| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
៣. និក្ខេបកណ្ឌំ
3. Nikkhepakaṇḍaṃ
តិកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
៩៨៥. សព្ពេសន្តិ ចិត្តុប្បាទវសេន រូបាសង្ខតវសេន ច ភិន្នានំ សព្ពេសំ ផស្សាទិចក្ខាទិបទភាជននយេន វិត្ថារិតោ។ តត្ថ បន អសង្ខតស្ស ភេទាភាវតោ អសង្ខតា ធាតូត្វេវ បទភាជនំ ទដ្ឋព្ពំ។ យេវាបនកានំ បន សុខុមុបាទាយរូបស្ស ច ឥន្ទ្រិយវិការបរិច្ឆេទលក្ខណរូបុបត្ថម្ភកភាវរហិតស្ស ហទយវត្ថុស្ស បទុទ្ធារេន ឥធ និទ្ទេសានរហត្តា និទ្ទេសោ ន កតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ ន ហិ តថាគតស្ស ធម្មេសុ អាចរិយមុដ្ឋិ អត្ថីតិ។ និក្ខិបិត្វាតិ វិត្ថារទេសនំ ឋបេត្វា, អបនេត្វាតិ អត្ថោ, វិត្ថារទេសនំ អន្តោគធំ កត្វាតិ វា។ គាថាត្ថោ និទានេ វុត្តោ ឯវ។
985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.
មូលវសេន បច្ចយភាវោ ហេតុបច្ចយត្ថោ។ បភវតិ ឯតស្មាតិ បភវោ, សោ ឯវ ‘‘ជនកោ’’តិ វិសេសិតោ។ សមុដ្ឋាតិ ឯតេនាតិ សមុដ្ឋានំ, តស្ស វិសេសនំ និព្ពត្តកន្តិ។ សព្ពានិ វា ឯតានិ បរិយាយវចនានិ។ អត្ថវសេនាតិ កស្មា វុត្តំ, ននុ កុសលមូលានំ ហេតុភាវតោ ធម្មវសេនាតិ យុត្តន្តិ? សច្ចមេតំ, អលោភាទីនំ បន តិណ្ណំ សមានស្ស មូលដ្ឋស្ស វសេន ទស្សិតតំ សន្ធាយ ‘‘អត្ថវសេនា’’តិ វុត្តំ។ ឥមិនា ធម្មោតិ ភាវោ, អត្ថោតិ ធម្មកិច្ចំ អធិប្បេតន្តិ វិញ្ញាយតិ។ ‘‘អលោភោ និទានំ កម្មានំ សមុទយាយា’’តិអាទិវចនតោ (អ. និ. ៣.៣៤) តានិ កុសលមូលានិ សមុដ្ឋានំ ឯតស្សាតិបិ តំសមុដ្ឋានំ។ តំ បន តេហិ សមុដ្ឋិតំ ហោតីតិ ‘‘អលោភាទីហិ សមុដ្ឋិត’’ន្តិ អាហ។ តេ កុសលមូលតំសម្បយុត្តា សមុដ្ឋានំ ឯតស្សាតិបិ អត្ថោ សម្ភវតិ។ ឯត្ថ បន ចេតនំ ឋបេត្វា អញ្ញេ ‘‘តំសម្បយុត្តា’’តិ សមុដ្ឋានភាវេ វត្តព្ពា។ តត្ថ មូលេហិ អត្តនោ បច្ចយតោ កុសលេ បរិយាទិយតិ, ខន្ធេហិ សភាវតោ , កម្មេហិ អញ្ញស្ស និព្ពត្តនកិច្ចតោ។ មូលេហិ ច កុសលានំ អនវជ្ជតាយ ហេតុំ ទស្សេតិ, ខន្ធេហិ តំសម្បយោគកតំ អនវជ្ជសភាវំ, កម្មេហិ សុខវិបាកតំ។ មូលេហិ វា និទានសម្បត្តិយា អាទិកល្យាណតំ, ខន្ធេហិ សភាវសម្បត្តិយា មជ្ឈេកល្យាណតំ, កម្មេហិ និព្ពត្តិសម្បត្តិយា បរិយោសានកល្យាណតំ។
Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.
៩៨៦. តំ …បេ.… ឧទ្ធំ អកុសលំ នាម នត្ថីតិ កស្មា វុត្តំ, ននុ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតមោហោ អត្ថីតិ? សច្ចមេតំ, តេន បន វិនា តំសម្បយុត្តតា នត្ថីតិ តំសម្បយុត្តេសុ គហិតេសុ មោហោ គហិតោ ឯវាតិ កត្វា ‘‘តតោ ឧទ្ធំ នត្ថី’’តិ វុត្តំ អញ្ញត្ថ អភាវា។ ឯកស្មិំ ឋិតំ ឯកដ្ឋំ, សហជភាវេន ឯកដ្ឋំ សហជេកដ្ឋំ។ បហាតព្ពន្តិ បហានំ, បហានភាវេន ឯកដ្ឋំ បហានេកដ្ឋំ។ យេន ហិ យំ សហ បហាតព្ពំ, តេន តំ ឯកស្មិំ បុគ្គលេ ឋិតំ ហោតិ, ឯកស្មិំ សមុច្ឆិន្នេ អសមុច្ឆិន្នេ ច ឥតរស្ស សមុច្ឆិន្នតាយ អសមុច្ឆិន្នតាយ ច វសេន អញ្ញមញ្ញាវិរហិតតោ។
986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.
៩៨៧. តីណិ លក្ខណានីតិ អនិច្ចទុក្ខអនត្តតា។ នាមកសិណសត្តបញ្ញត្តិយោ តិស្សោ បញ្ញត្តិយោ។ បរមត្ថេ អមុញ្ចិត្វា វោហរិយមានា វិហារមញ្ចាទិកា ឧបាទាបញ្ញត្តិ សត្តបញ្ញត្តិគ្គហណេន គហិតាតិ វេទិតព្ពា, ឯតានិ ច លក្ខណាទីនិ ហេដ្ឋា ទ្វីសុ កណ្ឌេសុ វិញ្ញត្តិអាទីនិ វិយ ន វុត្តានិ, ន ច សភាវធម្មាតិ កត្វា ន លព្ភន្តីតិ វុត្តានិ។ ន ហិ កោចិ សភាវោ កុសលត្តិកាសង្គហិតោតិ វត្តុំ យុត្តន្តិ។
987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.
៩៨៨. សុខភូមីតិ កាមាវចរាទយោបិ យុជ្ជន្តិ។ សុខសហគតា ហិ កាមាវចរាទិភូមិ សុខភូមិ។ កាមាវចរាទិភូមីតិ ច កាមាវចរាទិតាយ ធម្មា ឯវ វុច្ចន្តីតិ កាមាវចរាទិចិត្តុប្បាទេសូតិ អត្ថតោ វិញ្ញាយតិ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘សុខភូមិយ’’ន្តិ វត្វា តស្សា ឯវ វិភាគទស្សនត្ថំ ‘‘កាមាវចរេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ភូមិ-សទ្ទោ ច អភិធម្មេ កាមាវចរាទីសុ និរុឡ្ហោតិ ‘‘ចតូសុ ភូមីសុ កុសល’’ន្តិអាទីសុ (ធ. ស. ១៣៨៤) អញ្ញភូមិគ្គហណំ ន ហោតីតិ។ បាឡិតោ ចាតិ ‘‘វិសិដ្ឋានំ បាកាតិ វិបាកា’’តិអាទិវចនត្ថវិភាវនេន បាឡិតោ។ ‘‘វិបក្កភាវមាបន្នានំ អរូបធម្មានមេតំ អធិវចន’’ន្តិអាទិនា ភាសិតត្ថវិភាវនេន អត្ថតោ ច។ នាមបរិច្ឆេទាទីហិ តិកទុកានំ វវត្ថានទស្សនេន វា បាឡិតោ, តទត្ថវិញ្ញាបនេន អត្ថតោ។
988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.
៩៩១. សាលិផលន្តិ សាលិបាកមាហ។
991. Sāliphalanti sālipākamāha.
៩៩៤. អម្ហាកំ មាតុលត្ថេរោតិ បុគ្គលារម្មណស្សបិ ឧបាទានស្ស ឧបាទានក្ខន្ធា ឯវ បច្ចយោ, ន លោកុត្តរា, កោ បន វាទោ ខន្ធារម្មណស្ស។ តេនាហ ‘‘អគ្គហិតានី’’តិ។
994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.
៩៩៨. យថា ឧបាទានេហិ អគ្គហេតព្ពា អនុបាទានិយា, ឯវំ សំកិលេសេហិ អគ្គហេតព្ពា អសំកិលេសិកាតិ កត្វា ‘‘អសំ…បេ.… ឯសេវ នយោ’’តិ អាហ។
998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.
