Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā

    ၃. နိက္ခေပကဏ္ဍံ

    3. Nikkhepakaṇḍaṃ

    တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

    Tikanikkhepakathāvaṇṇanā

    ၉၈၅. သဗ္ဗေသန္တိ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ရူပာသင္ခတဝသေန စ ဘိန္နာနံ သဗ္ဗေသံ ဖသ္သာဒိစက္ခာဒိပဒဘာဇနနယေန ဝိတ္ထာရိတော။ တတ္ထ ပန အသင္ခတသ္သ ဘေဒာဘာဝတော အသင္ခတာ ဓာတူတ္ဝေဝ ပဒဘာဇနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေဝာပနကာနံ ပန သုခုမုပာဒာယရူပသ္သ စ ဣန္ဒ္ရိယဝိကာရပရိစ္ဆေဒလက္ခဏရူပုပတ္ထမ္ဘကဘာဝရဟိတသ္သ ဟဒယဝတ္ထုသ္သ ပဒုဒ္ဓာရေန ဣဓ နိဒ္ဒေသာနရဟတ္တာ နိဒ္ဒေသော န ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ တထာဂတသ္သ ဓမ္မေသု အာစရိယမုဋ္ဌိ အတ္ထီတိ။ နိက္ခိပိတ္ဝာတိ ဝိတ္ထာရဒေသနံ ဌပေတ္ဝာ, အပနေတ္ဝာတိ အတ္ထော, ဝိတ္ထာရဒေသနံ အန္တောဂဓံ ကတ္ဝာတိ ဝာ။ ဂာထာတ္ထော နိဒာနေ ဝုတ္တော ဧဝ။

    985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.

    မူလဝသေန ပစ္စယဘာဝော ဟေတုပစ္စယတ္ထော။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝော, သော ဧဝ ‘‘ဇနကော’’တိ ဝိသေသိတော။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ, တသ္သ ဝိသေသနံ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ။ သဗ္ဗာနိ ဝာ ဧတာနိ ပရိယာယဝစနာနိ။ အတ္ထဝသေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ကုသလမူလာနံ ဟေတုဘာဝတော ဓမ္မဝသေနာတိ ယုတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ, အလောဘာဒီနံ ပန တိဏ္ဏံ သမာနသ္သ မူလဋ္ဌသ္သ ဝသေန ဒသ္သိတတံ သန္ဓာယ ‘‘အတ္ထဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဓမ္မောတိ ဘာဝော, အတ္ထောတိ ဓမ္မကိစ္စံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘အလောဘော နိဒာနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (အ. နိ. ၃.၃၄) တာနိ ကုသလမူလာနိ သမုဋ္ဌာနံ ဧတသ္သာတိပိ တံသမုဋ္ဌာနံ။ တံ ပန တေဟိ သမုဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ‘‘အလောဘာဒီဟိ သမုဋ္ဌိတ’’န္တိ အာဟ။ တေ ကုသလမူလတံသမ္ပယုတ္တာ သမုဋ္ဌာနံ ဧတသ္သာတိပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧတ္ထ ပန စေတနံ ဌပေတ္ဝာ အညေ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ သမုဋ္ဌာနဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတ္ထ မူလေဟိ အတ္တနော ပစ္စယတော ကုသလေ ပရိယာဒိယတိ, ခန္ဓေဟိ သဘာဝတော , ကမ္မေဟိ အညသ္သ နိဗ္ဗတ္တနကိစ္စတော။ မူလေဟိ စ ကုသလာနံ အနဝဇ္ဇတာယ ဟေတုံ ဒသ္သေတိ, ခန္ဓေဟိ တံသမ္ပယောဂကတံ အနဝဇ္ဇသဘာဝံ, ကမ္မေဟိ သုခဝိပာကတံ။ မူလေဟိ ဝာ နိဒာနသမ္ပတ္တိယာ အာဒိကလ္ယာဏတံ, ခန္ဓေဟိ သဘာဝသမ္ပတ္တိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏတံ, ကမ္မေဟိ နိဗ္ဗတ္တိသမ္ပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏတံ။

    Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.

    ၉၈၆. တံ ။ပေ.။ ဥဒ္ဓံ အကုသလံ နာမ နတ္ထီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတမောဟော အတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ, တေန ပန ဝိနာ တံသမ္ပယုတ္တတာ နတ္ထီတိ တံသမ္ပယုတ္တေသု ဂဟိတေသု မောဟော ဂဟိတော ဧဝာတိ ကတ္ဝာ ‘‘တတော ဥဒ္ဓံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ အညတ္ထ အဘာဝာ။ ဧကသ္မိံ ဌိတံ ဧကဋ္ဌံ, သဟဇဘာဝေန ဧကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌံ။ ပဟာတဗ္ဗန္တိ ပဟာနံ, ပဟာနဘာဝေန ဧကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌံ။ ယေန ဟိ ယံ သဟ ပဟာတဗ္ဗံ, တေန တံ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတံ ဟောတိ, ဧကသ္မိံ သမုစ္ဆိန္နေ အသမုစ္ဆိန္နေ စ ဣတရသ္သ သမုစ္ဆိန္နတာယ အသမုစ္ဆိန္နတာယ စ ဝသေန အညမညာဝိရဟိတတော။

    986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.

    ၉၈၇. တီဏိ လက္ခဏာနီတိ အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တတာ။ နာမကသိဏသတ္တပညတ္တိယော တိသ္သော ပညတ္တိယော။ ပရမတ္ထေ အမုဉ္စိတ္ဝာ ဝောဟရိယမာနာ ဝိဟာရမဉ္စာဒိကာ ဥပာဒာပညတ္တိ သတ္တပညတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဧတာနိ စ လက္ခဏာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဒ္ဝီသု ကဏ္ဍေသု ဝိညတ္တိအာဒီနိ ဝိယ န ဝုတ္တာနိ, န စ သဘာဝဓမ္မာတိ ကတ္ဝာ န လဗ္ဘန္တီတိ ဝုတ္တာနိ။ န ဟိ ကောစိ သဘာဝော ကုသလတ္တိကာသင္ဂဟိတောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ။

    987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.

    ၉၈၈. သုခဘူမီတိ ကာမာဝစရာဒယောပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ သုခသဟဂတာ ဟိ ကာမာဝစရာဒိဘူမိ သုခဘူမိ။ ကာမာဝစရာဒိဘူမီတိ စ ကာမာဝစရာဒိတာယ ဓမ္မာ ဧဝ ဝုစ္စန္တီတိ ကာမာဝစရာဒိစိတ္တုပ္ပာဒေသူတိ အတ္ထတော ဝိညာယတိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘သုခဘူမိယ’’န္တိ ဝတ္ဝာ တသ္သာ ဧဝ ဝိဘာဂဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ကာမာဝစရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘူမိ-သဒ္ဒော စ အဘိဓမ္မေ ကာမာဝစရာဒီသု နိရုဠ္ဟောတိ ‘‘စတူသု ဘူမီသု ကုသလ’’န္တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၁၃၈၄) အညဘူမိဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ။ ပာဠိတော စာတိ ‘‘ဝိသိဋ္ဌာနံ ပာကာတိ ဝိပာကာ’’တိအာဒိဝစနတ္ထဝိဘာဝနေန ပာဠိတော။ ‘‘ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနံ အရူပဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒိနာ ဘာသိတတ္ထဝိဘာဝနေန အတ္ထတော စ။ နာမပရိစ္ဆေဒာဒီဟိ တိကဒုကာနံ ဝဝတ္ထာနဒသ္သနေန ဝာ ပာဠိတော, တဒတ္ထဝိညာပနေန အတ္ထတော

    988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.

    ၉၉၁. သာလိဖလန္တိ သာလိပာကမာဟ။

    991. Sāliphalanti sālipākamāha.

    ၉၉၄. အမ္ဟာကံ မာတုလတ္ထေရောတိ ပုဂ္ဂလာရမ္မဏသ္သပိ ဥပာဒာနသ္သ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာ ဧဝ ပစ္စယော, န လောကုတ္တရာ, ကော ပန ဝာဒော ခန္ဓာရမ္မဏသ္သ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂဟိတာနီ’’တိ။

    994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.

    ၉၉၈. ယထာ ဥပာဒာနေဟိ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ အနုပာဒာနိယာ, ဧဝံ သံကိလေသေဟိ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ အသံကိလေသိကာတိ ကတ္ဝာ ‘‘အသံ။ပေ.။ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။

    998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.

