Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
౩. నిక్ఖేపకణ్డం
3. Nikkhepakaṇḍaṃ
తికనిక్ఖేపకథావణ్ణనా
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
౯౮౫. సబ్బేసన్తి చిత్తుప్పాదవసేన రూపాసఙ్ఖతవసేన చ భిన్నానం సబ్బేసం ఫస్సాదిచక్ఖాదిపదభాజననయేన విత్థారితో. తత్థ పన అసఙ్ఖతస్స భేదాభావతో అసఙ్ఖతా ధాతూత్వేవ పదభాజనం దట్ఠబ్బం. యేవాపనకానం పన సుఖుముపాదాయరూపస్స చ ఇన్ద్రియవికారపరిచ్ఛేదలక్ఖణరూపుపత్థమ్భకభావరహితస్స హదయవత్థుస్స పదుద్ధారేన ఇధ నిద్దేసానరహత్తా నిద్దేసో న కతోతి దట్ఠబ్బో. న హి తథాగతస్స ధమ్మేసు ఆచరియముట్ఠి అత్థీతి. నిక్ఖిపిత్వాతి విత్థారదేసనం ఠపేత్వా, అపనేత్వాతి అత్థో, విత్థారదేసనం అన్తోగధం కత్వాతి వా. గాథాత్థో నిదానే వుత్తో ఏవ.
985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.
మూలవసేన పచ్చయభావో హేతుపచ్చయత్థో. పభవతి ఏతస్మాతి పభవో, సో ఏవ ‘‘జనకో’’తి విసేసితో. సముట్ఠాతి ఏతేనాతి సముట్ఠానం, తస్స విసేసనం నిబ్బత్తకన్తి. సబ్బాని వా ఏతాని పరియాయవచనాని. అత్థవసేనాతి కస్మా వుత్తం, నను కుసలమూలానం హేతుభావతో ధమ్మవసేనాతి యుత్తన్తి? సచ్చమేతం, అలోభాదీనం పన తిణ్ణం సమానస్స మూలట్ఠస్స వసేన దస్సితతం సన్ధాయ ‘‘అత్థవసేనా’’తి వుత్తం. ఇమినా ధమ్మోతి భావో, అత్థోతి ధమ్మకిచ్చం అధిప్పేతన్తి విఞ్ఞాయతి. ‘‘అలోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయా’’తిఆదివచనతో (అ॰ ని॰ ౩.౩౪) తాని కుసలమూలాని సముట్ఠానం ఏతస్సాతిపి తంసముట్ఠానం. తం పన తేహి సముట్ఠితం హోతీతి ‘‘అలోభాదీహి సముట్ఠిత’’న్తి ఆహ. తే కుసలమూలతంసమ్పయుత్తా సముట్ఠానం ఏతస్సాతిపి అత్థో సమ్భవతి. ఏత్థ పన చేతనం ఠపేత్వా అఞ్ఞే ‘‘తంసమ్పయుత్తా’’తి సముట్ఠానభావే వత్తబ్బా. తత్థ మూలేహి అత్తనో పచ్చయతో కుసలే పరియాదియతి, ఖన్ధేహి సభావతో , కమ్మేహి అఞ్ఞస్స నిబ్బత్తనకిచ్చతో. మూలేహి చ కుసలానం అనవజ్జతాయ హేతుం దస్సేతి, ఖన్ధేహి తంసమ్పయోగకతం అనవజ్జసభావం, కమ్మేహి సుఖవిపాకతం. మూలేహి వా నిదానసమ్పత్తియా ఆదికల్యాణతం, ఖన్ధేహి సభావసమ్పత్తియా మజ్ఝేకల్యాణతం, కమ్మేహి నిబ్బత్తిసమ్పత్తియా పరియోసానకల్యాణతం.
Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.
