Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
൩. നിക്ഖേപകണ്ഡം
3. Nikkhepakaṇḍaṃ
തികനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
൯൮൫. സബ്ബേസന്തി ചിത്തുപ്പാദവസേന രൂപാസങ്ഖതവസേന ച ഭിന്നാനം സബ്ബേസം ഫസ്സാദിചക്ഖാദിപദഭാജനനയേന വിത്ഥാരിതോ. തത്ഥ പന അസങ്ഖതസ്സ ഭേദാഭാവതോ അസങ്ഖതാ ധാതൂത്വേവ പദഭാജനം ദട്ഠബ്ബം. യേവാപനകാനം പന സുഖുമുപാദായരൂപസ്സ ച ഇന്ദ്രിയവികാരപരിച്ഛേദലക്ഖണരൂപുപത്ഥമ്ഭകഭാവരഹിതസ്സ ഹദയവത്ഥുസ്സ പദുദ്ധാരേന ഇധ നിദ്ദേസാനരഹത്താ നിദ്ദേസോ ന കതോതി ദട്ഠബ്ബോ. ന ഹി തഥാഗതസ്സ ധമ്മേസു ആചരിയമുട്ഠി അത്ഥീതി. നിക്ഖിപിത്വാതി വിത്ഥാരദേസനം ഠപേത്വാ, അപനേത്വാതി അത്ഥോ, വിത്ഥാരദേസനം അന്തോഗധം കത്വാതി വാ. ഗാഥാത്ഥോ നിദാനേ വുത്തോ ഏവ.
985. Sabbesanti cittuppādavasena rūpāsaṅkhatavasena ca bhinnānaṃ sabbesaṃ phassādicakkhādipadabhājananayena vitthārito. Tattha pana asaṅkhatassa bhedābhāvato asaṅkhatā dhātūtveva padabhājanaṃ daṭṭhabbaṃ. Yevāpanakānaṃ pana sukhumupādāyarūpassa ca indriyavikāraparicchedalakkhaṇarūpupatthambhakabhāvarahitassa hadayavatthussa paduddhārena idha niddesānarahattā niddeso na katoti daṭṭhabbo. Na hi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi atthīti. Nikkhipitvāti vitthāradesanaṃ ṭhapetvā, apanetvāti attho, vitthāradesanaṃ antogadhaṃ katvāti vā. Gāthāttho nidāne vutto eva.
മൂലവസേന പച്ചയഭാവോ ഹേതുപച്ചയത്ഥോ. പഭവതി ഏതസ്മാതി പഭവോ, സോ ഏവ ‘‘ജനകോ’’തി വിസേസിതോ. സമുട്ഠാതി ഏതേനാതി സമുട്ഠാനം, തസ്സ വിസേസനം നിബ്ബത്തകന്തി. സബ്ബാനി വാ ഏതാനി പരിയായവചനാനി. അത്ഥവസേനാതി കസ്മാ വുത്തം, നനു കുസലമൂലാനം ഹേതുഭാവതോ ധമ്മവസേനാതി യുത്തന്തി? സച്ചമേതം, അലോഭാദീനം പന തിണ്ണം സമാനസ്സ മൂലട്ഠസ്സ വസേന ദസ്സിതതം സന്ധായ ‘‘അത്ഥവസേനാ’’തി വുത്തം. ഇമിനാ ധമ്മോതി ഭാവോ, അത്ഥോതി ധമ്മകിച്ചം അധിപ്പേതന്തി വിഞ്ഞായതി. ‘‘അലോഭോ നിദാനം കമ്മാനം സമുദയായാ’’തിആദിവചനതോ (അ॰ നി॰ ൩.൩൪) താനി കുസലമൂലാനി സമുട്ഠാനം ഏതസ്സാതിപി തംസമുട്ഠാനം. തം പന തേഹി സമുട്ഠിതം ഹോതീതി ‘‘അലോഭാദീഹി സമുട്ഠിത’’ന്തി ആഹ. തേ കുസലമൂലതംസമ്പയുത്താ സമുട്ഠാനം ഏതസ്സാതിപി അത്ഥോ സമ്ഭവതി. ഏത്ഥ പന ചേതനം ഠപേത്വാ അഞ്ഞേ ‘‘തംസമ്പയുത്താ’’തി സമുട്ഠാനഭാവേ വത്തബ്ബാ. തത്ഥ മൂലേഹി അത്തനോ പച്ചയതോ കുസലേ പരിയാദിയതി, ഖന്ധേഹി സഭാവതോ , കമ്മേഹി അഞ്ഞസ്സ നിബ്ബത്തനകിച്ചതോ. മൂലേഹി ച കുസലാനം അനവജ്ജതായ ഹേതും ദസ്സേതി, ഖന്ധേഹി തംസമ്പയോഗകതം അനവജ്ജസഭാവം, കമ്മേഹി സുഖവിപാകതം. മൂലേഹി വാ നിദാനസമ്പത്തിയാ ആദികല്യാണതം, ഖന്ധേഹി സഭാവസമ്പത്തിയാ മജ്ഝേകല്യാണതം, കമ്മേഹി നിബ്ബത്തിസമ്പത്തിയാ പരിയോസാനകല്യാണതം.
Mūlavasena paccayabhāvo hetupaccayattho. Pabhavati etasmāti pabhavo, so eva ‘‘janako’’ti visesito. Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ, tassa visesanaṃ nibbattakanti. Sabbāni vā etāni pariyāyavacanāni. Atthavasenāti kasmā vuttaṃ, nanu kusalamūlānaṃ hetubhāvato dhammavasenāti yuttanti? Saccametaṃ, alobhādīnaṃ pana tiṇṇaṃ samānassa mūlaṭṭhassa vasena dassitataṃ sandhāya ‘‘atthavasenā’’ti vuttaṃ. Iminā dhammoti bhāvo, atthoti dhammakiccaṃ adhippetanti viññāyati. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) tāni kusalamūlāni samuṭṭhānaṃ etassātipi taṃsamuṭṭhānaṃ. Taṃ pana tehi samuṭṭhitaṃ hotīti ‘‘alobhādīhi samuṭṭhita’’nti āha. Te kusalamūlataṃsampayuttā samuṭṭhānaṃ etassātipi attho sambhavati. Ettha pana cetanaṃ ṭhapetvā aññe ‘‘taṃsampayuttā’’ti samuṭṭhānabhāve vattabbā. Tattha mūlehi attano paccayato kusale pariyādiyati, khandhehi sabhāvato , kammehi aññassa nibbattanakiccato. Mūlehi ca kusalānaṃ anavajjatāya hetuṃ dasseti, khandhehi taṃsampayogakataṃ anavajjasabhāvaṃ, kammehi sukhavipākataṃ. Mūlehi vā nidānasampattiyā ādikalyāṇataṃ, khandhehi sabhāvasampattiyā majjhekalyāṇataṃ, kammehi nibbattisampattiyā pariyosānakalyāṇataṃ.
൯൮൬. തം …പേ॰… ഉദ്ധം അകുസലം നാമ നത്ഥീതി കസ്മാ വുത്തം, നനു വിചികിച്ഛുദ്ധച്ചസഹഗതമോഹോ അത്ഥീതി? സച്ചമേതം, തേന പന വിനാ തംസമ്പയുത്തതാ നത്ഥീതി തംസമ്പയുത്തേസു ഗഹിതേസു മോഹോ ഗഹിതോ ഏവാതി കത്വാ ‘‘തതോ ഉദ്ധം നത്ഥീ’’തി വുത്തം അഞ്ഞത്ഥ അഭാവാ. ഏകസ്മിം ഠിതം ഏകട്ഠം, സഹജഭാവേന ഏകട്ഠം സഹജേകട്ഠം. പഹാതബ്ബന്തി പഹാനം, പഹാനഭാവേന ഏകട്ഠം പഹാനേകട്ഠം. യേന ഹി യം സഹ പഹാതബ്ബം, തേന തം ഏകസ്മിം പുഗ്ഗലേ ഠിതം ഹോതി, ഏകസ്മിം സമുച്ഛിന്നേ അസമുച്ഛിന്നേ ച ഇതരസ്സ സമുച്ഛിന്നതായ അസമുച്ഛിന്നതായ ച വസേന അഞ്ഞമഞ്ഞാവിരഹിതതോ.
986. Taṃ…pe… uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti kasmā vuttaṃ, nanu vicikicchuddhaccasahagatamoho atthīti? Saccametaṃ, tena pana vinā taṃsampayuttatā natthīti taṃsampayuttesu gahitesu moho gahito evāti katvā ‘‘tato uddhaṃ natthī’’ti vuttaṃ aññattha abhāvā. Ekasmiṃ ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, sahajabhāvena ekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhaṃ. Pahātabbanti pahānaṃ, pahānabhāvena ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ. Yena hi yaṃ saha pahātabbaṃ, tena taṃ ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ hoti, ekasmiṃ samucchinne asamucchinne ca itarassa samucchinnatāya asamucchinnatāya ca vasena aññamaññāvirahitato.
൯൮൭. തീണി ലക്ഖണാനീതി അനിച്ചദുക്ഖഅനത്തതാ. നാമകസിണസത്തപഞ്ഞത്തിയോ തിസ്സോ പഞ്ഞത്തിയോ. പരമത്ഥേ അമുഞ്ചിത്വാ വോഹരിയമാനാ വിഹാരമഞ്ചാദികാ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി സത്തപഞ്ഞത്തിഗ്ഗഹണേന ഗഹിതാതി വേദിതബ്ബാ, ഏതാനി ച ലക്ഖണാദീനി ഹേട്ഠാ ദ്വീസു കണ്ഡേസു വിഞ്ഞത്തിആദീനി വിയ ന വുത്താനി, ന ച സഭാവധമ്മാതി കത്വാ ന ലബ്ഭന്തീതി വുത്താനി. ന ഹി കോചി സഭാവോ കുസലത്തികാസങ്ഗഹിതോതി വത്തും യുത്തന്തി.
987. Tīṇi lakkhaṇānīti aniccadukkhaanattatā. Nāmakasiṇasattapaññattiyo tisso paññattiyo. Paramatthe amuñcitvā vohariyamānā vihāramañcādikā upādāpaññatti sattapaññattiggahaṇena gahitāti veditabbā, etāni ca lakkhaṇādīni heṭṭhā dvīsu kaṇḍesu viññattiādīni viya na vuttāni, na ca sabhāvadhammāti katvā na labbhantīti vuttāni. Na hi koci sabhāvo kusalattikāsaṅgahitoti vattuṃ yuttanti.
൯൮൮. സുഖഭൂമീതി കാമാവചരാദയോപി യുജ്ജന്തി. സുഖസഹഗതാ ഹി കാമാവചരാദിഭൂമി സുഖഭൂമി. കാമാവചരാദിഭൂമീതി ച കാമാവചരാദിതായ ധമ്മാ ഏവ വുച്ചന്തീതി കാമാവചരാദിചിത്തുപ്പാദേസൂതി അത്ഥതോ വിഞ്ഞായതി. ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘സുഖഭൂമിയ’’ന്തി വത്വാ തസ്സാ ഏവ വിഭാഗദസ്സനത്ഥം ‘‘കാമാവചരേ’’തിആദി വുത്തം. ഭൂമി-സദ്ദോ ച അഭിധമ്മേ കാമാവചരാദീസു നിരുള്ഹോതി ‘‘ചതൂസു ഭൂമീസു കുസല’’ന്തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൩൮൪) അഞ്ഞഭൂമിഗ്ഗഹണം ന ഹോതീതി. പാളിതോ ചാതി ‘‘വിസിട്ഠാനം പാകാതി വിപാകാ’’തിആദിവചനത്ഥവിഭാവനേന പാളിതോ. ‘‘വിപക്കഭാവമാപന്നാനം അരൂപധമ്മാനമേതം അധിവചന’’ന്തിആദിനാ ഭാസിതത്ഥവിഭാവനേന അത്ഥതോ ച. നാമപരിച്ഛേദാദീഹി തികദുകാനം വവത്ഥാനദസ്സനേന വാ പാളിതോ, തദത്ഥവിഞ്ഞാപനേന അത്ഥതോ.
988. Sukhabhūmīti kāmāvacarādayopi yujjanti. Sukhasahagatā hi kāmāvacarādibhūmi sukhabhūmi. Kāmāvacarādibhūmīti ca kāmāvacarāditāya dhammā eva vuccantīti kāmāvacarādicittuppādesūti atthato viññāyati. Evañca katvā ‘‘sukhabhūmiya’’nti vatvā tassā eva vibhāgadassanatthaṃ ‘‘kāmāvacare’’tiādi vuttaṃ. Bhūmi-saddo ca abhidhamme kāmāvacarādīsu niruḷhoti ‘‘catūsu bhūmīsu kusala’’ntiādīsu (dha. sa. 1384) aññabhūmiggahaṇaṃ na hotīti. Pāḷito cāti ‘‘visiṭṭhānaṃ pākāti vipākā’’tiādivacanatthavibhāvanena pāḷito. ‘‘Vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacana’’ntiādinā bhāsitatthavibhāvanena atthato ca. Nāmaparicchedādīhi tikadukānaṃ vavatthānadassanena vā pāḷito, tadatthaviññāpanena atthato.
൯൯൧. സാലിഫലന്തി സാലിപാകമാഹ.
991. Sāliphalanti sālipākamāha.
൯൯൪. അമ്ഹാകം മാതുലത്ഥേരോതി പുഗ്ഗലാരമ്മണസ്സപി ഉപാദാനസ്സ ഉപാദാനക്ഖന്ധാ ഏവ പച്ചയോ, ന ലോകുത്തരാ, കോ പന വാദോ ഖന്ധാരമ്മണസ്സ. തേനാഹ ‘‘അഗ്ഗഹിതാനീ’’തി.
994. Amhākaṃ mātulattheroti puggalārammaṇassapi upādānassa upādānakkhandhā eva paccayo, na lokuttarā, ko pana vādo khandhārammaṇassa. Tenāha ‘‘aggahitānī’’ti.
൯൯൮. യഥാ ഉപാദാനേഹി അഗ്ഗഹേതബ്ബാ അനുപാദാനിയാ, ഏവം സംകിലേസേഹി അഗ്ഗഹേതബ്ബാ അസംകിലേസികാതി കത്വാ ‘‘അസം…പേ॰… ഏസേവ നയോ’’തി ആഹ.
998. Yathā upādānehi aggahetabbā anupādāniyā, evaṃ saṃkilesehi aggahetabbā asaṃkilesikāti katvā ‘‘asaṃ…pe… eseva nayo’’ti āha.
൧൦൦൬. ദിട്ഠിയാ ഗഹിതോ അത്താ ന വിജ്ജതി. യേസു പന വിപല്ലത്ഥഗാഹോ, തേ ഉപാദാനക്ഖന്ധാവ വിജ്ജന്തി. തസ്മാ യസ്മിം അവിജ്ജമാനനിച്ചാദിവിപരിയാസാകാരഗഹണം അത്ഥി, സോവ ഉപാദാനക്ഖന്ധപഞ്ചകസങ്ഖാതോ കായോ. തത്ഥ നിച്ചാദിആകാരസ്സ അവിജ്ജമാനതാദസ്സനത്ഥം രുപ്പനാദിസഭാവസ്സേവ ച വിജ്ജമാനതാദസ്സനത്ഥം വിജ്ജമാനോ കായോതി വിസേസേത്വാ വുത്തോ, ലോകുത്തരാ പന ന കദാചി അവിജ്ജമാനാകാരേന ഗയ്ഹന്തീതി ന ഇദം വിസേസനം അരഹന്തി. സക്കായേ ദിട്ഠി, സതീ വാ കായേ ദിട്ഠി സക്കായദിട്ഠി. അത്തനാ ഗഹിതാകാരസ്സ അവിജ്ജമാനതായ സയമേവ സതീ, ന തായ ഗഹിതോ അത്താ അത്തനിയം വാതി അത്ഥോ. അയം പനത്ഥോ സമ്ഭവതീതി കത്വാ വുത്തോ, പുരിമോ ഏവ പന പധാനോ. ദുതിയേ ഹി ദിട്ഠിയാ വത്ഥു അവിസേസിതം ഹോതി. കായോതി ഹി ഖന്ധപഞ്ചകേ വുച്ചമാനേ ലോകുത്തരാപനയനം നത്ഥി. ന ഹി ലോകുത്തരേസു കായ-സദ്ദോ ന വത്തതി. കായപസ്സദ്ധിആദീസു ഹി ലോകുത്തരേസു കായ-സദ്ദോപി ലോകുത്തരക്ഖന്ധവാചകോതി. സീലേനാതി സുദ്ധിയാ അഹേതുഭൂതേന സീലേന. ഗഹിതസമാദാനന്തി ഉപ്പാദിതപരാമാസോവ. സോ ഹി സമാദിയന്തി ഏതേന കുക്കുരസീലവതാദീനീതി ‘‘സമാദാന’’ന്തി വുത്തോ. തത്ഥ അവീതിക്കമനീയതായ സീലം, ഭത്തിവസേന സതതം ചരിതബ്ബതായ വതം ദട്ഠബ്ബം.
1006. Diṭṭhiyā gahito attā na vijjati. Yesu pana vipallatthagāho, te upādānakkhandhāva vijjanti. Tasmā yasmiṃ avijjamānaniccādivipariyāsākāragahaṇaṃ atthi, sova upādānakkhandhapañcakasaṅkhāto kāyo. Tattha niccādiākārassa avijjamānatādassanatthaṃ ruppanādisabhāvasseva ca vijjamānatādassanatthaṃ vijjamāno kāyoti visesetvā vutto, lokuttarā pana na kadāci avijjamānākārena gayhantīti na idaṃ visesanaṃ arahanti. Sakkāye diṭṭhi, satī vā kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi. Attanā gahitākārassa avijjamānatāya sayameva satī, na tāya gahito attā attaniyaṃ vāti attho. Ayaṃ panattho sambhavatīti katvā vutto, purimo eva pana padhāno. Dutiye hi diṭṭhiyā vatthu avisesitaṃ hoti. Kāyoti hi khandhapañcake vuccamāne lokuttarāpanayanaṃ natthi. Na hi lokuttaresu kāya-saddo na vattati. Kāyapassaddhiādīsu hi lokuttaresu kāya-saddopi lokuttarakkhandhavācakoti. Sīlenāti suddhiyā ahetubhūtena sīlena. Gahitasamādānanti uppāditaparāmāsova. So hi samādiyanti etena kukkurasīlavatādīnīti ‘‘samādāna’’nti vutto. Tattha avītikkamanīyatāya sīlaṃ, bhattivasena satataṃ caritabbatāya vataṃ daṭṭhabbaṃ.
൧൦൦൭. ഇധേവ തിട്ഠമാനസ്സാതി ഇമിസ്സായേവ ഇന്ദസാലഗുഹായം തിട്ഠമാനസ്സ. വാചുഗ്ഗതകരണം ഉഗ്ഗഹോ. അത്ഥപരിപുച്ഛനം പരിപുച്ഛാ. കുസലേഹി സഹ ചോദനാപരിഹരണവസേന വിനിച്ഛയകരണം വിനിച്ഛയോ. ബഹൂനം നാനപ്പകാരാനം സക്കായദിട്ഠീനം അവിഹതത്താ താ ജനേന്തി, താഹി ജനിതാതി വാ പുഥുജ്ജനാ. അവിഘാതമേവ വാ ജന-സദ്ദോ വദതി. പുഥു സത്ഥാരാനം മുഖുല്ലോകികാതി ഏത്ഥ പുഥൂ ജനാ ഏതേസന്തി പുഥുജ്ജനാതി വചനത്ഥോ. പുഥു…പേ॰… അവുട്ഠിതാതി ഏത്ഥ ജനേതബ്ബാ, ജായന്തി വാ ഏത്ഥാതി ജനാ, ഗതിയോ. പുഥൂ ജനാ ഏതേസന്തി പുഥുജ്ജനാ. ഇതോ പരേ ജായന്തി ഏതേഹീതി ജനാ, അഭിസങ്ഖാരാദയോ. തേ ഏതേസം പുഥൂ വിജ്ജന്തീതി പുഥുജ്ജനാ. അഭിസങ്ഖരണാദിഅത്ഥോ ഏവ വാ ജന-സദ്ദോ ദട്ഠബ്ബോ. രാഗഗ്ഗിആദയോ സന്താപാ. തേ ഏവ സബ്ബേപി വാ കിലേസാ പരിളാഹാ. പുഥു പഞ്ചസു കാമഗുണേസൂതി ഏത്ഥ ജായതീതി ജനോ, ‘‘രാഗോ ഗേധോ’’തി ഏവമാദികോ. പുഥു ജനോ ഏതേസന്തി പുഥുജ്ജനാ. പുഥൂസു വാ ജനാ ജാതാ രത്താതി ഏവം രാഗാദിഅത്ഥോ ഏവ ജന-സദ്ദോ ദട്ഠബ്ബോ. പലിബുദ്ധാതി സമ്ബദ്ധാ ഉപദ്ദുതാ വാ. അസ്സുതവാതി ഏതേന അന്ധതാ വുത്താതി ‘‘അന്ധപുഥുജ്ജനോ വുത്തോ’’തി ആഹ.
1007. Idheva tiṭṭhamānassāti imissāyeva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi janitāti vā puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasukāmaguṇesūti ettha jāyatīti jano, ‘‘rāgo gedho’’ti evamādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambaddhā upaddutā vā. Assutavāti etena andhatā vuttāti ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti āha.
അനയേതി അവഡ്ഢിയം. സബ്ബത്ഥ നിരുത്തിലക്ഖണേന പദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. അനേകേസു ച കപ്പസതസഹസ്സേസു കതം ജാനന്തി, പാകടഞ്ച കരോന്തി ഉപകാരം സതിജനനആമിസപടിഗ്ഗഹണാദിനാ പച്ചേകസമ്ബുദ്ധാ, തഥേവ ദുക്ഖിതസ്സ സക്കച്ചം കാതബ്ബം കരോന്തി. സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പന അസങ്ഖ്യേയ്യഅപ്പമേയ്യേസുപി കതം ഉപകാരം മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയഞ്ച ജാനാതി, പാകടഞ്ച കരോതി, സീഹോ വിയ ച ജവം സബ്ബത്ഥ സക്കച്ചമേവ ധമ്മദേസനം കരോതി. അരിയഭാവോതി യേഹി യോഗതോ അരിയാ വുച്ചന്തി, തേ മഗ്ഗഫലധമ്മാ ദട്ഠബ്ബാ. അരിയകരധമ്മാ അനിച്ചദസ്സനാദയോ, വിപസ്സിയമാനാ വാ അനിച്ചാദയോ.
Anayeti avaḍḍhiyaṃ. Sabbattha niruttilakkhaṇena padasiddhi veditabbā. Anekesu ca kappasatasahassesu kataṃ jānanti, pākaṭañca karonti upakāraṃ satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā paccekasambuddhā, tatheva dukkhitassa sakkaccaṃ kātabbaṃ karonti. Sammāsambuddho pana asaṅkhyeyyaappameyyesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānāti, pākaṭañca karoti, sīho viya ca javaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karoti. Ariyabhāvoti yehi yogato ariyā vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā. Ariyakaradhammā aniccadassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo.
സോതാനീതി തണ്ഹാദിട്ഠികിലേസദുച്ചരിതഅവിജ്ജാസോതാനി. ‘‘സോതാനം സംവരം ബ്രൂമീ’’തി വത്വാ ‘‘പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി വചനേന സോതാനം സംവരോ പിദഹനം സമുച്ഛേദഞാണന്തി വിഞ്ഞായതി. ഖന്തീതി അധിവാസനാ, സാ ച തഥാപവത്താ ഖന്ധാ. പഞ്ഞാതി ഏകേ, അദോസോ ഏവ വാ. കായദുച്ചരിതാദീനന്തി ദുസ്സീല്യസങ്ഖാതാനം കായവചീദുച്ചരിതാനം മുട്ഠസ്സച്ചസങ്ഖാതസ്സ പമാദസ്സ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാനം പാപകാനം അക്ഖന്തിഅഞ്ഞാണകോസജ്ജാനഞ്ച. അനുപേക്ഖാ സങ്ഖാരേഹി അവിവട്ടനം, സാലയതാതി അത്ഥോ. ധമ്മട്ഠിതിയം പടിച്ചസമുപ്പാദേ പടിലോമഭാവോ സസ്സതുച്ഛേദഗാഹോ, തപ്പടിച്ഛാദകമോഹോ വാ. നിബ്ബാനേ പടിലോമഭാവോ സങ്ഖാരേസു രതി, നിബ്ബാനപടിച്ഛാദകോ മോഹോ വാ. സങ്ഖാരനിമിത്തഗ്ഗാഹോതി യാദിസസ്സ കിലേസസ്സ അപ്പഹീനത്താ വിപസ്സനാ സങ്ഖാരനിമിത്തം ന മുഞ്ചതി, സോ കിലേസോ ദട്ഠബ്ബോ. സങ്ഖാരനിമിത്തഗ്ഗഹണസ്സ അതിക്കമനം വാ പഹാനം.
Sotānīti taṇhādiṭṭhikilesaduccaritaavijjāsotāni. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanena sotānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti viññāyati. Khantīti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā. Paññāti eke, adoso eva vā. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādomanassānaṃ pāpakānaṃ akkhantiaññāṇakosajjānañca. Anupekkhā saṅkhārehi avivaṭṭanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde paṭilomabhāvo sassatucchedagāho, tappaṭicchādakamoho vā. Nibbāne paṭilomabhāvo saṅkhāresu rati, nibbānapaṭicchādako moho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnattā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso daṭṭhabbo. Saṅkhāranimittaggahaṇassa atikkamanaṃ vā pahānaṃ.
ചതുന്നം അരിയമഗ്ഗാനം ഭാവിതത്താ അച്ചന്തം അപ്പവത്തിഭാവേന യം പഹാനന്തി യോജനാ വേദിതബ്ബാ. കേന പന പഹാനന്തി? അരിയമഗ്ഗേഹേവാതി വിഞ്ഞായമാനോ അയമത്ഥോ തേസം ഭാവിതത്താ അപ്പവത്തിവചനേന. സമുദയപക്ഖികസ്സാതി ഏത്ഥ ചത്താരോപി മഗ്ഗാ ചതുസച്ചാഭിസമയാതി കത്വാ തേഹി പഹാതബ്ബേന തേന തേന സമുദയേന സഹ പഹാതബ്ബത്താ സമുദയസഭാഗത്താ ച സച്ചവിഭങ്ഗേ ച സബ്ബകിലേസാനം സമുദയഭാവസ്സ വുത്തത്താ ‘‘സമുദയപക്ഖികാ’’തി ദിട്ഠിആദയോ വുച്ചന്തി. കായവാചാചിത്താനം വിരൂപപ്പവത്തിയാ നയനം അപയാപനം, കായദുച്ചരിതാദീനം വിനാസനയനം വാ വിനയോ, തേസം വാ ജിമ്ഹപ്പവത്തിം വിച്ഛിന്ദിത്വാ ഉജുകനയനം വിനയനം. ഏസേസേതി ഏസോ സോ ഏവ, അത്ഥതോ അനഞ്ഞോതി അത്ഥോ. തജ്ജാതേതി അത്ഥതോ തംസഭാവോവ. സപ്പുരിസോ അരിയസഭാവോ, അരിയോ ച സപ്പുരിസഭാവോതി അത്ഥോ.
Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti yojanā veditabbā. Kena pana pahānanti? Ariyamaggehevāti viññāyamāno ayamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanena. Samudayapakkhikassāti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayena saha pahātabbattā samudayasabhāgattā ca saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Kāyavācācittānaṃ virūpappavattiyā nayanaṃ apayāpanaṃ, kāyaduccaritādīnaṃ vināsanayanaṃ vā vinayo, tesaṃ vā jimhappavattiṃ vicchinditvā ujukanayanaṃ vinayanaṃ. Eseseti eso so eva, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvova. Sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.
അദ്വയന്തി ദ്വയതാരഹിതം, വണ്ണമേവ ‘‘അച്ചീ’’തി ഗഹേത്വാ അച്ചിം വാ ‘‘വണ്ണോ ഏവാ’’തി തേസം ഏകത്തം പസ്സന്തോ വിയ യഥാതക്കിതം അത്താനം ‘‘രൂപ’’ന്തി, യഥാദിട്ഠം വാ രൂപം ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ തേസം ഏകത്തം പസ്സന്തോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏത്ഥ ച ‘‘രൂപം അത്താ’’തി ഇമിസ്സാ പവത്തിയാ അഭാവേപി രൂപേ അത്തഗ്ഗഹണം പവത്തമാനം അച്ചിയം വണ്ണഗ്ഗഹണം വിയ. ഉപമായോ ച അനഞ്ഞത്താദിഗ്ഗഹണനിദസ്സനവസേനേവ വുത്താ, ന വണ്ണാദീനം വിയ അത്തനോ വിജ്ജമാനത്തസ്സ, അത്തനോ വിയ വാ വണ്ണാദീനം അവിജ്ജമാനത്തസ്സ ദസ്സനത്ഥം.
Advayanti dvayatārahitaṃ, vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā acciṃ vā ‘‘vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathātakkitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya. Upamāyo ca anaññattādiggahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānattassa, attano viya vā vaṇṇādīnaṃ avijjamānattassa dassanatthaṃ.
൧൦൦൮. സരീരനിപ്ഫത്തിയാതി സരീരപാരിപൂരിയാ. നിച്ഛേതും അസക്കോന്തോ വിചിനന്തോ കിച്ഛതീതി വിചികിച്ഛാ. ഇദപ്പച്ചയാനം ഭാവോതി ജാതിആദിസഭാവമേവ ആഹ, ജാതിആദീനം വാ ജരാമരണാദിഉപ്പാദനസമത്ഥതം. സാ പന ജാതിആദിവിനിമുത്താ നത്ഥീതി തേസംയേവാധിവചനം ഹോതി ‘‘ഇദപ്പച്ചയതാ’’തി.
1008. Sarīranipphattiyāti sarīrapāripūriyā. Nicchetuṃ asakkonto vicinanto kicchatīti vicikicchā. Idappaccayānaṃ bhāvoti jātiādisabhāvameva āha, jātiādīnaṃ vā jarāmaraṇādiuppādanasamatthataṃ. Sā pana jātiādivinimuttā natthīti tesaṃyevādhivacanaṃ hoti ‘‘idappaccayatā’’ti.
൧൦൦൯. ഇധ അനാഗതകിലേസാ ‘‘തദേകട്ഠാ കിലേസാ’’തി വുച്ചന്തീതി തേ ദസ്സേതും ‘‘ഇമിസ്സാ ച പാളിയാ’’തിആദി ആരദ്ധം. സഹജേകട്ഠവസേനാതി തത്ഥ ഉപ്പന്നദിട്ഠിയാ സഹജേകട്ഠവസേനാതി അത്ഥതോ വിഞ്ഞായതി. തംസമ്പയുത്തോതി തേഹി സംയോജനകിലേസേഹി സമ്പയുത്തോതിപി അത്ഥോ യുജ്ജതി. തഥാ തേ സംയോജനകിലേസാ സമുട്ഠാനം ഏതസ്സാതി തംസമുട്ഠാനന്തി വാ. സംയോജനരഹിതേഹി ച പന കിലേസേഹി സമ്പയുത്താനം സമുട്ഠിതാനഞ്ച സബ്ഭാവതോ കിലേസേഹേവ യോജനാ കതാ.
1009. Idha anāgatakilesā ‘‘tadekaṭṭhā kilesā’’ti vuccantīti te dassetuṃ ‘‘imissā ca pāḷiyā’’tiādi āraddhaṃ. Sahajekaṭṭhavasenāti tattha uppannadiṭṭhiyā sahajekaṭṭhavasenāti atthato viññāyati. Taṃsampayuttoti tehi saṃyojanakilesehi sampayuttotipi attho yujjati. Tathā te saṃyojanakilesā samuṭṭhānaṃ etassāti taṃsamuṭṭhānanti vā. Saṃyojanarahitehi ca pana kilesehi sampayuttānaṃ samuṭṭhitānañca sabbhāvato kileseheva yojanā katā.
൧൦൧൧. സംയോജനാദീനം വിയാതി സംയോജനതദേകട്ഠകിലേസാദീനം യഥാവുത്താനം വിയ. തേഹീതി ദസ്സനഭാവനാമഗ്ഗേഹി. അഭിസങ്ഖാരവിഞ്ഞാണം കുസലാകുസലം, നാമരൂപഞ്ച വിപാകന്തി കത്വാ ‘‘കുസലാദീനമ്പി പഹാനം അനുഞ്ഞാത’’ന്തി ആഹ.
1011. Saṃyojanādīnaṃ viyāti saṃyojanatadekaṭṭhakilesādīnaṃ yathāvuttānaṃ viya. Tehīti dassanabhāvanāmaggehi. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kusalākusalaṃ, nāmarūpañca vipākanti katvā ‘‘kusalādīnampi pahānaṃ anuññāta’’nti āha.
൧൦൧൩. ഹേതൂ ചേവാതി ‘‘പഹാതബ്ബഹേതുകാ’’തി ഏതസ്മിം സമാസപദേ ഏകദേസേന സമാസപദത്ഥം വദതി. ഏത്ഥ ച പുരിമനയേന ‘‘ഇമേ ധമ്മാ ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകാ’’തി ഇമേയേവ ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകാ, ന ഇതോ അഞ്ഞേതി അയം നിയമോ പഞ്ഞായതി, ന ഇമേ ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകായേവാതി. തസ്മാ ഇമേസം ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകഭാവോ അനിയതോ വിചികിച്ഛാസഹഗതമോഹസ്സ അഹേതുകത്താതി പുരിമനയോ വിവരണീയത്ഥവാ ഹോതി. തസ്മാ പുരിമനയേന ധമ്മതോ ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകേ നിക്ഖിപിത്വാ അത്ഥതോ നിക്ഖിപിതും ദുതിയനയോ വുത്തോ.
1013. Hetūcevāti ‘‘pahātabbahetukā’’ti etasmiṃ samāsapade ekadesena samāsapadatthaṃ vadati. Ettha ca purimanayena ‘‘ime dhammā dassanenapahātabbahetukā’’ti imeyeva dassanenapahātabbahetukā, na ito aññeti ayaṃ niyamo paññāyati, na ime dassanenapahātabbahetukāyevāti. Tasmā imesaṃ dassanenapahātabbahetukabhāvo aniyato vicikicchāsahagatamohassa ahetukattāti purimanayo vivaraṇīyatthavā hoti. Tasmā purimanayena dhammato dassanenapahātabbahetuke nikkhipitvā atthato nikkhipituṃ dutiyanayo vutto.
൧൦൨൯. മഹഗ്ഗതാ വാ ഇദ്ധിവിധാദയോ. അപ്പമാണാരമ്മണാ മഹഗ്ഗതാ ചേതോപരിയപുബ്ബേനിവാസാനാഗതംസഞാണസമ്പയുത്താ.
1029. Mahaggatā vā iddhividhādayo. Appamāṇārammaṇā mahaggatā cetopariyapubbenivāsānāgataṃsañāṇasampayuttā.
൧൦൩൫. അനന്തരേ നിയുത്താനി, അനന്തരഫലപ്പയോജനാനി, അനന്തരഫലകരണസീലാനി വാ ആനന്തരികാനി. താനി പന പടിപക്ഖേന അനിവാരണീയഫലത്താ അന്തരായരഹിതാനീതി ‘‘അനന്തരായേന ഫലദായകാനീ’’തി വുത്തം. അനന്തരായാനി വാ ആനന്തരികാനീതി നിരുത്തിവസേന പദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. ഏകസ്മിമ്പീതി പി-സദ്ദേന അനേകസ്മിമ്പി ആയൂഹിതേ വത്തബ്ബമേവനത്ഥീതി ദസ്സേതി. ന ച തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞപടിബാഹകത്തം അത്ഥി അപ്പടിപക്ഖത്താ, അപ്പടിപക്ഖതാ ച സമാനഫലത്താ അനുബലപ്പദാനതോ ച. ‘‘നത്ഥി ഹേതു നത്ഥി പച്ചയോ സത്താനം സംകിലേസായാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൬൮) ഏവമാദികോ അഹേതുകവാദോ. ‘‘കരോതോ ഖോ കാരയതോ ഛിന്ദതോ ഛേദാപയതോ…പേ॰… കരോതോ ന കരീയതി പാപ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൬൬) ഏവമാദികോ അകിരിയവാദോ. ‘‘നത്ഥി ദിന്ന’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭൧; മ॰ നി॰ ൨.൯൪; ൩.൯൧) ഏവമാദികോ നത്ഥികവാദോ. ഏതേസു പുരിമവാദോ ബന്ധമോക്ഖാനം ഹേതും പടിസേധേതി, ദുതിയോ കമ്മം, തതിയോ വിപാകന്തി അയമേതേസം വിസേസോ. തഞ്ഹീതി അഹേതുകാദിനിയതമിച്ഛാദിട്ഠിം, ന പന നിയതഭാവം അപ്പത്തം.
1035. Anantare niyuttāni, anantaraphalappayojanāni, anantaraphalakaraṇasīlāni vā ānantarikāni. Tāni pana paṭipakkhena anivāraṇīyaphalattā antarāyarahitānīti ‘‘anantarāyena phaladāyakānī’’ti vuttaṃ. Anantarāyāni vā ānantarikānīti niruttivasena padasiddhi veditabbā. Ekasmimpīti pi-saddena anekasmimpi āyūhite vattabbamevanatthīti dasseti. Na ca tesaṃ aññamaññapaṭibāhakattaṃ atthi appaṭipakkhattā, appaṭipakkhatā ca samānaphalattā anubalappadānato ca. ‘‘Natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’ti (dī. ni. 1.168) evamādiko ahetukavādo. ‘‘Karoto kho kārayato chindato chedāpayato…pe… karoto na karīyati pāpa’’nti (dī. ni. 1.166) evamādiko akiriyavādo. ‘‘Natthi dinna’’nti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94; 3.91) evamādiko natthikavādo. Etesu purimavādo bandhamokkhānaṃ hetuṃ paṭisedheti, dutiyo kammaṃ, tatiyo vipākanti ayametesaṃ viseso. Tañhīti ahetukādiniyatamicchādiṭṭhiṃ, na pana niyatabhāvaṃ appattaṃ.
൧൦൩൯. പച്ചയട്ഠേനാതി മഗ്ഗപച്ചയസങ്ഖാതേന സമ്പയോഗവിസിട്ഠേന പച്ചയഭാവേനാതി വേദിതബ്ബം. ഏത്ഥ ച മഗ്ഗങ്ഗാനം ഠപനം മഗ്ഗപച്ചയഭാവരഹിതേ മഗ്ഗഹേതുകേ ദസ്സേതും, തേന മഗ്ഗഹേതുകേ അസങ്കരതോ വവത്ഥപേതി. സചേ പന കോചി വദേയ്യ ‘‘ഏകേകം അങ്ഗം ഠപേത്വാ തംതംസമ്പയുത്താനം മഗ്ഗഹേതുകഭാവേപി ‘മഗ്ഗങ്ഗാനി ഠപേത്വാ’തി ഇദം വചനം യുജ്ജതീ’’തി. ഏവഞ്ഹി സതി തതിയനയേ വിയ ഇധാപി ‘‘ഠപേത്വാ’’തി ന വത്തബ്ബം സിയാ, വുത്തഞ്ചേതം, തസ്മാ വുത്തനയേനേവത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. മഗ്ഗങ്ഗാമഗ്ഗങ്ഗാനഞ്ഹി സമ്പയുത്താനം വിസേസദസ്സനത്ഥോ അയം നയോതി. സേസമഗ്ഗങ്ഗാനം പുബ്ബേ ഠപിതാനന്തി അധിപ്പായോ. ഫസ്സാദീനഞ്ഹി പുരിമനയേപി മഗ്ഗഹേതുകതാ സിദ്ധാതി.
1039. Paccayaṭṭhenāti maggapaccayasaṅkhātena sampayogavisiṭṭhena paccayabhāvenāti veditabbaṃ. Ettha ca maggaṅgānaṃ ṭhapanaṃ maggapaccayabhāvarahite maggahetuke dassetuṃ, tena maggahetuke asaṅkarato vavatthapeti. Sace pana koci vadeyya ‘‘ekekaṃ aṅgaṃ ṭhapetvā taṃtaṃsampayuttānaṃ maggahetukabhāvepi ‘maggaṅgāni ṭhapetvā’ti idaṃ vacanaṃ yujjatī’’ti. Evañhi sati tatiyanaye viya idhāpi ‘‘ṭhapetvā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcetaṃ, tasmā vuttanayenevattho veditabbo. Maggaṅgāmaggaṅgānañhi sampayuttānaṃ visesadassanattho ayaṃ nayoti. Sesamaggaṅgānaṃ pubbe ṭhapitānanti adhippāyo. Phassādīnañhi purimanayepi maggahetukatā siddhāti.
സമ്മാദിട്ഠിയാ ദുതിയനയേപി ഠപിതായ തതിയനയേ സഹേതുകഭാവോ ദസ്സിതോ. കഥം ദസ്സിതോ, നനു അരിയമഗ്ഗസമങ്ഗിസ്സ ‘‘അലോഭോ അദോസോ ഇമേ ധമ്മാ മഗ്ഗഹേതൂ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൩൯) അവത്വാ ‘‘അലോഭോ അദോസോ അമോഹോ ഇമേ ധമ്മാ മഗ്ഗഹേതൂ’’തി വിസും സമ്മാദിട്ഠിആദികേ മഗ്ഗഹേതൂ ദസ്സേത്വാ ‘‘തംസമ്പയുത്തോ…പേ॰… വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൩൯) വിസും മഗ്ഗഹേതുകാനം ദസ്സിതത്താ ‘‘മഗ്ഗഹേതൂസു അമോഹോ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൩൯) വുത്തായ സമ്മാദിട്ഠിയാ മഗ്ഗഹേതുകതാ ന ദസ്സിതാ സിയാ? നോ ന ദസ്സിതാ. യഥാ ഹി തീണി സംയോജനാനി ദസ്സേത്വാ ‘‘തദേകട്ഠോ ലോഭോ ദോസോ മോഹോ, ഇമേ ധമ്മാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതൂ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൧൭) വിസും പഹാതബ്ബഹേതൂ നിയമേത്വാ ‘‘തദേകട്ഠാ ച കിലേസാ’’തിആദിവചനേന (ധ॰ സ॰ ൧൦൧൭) ലോഭദോസമോഹാ ച അഞ്ഞമഞ്ഞസഹജേകട്ഠാ അഞ്ഞമഞ്ഞസമ്പയുത്താ സങ്ഖാരക്ഖന്ധഭൂതാ ച ദസ്സനേനപഹാതബ്ബഹേതുകാതി ദസ്സിതാ ഹോന്തി, ഏവമിധാപി ‘‘അലോഭാദയോ ഇമേ ധമ്മാ മഗ്ഗഹേതൂ’’തി നിഗമിതാപി അഞ്ഞമഞ്ഞസമ്പയുത്തസങ്ഖാരക്ഖന്ധഭാവതോ തംസമ്പയുത്തസങ്ഖാരക്ഖന്ധവചനേന ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തി ദസ്സിതാ ഏവാതി സിദ്ധം ഹോതി, സമ്മാദിട്ഠിയാപി അമോഹോതി വുത്തായ മഗ്ഗഹേതുകഭാവദസ്സനം. സചേ പന യോ ദുതിയനയേ മഗ്ഗോ ചേവ ഹേതു ചാതി വുത്തോ, തതോ അഞ്ഞസ്സേവ അഞ്ഞേന അസാധാരണേന പരിയായേന മഗ്ഗഹേതുഭാവം ദസ്സേത്വാ തംസമ്പയോഗതോ സമ്മാദിട്ഠിയാ മഗ്ഗഹേതുകഭാവദസ്സനത്ഥോ തതിയനയോ സിയാ. ‘‘അരിയമഗ്ഗസമങ്ഗിസ്സ അലോഭോ അദോസോ ഇമേ ധമ്മാ മഗ്ഗഹേതൂ’’തിആദി വത്തബ്ബം സിയാ. യസ്മാ പന ‘‘മഗ്ഗഹേതൂ’’തി ഇമിനാ അഞ്ഞേന സാധാരണേന പരിയായേന യേസം മഗ്ഗഹേതുഭാവോ സമ്ഭവതി, തേ സബ്ബേ ‘‘മഗ്ഗഹേതൂ’’തി ദസ്സേത്വാ തംസമ്പയുത്താനം തേസം അഞ്ഞേസഞ്ച മഗ്ഗഹേതുകഭാവദസ്സനത്ഥോ തതിയനയോ, തസ്മാ തത്ഥ ‘‘അമോഹോ’’തിപി വുത്തം. ന ഹി സോ മഗ്ഗഹേതു ന ഹോതീതി. ഇമേ പന തയോപി നയാ അത്ഥവിസേസവസേന നിക്ഖിത്തത്താ അത്ഥതോ നിക്ഖേപാ ദട്ഠബ്ബാ. അഥ വാ സരൂപേന വചനം ധമ്മതോ നിക്ഖേപോ, അത്ഥേന അത്ഥതോതി ഏവമ്പി യോജനാ സമ്ഭവതി. തത്ഥ ദുതിയതതിയനയാ സരൂപതോ ഹേതുഹേതുമന്തുദസ്സനവസേന ധമ്മതോ നിക്ഖേപോ. പഠമനയോ തഥാഅദസ്സനതോ അത്ഥേന ച മഗ്ഗങ്ഗതംസമ്പയുത്താനം ഹേതുഹേതുമന്തുഭാവാവഗമനതോ അത്ഥതോ നിക്ഖേപോതി.
Sammādiṭṭhiyā dutiyanayepi ṭhapitāya tatiyanaye sahetukabhāvo dassito. Kathaṃ dassito, nanu ariyamaggasamaṅgissa ‘‘alobho adoso ime dhammā maggahetū’’ti (dha. sa. 1039) avatvā ‘‘alobho adoso amoho ime dhammā maggahetū’’ti visuṃ sammādiṭṭhiādike maggahetū dassetvā ‘‘taṃsampayutto…pe… viññāṇakkhandho’’ti (dha. sa. 1039) visuṃ maggahetukānaṃ dassitattā ‘‘maggahetūsu amoho’’ti (dha. sa. 1039) vuttāya sammādiṭṭhiyā maggahetukatā na dassitā siyā? No na dassitā. Yathā hi tīṇi saṃyojanāni dassetvā ‘‘tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanena pahātabbahetū’’ti (dha. sa. 1017) visuṃ pahātabbahetū niyametvā ‘‘tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādivacanena (dha. sa. 1017) lobhadosamohā ca aññamaññasahajekaṭṭhā aññamaññasampayuttā saṅkhārakkhandhabhūtā ca dassanenapahātabbahetukāti dassitā honti, evamidhāpi ‘‘alobhādayo ime dhammā maggahetū’’ti nigamitāpi aññamaññasampayuttasaṅkhārakkhandhabhāvato taṃsampayuttasaṅkhārakkhandhavacanena ‘‘maggahetukā’’ti dassitā evāti siddhaṃ hoti, sammādiṭṭhiyāpi amohoti vuttāya maggahetukabhāvadassanaṃ. Sace pana yo dutiyanaye maggo ceva hetu cāti vutto, tato aññasseva aññena asādhāraṇena pariyāyena maggahetubhāvaṃ dassetvā taṃsampayogato sammādiṭṭhiyā maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo siyā. ‘‘Ariyamaggasamaṅgissa alobho adoso ime dhammā maggahetū’’tiādi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana ‘‘maggahetū’’ti iminā aññena sādhāraṇena pariyāyena yesaṃ maggahetubhāvo sambhavati, te sabbe ‘‘maggahetū’’ti dassetvā taṃsampayuttānaṃ tesaṃ aññesañca maggahetukabhāvadassanattho tatiyanayo, tasmā tattha ‘‘amoho’’tipi vuttaṃ. Na hi so maggahetu na hotīti. Ime pana tayopi nayā atthavisesavasena nikkhittattā atthato nikkhepā daṭṭhabbā. Atha vā sarūpena vacanaṃ dhammato nikkhepo, atthena atthatoti evampi yojanā sambhavati. Tattha dutiyatatiyanayā sarūpato hetuhetumantudassanavasena dhammato nikkhepo. Paṭhamanayo tathāadassanato atthena ca maggaṅgataṃsampayuttānaṃ hetuhetumantubhāvāvagamanato atthato nikkhepoti.
൧൦൪൦. യസ്മിം സഭാവധമ്മേ നിന്നപോണപബ്ഭാരഭാവേന ചിത്തം പവത്തതി, സോ തസ്സ ആരമ്മണാധിപതി വേദിതബ്ബോ. ചേതോപരിയഞാണേന ജാനിത്വാ പച്ചവേക്ഖമാനോ തേന പച്ചവേക്ഖമാനോതി വുത്തോ. ഏത്ഥാപീതി ഏതസ്മിമ്പി അട്ഠകഥാവചനേ, ഏത്ഥ വാ പട്ഠാനേ മഗ്ഗാദീനി ഠപേത്വാ അഞ്ഞേസം അധിപതിപച്ചയഭാവസ്സ അവചനേനേവ പടിക്ഖേപപാളിയം. അയമേവത്ഥോതി അത്തനോ മഗ്ഗഫലം ഠപേത്വാതി അത്ഥോ. വീമംസാധിപതേയ്യന്തി പധാനേന അധിപതിനാ സഹജാതാധിപതി നിദസ്സിതോ, തയിദം നയദസ്സനമത്തമേവ ഹോതീതി അഞ്ഞോപി ഏവംപകാരോ സഹജാതോ മഗ്ഗാധിപതി നിദസ്സിതോ ഹോതി, തസ്മാ വീരിയാധിപതേയ്യന്തി ച യോജേതബ്ബം. ഇദമ്പി ഹി അത്ഥതോ വുത്തമേവാതി.
1040. Yasmiṃ sabhāvadhamme ninnapoṇapabbhārabhāvena cittaṃ pavattati, so tassa ārammaṇādhipati veditabbo. Cetopariyañāṇena jānitvā paccavekkhamāno tena paccavekkhamānoti vutto. Etthāpīti etasmimpi aṭṭhakathāvacane, ettha vā paṭṭhāne maggādīni ṭhapetvā aññesaṃ adhipatipaccayabhāvassa avacaneneva paṭikkhepapāḷiyaṃ. Ayamevatthoti attano maggaphalaṃ ṭhapetvāti attho. Vīmaṃsādhipateyyanti padhānena adhipatinā sahajātādhipati nidassito, tayidaṃ nayadassanamattameva hotīti aññopi evaṃpakāro sahajāto maggādhipati nidassito hoti, tasmā vīriyādhipateyyanti ca yojetabbaṃ. Idampi hi atthato vuttamevāti.
൧൦൪൧. അത്തനോ സഭാവോ അത്തഭാവോ. ലദ്ധോകാസസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകോ കപ്പസഹസ്സാതിക്കമേ ഉപ്പജ്ജതി അനേകകപ്പസഹസ്സായുകാനം സത്താനം, കപ്പസഹസ്സാതിക്കമേപി വാ ലദ്ധോകാസം യം ഭവിസ്സതി, തദപി ലദ്ധോകാസമേവാതി അത്തനോ വിപാകം സന്ധായ വുച്ചതി. നത്ഥി നാമ ന ഹോതീതി അനുപ്പന്നോ നാമ ന ഹോതീതി അധിപ്പായോ. ഉപ്പാദീസു അന്തോഗധത്താ ‘‘ഉപ്പാദിനോ ധമ്മാ’’തി ഏതേന വചനേന വുച്ചതീതി കത്വാ ആഹ ‘‘ഉപ്പാദിനോ ധമ്മാ നാമ ജാതോ’’തി. അരൂപസങ്ഖാതോ അത്താതി അരൂപഭവങ്ഗം ആഹ. തത്ഥ ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞാദിമയോ അത്താതി ഹി അത്ഥതോ വോഹാരോ പവത്തോതി.
1041. Attano sabhāvo attabhāvo. Laddhokāsassa kammassa vipāko kappasahassātikkame uppajjati anekakappasahassāyukānaṃ sattānaṃ, kappasahassātikkamepi vā laddhokāsaṃ yaṃ bhavissati, tadapi laddhokāsamevāti attano vipākaṃ sandhāya vuccati. Natthi nāma na hotīti anuppanno nāma na hotīti adhippāyo. Uppādīsu antogadhattā ‘‘uppādino dhammā’’ti etena vacanena vuccatīti katvā āha ‘‘uppādino dhammā nāma jāto’’ti. Arūpasaṅkhāto attāti arūpabhavaṅgaṃ āha. Tattha ākāsānañcāyatanasaññādimayo attāti hi atthato vohāro pavattoti.
യദി പന ആയൂ…പേ॰… സബ്ബം വിപാകം ദദേയ്യ, അലദ്ധോകാസഞ്ച വിപാകം ദേതീതി കത്വാ വിപക്കവിപാകഞ്ച ദദേയ്യ, തതോ ഏകസ്സേവ കമ്മസ്സ സബ്ബവിപാകേന ഭവിതബ്ബന്തി അഞ്ഞസ്സ കമ്മസ്സ ഓകാസോ ന ഭവേയ്യ നിരത്ഥകത്താ , ഉപ്പത്തിയായേവ ഓകാസോ ന ഭവേയ്യ, ഉപ്പന്നസ്സ വാ ഫലദാനേ. അഥ വാ അലദ്ധോകാസസ്സ വിപാകദാനേ പച്ചയന്തരരഹിതസ്സപി വിപാകദാനം ആപന്നന്തി അവിജ്ജാതണ്ഹാദിപച്ചയന്തരഖേപകസ്സ അഞ്ഞസ്സ അപചയഗാമികമ്മസ്സ കമ്മക്ഖയകരസ്സ ഓകാസോ ന ഭവേയ്യ. ഭാവിതേപി മഗ്ഗേ അവിജ്ജാദിപച്ചയന്തരരഹിതസ്സ ച കമ്മസ്സ വിപച്ചനതോ സമത്ഥതാ ന സിയാതി അത്ഥോ. സബ്ബദാ വാ വിപാകപ്പവത്തിയാ ഏവ ഭവിതബ്ബത്താ വിപാകതോ അഞ്ഞസ്സ പവത്തിഓകാസോ ന ഭവേയ്യ. തം പനാതി ആയൂഹിതം കമ്മം. ഇദം പന ധുവവിപാകസ്സ വിപാകേന അധുവവിപാകസ്സപി ലദ്ധോകാസസ്സ വിപാകം ഉപ്പാദീതി ദസ്സേതും ആരദ്ധന്തി ദട്ഠബ്ബം. അട്ഠ സമാപത്തിയോ ച ബലവവിരഹേ അഗ്ഗമഗ്ഗഭാവനാവിരഹേ ച അപ്പഹീനസഭാവതോ ധുവം വിപച്ചന്തീതി ധുവവിപാകാതി വുത്താ. ആയൂഹിതകമ്മേ വുച്ചമാനേ അനുപ്പന്നം കസ്മാ വുത്തന്തി? യം ആയൂഹിതം ഭവിസ്സതി, തത്ഥാപി ആയൂഹിത-സദ്ദപ്പവത്തിസബ്ഭാവാ.
Yadi pana āyū…pe… sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aladdhokāsañca vipākaṃ detīti katvā vipakkavipākañca dadeyya, tato ekasseva kammassa sabbavipākena bhavitabbanti aññassa kammassa okāso na bhaveyya niratthakattā , uppattiyāyeva okāso na bhaveyya, uppannassa vā phaladāne. Atha vā aladdhokāsassa vipākadāne paccayantararahitassapi vipākadānaṃ āpannanti avijjātaṇhādipaccayantarakhepakassa aññassa apacayagāmikammassa kammakkhayakarassa okāso na bhaveyya. Bhāvitepi magge avijjādipaccayantararahitassa ca kammassa vipaccanato samatthatā na siyāti attho. Sabbadā vā vipākappavattiyā eva bhavitabbattā vipākato aññassa pavattiokāso na bhaveyya. Taṃ panāti āyūhitaṃ kammaṃ. Idaṃ pana dhuvavipākassa vipākena adhuvavipākassapi laddhokāsassa vipākaṃ uppādīti dassetuṃ āraddhanti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭha samāpattiyo ca balavavirahe aggamaggabhāvanāvirahe ca appahīnasabhāvato dhuvaṃ vipaccantīti dhuvavipākāti vuttā. Āyūhitakamme vuccamāne anuppannaṃ kasmā vuttanti? Yaṃ āyūhitaṃ bhavissati, tatthāpi āyūhita-saddappavattisabbhāvā.
൧൦൫൦. ഉപാദിന്നാതി ഏത്ഥ ന ഉപേതേന ആദിന്നാതി അയമത്ഥോ, ഉപസദ്ദോ പന ഉപസഗ്ഗമത്തമേവ, തസ്മാ ഉപാദാനാരമ്മണാ ഉപാദാനേഹി, അഞ്ഞേ ച അനഭിനിവേസേന ‘‘അഹം മഗ്ഗം ഭാവയിം, മമ മഗ്ഗോ ഉപ്പന്നോ’’തിആദികേന ഗഹണേന ആദിന്നാ ഇച്ചേവ ഉപാദിന്നാ. ഉപാദിന്ന-സദ്ദേന വാ അമഗ്ഗഫലധമ്മായേവ വുത്താ, ഇതരേഹി മഗ്ഗഫലധമ്മാ ചാതി വേദിതബ്ബം.
1050. Upādinnāti ettha na upetena ādinnāti ayamattho, upasaddo pana upasaggamattameva, tasmā upādānārammaṇā upādānehi, aññe ca anabhinivesena ‘‘ahaṃ maggaṃ bhāvayiṃ, mama maggo uppanno’’tiādikena gahaṇena ādinnā icceva upādinnā. Upādinna-saddena vā amaggaphaladhammāyeva vuttā, itarehi maggaphaladhammā cāti veditabbaṃ.
തികനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Tikanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / തികനിക്ഖേപം • Tikanikkhepaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / തികനിക്ഖേപകഥാ • Tikanikkhepakathā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / തികനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā