| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
੩. ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡੋ
3. Nikkhepakaṇḍo
ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾ
Tikanikkhepakathā
੯੮੫. ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੋ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਦਭਾਜਨਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯ੍વਾਯਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ વਿਭਜਨਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੇਸਤਿਕਦੁਕਾਨਮ੍ਪਿ ਏਸੇવ વਿਭਜਨਨਯੋ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਹਿ ਏਤ੍ਥ, ਏવਂ ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ? ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ…ਪੇ॰… ਯੇ વਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਰੂਪਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਠਪੇਤ੍વਾ વੇਦਨਾਖਨ੍ਧਂ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਬ੍ਬਤਿਕਦੁਕੇਸੁ ਸਕ੍ਕਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ વਿਭਾਜਨਨਯਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ – ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਨਾਤਿਸਙ੍ਖੇਪਨਾਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਤਿਕਦੁਕਧਮ੍ਮવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡਞ੍ਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਣ੍ਡਂ ਸਙ੍ਖੇਪਦੇਸਨਾ। ਇਦਂ ਪਨ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡਂ ਉਪਾਦਾਯ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਣ੍ਡਂ ਉਪਾਦਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰੋਤਿ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤવਿਤ੍ਥਾਰਧਾਤੁਕਂ ਹੋਤਿ। ਤਯਿਦਂ, વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾਪਿ, ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਕਾਰਣવਸੇਨਾਪਿ, ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
985. Ettāvatā kusalattiko sabbesaṃ kusalādidhammānaṃ padabhājananayena vitthārito hoti. Yasmā pana yvāyaṃ kusalattikassa vibhajananayo vutto, sesatikadukānampi eseva vibhajananayo hoti – yathā hi ettha, evaṃ ‘katame dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā ṭhapetvā vedanākhandhaṃ, ime dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā’tiādinā anukkamena sabbatikadukesu sakkā paṇḍitehi vibhājananayaṃ sallakkhetuṃ – tasmā taṃ vitthāradesanaṃ nikkhipitvā, aññena nātisaṅkhepanātivitthāranayena sabbatikadukadhammavibhāgaṃ dassetuṃ katame dhammā kusalāti nikkhepakaṇḍaṃ āraddhaṃ. Cittuppādakaṇḍañhi vitthāradesanā, aṭṭhakathākaṇḍaṃ saṅkhepadesanā. Idaṃ pana nikkhepakaṇḍaṃ cittuppādakaṇḍaṃ upādāya saṅkhepo, aṭṭhakathākaṇḍaṃ upādāya vitthāroti saṅkhittavitthāradhātukaṃ hoti. Tayidaṃ, vitthāradesanaṃ nikkhipitvā desitattāpi, heṭṭhā vuttakāraṇavasenāpi, nikkhepakaṇḍaṃ nāmāti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –
ਮੂਲਤੋ ਖਨ੍ਧਤੋ ਚਾਪਿ, ਦ੍વਾਰਤੋ ਚਾਪਿ ਭੂਮਿਤੋ।
Mūlato khandhato cāpi, dvārato cāpi bhūmito;
ਅਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮਤੋ ਚਾਪਿ, ਨਾਮਤੋ ਚਾਪਿ ਲਿਙ੍ਗਤੋ।
Atthato dhammato cāpi, nāmato cāpi liṅgato;
ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਨਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
Nikkhipitvā desitattā, nikkhepoti pavuccatīti.
ਇਦਞ੍ਹਿ ਤੀਣਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮੂਲਤੋ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤਂ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਖਨ੍ਧਤੋ। ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਰਤੋ। ਕਾਯਦ੍વਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੁਖਭੂਮਿਯਂ, ਕਾਮਾવਚਰੇਤਿ ਭੂਮਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਨਾਮਲਿਙ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਾਦੀਹਿ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idañhi tīṇi kusalamūlānītiādinā nayena mūlato nikkhipitvā desitaṃ. Taṃsampayutto vedanākkhandhoti khandhato. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammanti dvārato. Kāyadvārappavattañhi kammaṃ kāyakammanti vuccati. Sukhabhūmiyaṃ, kāmāvacareti bhūmito nikkhipitvā desitaṃ. Tattha tattha atthadhammanāmaliṅgānaṃ vasena desitattā atthādīhi nikkhipitvā desitaṃ nāmāti veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤਾવ ਤੀਣੀਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਕੁਸਲਾਨਿ ਚ ਤਾਨਿ ਮੂਲਾਨਿ ਚ, ਕੁਸਲਾਨਂ વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪਭવਜਨਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਟ੍ਠੇਨ ਮੂਲਾਨੀਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ। ਏવਂ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਾਮવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਲੋਭੋ ਅਦੋਸੋ ਅਮੋਹੋਤਿ ਆਹ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਯਸ੍ਮਾ ਮੂਲੇਨ ਮੁਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਂ ਤੀਹਿ ਮੂਲੇਹਿ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤੇਹਿ ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਲੋਭੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇ, ਅਦੋਸਾਮੋਹਾਪਿ ਅਲੋਭੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਗਣਨਂਯੇવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਦ੍વਯવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਤਿ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਂ ਪੁਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ। ਇਮਿਨਾਪਿ ਨਯੇਨ ਤਦੇવ ਚਤੁਭੂਮਿਕਕੁਸਲਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਏવਂ ਤਾવ ਕੁਸਲਂ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ।
Tattha kusalapadaniddese tāva tīṇīti gaṇanaparicchedo. Kusalāni ca tāni mūlāni ca, kusalānaṃ vā dhammānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhānanibbattakaṭṭhena mūlānīti kusalamūlāni. Evaṃ atthavasena dassetvā idāni nāmavasena dassetuṃ alobho adoso amohoti āha. Ettāvatā yasmā mūlena muttaṃ kusalaṃ nāma natthi, tasmā catubhūmakakusalaṃ tīhi mūlehi pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttoti tehi alobhādīhi sampayutto. Tattha alobhena sampayutte saṅkhārakkhandhe, adosāmohāpi alobhena sampayuttasaṅkhārakkhandhagaṇanaṃyeva gacchanti. Sesadvayavasena sampayogepi eseva nayo. Iti catubhūmakakusalaṃ puna taṃsampayuttakacatukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsamuṭṭhānanti tehi alobhādīhi samuṭṭhitaṃ. Imināpi nayena tadeva catubhūmikakusalaṃ tiṇṇaṃ kammadvārānaṃ vasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Evaṃ tāva kusalaṃ tīsu ṭhānesu pariyādiyitvā dassitaṃ.
੯੮੬. ਅਕੁਸਲੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਮ੍ਪਿ ਮੂਲੇਨ ਮੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਮੂਲੇਨ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਤੋ ਚ ਉਦ੍ਧਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਾਨੇવ ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿવਸੇਨ ਪਨ ਨੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ વਾ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ‘ਏਕਟ੍ਠਂ’। ਤਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਿਤਂ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਠਿਤਂ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ ਨਾਮ। ਤੇਨ ਲੋਭਾਦਿਨਾ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਸਹ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਤਦੇਕਟ੍ਠਂ। ਤਤ੍ਥ ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਿਕੇ; ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਹੀਨਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ ਹੀਨਤ੍ਤਿਕੇ ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ; ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇ ‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਰਣਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਸਰਣਦੁਕੇ’ਤਿ – ਇਮੇਸੁ ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ‘ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ’ ਆਗਤਂ।
986. Akusalepi eseva nayo. Dvādasannañhi akusalacittānaṃ ekampi mūlena muttaṃ nāma natthīti mūlena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttacatukkhandhato ca uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti tāneva dvādasa akusalacittāni catukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi. Dhammarājā kāyakammādivasena pana nesaṃ pavattisabbhāvato kammadvāravasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Yaṃ panettha tadekaṭṭhā ca kilesātiādi vuttaṃ, tattha ekasmiṃ citte puggale vā ṭhitanti ‘ekaṭṭhaṃ’. Tattha ekasmiṃ citte ṭhitaṃ sahajekaṭṭhaṃ nāma hoti. Ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ pahānekaṭṭhaṃ nāma. Tena lobhādinā aññena vā tattha tattha niddiṭṭhena saha ekasmiṃ ṭhitanti tadekaṭṭhaṃ. Tattha ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhasaṃkilesikā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti saṃkiliṭṭhattike; ‘katame dhammā hīnā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti hīnattike ‘katame dhammā akusalā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti imasmiṃ kusalattike; ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti kilesagocchake ‘katame dhammā saraṇā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesāti saraṇaduke’ti – imesu ettakesu ṭhānesu ‘sahajekaṭṭhaṃ’ āgataṃ.
ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਿਕੇ ਪਨ ‘ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ, ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਤ੍ਤਿਕੇਪਿ ‘ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’ਤਿ, ਪੁਨ ਤਤ੍ਥੇવ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ – ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਾ; ਤਦੇਕਟ੍ਠੋ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੂ; ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વੇਦਨਾਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾਤਿ; ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ – ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੩੯੧) – ਇਮੇਸੁ ਪਨ ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ‘ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ’ ਆਗਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Dassanenapahātabbattike pana ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, dassanenapahātabbahetukattikepi ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, puna tattheva tīṇi saṃyojanāni – sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso, ime dhammā dassanenapahātabbā; tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanenapahātabbahetū; tadekaṭṭhā ca kilesā taṃsampayutto vedanākhandho…pe… viññāṇakkhandho, taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ime dhammā dassanenapahātabbahetukāti; sammappadhānavibhaṅge ‘‘tattha katame pāpakā akusalā dhammā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’’ti (vibha. 391) – imesu pana ettakesu ṭhānesu ‘pahānekaṭṭhaṃ’ āgatanti veditabbaṃ.
੯੮੭. ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋਯੇવਾਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸਂ ਅਜਟਾਕਾਸਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਚ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
987. Abyākatapadaniddeso uttānatthoyevāti. Imasmiṃ tike tīṇi lakkhaṇāni tisso paññattiyo kasiṇugghāṭimākāsaṃ ajaṭākāsaṃ ākiñcaññāyatanassa ārammaṇaṃ nirodhasamāpatti ca na labbhatīti vuttaṃ.
੯੮੮. વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸੁਖਭੂਮਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾ ਤਮ੍ਬਭੂਮਿ ਕਣ੍ਹਭੂਮੀਤਿ ਤਮ੍ਬਕਣ੍ਹਭੂਮਿਯੋવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸੁਖਮ੍ਪਿ ਸੁਖਭੂਮਿ ਨਾਮ। ਯਥਾ ਉਚ੍ਛੁਭੂਮਿ ਸਾਲਿਭੂਮੀਤਿ ਉਚ੍ਛੁਸਾਲੀਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸੁਖਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਖਭੂਮਿ ਨਾਮ। ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਾ ਕਾਮਾવਚਰੇ વਾ ਹੋਤਿ, ਰੂਪਾવਚਰਾਦੀਸੁ વਾ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸਾ ਤਂ ਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਾਮਾવਚਰੇਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਖવੇਦਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਸੁਖਭੂਮਿਯਂ ਸੁਖવੇਦਨਾ, ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਾਯ ਠਪਿਤਾਯ ਸੁਖવੇਦਨਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
988. Vedanāttikaniddese sukhabhūmiyanti ettha yathā tambabhūmi kaṇhabhūmīti tambakaṇhabhūmiyova vuccanti, evaṃ sukhampi sukhabhūmi nāma. Yathā ucchubhūmi sālibhūmīti ucchusālīnaṃ uppajjanaṭṭhānāni vuccanti, evaṃ sukhassa uppajjanaṭṭhānaṃ cittampi sukhabhūmi nāma. Taṃ idha adhippetaṃ. Yasmā pana sā kāmāvacare vā hoti, rūpāvacarādīsu vā, tasmāssā taṃ pabhedaṃ dassetuṃ kāmāvacaretiādi vuttaṃ. Sukhavedanaṃ ṭhapetvāti yā sā sukhabhūmiyaṃ sukhavedanā, taṃ ṭhapetvā. Taṃsampayuttoti tāya ṭhapitāya sukhavedanāya sampayutto. Sesapadadvayepi imināva nayena attho veditabboti.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਤਿਕੋ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਚ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨੇਹਿ ਇਮੇਹਿ ਚ ਤੀਹਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤਕੋ ਨਾਮ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਪਨ ਤਿਕਦੁਕੇਸੁ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਮਾਤਿਕਾਕਥਾਯਞ੍ਚੇવ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਯਂ ਪਨ ਯਤ੍ਥ વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਂ ਤਦੇવ વਕ੍ਖਾਮ।
Imasmiṃ tike tisso vedanā, sabbaṃ rūpaṃ, nibbānanti idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca tīhi koṭṭhāsehi muttako nāma. Ito paresu pana tikadukesu pāḷito ca atthato ca yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ padānukkamena mātikākathāyañceva kusalādīnaṃ niddese ca vuttameva. Yaṃ pana yattha visesamattaṃ tadeva vakkhāma.
੯੯੧. ਤਤ੍ਥ વਿਪਾਕਤ੍ਤਿਕੇ ਤਾવ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ વਿਯ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਪਿ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਪਨ ਤੇ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾવ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਬੀਜਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਫਲਂ વਿਯ। ਸਾਲਿਬੀਜਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ વਪਿਤੇ ਅਙ੍ਕੁਰਪਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਸਾਲਿਫਲਨ੍ਤਿ ਨ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਸਾਲਿਸੀਸਂ ਪਕ੍ਕਂ ਹੋਤਿ ਪਰਿਣਤਂ, ਤਦਾ ਬੀਜਸਰਿਕ੍ਖਕੋ ਸਾਲਿ ਏવ ਸਾਲਿਫਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਙ੍ਕੁਰਪਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਪਨ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ ਬੀਜਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਜਨ੍ਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ વਾ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।
991. Tattha vipākattike tāva kiñcāpi arūpadhammā viya rūpadhammāpi kammasamuṭṭhānā atthi, anārammaṇattā pana te kammasarikkhakā na hontīti sārammaṇā arūpadhammāva kammasarikkhakattā vipākāti vuttā, bījasarikkhakaṃ phalaṃ viya. Sālibījasmiñhi vapite aṅkurapattādīsu nikkhantesupi sāliphalanti na vuccati. Yadā pana sālisīsaṃ pakkaṃ hoti pariṇataṃ, tadā bījasarikkhako sāli eva sāliphalanti vuccati. Aṅkurapattādīni pana bījajātāni bījato nibbattānīti vuccanti, evameva rūpampi kammajanti vā upādiṇṇanti vā vattuṃ vaṭṭati.
੯੯੪. ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਤ੍ਤਿਕੇ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਾ ‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਾਤੁਲਤ੍ਥੇਰੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਚੂਲ਼ਪਿਤੁਤ੍ਥੇਰੋ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾਨਂ ਪਰੇਸਂ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ ਪਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤਾਨਿ ਅਪਰਾਮਟ੍ਠਾਨਿ ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਾਨੇવ। ਤਾਨਿ ਹਿ, ਯਥਾ ਦਿવਸਂ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤੋ ਅਯੋਗੁਲ਼ੋ ਮਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਅਭਿਨਿਸੀਦਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਗਹਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਅਨੁਪਾਦਾਨਿਯਾਤਿ।
994. Upādiṇṇattike kiñcāpi khīṇāsavassa khandhā ‘amhākaṃ mātulatthero amhākaṃ cūḷapitutthero’ti vadantānaṃ paresaṃ upādānassa paccayā honti, maggaphalanibbānāni pana aggahitāni aparāmaṭṭhāni anupādiṇṇāneva. Tāni hi, yathā divasaṃ santatto ayoguḷo makkhikānaṃ abhinisīdanassa paccayo na hoti, evameva tejussadattā taṇhāmānadiṭṭhivasena gahaṇassa paccayā na honti. Tena vuttaṃ – ime dhammā anupādiṇṇaanupādāniyāti.