    ၁၀၀၆. ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတော အတ္တာ န ဝိဇ္ဇတိ။ ယေသု ပန ဝိပလ္လတ္ထဂာဟော, တေ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာဝ ဝိဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ယသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနနိစ္စာဒိဝိပရိယာသာကာရဂဟဏံ အတ္ထိ, သောဝ ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတော ကာယော။ တတ္ထ နိစ္စာဒိအာကာရသ္သ အဝိဇ္ဇမာနတာဒသ္သနတ္ထံ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝသ္သေဝ စ ဝိဇ္ဇမာနတာဒသ္သနတ္ထံ ဝိဇ္ဇမာနော ကာယောတိ ဝိသေသေတ္ဝာ ဝုတ္တော, လောကုတ္တရာ ပန န ကဒာစိ အဝိဇ္ဇမာနာကာရေန ဂယ္ဟန္တီတိ န ဣဒံ ဝိသေသနံ အရဟန္တိ။ သက္ကာယေ ဒိဋ္ဌိ, သတီ ဝာ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနာ ဂဟိတာကာရသ္သ အဝိဇ္ဇမာနတာယ သယမေဝ သတီ, န တာယ ဂဟိတော အတ္တာ အတ္တနိယံ ဝာတိ အတ္ထော။ အယံ ပနတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တော, ပုရိမော ဧဝ ပန ပဓာနော။ ဒုတိယေ ဟိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထု အဝိသေသိတံ ဟောတိ။ ကာယောတိ ဟိ ခန္ဓပဉ္စကေ ဝုစ္စမာနေ လောကုတ္တရာပနယနံ နတ္ထိ။ န ဟိ လောကုတ္တရေသု ကာယ-သဒ္ဒော န ဝတ္တတိ။ ကာယပသ္သဒ္ဓိအာဒီသု ဟိ လောကုတ္တရေသု ကာယ-သဒ္ဒောပိ လောကုတ္တရက္ခန္ဓဝာစကောတိ။ သီလေနာတိ သုဒ္ဓိယာ အဟေတုဘူတေန သီလေန။ ဂဟိတသမာဒာနန္တိ ဥပ္ပာဒိတပရာမာသောဝ။ သော ဟိ သမာဒိယန္တိ ဧတေန ကုက္ကုရသီလဝတာဒီနီတိ ‘‘သမာဒာန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ အဝီတိက္ကမနီယတာယ သီလံ, ဘတ္တိဝသေန သတတံ စရိတဗ္ဗတာယ ဝတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.

    ၁၀၀၇. ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနသ္သာတိ ဣမိသ္သာယေဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ တိဋ္ဌမာနသ္သ။ ဝာစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ။ ကုသလေဟိ သဟ စောဒနာပရိဟရဏဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဝိနိစ္ဆယော။ ဗဟူနံ နာနပ္ပကာရာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌီနံ အဝိဟတတ္တာ တာ ဇနေန္တိ, တာဟိ ဇနိတာတိ ဝာ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဝိဃာတမေဝ ဝာ ဇန-သဒ္ဒော ဝဒတိ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ဧတ္ထ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဝစနတ္ထော။ ပုထု။ပေ.။ အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဇနေတဗ္ဗာ, ဇာယန္တိ ဝာ ဧတ္ထာတိ ဇနာ, ဂတိယော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတော ပရေ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ, အဘိသင္ခာရာဒယော။ တေ ဧတေသံ ပုထူ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဘိသင္ခရဏာဒိအတ္ထော ဧဝ ဝာ ဇန-သဒ္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော သန္တာပာ။ တေ ဧဝ သဗ္ဗေပိ ဝာ ကိလေသာ ပရိဠာဟာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသူတိ ဧတ္ထ ဇာယတီတိ ဇနော, ‘‘ရာဂော ဂေဓော’’တိ ဧဝမာဒိကော။ ပုထု ဇနော ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထူသု ဝာ ဇနာ ဇာတာ ရတ္တာတိ ဧဝံ ရာဂာဒိအတ္ထော ဧဝ ဇန-သဒ္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပလိဗုဒ္ဓာတိ သမ္ဗဒ္ဓာ ဥပဒ္ဒုတာ ဝာ။ အသ္သုတဝာတိ ဧတေန အန္ဓတာ ဝုတ္တာတိ ‘‘အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။

    1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.

    အနယေတိ အဝဍ္ဎိယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိလက္ခဏေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနေကေသု စ ကပ္ပသတသဟသ္သေသု ကတံ ဇာနန္တိ, ပာကဋဉ္စ ကရောန္တိ ဥပကာရံ သတိဇနနအာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓာ, တထေဝ ဒုက္ခိတသ္သ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗံ ကရောန္တိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ပန အသင္ခ္ယေယ္ယအပ္ပမေယ္ယေသုပိ ကတံ ဥပကာရံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိသ္သယဉ္စ ဇာနာတိ, ပာကဋဉ္စ ကရောတိ, သီဟော ဝိယ စ ဇဝံ သဗ္ဗတ္ထ သက္ကစ္စမေဝ ဓမ္မဒေသနံ ကရောတိ။ အရိယဘာဝောတိ ယေဟိ ယောဂတော အရိယာ ဝုစ္စန္တိ, တေ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အရိယကရဓမ္မာ အနိစ္စဒသ္သနာဒယော, ဝိပသ္သိယမာနာ ဝာ အနိစ္စာဒယော။

    Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.

    သောတာနီတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတအဝိဇ္ဇာသောတာနိ။ ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗ္ရူမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ ဝစနေန သောတာနံ သံဝရော ပိဒဟနံ သမုစ္ဆေဒဉာဏန္တိ ဝိညာယတိ။ ခန္တီတိ အဓိဝာသနာ, သာ စ တထာပဝတ္တာ ခန္ဓာ။ ပညာတိ ဧကေ, အဒောသော ဧဝ ဝာ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနန္တိ ဒုသ္သီလ္ယသင္ခာတာနံ ကာယဝစီဒုစ္စရိတာနံ မုဋ္ဌသ္သစ္စသင္ခာတသ္သ ပမာဒသ္သ အဘိဇ္ဈာဒောမနသ္သာနံ ပာပကာနံ အက္ခန္တိအညာဏကောသဇ္ဇာနဉ္စ။ အနုပေက္ခာ သင္ခာရေဟိ အဝိဝဋ္ဋနံ, သာလယတာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ပဋိလောမဘာဝော သသ္သတုစ္ဆေဒဂာဟော, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝာ။ နိဗ္ဗာနေ ပဋိလောမဘာဝော သင္ခာရေသု ရတိ, နိဗ္ဗာနပဋိစ္ဆာဒကော မောဟော ဝာ။ သင္ခာရနိမိတ္တဂ္ဂာဟောတိ ယာဒိသသ္သ ကိလေသသ္သ အပ္ပဟီနတ္တာ ဝိပသ္သနာ သင္ခာရနိမိတ္တံ န မုဉ္စတိ, သော ကိလေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင္ခာရနိမိတ္တဂ္ဂဟဏသ္သ အတိက္ကမနံ ဝာ ပဟာနံ

    Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.

    စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂာနံ ဘာဝိတတ္တာ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ယံ ပဟာနန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေန ပန ပဟာနန္တိ? အရိယမဂ္ဂေဟေဝာတိ ဝိညာယမာနော အယမတ္ထော တေသံ ဘာဝိတတ္တာ အပ္ပဝတ္တိဝစနေန။ သမုဒယပက္ခိကသ္သာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂာ စတုသစ္စာဘိသမယာတိ ကတ္ဝာ တေဟိ ပဟာတဗ္ဗေန တေန တေန သမုဒယေန သဟ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ သမုဒယသဘာဂတ္တာ စ သစ္စဝိဘင္ဂေ စ သဗ္ဗကိလေသာနံ သမုဒယဘာဝသ္သ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သမုဒယပက္ခိကာ’’တိ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝုစ္စန္တိ။ ကာယဝာစာစိတ္တာနံ ဝိရူပပ္ပဝတ္တိယာ နယနံ အပယာပနံ, ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ ဝိနာသနယနံ ဝာ ဝိနယော, တေသံ ဝာ ဇိမ္ဟပ္ပဝတ္တိံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဥဇုကနယနံ ဝိနယနံဧသေသေတိ ဧသော သော ဧဝ, အတ္ထတော အနညောတိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာတေတိ အတ္ထတော တံသဘာဝောဝ။ သပ္ပုရိသော အရိယသဘာဝော, အရိယော စ သပ္ပုရိသဘာဝောတိ အတ္ထော။

    Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.

    အဒ္ဝယန္တိ ဒ္ဝယတာရဟိတံ, ဝဏ္ဏမေဝ ‘‘အစ္စီ’’တိ ဂဟေတ္ဝာ အစ္စိံ ဝာ ‘‘ဝဏ္ဏော ဧဝာ’’တိ တေသံ ဧကတ္တံ ပသ္သန္တော ဝိယ ယထာတက္ကိတံ အတ္တာနံ ‘‘ရူပ’’န္တိ, ယထာဒိဋ္ဌံ ဝာ ရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတ္ဝာ တေသံ ဧကတ္တံ ပသ္သန္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိ ဣမိသ္သာ ပဝတ္တိယာ အဘာဝေပိ ရူပေ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပဝတ္တမာနံ အစ္စိယံ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ဝိယ။ ဥပမာယော စ အနညတ္တာဒိဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနဝသေနေဝ ဝုတ္တာ, န ဝဏ္ဏာဒီနံ ဝိယ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတ္တသ္သ, အတ္တနော ဝိယ ဝာ ဝဏ္ဏာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ။

    Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.

    ၁၀၀၈. သရီရနိပ္ဖတ္တိယာတိ သရီရပာရိပူရိယာ။ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တော ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဘာဝောတိ ဇာတိအာဒိသဘာဝမေဝ အာဟ, ဇာတိအာဒီနံ ဝာ ဇရာမရဏာဒိဥပ္ပာဒနသမတ္ထတံ။ သာ ပန ဇာတိအာဒိဝိနိမုတ္တာ နတ္ထီတိ တေသံယေဝာဓိဝစနံ ဟောတိ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာ’’တိ။

    1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.

    ၁၀၀၉. ဣဓ အနာဂတကိလေသာ ‘‘တဒေကဋ္ဌာ ကိလေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ တေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣမိသ္သာ စ ပာဠိယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သဟဇေကဋ္ဌဝသေနာတိ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိယာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေနာတိ အတ္ထတော ဝိညာယတိ။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ တေဟိ သံယောဇနကိလေသေဟိ သမ္ပယုတ္တောတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တထာ တေ သံယောဇနကိလေသာ သမုဋ္ဌာနံ ဧတသ္သာတိ တံသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝာ။ သံယောဇနရဟိတေဟိ စ ပန ကိလေသေဟိ သမ္ပယုတ္တာနံ သမုဋ္ဌိတာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော ကိလေသေဟေဝ ယောဇနာ ကတာ။

    1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.

    ၁၀၁၁. သံယောဇနာဒီနံ ဝိယာတိ သံယောဇနတဒေကဋ္ဌကိလေသာဒီနံ ယထာဝုတ္တာနံ ဝိယ။ တေဟီတိ ဒသ္သနဘာဝနာမဂ္ဂေဟိ။ အဘိသင္ခာရဝိညာဏံ ကုသလာကုသလံ, နာမရူပဉ္စ ဝိပာကန္တိ ကတ္ဝာ ‘‘ကုသလာဒီနမ္ပိ ပဟာနံ အနုညာတ’’န္တိ အာဟ။

    1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.

    ၁၀၁၃. ဟေတူ စေဝာတိ ‘‘ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ’’တိ ဧတသ္မိံ သမာသပဒေ ဧကဒေသေန သမာသပဒတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမနယေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ’’တိ ဣမေယေဝ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ, န ဣတော အညေတိ အယံ နိယမော ပညာယတိ, န ဣမေ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကာယေဝာတိ။ တသ္မာ ဣမေသံ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကဘာဝော အနိယတော ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတမောဟသ္သ အဟေတုကတ္တာတိ ပုရိမနယော ဝိဝရဏီယတ္ထဝာ ဟောတိ။ တသ္မာ ပုရိမနယေန ဓမ္မတော ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကေ နိက္ခိပိတ္ဝာ အတ္ထတော နိက္ခိပိတုံ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။

    1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.

    ၁၀၂၉. မဟဂ္ဂတာ ဝာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒယော။ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ မဟဂ္ဂတာ စေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝာသာနာဂတံသဉာဏသမ္ပယုတ္တာ။

    1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.

    ၁၀၃၅. အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ, အနန္တရဖလပ္ပယောဇနာနိ, အနန္တရဖလကရဏသီလာနိ ဝာ အာနန္တရိကာနိ။ တာနိ ပန ပဋိပက္ခေန အနိဝာရဏီယဖလတ္တာ အန္တရာယရဟိတာနီတိ ‘‘အနန္တရာယေန ဖလဒာယကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနန္တရာယာနိ ဝာ အာနန္တရိကာနီတိ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အနေကသ္မိမ္ပိ အာယူဟိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝနတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။ န စ တေသံ အညမညပဋိဗာဟကတ္တံ အတ္ထိ အပ္ပဋိပက္ခတ္တာ, အပ္ပဋိပက္ခတာ စ သမာနဖလတ္တာ အနုဗလပ္ပဒာနတော စ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၆၈) ဧဝမာဒိကော အဟေတုကဝာဒော။ ‘‘ကရောတော ခော ကာရယတော ဆိန္ဒတော ဆေဒာပယတော။ပေ.။ ကရောတော န ကရီယတိ ပာပ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၆၆) ဧဝမာဒိကော အကိရိယဝာဒော။ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၇၁; မ. နိ. ၂.၉၄; ၃.၉၁) ဧဝမာဒိကော နတ္ထိကဝာဒော။ ဧတေသု ပုရိမဝာဒော ဗန္ဓမောက္ခာနံ ဟေတုံ ပဋိသေဓေတိ, ဒုတိယော ကမ္မံ, တတိယော ဝိပာကန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တဉ္ဟီတိ အဟေတုကာဒိနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ, န ပန နိယတဘာဝံ အပ္ပတ္တံ။

    1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.

    ၁၀၃၉. ပစ္စယဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂပစ္စယသင္ခာတေန သမ္ပယောဂဝိသိဋ္ဌေန ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ မဂ္ဂင္ဂာနံ ဌပနံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝရဟိတေ မဂ္ဂဟေတုကေ ဒသ္သေတုံ, တေန မဂ္ဂဟေတုကေ အသင္ကရတော ဝဝတ္ထပေတိ။ သစေ ပန ကောစိ ဝဒေယ္ယ ‘‘ဧကေကံ အင္ဂံ ဌပေတ္ဝာ တံတံသမ္ပယုတ္တာနံ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝေပိ ‘မဂ္ဂင္ဂာနိ ဌပေတ္ဝာ’တိ ဣဒံ ဝစနံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝဉ္ဟိ သတိ တတိယနယေ ဝိယ ဣဓာပိ ‘‘ဌပေတ္ဝာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဝုတ္တဉ္စေတံ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂင္ဂာမဂ္ဂင္ဂာနဉ္ဟိ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝိသေသဒသ္သနတ္ထော အယံ နယောတိ။ သေသမဂ္ဂင္ဂာနံ ပုဗ္ဗေ ဌပိတာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဖသ္သာဒီနဉ္ဟိ ပုရိမနယေပိ မဂ္ဂဟေတုကတာ သိဒ္ဓာတိ။

    1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.

    သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒုတိယနယေပိ ဌပိတာယ တတိယနယေ သဟေတုကဘာဝော ဒသ္သိတော။ ကထံ ဒသ္သိတော, နနု အရိယမဂ္ဂသမင္ဂိသ္သ ‘‘အလောဘော အဒောသော ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိ (ဓ. သ. ၁၀၃၉) အဝတ္ဝာ ‘‘အလောဘော အဒောသော အမောဟော ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိ ဝိသုံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကေ မဂ္ဂဟေတူ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တော။ပေ.။ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဓ. သ. ၁၀၃၉) ဝိသုံ မဂ္ဂဟေတုကာနံ ဒသ္သိတတ္တာ ‘‘မဂ္ဂဟေတူသု အမောဟော’’တိ (ဓ. သ. ၁၀၃၉) ဝုတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မဂ္ဂဟေတုကတာ န ဒသ္သိတာ သိယာ? နော န ဒသ္သိတာ။ ယထာ ဟိ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘တဒေကဋ္ဌော လောဘော ဒောသော မောဟော, ဣမေ ဓမ္မာ ဒသ္သနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတူ’’တိ (ဓ. သ. ၁၀၁၇) ဝိသုံ ပဟာတဗ္ဗဟေတူ နိယမေတ္ဝာ ‘‘တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိဝစနေန (ဓ. သ. ၁၀၁၇) လောဘဒောသမောဟာ စ အညမညသဟဇေကဋ္ဌာ အညမညသမ္ပယုတ္တာ သင္ခာရက္ခန္ဓဘူတာ စ ဒသ္သနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ ဒသ္သိတာ ဟောန္တိ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘အလောဘာဒယော ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိ နိဂမိတာပိ အညမညသမ္ပယုတ္တသင္ခာရက္ခန္ဓဘာဝတော တံသမ္ပယုတ္တသင္ခာရက္ခန္ဓဝစနေန ‘‘မဂ္ဂဟေတုကာ’’တိ ဒသ္သိတာ ဧဝာတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာပိ အမောဟောတိ ဝုတ္တာယ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝဒသ္သနံ။ သစေ ပန ယော ဒုတိယနယေ မဂ္ဂော စေဝ ဟေတု စာတိ ဝုတ္တော, တတော အညသ္သေဝ အညေန အသာဓာရဏေန ပရိယာယေန မဂ္ဂဟေတုဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ တံသမ္ပယောဂတော သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝဒသ္သနတ္ထော တတိယနယော သိယာ။ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင္ဂိသ္သ အလောဘော အဒောသော ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယသ္မာ ပန ‘‘မဂ္ဂဟေတူ’’တိ ဣမိနာ အညေန သာဓာရဏေန ပရိယာယေန ယေသံ မဂ္ဂဟေတုဘာဝော သမ္ဘဝတိ, တေ သဗ္ဗေ ‘‘မဂ္ဂဟေတူ’’တိ ဒသ္သေတ္ဝာ တံသမ္ပယုတ္တာနံ တေသံ အညေသဉ္စ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝဒသ္သနတ္ထော တတိယနယော, တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အမောဟော’’တိပိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သော မဂ္ဂဟေတု န ဟောတီတိ။ ဣမေ ပန တယောပိ နယာ အတ္ထဝိသေသဝသေန နိက္ခိတ္တတ္တာ အတ္ထတော နိက္ခေပာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝာ သရူပေန ဝစနံ ဓမ္မတော နိက္ခေပော, အတ္ထေန အတ္ထတောတိ ဧဝမ္ပိ ယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ဒုတိယတတိယနယာ သရူပတော ဟေတုဟေတုမန္တုဒသ္သနဝသေန ဓမ္မတော နိက္ခေပော။ ပဌမနယော တထာအဒသ္သနတော အတ္ထေန စ မဂ္ဂင္ဂတံသမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုဟေတုမန္တုဘာဝာဝဂမနတော အတ္ထတော နိက္ခေပောတိ။

    Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.

    ၁၀၄၀. ယသ္မိံ သဘာဝဓမ္မေ နိန္နပောဏပဗ္ဘာရဘာဝေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ, သော တသ္သ အာရမ္မဏာဓိပတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စေတောပရိယဉာဏေန ဇာနိတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခမာနော တေန ပစ္စဝေက္ခမာနောတိ ဝုတ္တော။ ဧတ္ထာပီတိ ဧတသ္မိမ္ပိ အဋ္ဌကထာဝစနေ, ဧတ္ထ ဝာ ပဋ္ဌာနေ မဂ္ဂာဒီနိ ဌပေတ္ဝာ အညေသံ အဓိပတိပစ္စယဘာဝသ္သ အဝစနေနေဝ ပဋိက္ခေပပာဠိယံ။ အယမေဝတ္ထောတိ အတ္တနော မဂ္ဂဖလံ ဌပေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဝီမံသာဓိပတေယ္ယန္တိ ပဓာနေန အဓိပတိနာ သဟဇာတာဓိပတိ နိဒသ္သိတော, တယိဒံ နယဒသ္သနမတ္တမေဝ ဟောတီတိ အညောပိ ဧဝံပကာရော သဟဇာတော မဂ္ဂာဓိပတိ နိဒသ္သိတော ဟောတိ, တသ္မာ ဝီရိယာဓိပတေယ္ယန္တိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝာတိ။

    1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.

    ၁၀၄၁. အတ္တနော သဘာဝော အတ္တဘာဝော။ လဒ္ဓောကာသသ္သ ကမ္မသ္သ ဝိပာကော ကပ္ပသဟသ္သာတိက္ကမေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနေကကပ္ပသဟသ္သာယုကာနံ သတ္တာနံ, ကပ္ပသဟသ္သာတိက္ကမေပိ ဝာ လဒ္ဓောကာသံ ယံ ဘဝိသ္သတိ, တဒပိ လဒ္ဓောကာသမေဝာတိ အတ္တနော ဝိပာကံ သန္ဓာယ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ နာမ န ဟောတီတိ အနုပ္ပန္နော နာမ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒီသု အန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ဥပ္ပာဒိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဝုစ္စတီတိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒိနော ဓမ္မာ နာမ ဇာတော’’တိ။ အရူပသင္ခာတော အတ္တာတိ အရူပဘဝင္ဂံ အာဟ။ တတ္ထ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာဒိမယော အတ္တာတိ ဟိ အတ္ထတော ဝောဟာရော ပဝတ္တောတိ။

    1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.

    ယဒိ ပန အာယူ။ပေ.။ သဗ္ဗံ ဝိပာကံ ဒဒေယ္ယ, အလဒ္ဓောကာသဉ္စ ဝိပာကံ ဒေတီတိ ကတ္ဝာ ဝိပက္ကဝိပာကဉ္စ ဒဒေယ္ယ, တတော ဧကသ္သေဝ ကမ္မသ္သ သဗ္ဗဝိပာကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အညသ္သ ကမ္မသ္သ ဩကာသော န ဘဝေယ္ယ နိရတ္ထကတ္တာ , ဥပ္ပတ္တိယာယေဝ ဩကာသော န ဘဝေယ္ယ, ဥပ္ပန္နသ္သ ဝာ ဖလဒာနေ။ အထ ဝာ အလဒ္ဓောကာသသ္သ ဝိပာကဒာနေ ပစ္စယန္တရရဟိတသ္သပိ ဝိပာကဒာနံ အာပန္နန္တိ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာဒိပစ္စယန္တရခေပကသ္သ အညသ္သ အပစယဂာမိကမ္မသ္သ ကမ္မက္ခယကရသ္သ ဩကာသော န ဘဝေယ္ယ။ ဘာဝိတေပိ မဂ္ဂေ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယန္တရရဟိတသ္သ စ ကမ္မသ္သ ဝိပစ္စနတော သမတ္ထတာ န သိယာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဒာ ဝာ ဝိပာကပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ ဝိပာကတော အညသ္သ ပဝတ္တိဩကာသော န ဘဝေယ္ယ။ တံ ပနာတိ အာယူဟိတံ ကမ္မံ။ ဣဒံ ပန ဓုဝဝိပာကသ္သ ဝိပာကေန အဓုဝဝိပာကသ္သပိ လဒ္ဓောကာသသ္သ ဝိပာကံ ဥပ္ပာဒီတိ ဒသ္သေတုံ အာရဒ္ဓန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ ဗလဝဝိရဟေ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာဝိရဟေ စ အပ္ပဟီနသဘာဝတော ဓုဝံ ဝိပစ္စန္တီတိ ဓုဝဝိပာကာတိ ဝုတ္တာ။ အာယူဟိတကမ္မေ ဝုစ္စမာနေ အနုပ္ပန္နံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယံ အာယူဟိတံ ဘဝိသ္သတိ, တတ္ထာပိ အာယူဟိတ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝာ။

    Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.

    ၁၀၅၀. ဥပာဒိန္နာတိ ဧတ္ထ န ဥပေတေန အာဒိန္နာတိ အယမတ္ထော, ဥပသဒ္ဒော ပန ဥပသဂ္ဂမတ္တမေဝ, တသ္မာ ဥပာဒာနာရမ္မဏာ ဥပာဒာနေဟိ, အညေ စ အနဘိနိဝေသေန ‘‘အဟံ မဂ္ဂံ ဘာဝယိံ, မမ မဂ္ဂော ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိကေန ဂဟဏေန အာဒိန္နာ ဣစ္စေဝ ဥပာဒိန္နာ။ ဥပာဒိန္န-သဒ္ဒေန ဝာ အမဂ္ဂဖလဓမ္မာယေဝ ဝုတ္တာ, ဣတရေဟိ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.

    တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / တိကနိက္ခေပံ • Tikanikkhepaṃ

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / တိကနိက္ခေပကထာ • Tikanikkhepakathā

    ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact