Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
੩. ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡਂ
3. Nikkhepakaṇḍaṃ
ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
੯੮੫. ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਰੂਪਾਸਙ੍ਖਤવਸੇਨ ਚ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਫਸ੍ਸਾਦਿਚਕ੍ਖਾਦਿਪਦਭਾਜਨਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਅਸਙ੍ਖਤਸ੍ਸ ਭੇਦਾਭਾવਤੋ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੂਤ੍વੇવ ਪਦਭਾਜਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯੇવਾਪਨਕਾਨਂ ਪਨ ਸੁਖੁਮੁਪਾਦਾਯਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਕਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਲਕ੍ਖਣਰੂਪੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਭਾવਰਹਿਤਸ੍ਸ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰੇਨ ਇਧ ਨਿਦ੍ਦੇਸਾਨਰਹਤ੍ਤਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਚਰਿਯਮੁਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਅਪਨੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વਾ। ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਨਿਦਾਨੇ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ।
985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.
ਮੂਲવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਪਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਪਭવੋ, ਸੋ ਏવ ‘‘ਜਨਕੋ’’ਤਿ વਿਸੇਸਿਤੋ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ વਾ ਏਤਾਨਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਨਿ। ਅਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਂ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮવਸੇਨਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਅਲੋਭਾਦੀਨਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਮਾਨਸ੍ਸ ਮੂਲਟ੍ਠਸ੍ਸ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਤ੍ਥવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਭਾવੋ, ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਧਮ੍ਮਕਿਚ੍ਚਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘ਅਲੋਭੋ ਨਿਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਯਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪) ਤਾਨਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿਪਿ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਤੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਕੁਸਲਮੂਲਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਚੇਤਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇ ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਮੂਲੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਕੁਸਲੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਭਾવਤੋ , ਕਮ੍ਮੇਹਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਮੂਲੇਹਿ ਚ ਕੁਸਲਾਨਂ ਅਨવਜ੍ਜਤਾਯ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗਕਤਂ ਅਨવਜ੍ਜਸਭਾવਂ, ਕਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਖવਿਪਾਕਤਂ। ਮੂਲੇਹਿ વਾ ਨਿਦਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਤਂ, ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਭਾવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਤਂ, ਕਮ੍ਮੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਤਂ।
Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.
੯੮੬. ਤਂ …ਪੇ॰… ਉਦ੍ਧਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਮੋਹੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤੇਨ ਪਨ વਿਨਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਗਹਿਤੇਸੁ ਮੋਹੋ ਗਹਿਤੋ ਏવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਭਾવਾ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਿਤਂ ਏਕਟ੍ਠਂ, ਸਹਜਭਾવੇਨ ਏਕਟ੍ਠਂ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਂ। ਪਹਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਹਾਨਂ, ਪਹਾਨਭਾવੇਨ ਏਕਟ੍ਠਂ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ। ਯੇਨ ਹਿ ਯਂ ਸਹ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਨ ਤਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਠਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਚ ਇਤਰਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਯ ਚ વਸੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾવਿਰਹਿਤਤੋ।
986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.
੯੮੭. ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਅਨਤ੍ਤਤਾ। ਨਾਮਕਸਿਣਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ। ਪਰਮਤ੍ਥੇ ਅਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ વੋਹਰਿਯਮਾਨਾ વਿਹਾਰਮਞ੍ਚਾਦਿਕਾ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਏਤਾਨਿ ਚ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦ੍વੀਸੁ ਕਣ੍ਡੇਸੁ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વਿਯ ਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਚ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਨ ਹਿ ਕੋਚਿ ਸਭਾવੋ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਾਸਙ੍ਗਹਿਤੋਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.
੯੮੮. ਸੁਖਭੂਮੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਯੋਪਿ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਸੁਖਸਹਗਤਾ ਹਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੂਮਿ ਸੁਖਭੂਮਿ। ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੂਮੀਤਿ ਚ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਾ ਏવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਖਭੂਮਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ વਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੂਮਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਕਾਮਾવਚਰਾਦੀਸੁ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ ‘‘ਚਤੂਸੁ ਭੂਮੀਸੁ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੩੮੪) ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਚਾਤਿ ‘‘વਿਸਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਕਾਤਿ વਿਪਾਕਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤ੍ਥવਿਭਾવਨੇਨ ਪਾਲ਼ਿਤੋ। ‘‘વਿਪਕ੍ਕਭਾવਮਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਾਸਿਤਤ੍ਥવਿਭਾવਨੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ। ਨਾਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਦੀਹਿ ਤਿਕਦੁਕਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਦਸ੍ਸਨੇਨ વਾ ਪਾਲ਼ਿਤੋ, ਤਦਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਪਨੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ।
988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.
੯੯੧. ਸਾਲਿਫਲਨ੍ਤਿ ਸਾਲਿਪਾਕਮਾਹ।
991. Sāliphalanti sālipākamāha.
੯੯੪. ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਾਤੁਲਤ੍ਥੇਰੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸਪਿ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਏવ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਖਨ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਗ੍ਗਹਿਤਾਨੀ’’ਤਿ।
994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.
੯੯੮. ਯਥਾ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ ਅਨੁਪਾਦਾਨਿਯਾ, ਏવਂ ਸਂਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ ਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਸਂ…ਪੇ॰… ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ ਆਹ।
998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.
੧੦੦੬. ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਗਹਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਯੇਸੁ ਪਨ વਿਪਲ੍ਲਤ੍ਥਗਾਹੋ, ਤੇ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਰਿਯਾਸਾਕਾਰਗਹਣਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋવ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਸਙ੍ਖਾਤੋ ਕਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਆਕਾਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਸਭਾવਸ੍ਸੇવ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਕਾਯੋਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਪਨ ਨ ਕਦਾਚਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਕਾਰੇਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਇਦਂ વਿਸੇਸਨਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ। ਸਕ੍ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਤੀ વਾ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਗਹਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਯ ਸਯਮੇવ ਸਤੀ, ਨ ਤਾਯ ਗਹਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਪੁਰਿਮੋ ਏવ ਪਨ ਪਧਾਨੋ। ਦੁਤਿਯੇ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਤ੍ਥੁ ਅવਿਸੇਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਯੋਤਿ ਹਿ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਪਨਯਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਸੁ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਨ વਤ੍ਤਤਿ। ਕਾਯਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਆਦੀਸੁ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਸੁ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦੋਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕ੍ਖਨ੍ਧવਾਚਕੋਤਿ। ਸੀਲੇਨਾਤਿ ਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਸੀਲੇਨ। ਗਹਿਤਸਮਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਪਰਾਮਾਸੋવ। ਸੋ ਹਿ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਰਸੀਲવਤਾਦੀਨੀਤਿ ‘‘ਸਮਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਤਾਯ ਸੀਲਂ, ਭਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸਤਤਂ ਚਰਿਤਬ੍ਬਤਾਯ વਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.
੧੦੦੭. ਇਧੇવ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾਯੇવ ਇਨ੍ਦਸਾਲਗੁਹਾਯਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ। વਾਚੁਗ੍ਗਤਕਰਣਂ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਅਤ੍ਥਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੁਸਲੇਹਿ ਸਹ ਚੋਦਨਾਪਰਿਹਰਣવਸੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਬਹੂਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅવਿਹਤਤ੍ਤਾ ਤਾ ਜਨੇਨ੍ਤਿ, ਤਾਹਿ ਜਨਿਤਾਤਿ વਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਅવਿਘਾਤਮੇવ વਾ ਜਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਦਤਿ। ਪੁਥੁ ਸਤ੍ਥਾਰਾਨਂ ਮੁਖੁਲ੍ਲੋਕਿਕਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਥੂ ਜਨਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਤਿ વਚਨਤ੍ਥੋ। ਪੁਥੁ…ਪੇ॰… ਅવੁਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਜਨੇਤਬ੍ਬਾ, ਜਾਯਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਜਨਾ, ਗਤਿਯੋ। ਪੁਥੂ ਜਨਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਇਤੋ ਪਰੇ ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਜਨਾ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ। ਤੇ ਏਤੇਸਂ ਪੁਥੂ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਏવ વਾ ਜਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਰਾਗਗ੍ਗਿਆਦਯੋ ਸਨ੍ਤਾਪਾ। ਤੇ ਏવ ਸਬ੍ਬੇਪਿ વਾ ਕਿਲੇਸਾ ਪਰਿਲ਼ਾਹਾ। ਪੁਥੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਜਾਯਤੀਤਿ ਜਨੋ, ‘‘ਰਾਗੋ ਗੇਧੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੋ। ਪੁਥੁ ਜਨੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਪੁਥੂਸੁ વਾ ਜਨਾ ਜਾਤਾ ਰਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ ਰਾਗਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਏવ ਜਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧਾ ਉਪਦ੍ਦੁਤਾ વਾ। ਅਸ੍ਸੁਤવਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਨ੍ਧਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ।
1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.
ਅਨਯੇਤਿ ਅવਡ੍ਢਿਯਂ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੇਨ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਨੇਕੇਸੁ ਚ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਕਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਪਾਕਟਞ੍ਚ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਉਪਕਾਰਂ ਸਤਿਜਨਨਆਮਿਸਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਤਥੇવ ਦੁਕ੍ਖਿਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਨ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੇਸੁਪਿ ਕਤਂ ਉਪਕਾਰਂ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਾਕਟਞ੍ਚ ਕਰੋਤਿ, ਸੀਹੋ વਿਯ ਚ ਜવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਮੇવ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਰਿਯਭਾવੋਤਿ ਯੇਹਿ ਯੋਗਤੋ ਅਰਿਯਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਰਿਯਕਰਧਮ੍ਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਾਦਯੋ, વਿਪਸ੍ਸਿਯਮਾਨਾ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਯੋ।
Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.
ਸੋਤਾਨੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸਦੁਚ੍ਚਰਿਤਅવਿਜ੍ਜਾਸੋਤਾਨਿ। ‘‘ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰੋ ਪਿਦਹਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿવਾਸਨਾ, ਸਾ ਚ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਾ। ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏਕੇ, ਅਦੋਸੋ ਏવ વਾ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਕਾਯવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਮਾਦਸ੍ਸ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕ੍ਖਨ੍ਤਿਅਞ੍ਞਾਣਕੋਸਜ੍ਜਾਨਞ੍ਚ। ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਅવਿવਟ੍ਟਨਂ, ਸਾਲਯਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਪਟਿਲੋਮਭਾવੋ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਗਾਹੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹੋ વਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਪਟਿਲੋਮਭਾવੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਰਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕੋ ਮੋਹੋ વਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਯਾਦਿਸਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਮੁਞ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਕਿਲੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨਂ વਾ ਪਹਾਨਂ।
Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.
ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਯਂ ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇਨ ਪਨ ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ? ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਹੇવਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਤੇਸਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿવਚਨੇਨ। ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬੇਨ ਤੇਨ ਤੇਨ ਸਮੁਦਯੇਨ ਸਹ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਮੁਦਯਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਚ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ ਚ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਦਯਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਕਾ’’ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વਿਰੂਪਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਯਨਂ ਅਪਯਾਪਨਂ, ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਂ વਿਨਾਸਨਯਨਂ વਾ વਿਨਯੋ, ਤੇਸਂ વਾ ਜਿਮ੍ਹਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਜੁਕਨਯਨਂ વਿਨਯਨਂ। ਏਸੇਸੇਤਿ ਏਸੋ ਸੋ ਏવ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਜ੍ਜਾਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਂਸਭਾવੋવ। ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ ਅਰਿਯਸਭਾવੋ, ਅਰਿਯੋ ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.
ਅਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ਦ੍વਯਤਾਰਹਿਤਂ, વਣ੍ਣਮੇવ ‘‘ਅਚ੍ਚੀ’’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਚ੍ਚਿਂ વਾ ‘‘વਣ੍ਣੋ ਏવਾ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਏਕਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વਿਯ ਯਥਾਤਕ੍ਕਿਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ, ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਂ વਾ ਰੂਪਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਏਕਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇਪਿ ਰੂਪੇ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਚ੍ਚਿਯਂ વਣ੍ਣਗ੍ਗਹਣਂ વਿਯ। ਉਪਮਾਯੋ ਚ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤਾਦਿਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ વਣ੍ਣਾਦੀਨਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਯ વਾ વਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ।
Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.
੧੦੦੮. ਸਰੀਰਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਸਰੀਰਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ। ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋ ਕਿਚ੍ਛਤੀਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਭਾવੋਤਿ ਜਾਤਿਆਦਿਸਭਾવਮੇવ ਆਹ, ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ વਾ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਉਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਂ। ਸਾ ਪਨ ਜਾਤਿਆਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤੇਸਂਯੇવਾਧਿવਚਨਂ ਹੋਤਿ ‘‘ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ’’ਤਿ।
1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.
੧੦੦੯. ਇਧ ਅਨਾਗਤਕਿਲੇਸਾ ‘‘ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤੇਹਿ ਸਂਯੋਜਨਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਤੇ ਸਂਯੋਜਨਕਿਲੇਸਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વਾ। ਸਂਯੋਜਨਰਹਿਤੇਹਿ ਚ ਪਨ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਕਿਲੇਸੇਹੇવ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾ।
1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.
੧੦੧੧. ਸਂਯੋਜਨਾਦੀਨਂ વਿਯਾਤਿ ਸਂਯੋਜਨਤਦੇਕਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ વਿਯ। ਤੇਹੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਮਗ੍ਗੇਹਿ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ, ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ વਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਸਲਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਹਾਨਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.
੧੦੧੩. ਹੇਤੂ ਚੇવਾਤਿ ‘‘ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਸਪਦੇ ਏਕਦੇਸੇਨ ਸਮਾਸਪਦਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਇਮੇਯੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾ, ਨ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਤਿ ਅਯਂ ਨਿਯਮੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ ਇਮੇ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾਯੇવਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇਸਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਭਾવੋ ਅਨਿਯਤੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਮੋਹਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੋ વਿવਰਣੀਯਤ੍ਥવਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨ ਧਮ੍ਮਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਦੁਤਿਯਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ।
1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.
੧੦੨੯. ਮਹਗ੍ਗਤਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਦਯੋ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਾ ਮਹਗ੍ਗਤਾ ਚੇਤੋਪਰਿਯਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨਾਗਤਂਸਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ।
1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.
੧੦੩੫. ਅਨਨ੍ਤਰੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਫਲਪ੍ਪਯੋਜਨਾਨਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਫਲਕਰਣਸੀਲਾਨਿ વਾ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅਨਿવਾਰਣੀਯਫਲਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਰਹਿਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ ਫਲਦਾਯਕਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨਨ੍ਤਰਾਯਾਨਿ વਾ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਾਨੀਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨੇਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਆਯੂਹਿਤੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨ ਚ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਟਿਬਾਹਕਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਿ ਅਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ, ਅਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਚ ਸਮਾਨਫਲਤ੍ਤਾ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਤੋ ਚ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਤੁ ਨਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੮) ਏવਮਾਦਿਕੋ ਅਹੇਤੁਕવਾਦੋ। ‘‘ਕਰੋਤੋ ਖੋ ਕਾਰਯਤੋ ਛਿਨ੍ਦਤੋ ਛੇਦਾਪਯਤੋ…ਪੇ॰… ਕਰੋਤੋ ਨ ਕਰੀਯਤਿ ਪਾਪ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬) ਏવਮਾਦਿਕੋ ਅਕਿਰਿਯવਾਦੋ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੪; ੩.੯੧) ਏવਮਾਦਿਕੋ ਨਤ੍ਥਿਕવਾਦੋ। ਏਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮવਾਦੋ ਬਨ੍ਧਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਹੇਤੁਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤਿ, ਦੁਤਿਯੋ ਕਮ੍ਮਂ, ਤਤਿਯੋ વਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ। ਤਞ੍ਹੀਤਿ ਅਹੇਤੁਕਾਦਿਨਿਯਤਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਨ ਪਨ ਨਿਯਤਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ।
1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.
੧੦੩੯. ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਠਪਨਂ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਭਾવਰਹਿਤੇ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ਤੇਨ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕੇ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਏਕੇਕਂ ਅਙ੍ਗਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਂਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਭਾવੇਪਿ ‘ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ’ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਯੁਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਤਤਿਯਨਯੇ વਿਯ ਇਧਾਪਿ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਅਯਂ ਨਯੋਤਿ। ਸੇਸਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਠਪਿਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਪਿ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾਤਿ।
1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.
ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਦੁਤਿਯਨਯੇਪਿ ਠਪਿਤਾਯ ਤਤਿਯਨਯੇ ਸਹੇਤੁਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਕਥਂ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨਨੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ‘‘ਅਲੋਭੋ ਅਦੋਸੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੩੯) ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਅਲੋਭੋ ਅਦੋਸੋ ਅਮੋਹੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿ વਿਸੁਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਕੇ ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੩੯) વਿਸੁਂ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਗ੍ਗਹੇਤੂਸੁ ਅਮੋਹੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੩੯) વੁਤ੍ਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਤਾ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਸਿਯਾ? ਨੋ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਦੇਕਟ੍ਠੋ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੂ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੧੭) વਿਸੁਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੧੭) ਲੋਭਦੋਸਮੋਹਾ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਹਜੇਕਟ੍ਠਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਭੂਤਾ ਚ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਅਲੋਭਾਦਯੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿ ਨਿਗਮਿਤਾਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧવਚਨੇਨ ‘‘ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਾਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾਪਿ ਅਮੋਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਚੇ ਪਨ ਯੋ ਦੁਤਿਯਨਯੇ ਮਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਹੇਤੁ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸੇવ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਸਾਧਾਰਣੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਤਤਿਯਨਯੋ ਸਿਯਾ। ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਲੋਭੋ ਅਦੋਸੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿਆਦਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸਾਧਾਰਣੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਯੇਸਂ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਭਾવੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ‘‘ਮਗ੍ਗਹੇਤੂ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਤਤਿਯਨਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਮੋਹੋ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਮਗ੍ਗਹੇਤੁ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਇਮੇ ਪਨ ਤਯੋਪਿ ਨਯਾ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸવਸੇਨ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਥ વਾ ਸਰੂਪੇਨ વਚਨਂ ਧਮ੍ਮਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਤ੍ਥੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਯੋਜਨਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਨਯਾ ਸਰੂਪਤੋ ਹੇਤੁਹੇਤੁਮਨ੍ਤੁਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਪਠਮਨਯੋ ਤਥਾਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਤ੍ਥੇਨ ਚ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਹੇਤੁਹੇਤੁਮਨ੍ਤੁਭਾવਾવਗਮਨਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ।
Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.
੧੦੪੦. ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮੇ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਭਾવੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਤੇਨ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨੇ, ਏਤ੍ਥ વਾ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਮਗ੍ਗਾਦੀਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸ ਅવਚਨੇਨੇવ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਪਾਲ਼ਿਯਂ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਗ੍ਗਫਲਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਧਾਨੇਨ ਅਧਿਪਤਿਨਾ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਯਿਦਂ ਨਯਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਏવਂਪਕਾਰੋ ਸਹਜਾਤੋ ਮਗ੍ਗਾਧਿਪਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ।
1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.
੧੦੪੧. ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ। ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਨੇਕਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਾਤਿਕ੍ਕਮੇਪਿ વਾ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਂ ਯਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਪਿ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਪ੍ਪਾਦੀਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ વਚਨੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਜਾਤੋ’’ਤਿ। ਅਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਅਰੂਪਭવਙ੍ਗਂ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਞ੍ਞਾਦਿਮਯੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੋਹਾਰੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ।
1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.
ਯਦਿ ਪਨ ਆਯੂ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ વਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਅਲਦ੍ਧੋਕਾਸਞ੍ਚ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਞ੍ਚ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬવਿਪਾਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ ਨਿਰਤ੍ਥਕਤ੍ਤਾ , ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਯੇવ ਓਕਾਸੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਫਲਦਾਨੇ। ਅਥ વਾ ਅਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ વਿਪਾਕਦਾਨੇ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਰਹਿਤਸ੍ਸਪਿ વਿਪਾਕਦਾਨਂ ਆਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਦਿਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਖੇਪਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਪਚਯਗਾਮਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ। ਭਾવਿਤੇਪਿ ਮਗ੍ਗੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਰਹਿਤਸ੍ਸ ਚ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਚ੍ਚਨਤੋ ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਨ ਸਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਦਾ વਾ વਿਪਾਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਭવਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਓਕਾਸੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਪਨਾਤਿ ਆਯੂਹਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਧੁવવਿਪਾਕਸ੍ਸ વਿਪਾਕੇਨ ਅਧੁવવਿਪਾਕਸ੍ਸਪਿ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਬਲવવਿਰਹੇ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਭਾવਨਾવਿਰਹੇ ਚ ਅਪ੍ਪਹੀਨਸਭਾવਤੋ ਧੁવਂ વਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਧੁવવਿਪਾਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਆਯੂਹਿਤਕਮ੍ਮੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਯਂ ਆਯੂਹਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਆਯੂਹਿਤ-ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਾ।
Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.
੧੦੫੦. ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਉਪੇਤੇਨ ਆਦਿਨ੍ਨਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ, ਉਪਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਉਪਸਗ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ, ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਅਨਭਿਨਿવੇਸੇਨ ‘‘ਅਹਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਯਿਂ, ਮਮ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਕੇਨ ਗਹਣੇਨ ਆਦਿਨ੍ਨਾ ਇਚ੍ਚੇવ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਅਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾਯੇવ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਤਰੇਹਿ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾ ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.
ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਂ • Tikanikkhepaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾ • Tikanikkhepakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਤਿਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā