| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
೩. ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಂ
3. Nikkhepakaṇḍaṃ
ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
೯೮೫. ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ರೂಪಾಸಙ್ಖತವಸೇನ ಚ ಭಿನ್ನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದಿಚಕ್ಖಾದಿಪದಭಾಜನನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ। ತತ್ಥ ಪನ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಭೇದಾಭಾವತೋ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತ್ವೇವ ಪದಭಾಜನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯೇವಾಪನಕಾನಂ ಪನ ಸುಖುಮುಪಾದಾಯರೂಪಸ್ಸ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣರೂಪುಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವರಹಿತಸ್ಸ ಹದಯವತ್ಥುಸ್ಸ ಪದುದ್ಧಾರೇನ ಇಧ ನಿದ್ದೇಸಾನರಹತ್ತಾ ನಿದ್ದೇಸೋ ನ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿ ಅತ್ಥೀತಿ। ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ಅಪನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ವಾ। ಗಾಥಾತ್ಥೋ ನಿದಾನೇ ವುತ್ತೋ ಏವ।
985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.
ಮೂಲವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಪಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಭವೋ, ಸೋ ಏವ ‘‘ಜನಕೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತೋ। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಏತಾನಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಾನಿ। ಅತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಹೇತುಭಾವತೋ ಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಲೋಭಾದೀನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾನಸ್ಸ ಮೂಲಟ್ಠಸ್ಸ ವಸೇನ ದಸ್ಸಿತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅತ್ಥವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭಾವೋ, ಅತ್ಥೋತಿ ಧಮ್ಮಕಿಚ್ಚಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ಅಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪) ತಾನಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ತಂ ಪನ ತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಲೋಭಾದೀಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತೇ ಕುಸಲಮೂಲತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಚೇತನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಮೂಲೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯತೋ ಕುಸಲೇ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಭಾವತೋ , ಕಮ್ಮೇಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಿಚ್ಚತೋ। ಮೂಲೇಹಿ ಚ ಕುಸಲಾನಂ ಅನವಜ್ಜತಾಯ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಖನ್ಧೇಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗಕತಂ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವಂ, ಕಮ್ಮೇಹಿ ಸುಖವಿಪಾಕತಂ। ಮೂಲೇಹಿ ವಾ ನಿದಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಂ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣತಂ, ಕಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣತಂ।
Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.
೯೮೬. ತಂ …ಪೇ॰… ಉದ್ಧಂ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಮೋಹೋ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತೇನ ಪನ ವಿನಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ನತ್ಥೀತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಮೋಹೋ ಗಹಿತೋ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತೋ ಉದ್ಧಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಭಾವಾ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಿತಂ ಏಕಟ್ಠಂ, ಸಹಜಭಾವೇನ ಏಕಟ್ಠಂ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ। ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಹಾನಂ, ಪಹಾನಭಾವೇನ ಏಕಟ್ಠಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ। ಯೇನ ಹಿ ಯಂ ಸಹ ಪಹಾತಬ್ಬಂ, ತೇನ ತಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇ ಚ ಇತರಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ಚ ವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾವಿರಹಿತತೋ।
986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.
೯೮೭. ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಅನತ್ತತಾ। ನಾಮಕಸಿಣಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ। ಪರಮತ್ಥೇ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವೋಹರಿಯಮಾನಾ ವಿಹಾರಮಞ್ಚಾದಿಕಾ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಏತಾನಿ ಚ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವೀಸು ಕಣ್ಡೇಸು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದೀನಿ ವಿಯ ನ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಚ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ನ ಹಿ ಕೋಚಿ ಸಭಾವೋ ಕುಸಲತ್ತಿಕಾಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ।
987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.
೯೮೮. ಸುಖಭೂಮೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಯೋಪಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ। ಸುಖಸಹಗತಾ ಹಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮಿ ಸುಖಭೂಮಿ। ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮೀತಿ ಚ ಕಾಮಾವಚರಾದಿತಾಯ ಧಮ್ಮಾ ಏವ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಖಭೂಮಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಏವ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭೂಮಿ-ಸದ್ದೋ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕಾಮಾವಚರಾದೀಸು ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ‘‘ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸು ಕುಸಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೮೪) ಅಞ್ಞಭೂಮಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ। ಪಾಳಿತೋ ಚಾತಿ ‘‘ವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ಪಾಕಾತಿ ವಿಪಾಕಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ಥವಿಭಾವನೇನ ಪಾಳಿತೋ। ‘‘ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಾಸಿತತ್ಥವಿಭಾವನೇನ ಅತ್ಥತೋ ಚ। ನಾಮಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಹಿ ತಿಕದುಕಾನಂ ವವತ್ಥಾನದಸ್ಸನೇನ ವಾ ಪಾಳಿತೋ, ತದತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನೇನ ಅತ್ಥತೋ।
988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.
೯೯೧. ಸಾಲಿಫಲನ್ತಿ ಸಾಲಿಪಾಕಮಾಹ।
991. Sāliphalanti sālipākamāha.
೯೯೪. ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತುಲತ್ಥೇರೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಾ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಗ್ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ।
994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.
೯೯೮. ಯಥಾ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಅನುಪಾದಾನಿಯಾ, ಏವಂ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಸಂ…ಪೇ॰… ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಆಹ।
998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.
೧೦೦೬. ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ। ಯೇಸು ಪನ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಗಾಹೋ, ತೇ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾವ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನನಿಚ್ಚಾದಿವಿಪರಿಯಾಸಾಕಾರಗಹಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಸೋವ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯೋ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ರುಪ್ಪನಾದಿಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಕಾಯೋತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಪನ ನ ಕದಾಚಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಕಾರೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ನ ಇದಂ ವಿಸೇಸನಂ ಅರಹನ್ತಿ। ಸಕ್ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ, ಸತೀ ವಾ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ। ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಸಯಮೇವ ಸತೀ, ನ ತಾಯ ಗಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ಪುರಿಮೋ ಏವ ಪನ ಪಧಾನೋ। ದುತಿಯೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥು ಅವಿಸೇಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಕಾಯೋತಿ ಹಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಲೋಕುತ್ತರಾಪನಯನಂ ನತ್ಥಿ। ನ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ನ ವತ್ತತಿ। ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀಸು ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರೇಸು ಕಾಯ-ಸದ್ದೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಕ್ಖನ್ಧವಾಚಕೋತಿ। ಸೀಲೇನಾತಿ ಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಹೇತುಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ। ಗಹಿತಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಪರಾಮಾಸೋವ। ಸೋ ಹಿ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಕುಕ್ಕುರಸೀಲವತಾದೀನೀತಿ ‘‘ಸಮಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೀಯತಾಯ ಸೀಲಂ, ಭತ್ತಿವಸೇನ ಸತತಂ ಚರಿತಬ್ಬತಾಯ ವತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.
೧೦೦೭. ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ। ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ। ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ। ಕುಸಲೇಹಿ ಸಹ ಚೋದನಾಪರಿಹರಣವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಬಹೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀನಂ ಅವಿಹತತ್ತಾ ತಾ ಜನೇನ್ತಿ, ತಾಹಿ ಜನಿತಾತಿ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಅವಿಘಾತಮೇವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ವದತಿ। ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುಥೂ ಜನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ ವಚನತ್ಥೋ। ಪುಥು…ಪೇ॰… ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಜನೇತಬ್ಬಾ, ಜಾಯನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಜನಾ, ಗತಿಯೋ। ಪುಥೂ ಜನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಇತೋ ಪರೇ ಜಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಜನಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ। ತೇ ಏತೇಸಂ ಪುಥೂ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ರಾಗಗ್ಗಿಆದಯೋ ಸನ್ತಾಪಾ। ತೇ ಏವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಳಾಹಾ। ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಯತೀತಿ ಜನೋ, ‘‘ರಾಗೋ ಗೇಧೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ। ಪುಥು ಜನೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥೂಸು ವಾ ಜನಾ ಜಾತಾ ರತ್ತಾತಿ ಏವಂ ರಾಗಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ಜನ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಬದ್ಧಾ ಉಪದ್ದುತಾ ವಾ। ಅಸ್ಸುತವಾತಿ ಏತೇನ ಅನ್ಧತಾ ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ।
1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.
ಅನಯೇತಿ ಅವಡ್ಢಿಯಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅನೇಕೇಸು ಚ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಪಾಕಟಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ ಉಪಕಾರಂ ಸತಿಜನನಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತಥೇವ ದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೇಸುಪಿ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಜಾನಾತಿ, ಪಾಕಟಞ್ಚ ಕರೋತಿ, ಸೀಹೋ ವಿಯ ಚ ಜವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕರೋತಿ। ಅರಿಯಭಾವೋತಿ ಯೇಹಿ ಯೋಗತೋ ಅರಿಯಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸನಾದಯೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಯೋ।
Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.
ಸೋತಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸದುಚ್ಚರಿತಅವಿಜ್ಜಾಸೋತಾನಿ। ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸೋತಾನಂ ಸಂವರೋ ಪಿದಹನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಞಾಣನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಖನ್ತೀತಿ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ। ಪಞ್ಞಾತಿ ಏಕೇ, ಅದೋಸೋ ಏವ ವಾ। ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಮಾದಸ್ಸ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕ್ಖನ್ತಿಅಞ್ಞಾಣಕೋಸಜ್ಜಾನಞ್ಚ। ಅನುಪೇಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಅವಿವಟ್ಟನಂ, ಸಾಲಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಗಾಹೋ, ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವಾ। ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ರತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ ಮೋಹೋ ವಾ। ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಸೋ ಕಿಲೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮನಂ ವಾ ಪಹಾನಂ।
Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.
ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಯಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕೇನ ಪನ ಪಹಾನನ್ತಿ? ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಅಯಮತ್ಥೋ ತೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಚನೇನ। ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇನ ತೇನ ತೇನ ಸಮುದಯೇನ ಸಹ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮುದಯಸಭಾಗತ್ತಾ ಚ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುದಯಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತಾನಂ ವಿರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಯನಂ ಅಪಯಾಪನಂ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ವಿನಾಸನಯನಂ ವಾ ವಿನಯೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಜಿಮ್ಹಪ್ಪವತ್ತಿಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಜುಕನಯನಂ ವಿನಯನಂ। ಏಸೇಸೇತಿ ಏಸೋ ಸೋ ಏವ, ಅತ್ಥತೋ ಅನಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಜ್ಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥತೋ ತಂಸಭಾವೋವ। ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಅರಿಯಸಭಾವೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.
ಅದ್ವಯನ್ತಿ ದ್ವಯತಾರಹಿತಂ, ವಣ್ಣಮೇವ ‘‘ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚಿಂ ವಾ ‘‘ವಣ್ಣೋ ಏವಾ’’ತಿ ತೇಸಂ ಏಕತ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಯ ಯಥಾತಕ್ಕಿತಂ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ, ಯಥಾದಿಟ್ಠಂ ವಾ ರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಏಕತ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ರೂಪೇ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಚ್ಚಿಯಂ ವಣ್ಣಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ। ಉಪಮಾಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞತ್ತಾದಿಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ, ನ ವಣ್ಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ವಿಯ ವಾ ವಣ್ಣಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ।
Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.
೧೦೦೮. ಸರೀರನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾತಿ ಸರೀರಪಾರಿಪೂರಿಯಾ। ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತೀತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಭಾವೋತಿ ಜಾತಿಆದಿಸಭಾವಮೇವ ಆಹ, ಜಾತಿಆದೀನಂ ವಾ ಜರಾಮರಣಾದಿಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಂ। ಸಾ ಪನ ಜಾತಿಆದಿವಿನಿಮುತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂಯೇವಾಧಿವಚನಂ ಹೋತಿ ‘‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ’’ತಿ।
1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.
೧೦೦೯. ಇಧ ಅನಾಗತಕಿಲೇಸಾ ‘‘ತದೇಕಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಪಾಳಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನಾತಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ತೇಹಿ ಸಂಯೋಜನಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತಥಾ ತೇ ಸಂಯೋಜನಕಿಲೇಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಾ। ಸಂಯೋಜನರಹಿತೇಹಿ ಚ ಪನ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಕಿಲೇಸೇಹೇವ ಯೋಜನಾ ಕತಾ।
1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.
೧೦೧೧. ಸಂಯೋಜನಾದೀನಂ ವಿಯಾತಿ ಸಂಯೋಜನತದೇಕಟ್ಠಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ವಿಯ। ತೇಹೀತಿ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಮಗ್ಗೇಹಿ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ, ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ ಅನುಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.
೧೦೧೩. ಹೇತೂ ಚೇವಾತಿ ‘‘ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಸಪದೇ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮಾಸಪದತ್ಥಂ ವದತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮನಯೇನ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾ’’ತಿ ಇಮೇಯೇವ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇತಿ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಇಮೇ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾಯೇವಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಸಂ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಭಾವೋ ಅನಿಯತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಮೋಹಸ್ಸ ಅಹೇತುಕತ್ತಾತಿ ಪುರಿಮನಯೋ ವಿವರಣೀಯತ್ಥವಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮನಯೇನ ಧಮ್ಮತೋ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕೇ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅತ್ಥತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋ।
1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.
೧೦೨೯. ಮಹಗ್ಗತಾ ವಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಯೋ। ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಾ ಮಹಗ್ಗತಾ ಚೇತೋಪರಿಯಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನಾಗತಂಸಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ।
1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.
೧೦೩೫. ಅನನ್ತರೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ, ಅನನ್ತರಫಲಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ, ಅನನ್ತರಫಲಕರಣಸೀಲಾನಿ ವಾ ಆನನ್ತರಿಕಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನಿವಾರಣೀಯಫಲತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಯರಹಿತಾನೀತಿ ‘‘ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಫಲದಾಯಕಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನನ್ತರಾಯಾನಿ ವಾ ಆನನ್ತರಿಕಾನೀತಿ ನಿರುತ್ತಿವಸೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಆಯೂಹಿತೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಚ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ, ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಚ ಸಮಾನಫಲತ್ತಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನತೋ ಚ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮) ಏವಮಾದಿಕೋ ಅಹೇತುಕವಾದೋ। ‘‘ಕರೋತೋ ಖೋ ಕಾರಯತೋ ಛಿನ್ದತೋ ಛೇದಾಪಯತೋ…ಪೇ॰… ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬) ಏವಮಾದಿಕೋ ಅಕಿರಿಯವಾದೋ। ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೯೪; ೩.೯೧) ಏವಮಾದಿಕೋ ನತ್ಥಿಕವಾದೋ। ಏತೇಸು ಪುರಿಮವಾದೋ ಬನ್ಧಮೋಕ್ಖಾನಂ ಹೇತುಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ, ದುತಿಯೋ ಕಮ್ಮಂ, ತತಿಯೋ ವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ತಞ್ಹೀತಿ ಅಹೇತುಕಾದಿನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ, ನ ಪನ ನಿಯತಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ।
1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.
೧೦೩೯. ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಂ ಠಪನಂ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಭಾವರಹಿತೇ ಮಗ್ಗಹೇತುಕೇ ದಸ್ಸೇತುಂ, ತೇನ ಮಗ್ಗಹೇತುಕೇ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಏಕೇಕಂ ಅಙ್ಗಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಮಗ್ಗಹೇತುಕಭಾವೇಪಿ ‘ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ತತಿಯನಯೇ ವಿಯ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಗ್ಗಙ್ಗಾಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಅಯಂ ನಯೋತಿ। ಸೇಸಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಂ ಪುಬ್ಬೇ ಠಪಿತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಪುರಿಮನಯೇಪಿ ಮಗ್ಗಹೇತುಕತಾ ಸಿದ್ಧಾತಿ।
1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.
ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದುತಿಯನಯೇಪಿ ಠಪಿತಾಯ ತತಿಯನಯೇ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಕಥಂ ದಸ್ಸಿತೋ, ನನು ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ‘‘ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೩೯) ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ಅಮೋಹೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಕೇ ಮಗ್ಗಹೇತೂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೩೯) ವಿಸುಂ ಮಗ್ಗಹೇತುಕಾನಂ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಮಗ್ಗಹೇತೂಸು ಅಮೋಹೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೩೯) ವುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಗ್ಗಹೇತುಕತಾ ನ ದಸ್ಸಿತಾ ಸಿಯಾ? ನೋ ನ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ತದೇಕಟ್ಠೋ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೧೭) ವಿಸುಂ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತೂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೧೭) ಲೋಭದೋಸಮೋಹಾ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಹಜೇಕಟ್ಠಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಭೂತಾ ಚ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಅಲೋಭಾದಯೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿ ನಿಗಮಿತಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಭಾವತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಚನೇನ ‘‘ಮಗ್ಗಹೇತುಕಾ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಅಮೋಹೋತಿ ವುತ್ತಾಯ ಮಗ್ಗಹೇತುಕಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಸಚೇ ಪನ ಯೋ ದುತಿಯನಯೇ ಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಹೇತು ಚಾತಿ ವುತ್ತೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸಾಧಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಮಗ್ಗಹೇತುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಗ್ಗಹೇತುಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೋ ತತಿಯನಯೋ ಸಿಯಾ। ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿಆದಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞೇನ ಸಾಧಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಯೇಸಂ ಮಗ್ಗಹೇತುಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ‘‘ಮಗ್ಗಹೇತೂ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಮಗ್ಗಹೇತುಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೋ ತತಿಯನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘‘ಅಮೋಹೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಸೋ ಮಗ್ಗಹೇತು ನ ಹೋತೀತಿ। ಇಮೇ ಪನ ತಯೋಪಿ ನಯಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಸೇನ ನಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥತೋ ನಿಕ್ಖೇಪಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಸರೂಪೇನ ವಚನಂ ಧಮ್ಮತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥತೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಯೋಜನಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ತತ್ಥ ದುತಿಯತತಿಯನಯಾ ಸರೂಪತೋ ಹೇತುಹೇತುಮನ್ತುದಸ್ಸನವಸೇನ ಧಮ್ಮತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಪಠಮನಯೋ ತಥಾಅದಸ್ಸನತೋ ಅತ್ಥೇನ ಚ ಮಗ್ಗಙ್ಗತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಹೇತುಹೇತುಮನ್ತುಭಾವಾವಗಮನತೋ ಅತ್ಥತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ।
Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.
೧೦೪೦. ಯಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥಾಪೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇ, ಏತ್ಥ ವಾ ಪಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಾದೀನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ಅವಚನೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪಾಳಿಯಂ। ಅಯಮೇವತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಫಲಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪಧಾನೇನ ಅಧಿಪತಿನಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ನಿದಸ್ಸಿತೋ, ತಯಿದಂ ನಯದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಏವಂಪಕಾರೋ ಸಹಜಾತೋ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿ ನಿದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವೀರಿಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ।
1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.
೧೦೪೧. ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೋ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅನೇಕಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ, ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇಪಿ ವಾ ಲದ್ಧೋಕಾಸಂ ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತದಪಿ ಲದ್ಧೋಕಾಸಮೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ನತ್ಥಿ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉಪ್ಪಾದೀಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಅರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಅರೂಪಭವಙ್ಗಂ ಆಹ। ತತ್ಥ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾದಿಮಯೋ ಅತ್ತಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ವೋಹಾರೋ ಪವತ್ತೋತಿ।
1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.
ಯದಿ ಪನ ಆಯೂ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ, ಅಲದ್ಧೋಕಾಸಞ್ಚ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬವಿಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ ನಿರತ್ಥಕತ್ತಾ , ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾಯೇವ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಫಲದಾನೇ। ಅಥ ವಾ ಅಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ವಿಪಾಕದಾನೇ ಪಚ್ಚಯನ್ತರರಹಿತಸ್ಸಪಿ ವಿಪಾಕದಾನಂ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಖೇಪಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪಚಯಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ಭಾವಿತೇಪಿ ಮಗ್ಗೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರರಹಿತಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನತೋ ಸಮತ್ಥತಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬದಾ ವಾ ವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಭವಿತಬ್ಬತ್ತಾ ವಿಪಾಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ತಂ ಪನಾತಿ ಆಯೂಹಿತಂ ಕಮ್ಮಂ। ಇದಂ ಪನ ಧುವವಿಪಾಕಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇನ ಅಧುವವಿಪಾಕಸ್ಸಪಿ ಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಾದೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ಬಲವವಿರಹೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಭಾವನಾವಿರಹೇ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನಸಭಾವತೋ ಧುವಂ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಧುವವಿಪಾಕಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಆಯೂಹಿತಕಮ್ಮೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಯಂ ಆಯೂಹಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಆಯೂಹಿತ-ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಾ।
Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.
೧೦೫೦. ಉಪಾದಿನ್ನಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಉಪೇತೇನ ಆದಿನ್ನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಉಪಸದ್ದೋ ಪನ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಉಪಾದಾನೇಹಿ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಅನಭಿನಿವೇಸೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯಿಂ, ಮಮ ಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿಕೇನ ಗಹಣೇನ ಆದಿನ್ನಾ ಇಚ್ಚೇವ ಉಪಾದಿನ್ನಾ। ಉಪಾದಿನ್ನ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಅಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾಯೇವ ವುತ್ತಾ, ಇತರೇಹಿ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.
ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಂ • Tikanikkhepaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾ • Tikanikkhepakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
