោតិ។ ‘យមកបាដិហារិយំ ករោន្តំ តថាគតំ ទិស្វា តស្ស មគ្គំ គរុំ ករោតិ ន ករោតី’តិ? ករោតិ, ន បន អត្តនោ មគ្គំ វិយ។ អរហា ន កិញ្ចិ ធម្មំ គរុំ ករោតិ ឋបេត្វា មគ្គំ ផលំ និព្ពានន្តិ។ ឯត្ថាបិ អយមេវត្ថោ។ វីមំសាធិបតេយ្យន្តិ ឥទំ សហជាតាធិបតិំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ ឆន្ទញ្ហិ ជេដ្ឋកំ កត្វា មគ្គំ ភាវេន្តស្ស ឆន្ទោ អធិបតិ នាម ហោតិ, ន មគ្គោ។ សេសធម្មាបិ ឆន្ទាធិបតិនោ នាម ហោន្តិ, ន មគ្គាធិបតិនោ។ ចិត្តេបិ ឯសេវ នយោ។ វីមំសំ បន ជេដ្ឋកំ កត្វា មគ្គំ ភាវេន្តស្ស វីមំសាធិបតិ ចេវ ហោតិ មគ្គោ ចាតិ។ សេសធម្មា មគ្គាធិបតិនោ នាម ហោន្តិ។ វីរិយេបិ ឯសេវ នយោ។
1040. Adhipatiṃ karitvāti ārammaṇādhipatiṃ katvā. Te ca kho parittadhammāva honti. Ariyasāvakānañhi attano maggaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇakāle ārammaṇādhipati labbhati. Cetopariyañāṇena pana ariyasāvako parassa maggaṃ paccavekkhamāno garuṃ karontopi attanā paṭividdhamaggaṃ viya garuṃ na karoti. ‘Yamakapāṭihāriyaṃ karontaṃ tathāgataṃ disvā tassa maggaṃ garuṃ karoti na karotī’ti? Karoti, na pana attano maggaṃ viya. Arahā na kiñci dhammaṃ garuṃ karoti ṭhapetvā maggaṃ phalaṃ nibbānanti. Etthāpi ayamevattho. Vīmaṃsādhipateyyanti idaṃ sahajātādhipatiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Chandañhi jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa chando adhipati nāma hoti, na maggo. Sesadhammāpi chandādhipatino nāma honti, na maggādhipatino. Cittepi eseva nayo. Vīmaṃsaṃ pana jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa vīmaṃsādhipati ceva hoti maggo cāti. Sesadhammā maggādhipatino nāma honti. Vīriyepi eseva nayo.
១០៤១. ឧប្បន្នត្តិកនិទ្ទេសេ ជាតាតិ និព្ពត្តា, បដិលទ្ធត្តភាវា។ ភូតាតិអាទីនិ តេសំយេវ វេវចនានិ។ ជាតា ឯវ ហិ ភាវប្បត្តិយា ភូតា។ បច្ចយសំយោគេ ជាតត្តា សញ្ជាតា។ និព្ពត្តិលក្ខណប្បត្តត្តា និព្ពត្តា។ ឧបសគ្គេន បន បទំ វឌ្ឍេត្វា អភិនិព្ពត្តាតិ វុត្តា។ បាកដីភូតាតិ បាតុភូតា។ បុព្ពន្តតោ ឧទ្ធំ បន្នាតិ ឧប្បន្នា។ ឧបសគ្គេន បទំ វឌ្ឍេត្វា សមុប្បន្នាតិ វុត្តា។ និព្ពត្តដ្ឋេនេវ ឧទ្ធំ ឋិតាតិ ឧដ្ឋិតា។ បច្ចយសំយោគេ ឧដ្ឋិតាតិ សមុដ្ឋិតា។ បុន ឧប្បន្នាតិវចនេ ការណំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឧប្បន្នំសេន សង្គហិតាតិ ឧប្បន្នកោដ្ឋាសេន គណនំ គតា។ រូបំ វេទនា សញ្ញា សង្ខារា វិញ្ញាណន្តិ ឥទំ នេសំ សភាវទស្សនំ។ ទុតិយបទនិទ្ទេសោ វុត្តបដិសេធនយេន វេទិតព្ពោ។ តតិយបទនិទ្ទេសោ ឧត្តានត្ថោយេវ។
1041. Uppannattikaniddese jātāti nibbattā, paṭiladdhattabhāvā. Bhūtātiādīni tesaṃyeva vevacanāni. Jātā eva hi bhāvappattiyā bhūtā. Paccayasaṃyoge jātattā sañjātā. Nibbattilakkhaṇappattattā nibbattā. Upasaggena pana padaṃ vaḍḍhetvā abhinibbattāti vuttā. Pākaṭībhūtāti pātubhūtā. Pubbantato uddhaṃ pannāti uppannā. Upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā samuppannāti vuttā. Nibbattaṭṭheneva uddhaṃ ṭhitāti uṭṭhitā. Paccayasaṃyoge uṭṭhitāti samuṭṭhitā. Puna uppannātivacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Uppannaṃsena saṅgahitāti uppannakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇanti idaṃ nesaṃ sabhāvadassanaṃ. Dutiyapadaniddeso vuttapaṭisedhanayena veditabbo. Tatiyapadaniddeso uttānatthoyeva.
អយំ បន តិកោ ទ្វិន្នំ អទ្ធានំ វសេន បូរេត្វា ទស្សិតោ។ លទ្ធោកាសស្ស ហិ កម្មស្ស វិបាកោ ទុវិធោ – ខណប្បត្តោ, ច អប្បត្តោ ច។ តត្ថ ‘ខណប្បត្តោ’ ឧប្បន្នោ នាម។ ‘អប្បត្តោ’ ចិត្តានន្តរេ វា ឧប្បជ្ជតុ, កប្បសតសហស្សាតិក្កមេ វា។ ធុវបច្ចយដ្ឋេន នត្ថិ នាម ន ហោតិ, ឧប្បាទិនោ ធម្មា នាម ជាតោ។ យថា ហិ – ‘‘តិដ្ឋតេវ សាយំ, បោដ្ឋបាទ, អរូបី អត្តា សញ្ញាមយោ ។ អថ ឥមស្ស បុរិសស្ស អញ្ញា ច សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តិ អញ្ញា ច សញ្ញា និរុជ្ឈន្តី’’តិ (ទី. និ. ១.៤១៩)។ ឯត្ថ អារុប្បេ កាមាវចរសញ្ញាបវត្តិកាលេ កិញ្ចាបិ មូលភវង្គសញ្ញា និរុទ្ធា កាមាវចរសញ្ញាយ បន និរុទ្ធកាលេ អវស្សំ សា ឧប្បជ្ជិស្សតីតិ អរូបសង្ខាតោ អត្តា នត្ថីតិ សង្ខ្យំ អគន្ត្វា ‘តិដ្ឋតេវ’ នាមាតិ ជាតោ។ ឯវមេវ លទ្ធោកាសស្ស កម្មស្ស វិបាកោ ទុវិធោ…បេ.… ធុវបច្ចយដ្ឋេន នត្ថិ នាម ន ហោតិ, ឧប្បាទិនោ ធម្មា នាម ជាតោ។
Ayaṃ pana tiko dvinnaṃ addhānaṃ vasena pūretvā dassito. Laddhokāsassa hi kammassa vipāko duvidho – khaṇappatto, ca appatto ca. Tattha ‘khaṇappatto’ uppanno nāma. ‘Appatto’ cittānantare vā uppajjatu, kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto. Yathā hi – ‘‘tiṭṭhateva sāyaṃ, poṭṭhapāda, arūpī attā saññāmayo . Atha imassa purisassa aññā ca saññā uppajjanti aññā ca saññā nirujjhantī’’ti (dī. ni. 1.419). Ettha āruppe kāmāvacarasaññāpavattikāle kiñcāpi mūlabhavaṅgasaññā niruddhā kāmāvacarasaññāya pana niruddhakāle avassaṃ sā uppajjissatīti arūpasaṅkhāto attā natthīti saṅkhyaṃ agantvā ‘tiṭṭhateva’ nāmāti jāto. Evameva laddhokāsassa kammassa vipāko duvidho…pe… dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto.
យទិ បន អាយូហិតំ កុសលាកុសលកម្មំ សព្ពំ វិបាកំ ទទេយ្យ, អញ្ញស្ស ឱកាសោ ន ភវេយ្យ។ តំ បន ទុវិធំ ហោតិ – ធុវវិបាកំ, អធុវវិបាកញ្ច។ តត្ថ បញ្ច អានន្តរិយកម្មានិ, អដ្ឋ សមាបត្តិយោ, ចត្តារោ អរិយមគ្គាតិ ឯតំ ‘ធុវវិបាកំ’ នាម។ តំ បន ខណប្បត្តម្បិ អត្ថិ, អប្បត្តម្បិ។ តត្ថ ‘ខណប្បត្តំ’ ឧប្បន្នំ នាម។ ‘អប្បត្តំ’ អនុប្បន្នំ នាម។ តស្ស វិបាកោ ចិត្តានន្តរេ វា ឧប្បជ្ជតុ កប្បសតសហស្សាតិក្កមេ វា។ ធុវបច្ចយដ្ឋេន អនុប្បន្នំ នាម ន ហោតិ, ឧប្បាទិនោ ធម្មា នាម ជាតំ។ មេត្តេយ្យពោធិសត្តស្ស មគ្គោ អនុប្បន្នោ នាម, ផលំ ឧប្បាទិនោ ធម្មាយេវ នាម ជាតំ។
Yadi pana āyūhitaṃ kusalākusalakammaṃ sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aññassa okāso na bhaveyya. Taṃ pana duvidhaṃ hoti – dhuvavipākaṃ, adhuvavipākañca. Tattha pañca ānantariyakammāni, aṭṭha samāpattiyo, cattāro ariyamaggāti etaṃ ‘dhuvavipākaṃ’ nāma. Taṃ pana khaṇappattampi atthi, appattampi. Tattha ‘khaṇappattaṃ’ uppannaṃ nāma. ‘Appattaṃ’ anuppannaṃ nāma. Tassa vipāko cittānantare vā uppajjatu kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena anuppannaṃ nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jātaṃ. Metteyyabodhisattassa maggo anuppanno nāma, phalaṃ uppādino dhammāyeva nāma jātaṃ.
១០៤៤. អតីតត្តិកនិទ្ទេសេ អតីតាតិ ខណត្តយំ អតិក្កន្តា។ និរុទ្ធាតិ និរោធប្បត្តា។ វិគតាតិ វិភវំ គតា, វិគច្ឆិតា វា។ វិបរិណតាតិ បកតិវិជហនេន វិបរិណាមំ គតា។ និរោធសង្ខាតំ អត្ថំ គតាតិ អត្ថង្គតា។ អព្ភត្ថង្គតាតិ ឧបសគ្គេន បទំ វឌ្ឍិតំ។ ឧប្បជ្ជិត្វា វិគតាតិ និព្ពត្តិត្វា វិគច្ឆិតា។ បុន អតីតវចនេ ការណំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ បរតោ អនាគតាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អតីតំសេន សង្គហិតាតិ អតីតកោដ្ឋាសេន គណនំ គតា។ កតមេ តេតិ? រូបំ វេទនា សញ្ញា សង្ខារា វិញ្ញាណំ។ បរតោ អនាគតាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
1044. Atītattikaniddese atītāti khaṇattayaṃ atikkantā. Niruddhāti nirodhappattā. Vigatāti vibhavaṃ gatā, vigacchitā vā. Vipariṇatāti pakativijahanena vipariṇāmaṃ gatā. Nirodhasaṅkhātaṃ atthaṃ gatāti atthaṅgatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Uppajjitvā vigatāti nibbattitvā vigacchitā. Puna atītavacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Parato anāgatādīsupi eseva nayo. Atītaṃsena saṅgahitāti atītakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Katame teti? Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Parato anāgatādīsupi eseva nayo.
១០៤៧. អតីតារម្មណត្តិកនិទ្ទេសេ អតីតេ ធម្មេ អារព្ភាតិអាទីសុ បរិត្តមហគ្គតាវ ធម្មា វេទិតព្ពា។ តេ ហិ អតីតាទីនិ អារព្ភ ឧប្បជ្ជន្តិ។
1047. Atītārammaṇattikaniddese atīte dhamme ārabbhātiādīsu parittamahaggatāva dhammā veditabbā. Te hi atītādīni ārabbha uppajjanti.
១០៥០. អជ្ឈត្តត្តិកនិទ្ទេសេ តេសំ តេសន្តិ បទទ្វយេន សព្ពសត្តេ បរិយាទិយតិ។ អជ្ឈត្តំ បច្ចត្តន្តិ ឧភយំ និយកជ្ឈត្តាធិវចនំ។ និយតាតិ អត្តនិ ជាតា។ បាដិបុគ្គលិកាតិ បាដិយេក្កស្ស បាដិយេក្កស្ស បុគ្គលស្ស សន្តកា។ ឧបាទិណ្ណាតិ សរីរដ្ឋកា។ តេ ហិ កម្មនិព្ពត្តា វា ហោន្តុ មា វា, អាទិន្នគហិតបរាមដ្ឋវសេន បន ឥធ ឧបាទិណ្ណាតិ វុត្តា។
1050. Ajjhattattikaniddese tesaṃ tesanti padadvayena sabbasatte pariyādiyati. Ajjhattaṃ paccattanti ubhayaṃ niyakajjhattādhivacanaṃ. Niyatāti attani jātā. Pāṭipuggalikāti pāṭiyekkassa pāṭiyekkassa puggalassa santakā. Upādiṇṇāti sarīraṭṭhakā. Te hi kammanibbattā vā hontu mā vā, ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena pana idha upādiṇṇāti vuttā.
១០៥១. បរសត្តានន្តិ អត្តានំ ឋបេត្វា អវសេសសត្តានំ។ បរបុគ្គលានន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។ សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តសទិសមេវ។ តទុភយន្តិ តំ ឧភយំ។
1051. Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā avasesasattānaṃ. Parapuggalānanti tasseva vevacanaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Tadubhayanti taṃ ubhayaṃ.
១០៥៣. អជ្ឈត្តារម្មណត្តិកស្ស បឋមបទេ បរិត្តមហគ្គតា ធម្មា វេទិតព្ពា។ ទុតិយេ អប្បមាណាបិ។ តតិយេ បរិត្តមហគ្គតាវ។ អប្បមាណា បន កាលេន ពហិទ្ធា កាលេន អជ្ឈត្តំ អារម្មណំ ន ករោន្តិ។ សនិទស្សនត្តិកនិទ្ទេសោ ឧត្តានោយេវាតិ។
1053. Ajjhattārammaṇattikassa paṭhamapade parittamahaggatā dhammā veditabbā. Dutiye appamāṇāpi. Tatiye parittamahaggatāva. Appamāṇā pana kālena bahiddhā kālena ajjhattaṃ ārammaṇaṃ na karonti. Sanidassanattikaniddeso uttānoyevāti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / តិកនិក្ខេបំ • Tikanikkhepaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / តិកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / តិកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