១០០៦. ទិដ្ឋិយា គហិតោ អត្តា ន វិជ្ជតិ។ យេសុ បន វិបល្លត្ថគាហោ, តេ ឧបាទានក្ខន្ធាវ វិជ្ជន្តិ។ តស្មា យស្មិំ អវិជ្ជមាននិច្ចាទិវិបរិយាសាការគហណំ អត្ថិ, សោវ ឧបាទានក្ខន្ធបញ្ចកសង្ខាតោ កាយោ។ តត្ថ និច្ចាទិអាការស្ស អវិជ្ជមានតាទស្សនត្ថំ រុប្បនាទិសភាវស្សេវ ច វិជ្ជមានតាទស្សនត្ថំ វិជ្ជមានោ កាយោតិ វិសេសេត្វា វុត្តោ, លោកុត្តរា បន ន កទាចិ អវិជ្ជមានាការេន គយ្ហន្តីតិ ន ឥទំ វិសេសនំ អរហន្តិ។ សក្កាយេ ទិដ្ឋិ, សតី វា កាយេ ទិដ្ឋិ សក្កាយទិដ្ឋិ។ អត្តនា គហិតាការស្ស អវិជ្ជមានតាយ សយមេវ សតី, ន តាយ គហិតោ អត្តា អត្តនិយំ វាតិ អត្ថោ។ អយំ បនត្ថោ សម្ភវតីតិ កត្វា វុត្តោ, បុរិមោ ឯវ បន បធានោ។ ទុតិយេ ហិ ទិដ្ឋិយា វត្ថុ អវិសេសិតំ ហោតិ។ កាយោតិ ហិ ខន្ធបញ្ចកេ វុច្ចមានេ លោកុត្តរាបនយនំ នត្ថិ។ ន ហិ លោកុត្តរេសុ កាយ-សទ្ទោ ន វត្តតិ។ កាយបស្សទ្ធិអាទីសុ ហិ លោកុត្តរេសុ កាយ-សទ្ទោបិ លោកុត្តរក្ខន្ធវាចកោតិ។ សីលេនាតិ សុទ្ធិយា អហេតុភូតេន សីលេន។ គហិតសមាទានន្តិ ឧប្បាទិតបរាមាសោវ។ សោ ហិ សមាទិយន្តិ ឯតេន កុក្កុរសីលវតាទីនីតិ ‘‘សមាទាន’’ន្តិ វុត្តោ។ តត្ថ អវីតិក្កមនីយតាយ សីលំ, ភត្តិវសេន សតតំ ចរិតព្ពតាយ វតំ ទដ្ឋព្ពំ។
1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.
១០០៧. ឥធេវ តិដ្ឋមានស្សាតិ ឥមិស្សាយេវ ឥន្ទសាលគុហាយំ តិដ្ឋមានស្ស។ វាចុគ្គតករណំ ឧគ្គហោ។ អត្ថបរិបុច្ឆនំ បរិបុច្ឆា។ កុសលេហិ សហ ចោទនាបរិហរណវសេន វិនិច្ឆយករណំ វិនិច្ឆយោ។ ពហូនំ នានប្បការានំ សក្កាយទិដ្ឋីនំ អវិហតត្តា តា ជនេន្តិ, តាហិ ជនិតាតិ វា បុថុជ្ជនា។ អវិឃាតមេវ វា ជន-សទ្ទោ វទតិ។ បុថុ សត្ថារានំ មុខុល្លោកិកាតិ ឯត្ថ បុថូ ជនា ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនាតិ វចនត្ថោ។ បុថុ…បេ.… អវុដ្ឋិតាតិ ឯត្ថ ជនេតព្ពា, ជាយន្តិ វា ឯត្ថាតិ ជនា, គតិយោ។ បុថូ ជនា ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនា។ ឥតោ បរេ ជាយន្តិ ឯតេហីតិ ជនា, អភិសង្ខារាទយោ។ តេ ឯតេសំ បុថូ វិជ្ជន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ អភិសង្ខរណាទិអត្ថោ ឯវ វា ជន-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ រាគគ្គិអាទយោ សន្តាបា។ តេ ឯវ សព្ពេបិ វា កិលេសា បរិឡាហា។ បុថុ បញ្ចសុ កាមគុណេសូតិ ឯត្ថ ជាយតីតិ ជនោ, ‘‘រាគោ គេធោ’’តិ ឯវមាទិកោ។ បុថុ ជនោ ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនា។ បុថូសុ វា ជនា ជាតា រត្តាតិ ឯវំ រាគាទិអត្ថោ ឯវ ជន-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ បលិពុទ្ធាតិ សម្ពទ្ធា ឧបទ្ទុតា វា។ អស្សុតវាតិ ឯតេន អន្ធតា វុត្តាតិ ‘‘អន្ធបុថុជ្ជនោ វុត្តោ’’តិ អាហ។
1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.
អនយេតិ អវឌ្ឍិយំ។ សព្ពត្ថ និរុត្តិលក្ខណេន បទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ អនេកេសុ ច កប្បសតសហស្សេសុ កតំ ជានន្តិ, បាកដញ្ច ករោន្តិ ឧបការំ សតិជននអាមិសបដិគ្គហណាទិនា បច្ចេកសម្ពុទ្ធា, តថេវ ទុក្ខិតស្ស សក្កច្ចំ កាតព្ពំ ករោន្តិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បន អសង្ខ្យេយ្យអប្បមេយ្យេសុបិ កតំ ឧបការំ មគ្គផលានំ ឧបនិស្សយញ្ច ជានាតិ, បាកដញ្ច ករោតិ, សីហោ វិយ ច ជវំ សព្ពត្ថ សក្កច្ចមេវ ធម្មទេសនំ ករោតិ។ អរិយភាវោតិ យេហិ យោគតោ អរិយា វុច្ចន្តិ, តេ មគ្គផលធម្មា ទដ្ឋព្ពា។ អរិយករធម្មា អនិច្ចទស្សនាទយោ, វិបស្សិយមានា វា អនិច្ចាទយោ។
Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.
សោតានីតិ តណ្ហាទិដ្ឋិកិលេសទុច្ចរិតអវិជ្ជាសោតានិ។ ‘‘សោតានំ សំវរំ ព្រូមី’’តិ វត្វា ‘‘បញ្ញាយេតេ បិធីយរេ’’តិ វចនេន សោតានំ សំវរោ បិទហនំ សមុច្ឆេទញាណន្តិ វិញ្ញាយតិ។ ខន្តីតិ អធិវាសនា, សា ច តថាបវត្តា ខន្ធា។ បញ្ញាតិ ឯកេ, អទោសោ ឯវ វា។ កាយទុច្ចរិតាទីនន្តិ ទុស្សីល្យសង្ខាតានំ កាយវចីទុច្ចរិតានំ មុដ្ឋស្សច្ចសង្ខាតស្ស បមាទស្ស អភិជ្ឈាទោមនស្សានំ បាបកានំ អក្ខន្តិអញ្ញាណកោសជ្ជានញ្ច។ អនុបេក្ខា សង្ខារេហិ អវិវដ្ដនំ, សាលយតាតិ អត្ថោ។ ធម្មដ្ឋិតិយំ បដិច្ចសមុប្បាទេ បដិលោមភាវោ សស្សតុច្ឆេទគាហោ, តប្បដិច្ឆាទកមោហោ វា។ និព្ពានេ បដិលោមភាវោ សង្ខារេសុ រតិ, និព្ពានបដិច្ឆាទកោ មោហោ វា។ សង្ខារនិមិត្តគ្គាហោតិ យាទិសស្ស កិលេសស្ស អប្បហីនត្តា វិបស្សនា សង្ខារនិមិត្តំ ន មុញ្ចតិ, សោ កិលេសោ ទដ្ឋព្ពោ។ សង្ខារនិមិត្តគ្គហណស្ស អតិក្កមនំ វា បហានំ។
Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.
ចតុន្នំ អរិយមគ្គានំ ភាវិតត្តា អច្ចន្តំ អប្បវត្តិភាវេន យំ បហានន្តិ យោជនា វេទិតព្ពា។ កេន បន បហានន្តិ? អរិយមគ្គេហេវាតិ វិញ្ញាយមានោ អយមត្ថោ តេសំ ភាវិតត្តា អប្បវត្តិវចនេន។ សមុទយបក្ខិកស្សាតិ ឯត្ថ ចត្តារោបិ មគ្គា ចតុសច្ចាភិសមយាតិ កត្វា តេហិ បហាតព្ពេន តេន តេន សមុទយេន សហ បហាតព្ពត្តា សមុទយសភាគត្តា ច សច្ចវិភង្គេ ច សព្ពកិលេសានំ សមុទយភាវស្ស វុត្តត្តា ‘‘សមុទយបក្ខិកា’’តិ ទិដ្ឋិអាទយោ វុច្ចន្តិ។ កាយវាចាចិត្តានំ វិរូបប្បវត្តិយា នយនំ អបយាបនំ, កាយទុច្ចរិតាទីនំ វិនាសនយនំ វា វិនយោ, តេសំ វា ជិម្ហប្បវត្តិំ វិច្ឆិន្ទិត្វា ឧជុកនយនំ វិនយនំ។ ឯសេសេតិ ឯសោ សោ ឯវ, អត្ថតោ អនញ្ញោតិ អត្ថោ។ តជ្ជាតេតិ អត្ថតោ តំសភាវោវ។ សប្បុរិសោ អរិយសភាវោ, អរិយោ ច សប្បុរិសភាវោតិ អត្ថោ។
Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.
អទ្វយន្តិ ទ្វយតារហិតំ, វណ្ណមេវ ‘‘អច្ចី’’តិ គហេត្វា អច្ចិំ វា ‘‘វណ្ណោ ឯវា’’តិ តេសំ ឯកត្តំ បស្សន្តោ វិយ យថាតក្កិតំ អត្តានំ ‘‘រូប’’ន្តិ, យថាទិដ្ឋំ វា រូបំ ‘‘អត្តា’’តិ គហេត្វា តេសំ ឯកត្តំ បស្សន្តោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯត្ថ ច ‘‘រូបំ អត្តា’’តិ ឥមិស្សា បវត្តិយា អភាវេបិ រូបេ អត្តគ្គហណំ បវត្តមានំ អច្ចិយំ វណ្ណគ្គហណំ វិយ។ ឧបមាយោ ច អនញ្ញត្តាទិគ្គហណនិទស្សនវសេនេវ វុត្តា, ន វណ្ណាទីនំ វិយ អត្តនោ វិជ្ជមានត្តស្ស, អត្តនោ វិយ វា វណ្ណាទីនំ អវិជ្ជមានត្តស្ស ទស្សនត្ថំ។
Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.
១០០៨. សរីរនិប្ផត្តិយាតិ សរីរបារិបូរិយា។ និច្ឆេតុំ អសក្កោន្តោ វិចិនន្តោ កិច្ឆតីតិ វិចិកិច្ឆា។ ឥទប្បច្ចយានំ ភាវោតិ ជាតិអាទិសភាវមេវ អាហ, ជាតិអាទីនំ វា ជរាមរណាទិឧប្បាទនសមត្ថតំ។ សា បន ជាតិអាទិវិនិមុត្តា នត្ថីតិ តេសំយេវាធិវចនំ ហោតិ ‘‘ឥទប្បច្ចយតា’’តិ។
1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.
១០០៩. ឥធ អនាគតកិលេសា ‘‘តទេកដ្ឋា កិលេសា’’តិ វុច្ចន្តីតិ តេ ទស្សេតុំ ‘‘ឥមិស្សា ច បាឡិយា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ សហជេកដ្ឋវសេនាតិ តត្ថ ឧប្បន្នទិដ្ឋិយា សហជេកដ្ឋវសេនាតិ អត្ថតោ វិញ្ញាយតិ។ តំសម្បយុត្តោតិ តេហិ សំយោជនកិលេសេហិ សម្បយុត្តោតិបិ អត្ថោ យុជ្ជតិ។ តថា តេ សំយោជនកិលេសា សមុដ្ឋានំ ឯតស្សាតិ តំសមុដ្ឋានន្តិ វា។ សំយោជនរហិតេហិ ច បន កិលេសេហិ សម្បយុត្តានំ សមុដ្ឋិតានញ្ច សព្ភាវតោ កិលេសេហេវ យោជនា កតា។
1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.
១០១១. សំយោជនាទីនំ វិយាតិ សំយោជនតទេកដ្ឋកិលេសាទីនំ យថាវុត្តានំ វិយ។ តេហីតិ ទស្សនភាវនាមគ្គេហិ។ អភិសង្ខារវិញ្ញាណំ កុសលាកុសលំ, នាមរូបញ្ច វិបាកន្តិ កត្វា ‘‘កុសលាទីនម្បិ បហានំ អនុញ្ញាត’’ន្តិ អាហ។
1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.
១០១៣. ហេតូ ចេវាតិ ‘‘បហាតព្ពហេតុកា’’តិ ឯតស្មិំ សមាសបទេ ឯកទេសេន សមាសបទត្ថំ វទតិ។ ឯត្ថ ច បុរិមនយេន ‘‘ឥមេ ធម្មា ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកា’’តិ ឥមេយេវ ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកា, ន ឥតោ អញ្ញេតិ អយំ និយមោ បញ្ញាយតិ, ន ឥមេ ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកាយេវាតិ។ តស្មា ឥមេសំ ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកភាវោ អនិយតោ វិចិកិច្ឆាសហគតមោហស្ស អហេតុកត្តាតិ បុរិមនយោ វិវរណីយត្ថវា ហោតិ។ តស្មា បុរិមនយេន ធម្មតោ ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកេ និក្ខិបិត្វា អត្ថតោ និក្ខិបិតុំ ទុតិយនយោ វុត្តោ។
1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.
១០២៩. មហគ្គតា វា ឥទ្ធិវិធាទយោ។ អប្បមាណារម្មណា មហគ្គតា ចេតោបរិយបុព្ពេនិវាសានាគតំសញាណសម្បយុត្តា។
1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.
១០៣៥. អនន្តរេ និយុត្តានិ, អនន្តរផលប្បយោជនានិ, អនន្តរផលករណសីលានិ វា អានន្តរិកានិ។ តានិ បន បដិបក្ខេន អនិវារណីយផលត្តា អន្តរាយរហិតានីតិ ‘‘អនន្តរាយេន ផលទាយកានី’’តិ វុត្តំ។ អនន្តរាយានិ វា អានន្តរិកានីតិ និរុត្តិវសេន បទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ ឯកស្មិម្បីតិ បិ-សទ្ទេន អនេកស្មិម្បិ អាយូហិតេ វត្តព្ពមេវនត្ថីតិ ទស្សេតិ។ ន ច តេសំ អញ្ញមញ្ញបដិពាហកត្តំ អត្ថិ អប្បដិបក្ខត្តា, អប្បដិបក្ខតា ច សមានផលត្តា អនុពលប្បទានតោ ច។ ‘‘នត្ថិ ហេតុ នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយា’’តិ (ទី. និ. ១.១៦៨) ឯវមាទិកោ អហេតុកវាទោ។ ‘‘ករោតោ ខោ ការយតោ ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ…បេ.… ករោតោ ន ករីយតិ បាប’’ន្តិ (ទី. និ. ១.១៦៦) ឯវមាទិកោ អកិរិយវាទោ។ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិ (ទី. និ. ១.១៧១; ម. និ. ២.៩៤; ៣.៩១) ឯវមាទិកោ នត្ថិកវាទោ។ ឯតេសុ បុរិមវាទោ ពន្ធមោក្ខានំ ហេតុំ បដិសេធេតិ, ទុតិយោ កម្មំ, តតិយោ វិបាកន្តិ អយមេតេសំ វិសេសោ។ តញ្ហីតិ អហេតុកាទិនិយតមិច្ឆាទិដ្ឋិំ, ន បន និយតភាវំ អប្បត្តំ។
1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.
១០៣៩. បច្ចយដ្ឋេនាតិ មគ្គបច្ចយសង្ខាតេន សម្បយោគវិសិដ្ឋេន បច្ចយភាវេនាតិ វេទិតព្ពំ។ ឯត្ថ ច មគ្គង្គានំ ឋបនំ មគ្គបច្ចយភាវរហិតេ មគ្គហេតុកេ ទស្សេតុំ, តេន មគ្គហេតុកេ អសង្ករតោ វវត្ថបេតិ។ សចេ បន កោចិ វទេយ្យ ‘‘ឯកេកំ អង្គំ ឋបេត្វា តំតំសម្បយុត្តានំ មគ្គហេតុកភាវេបិ ‘មគ្គង្គានិ ឋបេត្វា’តិ ឥទំ វចនំ យុជ្ជតី’’តិ។ ឯវញ្ហិ សតិ តតិយនយេ វិយ ឥធាបិ ‘‘ឋបេត្វា’’តិ ន វត្តព្ពំ សិយា, វុត្តញ្ចេតំ, តស្មា វុត្តនយេនេវត្ថោ វេទិតព្ពោ។ មគ្គង្គាមគ្គង្គានញ្ហិ សម្បយុត្តានំ វិសេសទស្សនត្ថោ អយំ នយោតិ។ សេសមគ្គង្គានំ បុព្ពេ ឋបិតានន្តិ អធិប្បាយោ។ ផស្សាទីនញ្ហិ បុរិមនយេបិ មគ្គហេតុកតា សិទ្ធាតិ។
1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.
សម្មាទិដ្ឋិយា ទុតិយនយេបិ ឋបិតាយ តតិយនយេ សហេតុកភាវោ ទស្សិតោ។ កថំ ទស្សិតោ, ននុ អរិយមគ្គសមង្គិស្ស ‘‘អលោភោ អទោសោ ឥមេ ធម្មា មគ្គហេតូ’’តិ (ធ. ស. ១០៣៩) អវត្វា ‘‘អលោភោ អទោសោ អមោហោ ឥមេ ធម្មា មគ្គហេតូ’’តិ វិសុំ សម្មាទិដ្ឋិអាទិកេ មគ្គហេតូ ទស្សេត្វា ‘‘តំសម្បយុត្តោ…បេ.… វិញ្ញាណក្ខន្ធោ’’តិ (ធ. ស. ១០៣៩) វិសុំ មគ្គហេតុកានំ ទស្សិតត្តា ‘‘មគ្គហេតូសុ អមោហោ’’តិ (ធ. ស. ១០៣៩) វុត្តាយ សម្មាទិដ្ឋិយា មគ្គហេតុកតា ន ទស្សិតា សិយា? នោ ន ទស្សិតា។ យថា ហិ តីណិ សំយោជនានិ ទស្សេត្វា ‘‘តទេកដ្ឋោ លោភោ ទោសោ មោហោ, ឥមេ ធម្មា ទស្សនេន បហាតព្ពហេតូ’’តិ (ធ. ស. ១០១៧) វិសុំ បហាតព្ពហេតូ និយមេត្វា ‘‘តទេកដ្ឋា ច កិលេសា’’តិអាទិវចនេន (ធ. ស. ១០១៧) លោភទោសមោហា ច អញ្ញមញ្ញសហជេកដ្ឋា អញ្ញមញ្ញសម្បយុត្តា សង្ខារក្ខន្ធភូតា ច ទស្សនេនបហាតព្ពហេតុកាតិ ទស្សិតា ហោន្តិ, ឯវមិធាបិ ‘‘អលោភាទយោ ឥមេ ធម្មា មគ្គហេតូ’’តិ និគមិតាបិ អញ្ញមញ្ញសម្បយុត្តសង្ខារក្ខន្ធភាវតោ តំសម្បយុត្តសង្ខារក្ខន្ធវចនេន ‘‘មគ្គហេតុកា’’តិ ទស្សិតា ឯវាតិ សិទ្ធំ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិយាបិ អមោហោតិ វុត្តាយ មគ្គហេតុកភាវទស្សនំ។ សចេ បន យោ ទុតិយនយេ មគ្គោ ចេវ ហេតុ ចាតិ វុត្តោ, តតោ អញ្ញស្សេវ អញ្ញេន អសាធារណេន បរិយាយេន មគ្គហេតុភាវំ ទស្សេត្វា តំសម្បយោគតោ សម្មាទិដ្ឋិយា មគ្គហេតុកភាវទស្សនត្ថោ តតិយនយោ សិយា។ ‘‘អរិយមគ្គសមង្គិស្ស អលោភោ អទោសោ ឥមេ ធម្មា មគ្គហេតូ’’តិអាទិ វត្តព្ពំ សិយា។ យស្មា បន ‘‘មគ្គហេតូ’’តិ ឥមិនា អញ្ញេន សាធារណេន បរិយាយេន យេសំ មគ្គហេតុភាវោ សម្ភវតិ, តេ សព្ពេ ‘‘មគ្គហេតូ’’តិ ទស្សេត្វា តំសម្បយុត្តានំ តេសំ អញ្ញេសញ្ច មគ្គហេតុកភាវទស្សនត្ថោ តតិយនយោ, តស្មា តត្ថ ‘‘អមោហោ’’តិបិ វុត្តំ។ ន ហិ សោ មគ្គហេតុ ន ហោតីតិ។ ឥមេ បន តយោបិ នយា អត្ថវិសេសវសេន និក្ខិត្តត្តា អត្ថតោ និក្ខេបា ទដ្ឋព្ពា។ អថ វា សរូបេន វចនំ ធម្មតោ និក្ខេបោ, អត្ថេន អត្ថតោតិ ឯវម្បិ យោជនា សម្ភវតិ។ តត្ថ ទុតិយតតិយនយា សរូបតោ ហេតុហេតុមន្តុទស្សនវសេន ធម្មតោ និក្ខេបោ។ បឋមនយោ តថាអទស្សនតោ អត្ថេន ច មគ្គង្គតំសម្បយុត្តានំ ហេតុហេតុមន្តុភាវាវគមនតោ អត្ថតោ និក្ខេបោតិ។
Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.
១០៤០. យស្មិំ សភាវធម្មេ និន្នបោណបព្ភារភាវេន ចិត្តំ បវត្តតិ, សោ តស្ស អារម្មណាធិបតិ វេទិតព្ពោ។ ចេតោបរិយញាណេន ជានិត្វា បច្ចវេក្ខមានោ តេន បច្ចវេក្ខមានោតិ វុត្តោ។ ឯត្ថាបីតិ ឯតស្មិម្បិ អដ្ឋកថាវចនេ, ឯត្ថ វា បដ្ឋានេ មគ្គាទីនិ ឋបេត្វា អញ្ញេសំ អធិបតិបច្ចយភាវស្ស អវចនេនេវ បដិក្ខេបបាឡិយំ។ អយមេវត្ថោតិ អត្តនោ មគ្គផលំ ឋបេត្វាតិ អត្ថោ។ វីមំសាធិបតេយ្យន្តិ បធានេន អធិបតិនា សហជាតាធិបតិ និទស្សិតោ, តយិទំ នយទស្សនមត្តមេវ ហោតីតិ អញ្ញោបិ ឯវំបការោ សហជាតោ មគ្គាធិបតិ និទស្សិតោ ហោតិ, តស្មា វីរិយាធិបតេយ្យន្តិ ច យោជេតព្ពំ។ ឥទម្បិ ហិ អត្ថតោ វុត្តមេវាតិ។
1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.
១០៤១. អត្តនោ សភាវោ អត្តភាវោ។ លទ្ធោកាសស្ស កម្មស្ស វិបាកោ កប្បសហស្សាតិក្កមេ ឧប្បជ្ជតិ អនេកកប្បសហស្សាយុកានំ សត្តានំ, កប្បសហស្សាតិក្កមេបិ វា លទ្ធោកាសំ យំ ភវិស្សតិ, តទបិ លទ្ធោកាសមេវាតិ អត្តនោ វិបាកំ សន្ធាយ វុច្ចតិ។ នត្ថិ នាម ន ហោតីតិ អនុប្បន្នោ នាម ន ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ ឧប្បាទីសុ អន្តោគធត្តា ‘‘ឧប្បាទិនោ ធម្មា’’តិ ឯតេន វចនេន វុច្ចតីតិ កត្វា អាហ ‘‘ឧប្បាទិនោ ធម្មា នាម ជាតោ’’តិ។ អរូបសង្ខាតោ អត្តាតិ អរូបភវង្គំ អាហ។ តត្ថ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាទិមយោ អត្តាតិ ហិ អត្ថតោ វោហារោ បវត្តោតិ។
1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.
យទិ បន អាយូ…បេ.… សព្ពំ វិបាកំ ទទេយ្យ, អលទ្ធោកាសញ្ច វិបាកំ ទេតីតិ កត្វា វិបក្កវិបាកញ្ច ទទេយ្យ, តតោ ឯកស្សេវ កម្មស្ស សព្ពវិបាកេន ភវិតព្ពន្តិ អញ្ញស្ស កម្មស្ស ឱកាសោ ន ភវេយ្យ និរត្ថកត្តា , ឧប្បត្តិយាយេវ ឱកាសោ ន ភវេយ្យ, ឧប្បន្នស្ស វា ផលទានេ។ អថ វា អលទ្ធោកាសស្ស វិបាកទានេ បច្ចយន្តររហិតស្សបិ វិបាកទានំ អាបន្នន្តិ អវិជ្ជាតណ្ហាទិបច្ចយន្តរខេបកស្ស អញ្ញស្ស អបចយគាមិកម្មស្ស កម្មក្ខយករស្ស ឱកាសោ ន ភវេយ្យ។ ភាវិតេបិ មគ្គេ អវិជ្ជាទិបច្ចយន្តររហិតស្ស ច កម្មស្ស វិបច្ចនតោ សមត្ថតា ន សិយាតិ អត្ថោ។ សព្ពទា វា វិបាកប្បវត្តិយា ឯវ ភវិតព្ពត្តា វិបាកតោ អញ្ញស្ស បវត្តិឱកាសោ ន ភវេយ្យ។ តំ បនាតិ អាយូហិតំ កម្មំ។ ឥទំ បន ធុវវិបាកស្ស វិបាកេន អធុវវិបាកស្សបិ លទ្ធោកាសស្ស វិបាកំ ឧប្បាទីតិ ទស្សេតុំ អារទ្ធន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ច ពលវវិរហេ អគ្គមគ្គភាវនាវិរហេ ច អប្បហីនសភាវតោ ធុវំ វិបច្ចន្តីតិ ធុវវិបាកាតិ វុត្តា។ អាយូហិតកម្មេ វុច្ចមានេ អនុប្បន្នំ កស្មា វុត្តន្តិ? យំ អាយូហិតំ ភវិស្សតិ, តត្ថាបិ អាយូហិត-សទ្ទប្បវត្តិសព្ភាវា។
Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.
១០៥០. ឧបាទិន្នាតិ ឯត្ថ ន ឧបេតេន អាទិន្នាតិ អយមត្ថោ, ឧបសទ្ទោ បន ឧបសគ្គមត្តមេវ, តស្មា ឧបាទានារម្មណា ឧបាទានេហិ, អញ្ញេ ច អនភិនិវេសេន ‘‘អហំ មគ្គំ ភាវយិំ, មម មគ្គោ ឧប្បន្នោ’’តិអាទិកេន គហណេន អាទិន្នា ឥច្ចេវ ឧបាទិន្នា។ ឧបាទិន្ន-សទ្ទេន វា អមគ្គផលធម្មាយេវ វុត្តា, ឥតរេហិ មគ្គផលធម្មា ចាតិ វេទិតព្ពំ។
1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.
តិកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / តិកនិក្ខេបំ • Tikanikkhepaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / តិកនិក្ខេបកថា • Tikanikkhepakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / តិកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