੯੯੮. ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
998. Asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikesupi eseva nayo.
੧੦੦੦. વਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਿਕੇ વਿਤਕ੍ਕਸਹਜਾਤੇਨ વਿਚਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਾવ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ।
1000. Vitakkattike vitakkasahajātena vicārena saddhiṃ kusalattike alabbhamānāva na labbhanti.
੧੦੦੩. ਪੀਤਿਸਹਗਤਤ੍ਤਿਕੇ ਪੀਤਿਆਦਯੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੀਤਿਸਹਗਤਾਦਿਭਾવਂ ਦਤ੍વਾ ਸਯਂ ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਾ ਜਾਤਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਤਿਕੇ ਦ੍વੇ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ ਦੁਕ੍ਖਸਹਗਤਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾ ਰੂਪਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ – ਇਦਮ੍ਪਿ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਤਿਕੋ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਚ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨੇਹਿ ਇਮੇਹਿ ਚ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤਕੋ ਨਾਮ।
1003. Pītisahagatattike pītiādayo attanā sahajātadhammānaṃ pītisahagatādibhāvaṃ datvā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā jātā. Imasmiñhi tike dve domanassasahagatacittuppādā dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ upekkhāvedanā rūpaṃ nibbānanti – idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca pañcahi koṭṭhāsehi muttako nāma.
੧੦੦੬. ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਿਕੇ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨੀਤਿ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਟ੍ਠੇਨ ਸਤਿ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕਾਯੇ; ਸਯਂ વਾ ਸਤੀ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ‘ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ’। ਸੀਲੇਨ ਸੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, વਤੇਨ ਸੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, ਸੀਲવਤੇਹਿ ਸੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਗਹਿਤਸਮਾਦਾਨਂ ਪਨ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਨਾਮ।
1006. Dassanenapahātabbattike saññojanānīti bandhanāni. Sakkāyadiṭṭhīti vijjamānaṭṭhena sati khandhapañcakasaṅkhāte kāye; sayaṃ vā satī tasmiṃ kāye diṭṭhīti ‘sakkāyadiṭṭhi’. Sīlena sujjhituṃ sakkā, vatena sujjhituṃ sakkā, sīlavatehi sujjhituṃ sakkāti gahitasamādānaṃ pana sīlabbataparāmāso nāma.
੧੦੦੭. ਇਧਾਤਿ ਦੇਸਾਪਦੇਸੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲੋਕਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੯)। ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਾਸਨਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ ਇਧ ਦੁਤਿਯੋ ਸਮਣੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧)। ਕਤ੍ਥਚਿ ਓਕਾਸਂ। ਯਥਾਹ –
1007. Idhāti desāpadese nipāto. Svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (dī. ni. 1.189). Katthaci sāsanaṃ. Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –
‘‘ਇਧੇવ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ, ਦੇવਭੂਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ।
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
ਪੁਨਰਾਯੁ ਚ ਮੇ ਲਦ੍ਧੋ, ਏવਂ ਜਾਨਾਹਿ ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੬੯)।
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);
ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਮੇવ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਅਸ੍ਸਂ ਪવਾਰਿਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦)। ਇਧ ਪਨ ਲੋਕਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo.
ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ‘ਆਗਮਾਧਿਗਮਾਭਾવਾ ਞੇਯ੍ਯੋ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਇਤਿ’। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਉਗ੍ਗਹਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਨਿਚ੍ਛਯਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਪਟਿਸੇਧਕੋ ਨੇવ ‘ਆਗਮੋ’, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਨਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਨੇવ ‘ਅਧਿਗਮੋ’ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ‘ਆਗਮਾਧਿਗਮਾਭਾવਾ ਞੇਯ੍ਯੋ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਇਤਿ’। ਸ੍વਾਯਂ –
Assutavā puthujjanoti ettha pana ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Yassa hi khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā diṭṭhipaṭisedhako neva ‘āgamo’, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva ‘adhigamo’ atthi, so ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Svāyaṃ –
ਪੁਥੂਨਂ ਜਨਨਾਦੀਹਿ, ਕਾਰਣੇਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ।
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ, ਪੁਥੁવਾਯਂ ਜਨੋ ਇਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੫੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੩੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੮; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੬)।
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88; netti. aṭṭha. 56);
ਸੋ ਹਿ ਪੁਥੂਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ ਜਨਨਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪੁਥੁ ਕਿਲੇਸੇ ਜਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਅવਿਹਤਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਕਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਸਤ੍ਥਾਰਾਨਂ ਮੁਖੁਲ੍ਲੋਕਿਕਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਸਬ੍ਬਗਤੀਹਿ ਅવੁਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਓਘੇਹਿ વੁਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਸਨ੍ਤਾਪੇਹਿ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਪਰਿਲ਼ਾਹੇਹਿ ਪਰਿਡਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਰਤ੍ਤਾ ਗਿਦ੍ਧਾ ਗਧਿਤਾ ਮੁਚ੍ਛਿਤਾ ਅਜ੍ਝੋਸਨ੍ਨਾ ਲਗ੍ਗਾ ਲਗ੍ਗਿਤਾ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ ਪਞ੍ਚਹਿ ਨੀવਰਣੇਹਿ ਆવੁਤਾ ਨਿવੁਤਾ ਓવੁਤਾ ਪਿਹਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਪਟਿਕੁਜ੍ਜਿਤਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੯੪)। ਪੁਥੂਨਂ વਾ ਗਣਨਪਥਮਤੀਤਾਨਂ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਪਰਮ੍ਮੁਖਾਨਂ ਨੀਚਧਮ੍ਮਸਮਾਚਾਰਾਨਂ ਜਨਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੁ વਾ ਅਯਂ – વਿਸੁਂਯੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤੋ, વਿਸਂਸਟ੍ਠੋ ਸੀਲਸੁਤਾਦਿਗੁਣਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਅਰਿਯੇਹਿ – ਜਨੋਤਿਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਏવਮੇਤੇਹਿ ‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ’ਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯੇ ਤੇ –
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – ‘‘puthu kilese janentīti puthujjanā. Puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā. Puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā. Puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā. Puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā. Puthu nānāsantāpehi santappantīti puthujjanā. Puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā. Puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā’’ti (mahāni. 94). Puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā. Puthu vā ayaṃ – visuṃyeva saṅkhyaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi – janotipi puthujjano. Evametehi ‘assutavā puthujjano’ti dvīhi padehi ye te –
‘‘ਦੁવੇ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਬੁਦ੍ਧੇਨਾਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾ।
‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
ਅਨ੍ਧੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਏਕੋ, ਕਲ੍ਯਾਣੇਕੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੫੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੩੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੮)।
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88);
ਦ੍વੇ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਸੁ ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਰਿਯਾਤਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ, ਅਨਯੇ ਨ ਇਰਿਯਨਤੋ, ਅਯੇ ਇਰਿਯਨਤੋ, ਸਦੇવਕੇਨ ਲੋਕੇਨ ਚ ਅਰਣੀਯਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾ ਚ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾ ਏવ વਾ ਇਧ ਅਰਿਯਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸਦੇવਕੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਿਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੮)।
Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena lokena ca araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti. Buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098).
ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਾ ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣਯੋਗੇਨ ਸੋਭਨਾ ਪੁਰਿਸਾਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ। ਸਬ੍ਬੇવ વਾ ਏਤੇ ਦ੍વੇਧਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਬੁਦ੍ਧਾਪਿ ਹਿ ਅਰਿਯਾ ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਪਿ। ਯਥਾਹ –
Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘ਯੋ વੇ ਕਤਞ੍ਞੂ ਕਤવੇਦਿ ਧੀਰੋ,
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,
ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ।
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ਦੁਖਿਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਕਰੋਤਿ ਕਿਚ੍ਚਂ,
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,
ਤਥਾવਿਧਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਂ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੭੮)।
Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤੀ’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਤਞ੍ਞੁਤਾਦੀਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਬੁਦ੍ਧਾਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਯੋ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਨਸੀਲੋ, ਨ ਚ ਦਸ੍ਸਨੇ ਸਾਧੁਕਾਰੀ, ਸੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਞਾਣੇਨ ਅਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਦੁવਿਧੋ। ਤੇਸੁ ਞਾਣੇਨ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ ਹਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ વਾ ਅਰਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਾਪਿ ਅਦਿਟ੍ਠਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖੂਨਂ વਣ੍ਣਮਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਤੋ, ਨ ਅਰਿਯਭਾવਗੋਚਰਤੋ। ਸੋਣਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦਯੋਪਿ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਰਿਯੇ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਤੇ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ।
‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto. Kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So cakkhunā adassāvī ñāṇena adassāvīti duvidho. Tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti, tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ વਤ੍ਥੁ – ਚਿਤ੍ਤਲਪਬ੍ਬਤવਾਸਿਨੋ ਕਿਰ ਖੀਣਾਸવਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ વੁਡ੍ਢਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਥੇਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਥੇਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘ਅਰਿਯਾ ਨਾਮ ਭਨ੍ਤੇ ਕੀਦਿਸਾ’ਤਿ? ਥੇਰੋ ਆਹ – ‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਹ ਚਰਨ੍ਤੋਪਿ ਨੇવ ਅਰਿਯੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂਦੁਜ੍ਜਾਨਾવੁਸੋ, ਅਰਿਯਾ’ਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਸੋ ਨੇવ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਸ੍ਸਨਂ ‘ਦਸ੍ਸਨਂ’, ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਮੇવ ‘ਦਸ੍ਸਨਂ’। ਯਥਾਹ – ‘‘ਕਿਂ ਤੇ વਕ੍ਕਲਿ ਇਮਿਨਾ ਪੂਤਿਕਾਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ? ਯੋ ਖੋ, વਕ੍ਕਲਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੭)। ਤਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ, ਞਾਣੇਨ ਅਰਿਯੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ, ਅਰਿਯਾਧਿਗਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ, ਅਰਿਯਕਰਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਰਿਯਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਅਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ‘ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘ariyā nāma bhante kīdisā’ti? Thero āha – ‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā saha carantopi neva ariye jānāti, evaṃdujjānāvuso, ariyā’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ ‘dassanaṃ’, ñāṇadassanameva ‘dassanaṃ’. Yathāha – ‘‘kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena? Yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi, ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto, ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā, ‘ariyānaṃ adassāvī’ti veditabbo.
ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਭੇਦੇ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅਕੁਸਲੋ। ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਪਨ
Ariyadhammassaakovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti, ettha pana
ਦੁવਿਧੋ વਿਨਯੋ ਨਾਮ, ਏਕਮੇਕੇਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਧਾ।
Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
ਅਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਯਂ, ਅવਿਨੀਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ॥
Abhāvato tassa ayaṃ, avinītoti vuccati.
ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਂવਰવਿਨਯੋ ਪਹਾਨવਿਨਯੋਤਿ ਦੁવਿਧੋ વਿਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦੁવਿਧੇਪਿ વਿਨਯੇ ਏਕਮੇਕੋ વਿਨਯੋ ਪਞ੍ਚਧਾ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਸਂવਰવਿਨਯੋਪਿ ਹਿ ਸੀਲਸਂવਰੋ ਸਤਿਸਂવਰੋ ਞਾਣਸਂવਰੋ ਖਨ੍ਤਿਸਂવਰੋ વੀਰਿਯਸਂવਰੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ। ਪਹਾਨવਿਨਯੋਪਿ ਤਦਙ੍ਗਪਹਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪਹਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਹਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪਹਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ।
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgapahānaṃ vikkhambhanapahānaṃ samucchedapahānaṃ paṭippassaddhipahānaṃ nissaraṇapahānanti pañcavidho.
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੧੧) ਅਯਂ ਸੀਲਸਂવਰੋ। ‘‘ਰਕ੍ਖਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੩; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੫; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੬) ਅਯਂ ਸਤਿਸਂવਰੋ।
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਨਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, (ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)
ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣਂ।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਮਿ,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੪੧) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041) –
ਅਯਂ ਞਾਣਸਂવਰੋ ਨਾਮ। ‘‘ਖਮੋ ਹੋਤਿ ਸੀਤਸ੍ਸ ਉਣ੍ਹਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੧੪; ੬.੫੮) ਅਯਂ ਖਨ੍ਤਿਸਂવਰੋ। ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੧੪; ੬.੫੮) ਅਯਂ વੀਰਿਯਸਂવਰੋ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਚਾਯਂ ਸਂવਰੋ ਯਥਾਸਕਂ ਸਂવਰਿਤਬ੍ਬਾਨਂ વਿਨੇਤਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਸਂવਰਣਤੋ ਸਂવਰੋ, વਿਨਯਨਤੋ વਿਨਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ‘ਸਂવਰવਿਨਯੋ’ ਪਞ੍ਚਧਾ ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro nāma. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Evaṃ tāva ‘saṃvaravinayo’ pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ਤਥਾ ਯਂ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਦੀਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਸੁ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ, ਦੀਪਾਲੋਕੇਨੇવ ਤਮਸ੍ਸ, ਤੇਨ ਤੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਨਾਮਰੂਪવવਤ੍ਥਾਨੇਨ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਅਹੇਤੁવਿਸਮਹੇਤੁਦਿਟ੍ਠੀਨਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਅਪਰਭਾਗੇਨ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੇਨ ਕਥਂਕਥਿਭਾવਸ੍ਸ, ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨੇਨ ‘ਅਹਂ ਮਮਾ’ਤਿ ਗਾਹਸ੍ਸ, ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗવવਤ੍ਥਾਨੇਨ ਅਮਗ੍ਗੇ ਮਗ੍ਗਸਞ੍ਞਾਯ, ਉਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, વਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਭਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਭਯੇ ਅਭਯਸਞ੍ਞਾਯ, ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦਸਞ੍ਞਾਯ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਭਿਰਤਿਸਞ੍ਞਾਯ, ਮੁਚ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਞਾਣੇਨ ਅਮੁਚ੍ਚਿਤੁਕਾਮਤਾਯ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣੇਨ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਾਯ, ਅਨੁਲੋਮੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਪਟਿਲੋਮਭਾવਸ੍ਸ, ਗੋਤ੍ਰਭੁਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ, ਏਤਂ ‘ਤਦਙ੍ਗਪਹਾਨਂ’ ਨਾਮ।
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato, dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ, seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathibhāvassa, kalāpasammasanena ‘ahaṃ mamā’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukāmatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ ‘tadaṅgapahānaṃ’ nāma.
ਯਂ ਪਨ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਨਿવਾਰਣਤੋ, ਘਟਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠੇ ਸੇવਾਲਸ੍ਸ, ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਨੀવਰਣਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ, ਏਤਂ ‘વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪਹਾਨਂ’ ਨਾਮ। ‘‘ਯਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਕਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਗਣਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਪਹਾਨਂ, ਇਦਂ ‘ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਹਾਨਂ’ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ, ਏਤਂ ‘ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪਹਾਨਂ’ ਨਾਮ। ਯਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਨਿਸ੍ਸਟਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਏਤਂ ‘ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਹਾਨਂ’ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਪਹਾਨਂ ਯਸ੍ਮਾ ਚਾਗਟ੍ਠੇਨ ਪਹਾਨਂ, વਿਨਯਨਟ੍ਠੇਨ વਿਨਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਪਹਾਨવਿਨਯੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂਤਂਪਹਾਨવਤੋ વਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋਪੇਤਂ ਪਹਾਨવਿਨਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਪਹਾਨવਿਨਯੋਪਿ ਪਞ੍ਚਧਾ ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato, ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ ‘vikkhambhanapahānaṃ’ nāma. ‘‘Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277) nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ ‘samucchedapahānaṃ’ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ ‘paṭippassaddhipahānaṃ’ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ ‘nissaraṇapahānaṃ’ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘pahānavinayo’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ pahānavinayoti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ਏવਮਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦੁવਿਧੋ, ਭੇਦਤੋ ਚ ਦਸવਿਧੋ વਿਨਯੋ, ਭਿਨ੍ਨਸਂવਰਤ੍ਤਾ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸ, ਅਯਂ ‘ਅવਿਨੀਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣਞ੍ਹੇਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਯੇવ ਤੇ ਅਰਿਯਾ ਤੇવ ਤੇ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ, ਯੇવ ਤੇ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ ਤੇવ ਤੇ ਅਰਿਯਾ। ਯੋ ਏવ ਸੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੋ ਏવ ਸੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਯੋ ਏવ ਸੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੋ ਏવ ਸੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮੋ। ਯੇવ ਤੇ ਅਰਿਯવਿਨਯਾ ਤੇવ ਤੇ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸવਿਨਯਾ, ਯੇવ ਤੇ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸવਿਨਯਾ ਤੇવ ਤੇ ਅਰਿਯવਿਨਯਾ। ਅਰਿਯੇਤਿ વਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਤਿ વਾ, ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇਤਿ વਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇਤਿ વਾ, ਅਰਿਯવਿਨਯੇਤਿ વਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸવਿਨਯੇਤਿ વਾ, ਏਸੇਸੇ ਏਕੇ ਏਕਟ੍ਠੇ ਸਮੇ ਸਮਭਾਗੇ ਤਜ੍ਜਾਤੇ ਤਞ੍ਞੇવਾ’’ਤਿ।
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo, bhinnasaṃvarattā, pahātabbassa ca appahīnattā, yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa, ayaṃ ‘avinīto’ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākaraṇañhetaṃ atthato. Yathāha – ‘‘yeva te ariyā teva te sappurisā, yeva te sappurisā teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo so eva so sappurisānaṃ dhammo, yo eva so sappurisānaṃ dhammo so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā teva te sappurisavinayā, yeva te sappurisavinayā teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā, esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ – ‘ਯਂ ਰੂਪਂ ਸੋ ਅਹਂ, ਯੋ ਅਹਂ ਤਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਰੂਪਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਅਦ੍વਯਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਤੇਲਪ੍ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਝਾਯਤੋ ਯਾ ਅਚ੍ਚਿ ਸੋ વਣ੍ਣੋ, ਯੋ વਣ੍ਣੋ ਸਾ ਅਚ੍ਚੀਤਿ ਅਚ੍ਚਿਞ੍ਚ વਣ੍ਣਞ੍ਚ ਅਦ੍વਯਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ,’’ ਏવਮੇવ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ‘ਅਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਛਾਯਾવਨ੍ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਂ વਿਯ, ਤਂ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ‘ਅਰੂਪਮੇવ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਪੁਪ੍ਫਮ੍ਹਿ ਗਨ੍ਧਂ વਿਯ, ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ‘ਅਰੂਪਮੇવ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਕਰਣ੍ਡਕੇ ਮਣਿਂ વਿਯ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati – ‘yaṃ rūpaṃ so ahaṃ, yo ahaṃ taṃ rūpa’nti rūpañca attānañca advayaṃ samanupassati. ‘‘Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati,’’ evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassatīti evaṃ rūpaṃ attāti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti ‘arūpaṃ attā’ti gahetvā, chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya, taṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, pupphamhi gandhaṃ viya, attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃvā attānanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, karaṇḍake maṇiṃ viya, attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanādīsupi eseva nayo.
ਤਤ੍ਥ ‘ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਮੇવ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਕਥਿਤਂ। ‘ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ‘ਅਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਕਥਿਤਂ। વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਚਤੂਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਂ વਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ‘ਰੂਪਾਰੂਪਮਿਸ੍ਸਕੋ ਅਤ੍ਤਾ’ ਕਥਿਤੋ। ਤਤ੍ਥ ‘ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ ਕਥਿਤਾ। ਅવਸੇਸੇਸੁ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਨ੍ਨਰਸ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਪਞ੍ਚ વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਾ, ਨ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਾ, ਪਠਮਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassatī’ti suddharūpameva attāti kathitaṃ. ‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ attato samanupassati… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu sattasu ṭhānesu ‘arūpaṃ attā’ti kathitaṃ. Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu ‘rūpārūpamissako attā’ kathito. Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassati vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā. Avasesesu sassatadiṭṭhi. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
੧੦੦੮. ਸਤ੍ਥਰਿ ਕਙ੍ਖਤੀਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਰੀਰੇ વਾ ਗੁਣੇ વਾ ਉਭਯਤ੍ਥ વਾ ਕਙ੍ਖਤਿ। ਸਰੀਰੇ ਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ‘ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਨਾਮ ਸਰੀਰਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਤਿ। ਗੁਣੇ ਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ‘ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਜਾਨਨਸਮਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਤਿ। ਉਭਯਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ‘ਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਨੁਰਞ੍ਜਿਤਾਯ ਸਰੀਰਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਬ੍ਬਞੇਯ੍ਯਜਾਨਨਸਮਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਲੋਕਤਾਰਕੋ ਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਗੁਣੇ વਾ ਕਙ੍ਖਨਤੋ ਉਭਯਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਕਿਚ੍ਛਤਿ ਕਿਲਮਤਿ। ਨਾਧਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਂ ਨ ਲਭਤਿ। ਨ ਸਮ੍ਪਸੀਦਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਾવਿਲਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸੀਦਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਗੁਣੇਸੁ ਨਪ੍ਪਸੀਦਤਿ।
1008. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā ubhayattha vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ubhayattha kaṅkhamāno ‘asītianubyañjanabyāmappabhānurañjitāya sarīranipphattiyā samannāgato sabbañeyyajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā ṭhito lokatārako buddho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ayañhissa attabhāve guṇe vā kaṅkhanato ubhayattha kaṅkhati nāma. Vicikicchatīti ārammaṇaṃ nicchetuṃ asakkonto kicchati kilamati. Nādhimuccatīti tattheva adhimokkhaṃ na labhati. Na sampasīdatīti cittaṃ anāvilaṃ katvā pasīdituṃ na sakkoti, guṇesu nappasīdati.
ਧਮ੍ਮੇ ਕਙ੍ਖਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ‘ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਨ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਿਲੇਸਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ, ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਅਮਤਂ ਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ‘ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ ਨੁ ਖੋ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਧਮ੍ਮੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਫਲਟ੍ਠਕਾਤਿ ਇਦਂ ਸਙ੍ਘਰਤਨਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ, ‘ਅਯਂ ਸਙ੍ਘੋ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਨੁ ਖੋ ਦੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ, ‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਘਰਤਨੇ ਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕਫਲਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਸਙ੍ਘੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ, ‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਆਨਿਸਂਸੋ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ।
Dhamme kaṅkhatītiādīsu pana ‘kilese pajahantā cattāro ariyamaggā, paṭippassaddhakilesāni cattāri sāmaññaphalāni, maggaphalānaṃ ārammaṇapaccayabhūtaṃ amataṃ mahānibbānaṃ nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi ‘ayaṃ dhammo niyyāniko nu kho aniyyāniko’ti kaṅkhantopi dhamme kaṅkhati nāma. ‘Cattāro maggaṭṭhakā cattāro phalaṭṭhakāti idaṃ saṅgharatanaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘ayaṃ saṅgho suppaṭipanno nu kho duppaṭipanno’ti kaṅkhantopi, ‘etasmiṃ saṅgharatane dinnassa vipākaphalaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi saṅghe kaṅkhati nāma. ‘Tisso pana sikkhā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘tisso sikkhā sikkhitapaccayena ānisaṃso atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi sikkhāya kaṅkhati nāma.
ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤੀਤਾਨਿ ਖਨ੍ਧਧਾਤਾਯਤਨਾਨਿ। ਅਪਰਨ੍ਤੋ ਅਨਾਗਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤੀਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ‘ਅਤੀਤਾਨਿ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ਅਨਾਗਤੇਸੁ ‘ਅਨਾਗਤਾਨਿ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਪਰਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ਉਭਯਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ‘ਦ੍વਾਦਸਪਦਿਕਂ ਪਚ੍ਚਯવਟ੍ਟਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਇਮੇਸਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ‘ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ’। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਭਾવੋ ‘ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ’। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ વਾ ‘ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ’; ਜਾਤਿਆਦੀਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਜਾਤਿਆਦੀਸੁ ਤਂ ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਚ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕਙ੍ਖਤੀਤਿ।
Pubbanto vuccati atītāni khandhadhātāyatanāni. Aparanto anāgatāni. Tattha atītesu khandhādīsu ‘atītāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto pubbante kaṅkhati nāma. Anāgatesu ‘anāgatāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto aparante kaṅkhati nāma. Ubhayattha kaṅkhanto pubbantāparante kaṅkhati nāma. ‘Dvādasapadikaṃ paccayavaṭṭaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhanto idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhati nāma. Tatrāyaṃ vacanattho – imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayā ‘idappaccayā’. Idappaccayānaṃ bhāvo ‘idappaccayatā’. Idappaccayā eva vā ‘idappaccayatā’; jātiādīnametaṃ adhivacanaṃ. Jātiādīsu taṃ taṃ paṭicca āgamma samuppannāti ‘paṭiccasamuppannā’. Idaṃ vuttaṃ hoti – idappaccayatāya ca paṭiccasamuppannesu ca dhammesu kaṅkhatīti.
੧੦੦੯. ਸੀਲੇਨਾਤਿ ਗੋਸੀਲਾਦਿਨਾ। વਤੇਨਾਤਿ ਗੋવਤਾਦਿਨਾવ। ਸੀਲਬ੍ਬਤੇਨਾਤਿ ਤਦੁਭਯੇਨ। ਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਕਿਲੇਸਸੁਦ੍ਧਿ; ਪਰਮਤ੍ਥਸੁਦ੍ਧਿਭੂਤਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ। ਤਦੇਕਟ੍ਠਾਤਿ ਇਧ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ ਧੁਰਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਕਿਲੇਸੋਤਿ ਦ੍વੇਯੇવ ਆਗਤਾ। ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠ ਅਨਾਗਤਾ। ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸੁ ਪਹੀਯਮਾਨਾਸੁ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯੋ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿਮੇ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ ਪਨ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਾਨਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਞ੍ਚਾਤਿ ਪਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੀਸੁ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਦਿਟ੍ਠਿਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪਹੀਯਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਹਿ ਸਹਜਾਤੋ ਲੋਭੋ ਮੋਹੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਕਿਲੇਸਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸੋ ਚ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਕਿਲੇਸੋ ਚ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਹਿ ਸਹਜਾਤੋ ਲੋਭੋ ਮੋਹੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਕਿਲੇਸਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸੋ ਚ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਕਿਲੇਸੋ ਚ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਇਦਂ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੀਪਯਿਂਸੁ।
1009. Sīlenāti gosīlādinā. Vatenāti govatādināva. Sīlabbatenāti tadubhayena. Suddhīti kilesasuddhi; paramatthasuddhibhūtaṃ vā nibbānameva. Tadekaṭṭhāti idha pahānekaṭṭhaṃ dhuraṃ. Imissā ca pāḷiyā diṭṭhikileso vicikicchākilesoti dveyeva āgatā. Lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime pana aṭṭha anāgatā. Āharitvā pana dīpetabbā. Ettha hi diṭṭhivicikicchāsu pahīyamānāsu apāyagamanīyo lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti sabbepime pahānekaṭṭhā hutvā pahīyanti. Sahajekaṭṭhaṃ pana āharitvā dīpetabbaṃ. Sotāpattimaggena hi cattāri diṭṭhisahagatāni vicikicchāsahagatañcāti pañca cittāni pahīyanti. Tattha dvīsu asaṅkhārikadiṭṭhicittesu pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Diṭṭhigatasampayuttasasaṅkhārikacittesupi pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Evaṃ pahānekaṭṭhasmiṃyeva sahajekaṭṭhaṃ labbhatīti idaṃ sahajekaṭṭhaṃ āharitvā dīpayiṃsu.
ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤੇਹਿ ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ। વਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ਤੇਨ ਲੋਭੇਨ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਭੇ ਗਹਿਤੇ, ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਕਿਲੇਸਗਣੋ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਦੋਸੇ ਗਹਿਤੇ, ਮੋਹੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਕਿਲੇਸਗਣੋ ਦੋਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਮੋਹੇ ਗਹਿਤੇ, ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮਾਨੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਕਿਲੇਸਗਣੋ ਮੋਹਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਮਾਨੇ ਗਹਿਤੇ, ਤੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਲੋਭੋ ਮੋਹੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਕਿਲੇਸਗਣੋ ਮਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਤੇਨ ਥਿਨੇਨ ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਤੇਨ ਅਹਿਰਿਕੇਨ ਤੇਨ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਲੋਭੇਨ…ਪੇ॰… ਤੇਨ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Taṃsampayuttoti tehi tadekaṭṭhehi aṭṭhahi kilesehi sampayutto. Vinibbhogaṃ vā katvā tena lobhena tena dosenāti evaṃ ekekena sampayuttatā dīpetabbā. Tattha lobhe gahite, moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ saṅkhārakkhandhe kilesagaṇo lobhasampayutto nāma. Dose gahite, moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo dosasampayutto nāma. Mohe gahite, lobho doso māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mohasampayutto nāma. Māne gahite, tena sahuppanno lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mānasampayutto nāma. Iminā upāyena tena thinena tena uddhaccena tena ahirikena tena anottappena sampayutto taṃsampayuttoti yojanā kātabbā. Taṃsamuṭṭhānanti tena lobhena…pe… tena anottappena samuṭṭhitanti attho.
ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਨਂ ਨਾਮ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ; ਤੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਦਸ੍ਸਨਂ ਨਾਮ ਜਾਤੋ’ਤਿ? ‘ਪਠਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਤੋ’। ‘ਨਨੁ ਗੋਤ੍ਰਭੁ ਪਠਮਤਰਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ? ‘ਨੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ; ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਪਨ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਰਾਜਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਅਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ‘ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਚੇਤ੍ਥ ਜਾਨਪਦਪੁਰਿਸੋ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ।
Ime dhammā dassanena pahātabbāti ettha dassanaṃ nāma sotāpattimaggo; tena pahātabbāti attho. ‘Kasmā pana sotāpattimaggo dassanaṃ nāma jāto’ti? ‘Paṭhamaṃ nibbānadassanato’. ‘Nanu gotrabhu paṭhamataraṃ passatī’ti ? ‘No na passati; disvāpi kattabbakiccaṃ pana na karoti, saṃyojanānaṃ appahānato. Tasmā passatī’ti na vattabbo. Yattha katthaci rājānaṃ disvāpi paṇṇākāraṃ datvā kiccanipphattiyā adiṭṭhattā ‘ajjāpi rājānaṃ na passāmī’ti vadanto cettha jānapadapuriso nidassanaṃ.
੧੦੧੧. ਅવਸੇਸੋ ਲੋਭੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹੀਨਾવਸੇਸੋ। ਲੋਭੋ ਦੋਸਮੋਹੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਹਿ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਾવ ਪਹੀਨਾ। ਤੇਹਿ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਤੇਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋਪਿ ਪਹਾਨਤੋਪਿ ਏਕਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਾ। ਨੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨ ਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਸਂਯੋਜਨਾਦੀਨਂ વਿਯ ਤੇਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ ਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ ਏਤ੍ਥੇਤੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਕੁਸਲਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਹਾਨਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਂ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਾਤਿ ਇਮਂ ਪਰਿਯਾਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
1011. Avaseso lobhoti dassanena pahīnāvaseso. Lobho dosamohesupi eseva nayo. Dassanena hi apāyagamanīyāva pahīnā. Tehi pana aññe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. ‘Tadekaṭṭhā’ti tehi pāḷiyaṃ āgatehi tīhi kilesehi sampayogatopi pahānatopi ekaṭṭhā pañca kilesā. Neva dassanena na bhāvanāyāti idaṃ saṃyojanādīnaṃ viya tehi maggehi appahātabbataṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāravaṭṭe ye uppajjeyyuṃ, nāmañca rūpañca etthete nirujjhantī’’tiādinā nayena kusalādīnampi pahānaṃ anuññātaṃ, taṃ tesaṃ maggānaṃ abhāvitattā ye uppajjeyyuṃ, te upanissayapaccayānaṃ kilesānaṃ pahīnattā pahīnāti imaṃ pariyāyaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
੧੦੧੩. ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਤ੍ਤਿਕੇ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾਤਿ ਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ, ਪੁਨ ‘ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀ’ਤਿਆਦਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬੇ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਹੇਤੂ ਚੇવ ਸਹੇਤੁਕੇ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬੇਸੁ ਹੇਤੂਸੁ ਲੋਭਸਹਗਤੋ ਮੋਹੋ ਲੋਭੇਨ ਸਹੇਤੁਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੋਸਸਹਗਤੋ ਮੋਹੋ ਦੋਸੇਨ, ਲੋਭਦੋਸਾ ਚ ਮੋਹੇਨਾਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਪਦੇਪੇਤੇ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤੋ ਪਨ ਮੋਹੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਹੇਤੁਨੋ ਅਭਾવੇਨ ਹੇਤੁਯੇવ, ਨ ਸਹੇਤੁਕੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੂ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
1013. Dassanenapahātabbahetukattike ime dhammā dassanena pahātabbahetukāti niṭṭhapetvā, puna ‘tīṇi saṃyojanānī’tiādi pahātabbe dassetvā, tadekaṭṭhabhāvena hetū ceva sahetuke ca dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ‘kiñcāpi dassanena pahātabbesu hetūsu lobhasahagato moho lobhena sahetuko hoti, dosasahagato moho dosena, lobhadosā ca mohenāti pahātabbahetukapadepete saṅgahaṃ gacchanti, vicikicchāsahagato pana moho aññassa sampayuttahetuno abhāvena hetuyeva, na sahetukoti tassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā dassanena pahātabbahetū’ti vuttaṃ.
੧੦੧੮. ਦੁਤਿਯਪਦੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਸ੍ਸ ਮੋਹਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਸਹੇਤੁਕੇ ਕਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕੋ ਜਾਤੋ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਹੇਤੁਨੋ ਅਭਾવਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਪਦਂ ਨ ਭਜਤਿ। ਤਤਿਯਪਦੇ ਅવਸੇਸਾ ਅਕੁਸਲਾਤਿ ਪੁਨ ਅਕੁਸਲਗ੍ਗਹਣਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਾਨਂ ਮੋਹਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਕਤਂ। ਤੇ ਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਹੇਤੁਨੋ ਅਭਾવਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ।
1018. Dutiyapade uddhaccasahagatassa mohassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā bhāvanāya pahātabbahetūti vuttaṃ. So hi attanā sampayuttadhamme sahetuke katvā piṭṭhivaṭṭako jāto, vicikicchāsahagato viya aññassa sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukapadaṃ na bhajati. Tatiyapade avasesā akusalāti puna akusalaggahaṇaṃ vicikicchuddhaccasahagatānaṃ mohānaṃ saṅgahatthaṃ kataṃ. Te hi sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukā nāma na honti.
੧੦੨੯. ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕੇ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਯਞ੍ਹਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਮਹਗ੍ਗਤਾ વਾ, ਪਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਮਹਗ੍ਗਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਤੇ ਪਨ ਪਰਿਤ੍ਤਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਾਪਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਪਿ।
1029. Parittārammaṇattike ārabbhāti ārammaṇaṃ katvā. Sayañhi parittā vā hontu mahaggatā vā, parittadhamme ārammaṇaṃ katvā uppannā parittārammaṇā, mahaggate ārammaṇaṃ katvā uppannā mahaggatārammaṇā, appamāṇe ārammaṇaṃ katvā uppannā appamāṇārammaṇā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi appamāṇāpi.
੧੦੩੫. ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਤ੍ਤਿਕੇ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਾਨੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ ਫਲਦਾਯਕਾਨਿ; ਮਾਤੁਘਾਤਕਕਮ੍ਮਾਦੀਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮੇ ਕਤੇ ਤਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਸਿਨੇਰੁਪ੍ਪਮਾਣੇਪਿ ਹਿ ਸੁવਣ੍ਣਥੂਪੇ ਕਤ੍વਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮਤ੍ਤਂ વਾ ਰਤਨਮਯਪਾਕਾਰਂ વਿਹਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਯਾવਜੀવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਦਦਤੋਪਿ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਏਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪਾਕਂ ਪਟਿਬਾਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਏવ। ਯਾ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਿਯਤਾਤਿ ਅਹੇਤੁਕવਾਦਅਕਿਰਿਯવਾਦਨਤ੍ਥਿਕવਾਦੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਬੁਦ੍ਧਸਤਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਬੋਧੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।
1035. Micchattattike ānantarikānīti anantarāyena phaladāyakāni; mātughātakakammādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tesu hi ekasmimpi kamme kate taṃ paṭibāhitvā aññaṃ kammaṃ attano vipākassa okāsaṃ kātuṃ na sakkoti. Sineruppamāṇepi hi suvaṇṇathūpe katvā cakkavāḷamattaṃ vā ratanamayapākāraṃ vihāraṃ kāretvā taṃ pūretvā nisinnassa buddhappamukhassa saṅghassa yāvajīvaṃ cattāro paccaye dadatopi taṃ kammaṃ etesaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭibāhetuṃ na sakkoti eva. Yā ca micchādiṭṭhi niyatāti ahetukavādaakiriyavādanatthikavādesu aññatarā. Tañhi gahetvā ṭhitaṃ puggalaṃ buddhasatampi buddhasahassampi bodhetuṃ na sakkoti.
੧੦੩੮. ਮਗ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇ ਪਨ ਪਰਿਤ੍ਤਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਾਪਿ।
1038. Maggārammaṇattike ariyamaggaṃ ārabbhāti lokuttaramaggaṃ ārammaṇaṃ katvā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi.
੧੦੩੯. ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਠਮਨਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਹੇਤੁਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਦੁਤਿਯਨਯੇਨ ਮਗ੍ਗਭੂਤੇਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਸੇਸਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਸਹੇਤੁਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਤਤਿਯਨਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਹੇਤੂਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹੇਤੁਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
1039. Maggahetukaniddese paṭhamanayena paccayaṭṭhena hetunā maggasampayuttānaṃ khandhānaṃ sahetukabhāvo dassito. Dutiyanayena maggabhūtena sammādiṭṭhisaṅkhātena hetunā sesamaggaṅgānaṃ sahetukabhāvo dassito. Tatiyanayena magge uppannahetūhi sammādiṭṭhiyā sahetukabhāvo dassitoti veditabbo.
੧੦੪੦. ਅਧਿਪਤਿਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇ ਚ ਖੋ ਪਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਰਿਯਸਾવਕਾਨਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਗ੍ਗਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਕਾਲੇ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ ਪਨ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਪਰਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਗਰੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਮਗ੍ਗਂ વਿਯ ਗਰੁਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ‘ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਂ ਤਥਾਗਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਂ ਗਰੁਂ ਕਰੋਤਿ ਨ ਕਰੋਤੀ’ਤਿ? ਕਰੋਤਿ, ਨ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਗ੍ਗਂ વਿਯ। ਅਰਹਾ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਗਰੁਂ ਕਰੋਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ। વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਛਨ੍ਦਞ੍ਹਿ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦੋ ਅਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਪਿ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਨੋ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਮਗ੍ਗਾਧਿਪਤਿਨੋ। ਚਿਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વੀਮਂਸਂ ਪਨ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤਿ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ ਚਾਤਿ। ਸੇਸਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਾਧਿਪਤਿਨੋ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। વੀਰਿਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
1040. Adhipatiṃ karitvāti ārammaṇādhipatiṃ katvā. Te ca kho parittadhammāva honti. Ariyasāvakānañhi attano maggaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇakāle ārammaṇādhipati labbhati. Cetopariyañāṇena pana ariyasāvako parassa maggaṃ paccavekkhamāno garuṃ karontopi attanā paṭividdhamaggaṃ viya garuṃ na karoti. ‘Yamakapāṭihāriyaṃ karontaṃ tathāgataṃ disvā tassa maggaṃ garuṃ karoti na karotī’ti? Karoti, na pana attano maggaṃ viya. Arahā na kiñci dhammaṃ garuṃ karoti ṭhapetvā maggaṃ phalaṃ nibbānanti. Etthāpi ayamevattho. Vīmaṃsādhipateyyanti idaṃ sahajātādhipatiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Chandañhi jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa chando adhipati nāma hoti, na maggo. Sesadhammāpi chandādhipatino nāma honti, na maggādhipatino. Cittepi eseva nayo. Vīmaṃsaṃ pana jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa vīmaṃsādhipati ceva hoti maggo cāti. Sesadhammā maggādhipatino nāma honti. Vīriyepi eseva nayo.
੧੦੪੧. ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜਾਤਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਤ੍ਤਭਾવਾ। ਭੂਤਾਤਿਆਦੀਨਿ ਤੇਸਂਯੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਜਾਤਾ ਏવ ਹਿ ਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭੂਤਾ। ਪਚ੍ਚਯਸਂਯੋਗੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਾ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਾਕਟੀਭੂਤਾਤਿ ਪਾਤੁਭੂਤਾ। ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨੇવ ਉਦ੍ਧਂ ਠਿਤਾਤਿ ਉਟ੍ਠਿਤਾ। ਪਚ੍ਚਯਸਂਯੋਗੇ ਉਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾ। ਪੁਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਗਣਨਂ ਗਤਾ। ਰੂਪਂ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨੇਸਂ ਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਦੁਤਿਯਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਸੇਧਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤਿਯਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋਯੇવ।
1041. Uppannattikaniddese jātāti nibbattā, paṭiladdhattabhāvā. Bhūtātiādīni tesaṃyeva vevacanāni. Jātā eva hi bhāvappattiyā bhūtā. Paccayasaṃyoge jātattā sañjātā. Nibbattilakkhaṇappattattā nibbattā. Upasaggena pana padaṃ vaḍḍhetvā abhinibbattāti vuttā. Pākaṭībhūtāti pātubhūtā. Pubbantato uddhaṃ pannāti uppannā. Upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā samuppannāti vuttā. Nibbattaṭṭheneva uddhaṃ ṭhitāti uṭṭhitā. Paccayasaṃyoge uṭṭhitāti samuṭṭhitā. Puna uppannātivacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Uppannaṃsena saṅgahitāti uppannakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇanti idaṃ nesaṃ sabhāvadassanaṃ. Dutiyapadaniddeso vuttapaṭisedhanayena veditabbo. Tatiyapadaniddeso uttānatthoyeva.
ਅਯਂ ਪਨ ਤਿਕੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ વਸੇਨ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ ਹਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਦੁવਿਧੋ – ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਚ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ‘ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ। ‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’ ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰੇ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੁ, ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਤਿਕ੍ਕਮੇ વਾ। ਧੁવਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਜਾਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ – ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੇવ ਸਾਯਂ, ਪੋਟ੍ਠਪਾਦ, ਅਰੂਪੀ ਅਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾਮਯੋ । ਅਥ ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾ ਚ ਸਞ੍ਞਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾ ਚ ਸਞ੍ਞਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੧੯)। ਏਤ੍ਥ ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਕਾਮਾવਚਰਸਞ੍ਞਾਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਮੂਲਭવਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਕਾਮਾવਚਰਸਞ੍ਞਾਯ ਪਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਅવਸ੍ਸਂ ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘ਤਿਟ੍ਠਤੇવ’ ਨਾਮਾਤਿ ਜਾਤੋ। ਏવਮੇવ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਦੁવਿਧੋ…ਪੇ॰… ਧੁવਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਜਾਤੋ।
Ayaṃ pana tiko dvinnaṃ addhānaṃ vasena pūretvā dassito. Laddhokāsassa hi kammassa vipāko duvidho – khaṇappatto, ca appatto ca. Tattha ‘khaṇappatto’ uppanno nāma. ‘Appatto’ cittānantare vā uppajjatu, kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto. Yathā hi – ‘‘tiṭṭhateva sāyaṃ, poṭṭhapāda, arūpī attā saññāmayo . Atha imassa purisassa aññā ca saññā uppajjanti aññā ca saññā nirujjhantī’’ti (dī. ni. 1.419). Ettha āruppe kāmāvacarasaññāpavattikāle kiñcāpi mūlabhavaṅgasaññā niruddhā kāmāvacarasaññāya pana niruddhakāle avassaṃ sā uppajjissatīti arūpasaṅkhāto attā natthīti saṅkhyaṃ agantvā ‘tiṭṭhateva’ nāmāti jāto. Evameva laddhokāsassa kammassa vipāko duvidho…pe… dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto.
ਯਦਿ ਪਨ ਆਯੂਹਿਤਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ વਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ – ਧੁવવਿਪਾਕਂ, ਅਧੁવવਿਪਾਕਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਤਿ ਏਤਂ ‘ਧੁવવਿਪਾਕਂ’ ਨਾਮ। ਤਂ ਪਨ ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ। ਤਤ੍ਥ ‘ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਂ’ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ’ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰੇ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੁ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਤਿਕ੍ਕਮੇ વਾ। ਧੁવਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਜਾਤਂ। ਮੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ, ਫਲਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾਯੇવ ਨਾਮ ਜਾਤਂ।
Yadi pana āyūhitaṃ kusalākusalakammaṃ sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aññassa okāso na bhaveyya. Taṃ pana duvidhaṃ hoti – dhuvavipākaṃ, adhuvavipākañca. Tattha pañca ānantariyakammāni, aṭṭha samāpattiyo, cattāro ariyamaggāti etaṃ ‘dhuvavipākaṃ’ nāma. Taṃ pana khaṇappattampi atthi, appattampi. Tattha ‘khaṇappattaṃ’ uppannaṃ nāma. ‘Appattaṃ’ anuppannaṃ nāma. Tassa vipāko cittānantare vā uppajjatu kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena anuppannaṃ nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jātaṃ. Metteyyabodhisattassa maggo anuppanno nāma, phalaṃ uppādino dhammāyeva nāma jātaṃ.
੧੦੪੪. ਅਤੀਤਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਤੀਤਾਤਿ ਖਣਤ੍ਤਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ। ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਤਿ ਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਾ। વਿਗਤਾਤਿ વਿਭવਂ ਗਤਾ, વਿਗਚ੍ਛਿਤਾ વਾ। વਿਪਰਿਣਤਾਤਿ ਪਕਤਿવਿਜਹਨੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਂ ਗਤਾ। ਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤਾ। ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਙ੍ਗਤਾਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਗਤਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਗਚ੍ਛਿਤਾ। ਪੁਨ ਅਤੀਤવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਪਰਤੋ ਅਨਾਗਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਤੀਤਂਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਤੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਗਣਨਂ ਗਤਾ। ਕਤਮੇ ਤੇਤਿ? ਰੂਪਂ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਪਰਤੋ ਅਨਾਗਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
1044. Atītattikaniddese atītāti khaṇattayaṃ atikkantā. Niruddhāti nirodhappattā. Vigatāti vibhavaṃ gatā, vigacchitā vā. Vipariṇatāti pakativijahanena vipariṇāmaṃ gatā. Nirodhasaṅkhātaṃ atthaṃ gatāti atthaṅgatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Uppajjitvā vigatāti nibbattitvā vigacchitā. Puna atītavacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Parato anāgatādīsupi eseva nayo. Atītaṃsena saṅgahitāti atītakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Katame teti? Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Parato anāgatādīsupi eseva nayo.
੧੦੪੭. ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਤੀਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਾવ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਤੀਤਾਦੀਨਿ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।
1047. Atītārammaṇattikaniddese atīte dhamme ārabbhātiādīsu parittamahaggatāva dhammā veditabbā. Te hi atītādīni ārabbha uppajjanti.
੧੦੫੦. ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤੇਸਂ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਭਯਂ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਾਧਿવਚਨਂ। ਨਿਯਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਜਾਤਾ। ਪਾਟਿਪੁਗ੍ਗਲਿਕਾਤਿ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕਾ। ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਾਤਿ ਸਰੀਰਟ੍ਠਕਾ। ਤੇ ਹਿ ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਮਾ વਾ, ਆਦਿਨ੍ਨਗਹਿਤਪਰਾਮਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਨ ਇਧ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
1050. Ajjhattattikaniddese tesaṃ tesanti padadvayena sabbasatte pariyādiyati. Ajjhattaṃ paccattanti ubhayaṃ niyakajjhattādhivacanaṃ. Niyatāti attani jātā. Pāṭipuggalikāti pāṭiyekkassa pāṭiyekkassa puggalassa santakā. Upādiṇṇāti sarīraṭṭhakā. Te hi kammanibbattā vā hontu mā vā, ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena pana idha upādiṇṇāti vuttā.
੧੦੫੧. ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਸੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ਤਦੁਭਯਨ੍ਤਿ ਤਂ ਉਭਯਂ।
1051. Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā avasesasattānaṃ. Parapuggalānanti tasseva vevacanaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Tadubhayanti taṃ ubhayaṃ.
੧੦੫੩. ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਪਠਮਪਦੇ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਾ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਦੁਤਿਯੇ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਪਿ। ਤਤਿਯੇ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਾવ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਾ ਪਨ ਕਾਲੇਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਕਾਲੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨੋਯੇવਾਤਿ।
1053. Ajjhattārammaṇattikassa paṭhamapade parittamahaggatā dhammā veditabbā. Dutiye appamāṇāpi. Tatiye parittamahaggatāva. Appamāṇā pana kālena bahiddhā kālena ajjhattaṃ ārammaṇaṃ na karonti. Sanidassanattikaniddeso uttānoyevāti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਂ • Tikanikkhepaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