౯౮౬. తం …పే॰… ఉద్ధం అకుసలం నామ నత్థీతి కస్మా వుత్తం, నను విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసహగతమోహో అత్థీతి? సచ్చమేతం, తేన పన వినా తంసమ్పయుత్తతా నత్థీతి తంసమ్పయుత్తేసు గహితేసు మోహో గహితో ఏవాతి కత్వా ‘‘తతో ఉద్ధం నత్థీ’’తి వుత్తం అఞ్ఞత్థ అభావా. ఏకస్మిం ఠితం ఏకట్ఠం, సహజభావేన ఏకట్ఠం సహజేకట్ఠం. పహాతబ్బన్తి పహానం, పహానభావేన ఏకట్ఠం పహానేకట్ఠం. యేన హి యం సహ పహాతబ్బం, తేన తం ఏకస్మిం పుగ్గలే ఠితం హోతి, ఏకస్మిం సముచ్ఛిన్నే అసముచ్ఛిన్నే చ ఇతరస్స సముచ్ఛిన్నతాయ అసముచ్ఛిన్నతాయ చ వసేన అఞ్ఞమఞ్ఞావిరహితతో.
986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.
౯౮౭. తీణి లక్ఖణానీతి అనిచ్చదుక్ఖఅనత్తతా. నామకసిణసత్తపఞ్ఞత్తియో తిస్సో పఞ్ఞత్తియో. పరమత్థే అముఞ్చిత్వా వోహరియమానా విహారమఞ్చాదికా ఉపాదాపఞ్ఞత్తి సత్తపఞ్ఞత్తిగ్గహణేన గహితాతి వేదితబ్బా, ఏతాని చ లక్ఖణాదీని హేట్ఠా ద్వీసు కణ్డేసు విఞ్ఞత్తిఆదీని వియ న వుత్తాని, న చ సభావధమ్మాతి కత్వా న లబ్భన్తీతి వుత్తాని. న హి కోచి సభావో కుసలత్తికాసఙ్గహితోతి వత్తుం యుత్తన్తి.
987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.
౯౮౮. సుఖభూమీతి కామావచరాదయోపి యుజ్జన్తి. సుఖసహగతా హి కామావచరాదిభూమి సుఖభూమి. కామావచరాదిభూమీతి చ కామావచరాదితాయ ధమ్మా ఏవ వుచ్చన్తీతి కామావచరాదిచిత్తుప్పాదేసూతి అత్థతో విఞ్ఞాయతి. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘సుఖభూమియ’’న్తి వత్వా తస్సా ఏవ విభాగదస్సనత్థం ‘‘కామావచరే’’తిఆది వుత్తం. భూమి-సద్దో చ అభిధమ్మే కామావచరాదీసు నిరుళ్హోతి ‘‘చతూసు భూమీసు కుసల’’న్తిఆదీసు (ధ॰ స॰ ౧౩౮౪) అఞ్ఞభూమిగ్గహణం న హోతీతి. పాళితో చాతి ‘‘విసిట్ఠానం పాకాతి విపాకా’’తిఆదివచనత్థవిభావనేన పాళితో. ‘‘విపక్కభావమాపన్నానం అరూపధమ్మానమేతం అధివచన’’న్తిఆదినా భాసితత్థవిభావనేన అత్థతో చ. నామపరిచ్ఛేదాదీహి తికదుకానం వవత్థానదస్సనేన వా పాళితో, తదత్థవిఞ్ఞాపనేన అత్థతో.
988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.
౯౯౧. సాలిఫలన్తి సాలిపాకమాహ.
991. Sāliphalanti sālipākamāha.
౯౯౪. అమ్హాకం మాతులత్థేరోతి పుగ్గలారమ్మణస్సపి ఉపాదానస్స ఉపాదానక్ఖన్ధా ఏవ పచ్చయో, న లోకుత్తరా, కో పన వాదో ఖన్ధారమ్మణస్స. తేనాహ ‘‘అగ్గహితానీ’’తి.
994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.
౯౯౮. యథా ఉపాదానేహి అగ్గహేతబ్బా అనుపాదానియా, ఏవం సంకిలేసేహి అగ్గహేతబ్బా అసంకిలేసికాతి కత్వా ‘‘అసం…పే॰… ఏసేవ నయో’’తి ఆహ.
998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.
౧౦౦౬. దిట్ఠియా గహితో అత్తా న విజ్జతి. యేసు పన విపల్లత్థగాహో, తే ఉపాదానక్ఖన్ధావ విజ్జన్తి. తస్మా యస్మిం అవిజ్జమాననిచ్చాదివిపరియాసాకారగహణం అత్థి, సోవ ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకసఙ్ఖాతో కాయో. తత్థ నిచ్చాదిఆకారస్స అవిజ్జమానతాదస్సనత్థం రుప్పనాదిసభావస్సేవ చ విజ్జమానతాదస్సనత్థం విజ్జమానో కాయోతి విసేసేత్వా వుత్తో, లోకుత్తరా పన న కదాచి అవిజ్జమానాకారేన గయ్హన్తీతి న ఇదం విసేసనం అరహన్తి. సక్కాయే దిట్ఠి, సతీ వా కాయే దిట్ఠి సక్కాయదిట్ఠి. అత్తనా గహితాకారస్స అవిజ్జమానతాయ సయమేవ సతీ, న తాయ గహితో అత్తా అత్తనియం వాతి అత్థో. అయం పనత్థో సమ్భవతీతి కత్వా వుత్తో, పురిమో ఏవ పన పధానో. దుతియే హి దిట్ఠియా వత్థు అవిసేసితం హోతి. కాయోతి హి ఖన్ధపఞ్చకే వుచ్చమానే లోకుత్తరాపనయనం నత్థి. న హి లోకుత్తరేసు కాయ-సద్దో న వత్తతి. కాయపస్సద్ధిఆదీసు హి లోకుత్తరేసు కాయ-సద్దోపి లోకుత్తరక్ఖన్ధవాచకోతి. సీలేనాతి సుద్ధియా అహేతుభూతేన సీలేన. గహితసమాదానన్తి ఉప్పాదితపరామాసోవ. సో హి సమాదియన్తి ఏతేన కుక్కురసీలవతాదీనీతి ‘‘సమాదాన’’న్తి వుత్తో. తత్థ అవీతిక్కమనీయతాయ సీలం, భత్తివసేన సతతం చరితబ్బతాయ వతం దట్ఠబ్బం.
1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.
౧౦౦౭. ఇధేవ తిట్ఠమానస్సాతి ఇమిస్సాయేవ ఇన్దసాలగుహాయం తిట్ఠమానస్స. వాచుగ్గతకరణం ఉగ్గహో. అత్థపరిపుచ్ఛనం పరిపుచ్ఛా. కుసలేహి సహ చోదనాపరిహరణవసేన వినిచ్ఛయకరణం వినిచ్ఛయో. బహూనం నానప్పకారానం సక్కాయదిట్ఠీనం అవిహతత్తా తా జనేన్తి, తాహి జనితాతి వా పుథుజ్జనా. అవిఘాతమేవ వా జన-సద్దో వదతి. పుథు సత్థారానం ముఖుల్లోకికాతి ఏత్థ పుథూ జనా ఏతేసన్తి పుథుజ్జనాతి వచనత్థో. పుథు…పే॰… అవుట్ఠితాతి ఏత్థ జనేతబ్బా, జాయన్తి వా ఏత్థాతి జనా, గతియో. పుథూ జనా ఏతేసన్తి పుథుజ్జనా. ఇతో పరే జాయన్తి ఏతేహీతి జనా, అభిసఙ్ఖారాదయో. తే ఏతేసం పుథూ విజ్జన్తీతి పుథుజ్జనా. అభిసఙ్ఖరణాదిఅత్థో ఏవ వా జన-సద్దో దట్ఠబ్బో. రాగగ్గిఆదయో సన్తాపా. తే ఏవ సబ్బేపి వా కిలేసా పరిళాహా. పుథు పఞ్చసు కామగుణేసూతి ఏత్థ జాయతీతి జనో, ‘‘రాగో గేధో’’తి ఏవమాదికో. పుథు జనో ఏతేసన్తి పుథుజ్జనా. పుథూసు వా జనా జాతా రత్తాతి ఏవం రాగాదిఅత్థో ఏవ జన-సద్దో దట్ఠబ్బో. పలిబుద్ధాతి సమ్బద్ధా ఉపద్దుతా వా. అస్సుతవాతి ఏతేన అన్ధతా వుత్తాతి ‘‘అన్ధపుథుజ్జనో వుత్తో’’తి ఆహ.
1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.
అనయేతి అవడ్ఢియం. సబ్బత్థ నిరుత్తిలక్ఖణేన పదసిద్ధి వేదితబ్బా. అనేకేసు చ కప్పసతసహస్సేసు కతం జానన్తి, పాకటఞ్చ కరోన్తి ఉపకారం సతిజననఆమిసపటిగ్గహణాదినా పచ్చేకసమ్బుద్ధా, తథేవ దుక్ఖితస్స సక్కచ్చం కాతబ్బం కరోన్తి. సమ్మాసమ్బుద్ధో పన అసఙ్ఖ్యేయ్యఅప్పమేయ్యేసుపి కతం ఉపకారం మగ్గఫలానం ఉపనిస్సయఞ్చ జానాతి, పాకటఞ్చ కరోతి, సీహో వియ చ జవం సబ్బత్థ సక్కచ్చమేవ ధమ్మదేసనం కరోతి. అరియభావోతి యేహి యోగతో అరియా వుచ్చన్తి, తే మగ్గఫలధమ్మా దట్ఠబ్బా. అరియకరధమ్మా అనిచ్చదస్సనాదయో, విపస్సియమానా వా అనిచ్చాదయో.
Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.
సోతానీతి తణ్హాదిట్ఠికిలేసదుచ్చరితఅవిజ్జాసోతాని. ‘‘సోతానం సంవరం బ్రూమీ’’తి వత్వా ‘‘పఞ్ఞాయేతే పిధీయరే’’తి వచనేన సోతానం సంవరో పిదహనం సముచ్ఛేదఞాణన్తి విఞ్ఞాయతి. ఖన్తీతి అధివాసనా, సా చ తథాపవత్తా ఖన్ధా. పఞ్ఞాతి ఏకే, అదోసో ఏవ వా. కాయదుచ్చరితాదీనన్తి దుస్సీల్యసఙ్ఖాతానం కాయవచీదుచ్చరితానం ముట్ఠస్సచ్చసఙ్ఖాతస్స పమాదస్స అభిజ్ఝాదోమనస్సానం పాపకానం అక్ఖన్తిఅఞ్ఞాణకోసజ్జానఞ్చ. అనుపేక్ఖా సఙ్ఖారేహి అవివట్టనం, సాలయతాతి అత్థో. ధమ్మట్ఠితియం పటిచ్చసముప్పాదే పటిలోమభావో సస్సతుచ్ఛేదగాహో, తప్పటిచ్ఛాదకమోహో వా. నిబ్బానే పటిలోమభావో సఙ్ఖారేసు రతి, నిబ్బానపటిచ్ఛాదకో మోహో వా. సఙ్ఖారనిమిత్తగ్గాహోతి యాదిసస్స కిలేసస్స అప్పహీనత్తా విపస్సనా సఙ్ఖారనిమిత్తం న ముఞ్చతి, సో కిలేసో దట్ఠబ్బో. సఙ్ఖారనిమిత్తగ్గహణస్స అతిక్కమనం వా పహానం.
Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.
చతున్నం అరియమగ్గానం భావితత్తా అచ్చన్తం అప్పవత్తిభావేన యం పహానన్తి యోజనా వేదితబ్బా. కేన పన పహానన్తి? అరియమగ్గేహేవాతి విఞ్ఞాయమానో అయమత్థో తేసం భావితత్తా అప్పవత్తివచనేన. సముదయపక్ఖికస్సాతి ఏత్థ చత్తారోపి మగ్గా చతుసచ్చాభిసమయాతి కత్వా తేహి పహాతబ్బేన తేన తేన సముదయేన సహ పహాతబ్బత్తా సముదయసభాగత్తా చ సచ్చవిభఙ్గే చ సబ్బకిలేసానం సముదయభావస్స వుత్తత్తా ‘‘సముదయపక్ఖికా’’తి దిట్ఠిఆదయో వుచ్చన్తి. కాయవాచాచిత్తానం విరూపప్పవత్తియా నయనం అపయాపనం, కాయదుచ్చరితాదీనం వినాసనయనం వా వినయో, తేసం వా జిమ్హప్పవత్తిం విచ్ఛిన్దిత్వా ఉజుకనయనం వినయనం. ఏసేసేతి ఏసో సో ఏవ, అత్థతో అనఞ్ఞోతి అత్థో. తజ్జాతేతి అత్థతో తంసభావోవ. సప్పురిసో అరియసభావో, అరియో చ సప్పురిసభావోతి అత్థో.
Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.
అద్వయన్తి ద్వయతారహితం, వణ్ణమేవ ‘‘అచ్చీ’’తి గహేత్వా అచ్చిం వా ‘‘వణ్ణో ఏవా’’తి తేసం ఏకత్తం పస్సన్తో వియ యథాతక్కితం అత్తానం ‘‘రూప’’న్తి, యథాదిట్ఠం వా రూపం ‘‘అత్తా’’తి గహేత్వా తేసం ఏకత్తం పస్సన్తో దట్ఠబ్బో. ఏత్థ చ ‘‘రూపం అత్తా’’తి ఇమిస్సా పవత్తియా అభావేపి రూపే అత్తగ్గహణం పవత్తమానం అచ్చియం వణ్ణగ్గహణం వియ. ఉపమాయో చ అనఞ్ఞత్తాదిగ్గహణనిదస్సనవసేనేవ వుత్తా, న వణ్ణాదీనం వియ అత్తనో విజ్జమానత్తస్స, అత్తనో వియ వా వణ్ణాదీనం అవిజ్జమానత్తస్స దస్సనత్థం.
Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.
౧౦౦౮. సరీరనిప్ఫత్తియాతి సరీరపారిపూరియా. నిచ్ఛేతుం అసక్కోన్తో విచినన్తో కిచ్ఛతీతి విచికిచ్ఛా. ఇదప్పచ్చయానం భావోతి జాతిఆదిసభావమేవ ఆహ, జాతిఆదీనం వా జరామరణాదిఉప్పాదనసమత్థతం. సా పన జాతిఆదివినిముత్తా నత్థీతి తేసంయేవాధివచనం హోతి ‘‘ఇదప్పచ్చయతా’’తి.
1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.
౧౦౦౯. ఇధ అనాగతకిలేసా ‘‘తదేకట్ఠా కిలేసా’’తి వుచ్చన్తీతి తే దస్సేతుం ‘‘ఇమిస్సా చ పాళియా’’తిఆది ఆరద్ధం. సహజేకట్ఠవసేనాతి తత్థ ఉప్పన్నదిట్ఠియా సహజేకట్ఠవసేనాతి అత్థతో విఞ్ఞాయతి. తంసమ్పయుత్తోతి తేహి సంయోజనకిలేసేహి సమ్పయుత్తోతిపి అత్థో యుజ్జతి. తథా తే సంయోజనకిలేసా సముట్ఠానం ఏతస్సాతి తంసముట్ఠానన్తి వా. సంయోజనరహితేహి చ పన కిలేసేహి సమ్పయుత్తానం సముట్ఠితానఞ్చ సబ్భావతో కిలేసేహేవ యోజనా కతా.
1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.
౧౦౧౧. సంయోజనాదీనం వియాతి సంయోజనతదేకట్ఠకిలేసాదీనం యథావుత్తానం వియ. తేహీతి దస్సనభావనామగ్గేహి. అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణం కుసలాకుసలం, నామరూపఞ్చ విపాకన్తి కత్వా ‘‘కుసలాదీనమ్పి పహానం అనుఞ్ఞాత’’న్తి ఆహ.
1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.
౧౦౧౩. హేతూ చేవాతి ‘‘పహాతబ్బహేతుకా’’తి ఏతస్మిం సమాసపదే ఏకదేసేన సమాసపదత్థం వదతి. ఏత్థ చ పురిమనయేన ‘‘ఇమే ధమ్మా దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకా’’తి ఇమేయేవ దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకా, న ఇతో అఞ్ఞేతి అయం నియమో పఞ్ఞాయతి, న ఇమే దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకాయేవాతి. తస్మా ఇమేసం దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకభావో అనియతో విచికిచ్ఛాసహగతమోహస్స అహేతుకత్తాతి పురిమనయో వివరణీయత్థవా హోతి. తస్మా పురిమనయేన ధమ్మతో దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకే నిక్ఖిపిత్వా అత్థతో నిక్ఖిపితుం దుతియనయో వుత్తో.
1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.
౧౦౨౯. మహగ్గతా వా ఇద్ధివిధాదయో. అప్పమాణారమ్మణా మహగ్గతా చేతోపరియపుబ్బేనివాసానాగతంసఞాణసమ్పయుత్తా.
1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.
౧౦౩౫. అనన్తరే నియుత్తాని, అనన్తరఫలప్పయోజనాని, అనన్తరఫలకరణసీలాని వా ఆనన్తరికాని. తాని పన పటిపక్ఖేన అనివారణీయఫలత్తా అన్తరాయరహితానీతి ‘‘అనన్తరాయేన ఫలదాయకానీ’’తి వుత్తం. అనన్తరాయాని వా ఆనన్తరికానీతి నిరుత్తివసేన పదసిద్ధి వేదితబ్బా. ఏకస్మిమ్పీతి పి-సద్దేన అనేకస్మిమ్పి ఆయూహితే వత్తబ్బమేవనత్థీతి దస్సేతి. న చ తేసం అఞ్ఞమఞ్ఞపటిబాహకత్తం అత్థి అప్పటిపక్ఖత్తా, అప్పటిపక్ఖతా చ సమానఫలత్తా అనుబలప్పదానతో చ. ‘‘నత్థి హేతు నత్థి పచ్చయో సత్తానం సంకిలేసాయా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౬౮) ఏవమాదికో అహేతుకవాదో. ‘‘కరోతో ఖో కారయతో ఛిన్దతో ఛేదాపయతో…పే॰… కరోతో న కరీయతి పాప’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౬౬) ఏవమాదికో అకిరియవాదో. ‘‘నత్థి దిన్న’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౭౧; మ॰ ని॰ ౨.౯౪; ౩.౯౧) ఏవమాదికో నత్థికవాదో. ఏతేసు పురిమవాదో బన్ధమోక్ఖానం హేతుం పటిసేధేతి, దుతియో కమ్మం, తతియో విపాకన్తి అయమేతేసం విసేసో. తఞ్హీతి అహేతుకాదినియతమిచ్ఛాదిట్ఠిం, న పన నియతభావం అప్పత్తం.
1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.
౧౦౩౯. పచ్చయట్ఠేనాతి మగ్గపచ్చయసఙ్ఖాతేన సమ్పయోగవిసిట్ఠేన పచ్చయభావేనాతి వేదితబ్బం. ఏత్థ చ మగ్గఙ్గానం ఠపనం మగ్గపచ్చయభావరహితే మగ్గహేతుకే దస్సేతుం, తేన మగ్గహేతుకే అసఙ్కరతో వవత్థపేతి. సచే పన కోచి వదేయ్య ‘‘ఏకేకం అఙ్గం ఠపేత్వా తంతంసమ్పయుత్తానం మగ్గహేతుకభావేపి ‘మగ్గఙ్గాని ఠపేత్వా’తి ఇదం వచనం యుజ్జతీ’’తి. ఏవఞ్హి సతి తతియనయే వియ ఇధాపి ‘‘ఠపేత్వా’’తి న వత్తబ్బం సియా, వుత్తఞ్చేతం, తస్మా వుత్తనయేనేవత్థో వేదితబ్బో. మగ్గఙ్గామగ్గఙ్గానఞ్హి సమ్పయుత్తానం విసేసదస్సనత్థో అయం నయోతి. సేసమగ్గఙ్గానం పుబ్బే ఠపితానన్తి అధిప్పాయో. ఫస్సాదీనఞ్హి పురిమనయేపి మగ్గహేతుకతా సిద్ధాతి.
1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.
సమ్మాదిట్ఠియా దుతియనయేపి ఠపితాయ తతియనయే సహేతుకభావో దస్సితో. కథం దస్సితో, నను అరియమగ్గసమఙ్గిస్స ‘‘అలోభో అదోసో ఇమే ధమ్మా మగ్గహేతూ’’తి (ధ॰ స॰ ౧౦౩౯) అవత్వా ‘‘అలోభో అదోసో అమోహో ఇమే ధమ్మా మగ్గహేతూ’’తి విసుం సమ్మాదిట్ఠిఆదికే మగ్గహేతూ దస్సేత్వా ‘‘తంసమ్పయుత్తో…పే॰… విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో’’తి (ధ॰ స॰ ౧౦౩౯) విసుం మగ్గహేతుకానం దస్సితత్తా ‘‘మగ్గహేతూసు అమోహో’’తి (ధ॰ స॰ ౧౦౩౯) వుత్తాయ సమ్మాదిట్ఠియా మగ్గహేతుకతా న దస్సితా సియా? నో న దస్సితా. యథా హి తీణి సంయోజనాని దస్సేత్వా ‘‘తదేకట్ఠో లోభో దోసో మోహో, ఇమే ధమ్మా దస్సనేన పహాతబ్బహేతూ’’తి (ధ॰ స॰ ౧౦౧౭) విసుం పహాతబ్బహేతూ నియమేత్వా ‘‘తదేకట్ఠా చ కిలేసా’’తిఆదివచనేన (ధ॰ స॰ ౧౦౧౭) లోభదోసమోహా చ అఞ్ఞమఞ్ఞసహజేకట్ఠా అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్పయుత్తా సఙ్ఖారక్ఖన్ధభూతా చ దస్సనేనపహాతబ్బహేతుకాతి దస్సితా హోన్తి, ఏవమిధాపి ‘‘అలోభాదయో ఇమే ధమ్మా మగ్గహేతూ’’తి నిగమితాపి అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్పయుత్తసఙ్ఖారక్ఖన్ధభావతో తంసమ్పయుత్తసఙ్ఖారక్ఖన్ధవచనేన ‘‘మగ్గహేతుకా’’తి దస్సితా ఏవాతి సిద్ధం హోతి, సమ్మాదిట్ఠియాపి అమోహోతి వుత్తాయ మగ్గహేతుకభావదస్సనం. సచే పన యో దుతియనయే మగ్గో చేవ హేతు చాతి వుత్తో, తతో అఞ్ఞస్సేవ అఞ్ఞేన అసాధారణేన పరియాయేన మగ్గహేతుభావం దస్సేత్వా తంసమ్పయోగతో సమ్మాదిట్ఠియా మగ్గహేతుకభావదస్సనత్థో తతియనయో సియా. ‘‘అరియమగ్గసమఙ్గిస్స అలోభో అదోసో ఇమే ధమ్మా మగ్గహేతూ’’తిఆది వత్తబ్బం సియా. యస్మా పన ‘‘మగ్గహేతూ’’తి ఇమినా అఞ్ఞేన సాధారణేన పరియాయేన యేసం మగ్గహేతుభావో సమ్భవతి, తే సబ్బే ‘‘మగ్గహేతూ’’తి దస్సేత్వా తంసమ్పయుత్తానం తేసం అఞ్ఞేసఞ్చ మగ్గహేతుకభావదస్సనత్థో తతియనయో, తస్మా తత్థ ‘‘అమోహో’’తిపి వుత్తం. న హి సో మగ్గహేతు న హోతీతి. ఇమే పన తయోపి నయా అత్థవిసేసవసేన నిక్ఖిత్తత్తా అత్థతో నిక్ఖేపా దట్ఠబ్బా. అథ వా సరూపేన వచనం ధమ్మతో నిక్ఖేపో, అత్థేన అత్థతోతి ఏవమ్పి యోజనా సమ్భవతి. తత్థ దుతియతతియనయా సరూపతో హేతుహేతుమన్తుదస్సనవసేన ధమ్మతో నిక్ఖేపో. పఠమనయో తథాఅదస్సనతో అత్థేన చ మగ్గఙ్గతంసమ్పయుత్తానం హేతుహేతుమన్తుభావావగమనతో అత్థతో నిక్ఖేపోతి.
Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.
౧౦౪౦. యస్మిం సభావధమ్మే నిన్నపోణపబ్భారభావేన చిత్తం పవత్తతి, సో తస్స ఆరమ్మణాధిపతి వేదితబ్బో. చేతోపరియఞాణేన జానిత్వా పచ్చవేక్ఖమానో తేన పచ్చవేక్ఖమానోతి వుత్తో. ఏత్థాపీతి ఏతస్మిమ్పి అట్ఠకథావచనే, ఏత్థ వా పట్ఠానే మగ్గాదీని ఠపేత్వా అఞ్ఞేసం అధిపతిపచ్చయభావస్స అవచనేనేవ పటిక్ఖేపపాళియం. అయమేవత్థోతి అత్తనో మగ్గఫలం ఠపేత్వాతి అత్థో. వీమంసాధిపతేయ్యన్తి పధానేన అధిపతినా సహజాతాధిపతి నిదస్సితో, తయిదం నయదస్సనమత్తమేవ హోతీతి అఞ్ఞోపి ఏవంపకారో సహజాతో మగ్గాధిపతి నిదస్సితో హోతి, తస్మా వీరియాధిపతేయ్యన్తి చ యోజేతబ్బం. ఇదమ్పి హి అత్థతో వుత్తమేవాతి.
1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.
౧౦౪౧. అత్తనో సభావో అత్తభావో. లద్ధోకాసస్స కమ్మస్స విపాకో కప్పసహస్సాతిక్కమే ఉప్పజ్జతి అనేకకప్పసహస్సాయుకానం సత్తానం, కప్పసహస్సాతిక్కమేపి వా లద్ధోకాసం యం భవిస్సతి, తదపి లద్ధోకాసమేవాతి అత్తనో విపాకం సన్ధాయ వుచ్చతి. నత్థి నామ న హోతీతి అనుప్పన్నో నామ న హోతీతి అధిప్పాయో. ఉప్పాదీసు అన్తోగధత్తా ‘‘ఉప్పాదినో ధమ్మా’’తి ఏతేన వచనేన వుచ్చతీతి కత్వా ఆహ ‘‘ఉప్పాదినో ధమ్మా నామ జాతో’’తి. అరూపసఙ్ఖాతో అత్తాతి అరూపభవఙ్గం ఆహ. తత్థ ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞాదిమయో అత్తాతి హి అత్థతో వోహారో పవత్తోతి.
1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.
యది పన ఆయూ…పే॰… సబ్బం విపాకం దదేయ్య, అలద్ధోకాసఞ్చ విపాకం దేతీతి కత్వా విపక్కవిపాకఞ్చ దదేయ్య, తతో ఏకస్సేవ కమ్మస్స సబ్బవిపాకేన భవితబ్బన్తి అఞ్ఞస్స కమ్మస్స ఓకాసో న భవేయ్య నిరత్థకత్తా , ఉప్పత్తియాయేవ ఓకాసో న భవేయ్య, ఉప్పన్నస్స వా ఫలదానే. అథ వా అలద్ధోకాసస్స విపాకదానే పచ్చయన్తరరహితస్సపి విపాకదానం ఆపన్నన్తి అవిజ్జాతణ్హాదిపచ్చయన్తరఖేపకస్స అఞ్ఞస్స అపచయగామికమ్మస్స కమ్మక్ఖయకరస్స ఓకాసో న భవేయ్య. భావితేపి మగ్గే అవిజ్జాదిపచ్చయన్తరరహితస్స చ కమ్మస్స విపచ్చనతో సమత్థతా న సియాతి అత్థో. సబ్బదా వా విపాకప్పవత్తియా ఏవ భవితబ్బత్తా విపాకతో అఞ్ఞస్స పవత్తిఓకాసో న భవేయ్య. తం పనాతి ఆయూహితం కమ్మం. ఇదం పన ధువవిపాకస్స విపాకేన అధువవిపాకస్సపి లద్ధోకాసస్స విపాకం ఉప్పాదీతి దస్సేతుం ఆరద్ధన్తి దట్ఠబ్బం. అట్ఠ సమాపత్తియో చ బలవవిరహే అగ్గమగ్గభావనావిరహే చ అప్పహీనసభావతో ధువం విపచ్చన్తీతి ధువవిపాకాతి వుత్తా. ఆయూహితకమ్మే వుచ్చమానే అనుప్పన్నం కస్మా వుత్తన్తి? యం ఆయూహితం భవిస్సతి, తత్థాపి ఆయూహిత-సద్దప్పవత్తిసబ్భావా.
Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.
౧౦౫౦. ఉపాదిన్నాతి ఏత్థ న ఉపేతేన ఆదిన్నాతి అయమత్థో, ఉపసద్దో పన ఉపసగ్గమత్తమేవ, తస్మా ఉపాదానారమ్మణా ఉపాదానేహి, అఞ్ఞే చ అనభినివేసేన ‘‘అహం మగ్గం భావయిం, మమ మగ్గో ఉప్పన్నో’’తిఆదికేన గహణేన ఆదిన్నా ఇచ్చేవ ఉపాదిన్నా. ఉపాదిన్న-సద్దేన వా అమగ్గఫలధమ్మాయేవ వుత్తా, ఇతరేహి మగ్గఫలధమ్మా చాతి వేదితబ్బం.
1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.
తికనిక్ఖేపకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / తికనిక్ఖేపం • Tikanikkhepaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / తికనిక్ఖేపకథా • Tikanikkhepakathā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / తికనిక్ఖేపకథావణ్ణనా • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā