| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៨. តិកណ្ណសុត្តវណ្ណនា
8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā
៥៩. អដ្ឋមេ ទុរាសទាតិ ទុរុបសង្កមនា។ គរហា មុច្ចិស្សតីតិ មយិ ឯវំ កថេន្តេ សមណោ គោតមោ កិញ្ចិ កថេស្សតិ, ឯវំ មេ វចនមត្តម្បិ ន លទ្ធន្តិ អយំ គរហា មុច្ចិស្សតីតិ។ បណ្ឌិតាតិ បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតា។ ធីរាតិ ធិតិសម្បន្នា។ ព្យត្តាតិ បរវាទមទ្ទនសមត្ថេន វេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតា។ ពហុស្សុតាតិ ពាហុសច្ចវន្តោ។ វាទិនោតិ វាទិមគ្គកុសលា។ សម្មតាតិ ពហុនោ ជនស្ស សាធុសម្មតា។ បណ្ឌិតាទិអាការបរិច្ឆេទន្តិ តេសំ តេវិជ្ជានំ បណ្ឌិតាការាទិអាការបរិច្ឆេទំ។ អាការសទ្ទោ ការណបរិយាយោ, បរិច្ឆេទសទ្ទោ បរិមាណត្ថោតិ អាហ ‘‘ឯត្តកេន ការណេនា’’តិ។
59. Aṭṭhame durāsadāti durupasaṅkamanā. Garahā muccissatīti mayi evaṃ kathente samaṇo gotamo kiñci kathessati, evaṃ me vacanamattampi na laddhanti ayaṃ garahā muccissatīti. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Dhīrāti dhitisampannā. Byattāti paravādamaddanasamatthena veyyattiyena samannāgatā. Bahussutāti bāhusaccavanto. Vādinoti vādimaggakusalā. Sammatāti bahuno janassa sādhusammatā. Paṇḍitādiākāraparicchedanti tesaṃ tevijjānaṃ paṇḍitākārādiākāraparicchedaṃ. Ākārasaddo kāraṇapariyāyo, paricchedasaddo parimāṇatthoti āha ‘‘ettakena kāraṇenā’’ti.
យថាតិ យេនាការេន, យេន ការណេនាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘យថាតិ ការណវចន’’ន្តិ។ ‘‘ទ្វីហិបិ បក្ខេហី’’តិ វត្វា តេ បក្ខេ សរូបតោ ទស្សេន្តោ ‘‘មាតិតោ ច បិតិតោ ចា’’តិ អាហ។ តេសំ បក្ខានំ វសេនស្ស សុជាតតំ ទស្សេតុំ ‘‘យស្ស មាតា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ជនកជនិកាភាវេន វិនាបិ លោកេ មាតាបិតុសមញ្ញា ទិស្សតិ, ឥធ បន សា ឱរសបុត្តវសេនេវ ឥច្ឆិតាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សំសុទ្ធគហណិកោ’’តិ វុត្តំ។ គព្ភំ គណ្ហាតិ ធារេតីតិ គហណី, គព្ភាសយសញ្ញិតោ មាតុកុច្ឆិប្បទេសោ។ យថាភុត្តស្ស អាហារស្ស វិបាចនវសេន គណ្ហនតោ អឆឌ្ឌនតោ គហណី, កម្មជតេជោធាតុ។
Yathāti yenākārena, yena kāraṇenāti attho. Tenāha ‘‘yathāti kāraṇavacana’’nti. ‘‘Dvīhipi pakkhehī’’ti vatvā te pakkhe sarūpato dassento ‘‘mātito ca pitito cā’’ti āha. Tesaṃ pakkhānaṃ vasenassa sujātataṃ dassetuṃ ‘‘yassa mātā’’tiādi vuttaṃ. Janakajanikābhāvena vināpi loke mātāpitusamaññā dissati, idha pana sā orasaputtavaseneva icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti vuttaṃ. Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso. Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, kammajatejodhātu.
បិតា ច មាតា ច បិតរោ, បិតូនំ បិតរោ បិតាមហា, តេសំ យុគោ បិតាមហយុគោ, តស្មា ‘‘យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា បិតាមហទ្វន្ទា’’តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អដ្ឋកថាយំ បន ទ្វន្ទំ អគ្គហេត្វា ‘‘យុគន្តិ អាយុប្បមាណំ វុច្ចតី’’តិ វុត្តំ។ យុគ-សទ្ទស្ស ច អត្ថកថា ទស្សិតា ‘‘បិតាមហោយេវ បិតាមហយុគ’’ន្តិ។ បុព្ពបុរិសាតិ បុរិសគ្គហណញ្ចេត្ថ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសវសេន កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯវញ្ហិ ‘‘មាតិតោ’’តិ បាឡិវចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ។ អក្ខិត្តោតិ អក្ខេបោ។ អនវក្ខិត្តោតិ សទ្ធថាលិបាកាទីសុ អនវក្ខិត្តោ ន ឆឌ្ឌិតោ។ ជាតិវាទេនាតិ ហេតុម្ហិ ករណវចនន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘កេន ការណេនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច ‘‘ឧភតោ…បេ.… បិតាមហយុគា’’តិ ឯតេន ព្រាហ្មណស្ស យោនិទោសាភាវោ ទស្សិតោ សំសុទ្ធគហណិកតាកិត្តនតោ។ ‘‘អក្ខិត្តោ’’តិ ឥមិនា កិរិយាបរាធាភាវោ។ សំសុទ្ធជាតិកាបិ ហិ សត្តា កិរិយាបរាធេន ខេបំ បាបុណន្តិ។ ‘‘អនុបក្កុដ្ឋោ’’តិ ឥមិនា អយុត្តសំសគ្គាភាវោ។ អយុត្តសំសគ្គញ្ហិ បដិច្ច សត្តា សុទ្ធជាតិកា កិរិយាបរាធរហិតាបិ អក្កោសំ លភន្តិ។
Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā ‘‘yāva sattamā pitāmahayugā pitāmahadvandā’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dvandaṃ aggahetvā ‘‘yuganti āyuppamāṇaṃ vuccatī’’ti vuttaṃ. Yuga-saddassa ca atthakathā dassitā ‘‘pitāmahoyevapitāmahayuga’’nti. Pubbapurisāti purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti akkhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu anavakkhitto na chaḍḍito. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikatākittanato. ‘‘Akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo. Saṃsuddhajātikāpi hi sattā kiriyāparādhena khepaṃ pāpuṇanti. ‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā suddhajātikā kiriyāparādharahitāpi akkosaṃ labhanti.
តន្តិ គរហាវចនំ។ មន្តេ បរិវត្តេតីតិ វេទេ សជ្ឈាយតិ, បរិយាបុណាតីតិ អត្ថោ។ មន្តេ ធារេតីតិ យថាអធីតេ មន្តេ អសម្មុដ្ឋេ កត្វា ហទយេ ឋបេតិ។
Tanti garahāvacanaṃ. Mante parivattetīti vede sajjhāyati, pariyāpuṇātīti attho. Mante dhāretīti yathāadhīte mante asammuṭṭhe katvā hadaye ṭhapeti.
ឱដ្ឋបហតករណវសេនាតិ អត្ថាវធារណវសេន។ សនិឃណ្ឌុកេដុភានន្តិ ឯត្ថ វចនីយវាចកភាវេន អត្ថំ សទ្ទញ្ច ខណ្ឌតិ ភិន្ទតិ វិភជ្ជ ទស្សេតីតិ និខណ្ឌុ, សោ ឯវ ឥធ ខ-ការស្ស ឃ-ការំ កត្វា ‘‘និឃណ្ឌូ’’តិ វុត្តោ។ កិដតិ គមេតិ កិរិយាទិវិភាគំ, តំ វា អនវសេសបរិយាទានតោ គមេន្តោ បូរេតីតិ កេដុភំ។ វេវចនប្បកាសកន្តិ បរិយាយសទ្ទទីបកំ, ឯកេកស្ស អត្ថស្ស អនេកបរិយាយវចនវិភាវកន្តិ អត្ថោ។ និទស្សនមត្តញ្ចេតំ អនេកេសម្បិ អត្ថានំ ឯកសទ្ទវចនីយតាវិភាវនវសេនបិ តស្ស គន្ថស្ស បវត្តត្តា។ វចីភេទាទិលក្ខណា កិរិយា កប្បីយតិ វិកប្បីយតិ ឯតេនាតិ កិរិយាកប្បោ, សោ បន វណ្ណបទសម្ពន្ធបទត្ថាទិវិភាគតោ ពហុកប្បោតិ អាហ ‘‘កិរិយាកប្បវិកប្បោ’’តិ។ ឥទញ្ច មូលកិរិយាកប្បគន្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សោ ហិ មហាវិសយោ សតសហស្សបរិមាណោ នមាចរិយាទិប្បករណំ។ ឋានករណាទិវិភាគតោ និព្ពចនវិភាគតោ ច អក្ខរា បភេទីយន្តិ ឯតេហីតិ អក្ខរប្បភេទា, សិក្ខានិរុត្តិយោ។ ឯតេសន្តិ ចតុន្នំ វេទានំ។
Oṭṭhapahatakaraṇavasenāti atthāvadhāraṇavasena. Sanighaṇḍukeṭubhānanti ettha vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca khaṇḍati bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, so eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā ‘‘nighaṇḍū’’ti vutto. Kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhaṃ. Vevacanappakāsakanti pariyāyasaddadīpakaṃ, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti attho. Nidassanamattañcetaṃ anekesampi atthānaṃ ekasaddavacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati vikappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadasambandhapadatthādivibhāgato bahukappoti āha ‘‘kiriyākappavikappo’’ti. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi mahāvisayo satasahassaparimāṇo namācariyādippakaraṇaṃ. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etehīti akkharappabhedā, sikkhāniruttiyo. Etesanti catunnaṃ vedānaṃ.
បទន្តិ ចតុព្ពិធំ, បញ្ចវិធំ វា បទំ, តំ បទំ កាយតីតិ បទកោ, តេយេវ វា វេទេ បទសោ កាយតីតិ បទកោ។ តទវសេសន្តិ វុត្តាវសេសំ វាក្យំ។ ឯត្តាវតា សទ្ទព្យាករណំ វត្វា បុន ‘‘ព្យាករណ’’ន្តិ អត្ថព្យាករណមាហ។ តំ តំ សទ្ទំ តទត្ថញ្ច ព្យាករោតិ ព្យាចិក្ខតិ ឯតេនាតិ ព្យាករណំ, សទ្ទសត្ថំ។ អាយតិំ ហិតំ តេន លោកោ ន យតតិ ន ឦហតីតិ លោកាយតំ។ តញ្ហិ គន្ថំ និស្សាយ សត្តា បុញ្ញកិរិយាយ ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេន្តិ។
Padanti catubbidhaṃ, pañcavidhaṃ vā padaṃ, taṃ padaṃ kāyatīti padako, teyeva vā vede padaso kāyatīti padako. Tadavasesanti vuttāvasesaṃ vākyaṃ. Ettāvatā saddabyākaraṇaṃ vatvā puna ‘‘byākaraṇa’’nti atthabyākaraṇamāha. Taṃ taṃ saddaṃ tadatthañca byākaroti byācikkhati etenāti byākaraṇaṃ, saddasatthaṃ. Āyatiṃ hitaṃ tena loko na yatati na īhatīti lokāyataṃ. Tañhi ganthaṃ nissāya sattā puññakiriyāya cittampi na uppādenti.
អសីតិ មហាសាវកាតិ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ, វប្បោ, ភទ្ទិយោ, មហានាមោ, អស្សជិ, នាឡកោ, យសោ, វិមលោ, សុពាហុ, បុណ្ណជិ, គវម្បតិ, ឧរុវេលកស្សបោ, នទីកស្សបោ, គយាកស្សបោ, សារិបុត្តោ, មហាមោគ្គល្លានោ, មហាកស្សបោ, មហាកច្ចានោ, មហាកោដ្ឋិកោ, មហាកប្បិនោ, មហាចុន្ទោ, អនុរុទ្ធោ, កង្ខារេវតោ, អានន្ទោ, នន្ទកោ, ភគុ, នន្ទិយោ, កិមិលោ, ភទ្ទិយោ, រាហុលោ, សីវលិ, ឧបាលិ, ទព្ពោ, ឧបសេនោ, ខទិរវនិយរេវតោ, បុណ្ណោ មន្តានិបុត្តោ, បុណ្ណោ សុនាបរន្តកោ, សោណោ កុដិកណ្ណោ, សោណោ កោឡិវិសោ, រាធោ, សុភូតិ, អង្គុលិមាលោ, វក្កលិ, កាឡុទាយី, មហាឧទាយី, បិលិន្ទវច្ឆោ, សោភិតោ, កុមារកស្សបោ, រដ្ឋបាលោ, វង្គីសោ, សភិយោ, សេលោ, ឧបវាណោ, មេឃិយោ, សាគតោ, នាគិតោ, លកុណ្ឌកភទ្ទិយោ, បិណ្ឌោលោ ភារទ្វាជោ, មហាបន្ថកោ, ចូឡបន្ថកោ, ពាកុលោ, កុណ្ឌធានោ, ទារុចីរិយោ, យសោជោ, អជិតោ , តិស្សមេត្តេយ្យោ, បុណ្ណកោ, មេត្តគុ, ធោតកោ, ឧបសីវោ, នន្ទោ, ហេមកោ, តោទេយ្យោ, កប្បោ, ជតុកណ្ណី, ភទ្រាវុធោ, ឧទយោ, បោសលោ, មោឃរាជា, បិង្គិយោតិ ឯតេ អសីតិ មហាសាវកា នាម។
Asīti mahāsāvakāti aññāsikoṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nāḷako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahāmoggallāno, mahākassapo, mahākaccāno, mahākoṭṭhiko, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nandiyo, kimilo, bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāniputto, puṇṇo sunāparantako, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷiviso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāṇo, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolo bhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, kuṇḍadhāno, dārucīriyo, yasojo, ajito , tissametteyyo, puṇṇako, mettagu, dhotako, upasīvo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇī, bhadrāvudho, udayo, posalo, mogharājā, piṅgiyoti ete asīti mahāsāvakā nāma.
កស្មា បនេតេ ឯវ ថេរា ‘‘មហាសាវកា’’តិ វុច្ចន្តីតិ? អភិនីហារស្ស មហន្តភាវតោ។ តថា ហិ ទ្វេ អគ្គសាវកាបិ មហាសាវកេសុ អន្តោគធា។ តេ ហិ សាវកបារមិញាណស្ស មត្ថកប្បត្តិយា សាវកេសុ អគ្គធម្មាធិគមេន អគ្គដ្ឋានេ ឋិតាបិ អភិនីហារមហន្តតាសាមញ្ញេន ‘‘មហាសាវកា’’តិបិ វុច្ចន្តិ, ឥតរេ បន បកតិសាវកេហិ សាតិសយំ មហាភិនីហារា។ តថា ហិ តេ បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ កាលេ កតបណិធានា, តតោ ឯវ សាតិសយំ អភិញ្ញាសមាបត្តីសុ វសិនោ បភិន្នប្បដិសម្ភិទា ច។ កាមំ សព្ពេបិ អរហន្តោ សីលវិសុទ្ធិអាទិកេ សម្បាទេត្វា ចតូសុ សតិបដ្ឋានេសុ សុប្បតិដ្ឋិតចិត្តា សត្ត ពោជ្ឈង្គេ យថាភូតំ ភាវេត្វា មគ្គប្បដិបាដិយា អនវសេសតោ កិលេសេ ខេបេត្វា អគ្គផលេ បតិដ្ឋហន្តិ, តថាបិ យថា សទ្ធាវិមុត្តតោ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស, បញ្ញាវិមុត្តតោ ច ឧភតោភាគវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគភាវនាវិសេសសិទ្ធោ មគ្គភាវនាវិសេសោ, ឯវំ អភិនីហារមហន្តត្តបុព្ពយោគមហន្តត្តា ហិ សសន្តានេ សាតិសយស្ស គុណវិសេសស្ស និប្ផាទិតត្តា សីលាទីហិ គុណេហិ មហន្តា សាវកាតិ មហាសាវកា។ តេសុយេវ បន យេ ពោធិបក្ខិយធម្មេសុ បាមោក្ខភាវេន ធុរភូតានំ សម្មាទិដ្ឋិសង្កប្បាទីនំ សាតិសយំ កិច្ចានុភាវនិប្ផត្តិយា ការណភូតាយ តជ្ជាភិនីហារាភិនីហដាយ សក្កច្ចំ និរន្តរំ ចិរកាលសម្ភាវិតាយ សម្មាបដិបត្តិយា យថាក្កមំ បញ្ញាយ សមាធិស្មិញ្ច ឧក្កដ្ឋបារមិប្បត្តិយា សវិសេសំ សព្ពគុណេហិ អគ្គភាវេ ឋិតា, តេ សារិបុត្តមោគ្គល្លានា។ ឥតរេ អដ្ឋសត្តតិ ថេរា សាវកបារមិយា មត្ថកេ សព្ពសាវកានំ អគ្គភាវេន អដ្ឋិតត្តា ‘‘មហាសាវកា’’ឥច្ចេវ វុច្ចន្តិ។ បកតិសាវកា បន អភិនីហារមហន្តត្តាភាវតោ បុព្ពយោគមហន្តត្តាភាវតោ ច ‘‘សត្ថុសាវកា’’ឥច្ចេវ វុច្ចន្តិ។ តេ បន អគ្គសាវកា វិយ មហាសាវកា វិយ ច ន បរិមិតា, អថ ខោ អនេកសតា អនេកសហស្សា។
Kasmā panete eva therā ‘‘mahāsāvakā’’ti vuccantīti? Abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi sāvakapāramiñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena ‘‘mahāsāvakā’’tipi vuccanti, itare pana pakatisāvakehi sātisayaṃ mahābhinīhārā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā, tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnappaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggappaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāvisesasiddho maggabhāvanāviseso, evaṃ abhinīhāramahantattapubbayogamahantattā hi sasantāne sātisayassa guṇavisesassa nipphāditattā sīlādīhi guṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisaṅkappādīnaṃ sātisayaṃ kiccānubhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinīhaṭāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālasambhāvitāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiñca ukkaṭṭhapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā, te sāriputtamoggallānā. Itare aṭṭhasattati therā sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāvena aṭṭhitattā ‘‘mahāsāvakā’’icceva vuccanti. Pakatisāvakā pana abhinīhāramahantattābhāvato pubbayogamahantattābhāvato ca ‘‘satthusāvakā’’icceva vuccanti. Te pana aggasāvakā viya mahāsāvakā viya ca na parimitā, atha kho anekasatā anekasahassā.
វយតីតិ វយោ, អាទិមជ្ឈបរិយោសានេសុ កត្ថចិ អបរិកិលមន្តោ អវិត្ថាយន្តោ តេ គន្ថេ សន្តានេតិ បណេតីតិ អត្ថោ។ ទ្វេ បដិសេធា បកតិំ គមេន្តីតិ ទស្សេតុំ ‘‘អវយោ ន ហោតី’’តិ វត្វា តត្ថ អវយំ ទស្សេតុំ ‘‘អវយោ នាម…បេ.… ន សក្កោតី’’តិ វុត្តំ។
Vayatīti vayo, ādimajjhapariyosānesu katthaci aparikilamanto avitthāyanto te ganthe santāneti paṇetīti attho. Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti dassetuṃ ‘‘avayo na hotī’’ti vatvā tattha avayaṃ dassetuṃ ‘‘avayo nāma…pe… na sakkotī’’ti vuttaṃ.
ឥធាតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ។ ឯតន្តិ ‘‘វិវិច្ចេវ កាមេហី’’តិអាទិវចនំ។ តតិយវិជ្ជាធិគមាយ បដិបត្តិក្កមោ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៧០) សាតិសយំ វិត្ថារិតោ, តថា ឥធ អវត្តុកាមតាយ ភយភេរវសុត្តាទីសុ (ម. និ. ១.៣៤ អាទយោ) វិយ សង្ខេបតោ ច វត្តុកាមតាយ ‘‘ទ្វិន្នំ វិជ្ជាន’’មិច្ចេវ វុត្តំ។
Idhāti imasmiṃ sutte. Etanti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādivacanaṃ. Tatiyavijjādhigamāya paṭipattikkamo visuddhimagge (visuddhi. 1.70) sātisayaṃ vitthārito, tathā idha avattukāmatāya bhayabheravasuttādīsu (ma. ni. 1.34 ādayo) viya saṅkhepato ca vattukāmatāya ‘‘dvinnaṃ vijjāna’’micceva vuttaṃ.
វិជ្ជាតិ បុព្ពេនិវាសប្បដិច្ឆាទកស្ស មោហក្ខន្ធស្ស វិជ្ជនដ្ឋេនបិ វិជ្ជា។ មោហោ បដិច្ឆាទកដ្ឋេន តមោតិ វុច្ចតិ តមោ វិយាតិ កត្វា។ កាតព្ពតោ ករណំ, ឱភាសោវ ករណំ ឱភាសករណំ, អត្តនោ បច្ចយេហិ ឱភាសភាវេន និព្ពត្តេតព្ពដ្ឋេនាតិ អត្ថោ។ អយំ អត្ថោតិ អយមេវ អធិប្បេតត្ថោ។ បសំសាវចនន្តិ តស្សេវ អត្ថស្ស ថោមនាវចនំ បដិបក្ខវិធមនបវត្តិវិសេសានំ ពោធនតោ។ យោជនាតិ បសំសាវសេន វុត្តបទានំ អត្ថទស្សនវសេន វុត្តបទស្ស ច យោជនា។ អវិជ្ជា វិហតាតិ ឯតេន វិជ្ជនដ្ឋេន វិជ្ជាតិ អយម្បិ អត្ថោ ទីបិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ យស្មា វិជ្ជា ឧប្បន្នាតិ ឯតេន វិជ្ជាបដិបក្ខា អវិជ្ជា, បដិបក្ខតា ចស្សា បហាតព្ពភាវេន វិជ្ជាយ ច បហាយកភាវេនាតិ ទស្សេតិ។ ឥតរស្មិម្បិ បទទ្វយេតិ ‘‘តមោ វិហតោ, អាលោកោ ឧប្បន្នោ’’តិ បទទ្វយេបិ។ ឯសេវ នយោតិ យថាវុត្តយោជនំ អតិទិសតិ។ តត្ថាយំ យោជនា – ឯវំ អធិគតវិជ្ជស្ស តមោ វិហតោ វិទ្ធស្តោ។ កស្មា? យស្មា អាលោកោ ឧប្បន្នោ ញាណាលោកោ បាតុភូតោតិ។ បេសិតត្តស្សាតិ យថាធិប្បេតត្ថសិទ្ធិប្បត្តិំ វិស្សដ្ឋចិត្តស្ស, បឋមវិជ្ជាធិគមាយ បេសិតចិត្តស្សាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Vijjāti pubbenivāsappaṭicchādakassa mohakkhandhassa vijjanaṭṭhenapi vijjā. Moho paṭicchādakaṭṭhena tamoti vuccati tamo viyāti katvā. Kātabbato karaṇaṃ, obhāsova karaṇaṃ obhāsakaraṇaṃ, attano paccayehi obhāsabhāvena nibbattetabbaṭṭhenāti attho. Ayaṃ atthoti ayameva adhippetattho. Pasaṃsāvacananti tasseva atthassa thomanāvacanaṃ paṭipakkhavidhamanapavattivisesānaṃ bodhanato. Yojanāti pasaṃsāvasena vuttapadānaṃ atthadassanavasena vuttapadassa ca yojanā. Avijjā vihatāti etena vijjanaṭṭhena vijjāti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. Yasmā vijjā uppannāti etena vijjāpaṭipakkhā avijjā, paṭipakkhatā cassā pahātabbabhāvena vijjāya ca pahāyakabhāvenāti dasseti. Itarasmimpi padadvayeti ‘‘tamo vihato, āloko uppanno’’ti padadvayepi. Eseva nayoti yathāvuttayojanaṃ atidisati. Tatthāyaṃ yojanā – evaṃ adhigatavijjassa tamo vihato viddhasto. Kasmā? Yasmā āloko uppanno ñāṇāloko pātubhūtoti. Pesitattassāti yathādhippetatthasiddhippattiṃ vissaṭṭhacittassa, paṭhamavijjādhigamāya pesitacittassāti vuttaṃ hoti.
វិបស្សនាបាទកន្តិ ឥមិនា តស្ស ឈានចិត្តស្ស និព្ពេធភាគិយតមាហ។ វិបស្សនា តិវិធា វិបស្សកបុគ្គលភេទេន។ មហាពោធិសត្តានញ្ហិ បច្ចេកពោធិសត្តានញ្ច វិបស្សនា ចិន្តាមយញាណសំវឌ្ឍិតត្តា សយម្ភុញាណភូតា, ឥតរេសំ សុតមយញាណសំវឌ្ឍិតត្តា បរោបទេសសម្ភូតា។ សា ‘‘ឋបេត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ អវសេសរូបារូបជ្ឈានានំ អញ្ញតរតោ វុដ្ឋាយា’’តិអាទិនា អនេកធា អរូបមុខវសេន ចតុធាតុវវត្ថានេ វុត្តានំ តេសំ តេសំ ធាតុបរិគ្គហមុខានំ អញ្ញតរមុខវសេន ច អនេកធាវ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៣០៦) នានានយតោ វិភាវិតា។ មហាពោធិសត្តានំ បន ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សមុខេន បភេទគមនតោ នានានយំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណសន្និស្សយស្ស អរិយមគ្គញាណស្ស អធិដ្ឋានភូតំ បុព្ពភាគញាណគព្ភំ គណ្ហាបេន្តំ បរិបាកំ គច្ឆន្តំ បរមគម្ភីរំ សណ្ហសុខុមតរំ អនញ្ញសាធារណំ វិបស្សនាញាណំ ហោតិ, យំ អដ្ឋកថាសុ ‘‘មហាវជិរញាណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ យស្ស ច បវត្តិវិភាគេន ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សប្បភេទស្ស បាទកភាវេន សមាបជ្ជិយមានា ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសង្ខា ទេវសិកំ សត្ថុ វឡញ្ជនកសមាបត្តិយោ វុច្ចន្តិ, ស្វាយំ ពុទ្ធានំ វិបស្សនាចារោ បរមត្ថមញ្ជូសាយំ វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាយំ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ១.១៤៤) ទស្សិតោ, អត្ថិកេហិ តតោ គហេតព្ពោតិ។ ឥធ បន សាវកានំ វិបស្សនាចារំ សន្ធាយ ‘‘វិបស្សនាបាទក’’ន្តិ វុត្តំ។
Vipassanāpādakanti iminā tassa jhānacittassa nibbedhabhāgiyatamāha. Vipassanā tividhā vipassakapuggalabhedena. Mahābodhisattānañhi paccekabodhisattānañca vipassanā cintāmayañāṇasaṃvaḍḍhitattā sayambhuñāṇabhūtā, itaresaṃ sutamayañāṇasaṃvaḍḍhitattā paropadesasambhūtā. Sā ‘‘ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesarūpārūpajjhānānaṃ aññatarato vuṭṭhāyā’’tiādinā anekadhā arūpamukhavasena catudhātuvavatthāne vuttānaṃ tesaṃ tesaṃ dhātupariggahamukhānaṃ aññataramukhavasena ca anekadhāva visuddhimagge (visuddhi. 1.306) nānānayato vibhāvitā. Mahābodhisattānaṃ pana catuvīsatikoṭisatasahassamukhena pabhedagamanato nānānayaṃ sabbaññutaññāṇasannissayassa ariyamaggañāṇassa adhiṭṭhānabhūtaṃ pubbabhāgañāṇagabbhaṃ gaṇhāpentaṃ paripākaṃ gacchantaṃ paramagambhīraṃ saṇhasukhumataraṃ anaññasādhāraṇaṃ vipassanāñāṇaṃ hoti, yaṃ aṭṭhakathāsu ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Yassa ca pavattivibhāgena catuvīsatikoṭisatasahassappabhedassa pādakabhāvena samāpajjiyamānā catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ satthu vaḷañjanakasamāpattiyo vuccanti, svāyaṃ buddhānaṃ vipassanācāro paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.144) dassito, atthikehi tato gahetabboti. Idha pana sāvakānaṃ vipassanācāraṃ sandhāya ‘‘vipassanāpādaka’’nti vuttaṃ.
កាមំ ហេដ្ឋិមមគ្គញាណានិបិ អាសវានំ ខេបនញាណានិ ឯវ, អនវសេសតោ បន តេសំ ខេបនំ អគ្គមគ្គញាណេនេវាតិ អាហ ‘‘អរហត្តមគ្គញាណត្ថាយា’’តិ។ អាសវវិនាសនតោតិ អាសវានំ និស្សេសំ សមុច្ឆិន្ទនតោ។ អាសវានំ ខយេ ញាណំ អាសវក្ខយញាណន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្រ ចេតំ ញាណ’’ន្តិ វត្វា ‘‘ខយេ’’តិ អាធារេ ភុម្មំ, ន វិសយេតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ បរិយាបន្នត្តា’’តិ អាហ។ អភិនីហរតីតិ អភិមុខំ នីហរតិ, យថា មគ្គាភិសមយោ ហោតិ, សវនំ តទភិមុខំ បវត្តេតិ។ ឥទំ ទុក្ខន្តិ ទុក្ខស្ស អរិយសច្ចស្ស តទា ភិក្ខុនា បច្ចក្ខតោ គហិតភាវទស្សនំ។ ឯត្តកំ ទុក្ខន្តិ តស្ស បរិច្ឆិជ្ជ គហិតភាវទស្សនំ។ ន ឥតោ ភិយ្យោតិ តស្ស អនវសេសតោ គហិតភាវទស្សនំ។ តេនាហ ‘‘សព្ពម្បិ ទុក្ខសច្ច’’ន្តិអាទិ។ សរសលក្ខណបដិវេធេនាតិ សភាវសង្ខាតស្ស លក្ខណស្ស អសម្មោហតោ បដិវិជ្ឈនេន។ អសម្មោហបដិវេធោតិ ច យថា តស្មិំ ញាណេ បវត្តេ បច្ឆា ទុក្ខសច្ចស្ស សរូបាទិបរិច្ឆេទេ សម្មោហោ ន ហោតិ, តថា បវត្តិ។ តេនេវាហ ‘‘យថាភូតំ បជានាតី’’តិ។ ទុក្ខំ សមុទេតិ ឯតស្មាតិ ទុក្ខសមុទយោ។ យំ ឋានំ បត្វាតិ យំ និព្ពានំ មគ្គស្ស អារម្មណបច្ចយដ្ឋេន ការណភូតំ អាគម្ម។ បត្វាតិ ច តទុភយវតោ បុគ្គលស្ស បវត្តិយាតិ កត្វា វុត្តំ។ បត្វាតិ វា បាបុណនហេតុ។ អប្បវត្តិន្តិ អប្បវត្តិនិមិត្តំ។ តេ វា ន បវត្តន្តិ ឯត្ថាតិ អប្បវត្តិ, និព្ពានំ។ តស្សាតិ ទុក្ខនិរោធស្ស។ សម្បាបកន្តិ សច្ឆិកិរិយាវសេន សម្មទេវ បាបកំ។
Kāmaṃ heṭṭhimamaggañāṇānipi āsavānaṃ khepanañāṇāni eva, anavasesato pana tesaṃ khepanaṃ aggamaggañāṇenevāti āha ‘‘arahattamaggañāṇatthāyā’’ti. Āsavavināsanatoti āsavānaṃ nissesaṃ samucchindanato. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti dassento ‘‘tatra cetaṃ ñāṇa’’nti vatvā ‘‘khaye’’ti ādhāre bhummaṃ, na visayeti dassento ‘‘tattha pariyāpannattā’’ti āha. Abhinīharatīti abhimukhaṃ nīharati, yathā maggābhisamayo hoti, savanaṃ tadabhimukhaṃ pavatteti. Idaṃ dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa tadā bhikkhunā paccakkhato gahitabhāvadassanaṃ. Ettakaṃ dukkhanti tassa paricchijja gahitabhāvadassanaṃ. Na ito bhiyyoti tassa anavasesato gahitabhāvadassanaṃ. Tenāha ‘‘sabbampi dukkhasacca’’ntiādi. Sarasalakkhaṇapaṭivedhenāti sabhāvasaṅkhātassa lakkhaṇassa asammohato paṭivijjhanena. Asammohapaṭivedhoti ca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhasaccassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavatti. Tenevāha ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti. Dukkhaṃ samudeti etasmāti dukkhasamudayo. Yaṃ ṭhānaṃ patvāti yaṃ nibbānaṃ maggassa ārammaṇapaccayaṭṭhena kāraṇabhūtaṃ āgamma. Patvāti ca tadubhayavato puggalassa pavattiyāti katvā vuttaṃ. Patvāti vā pāpuṇanahetu. Appavattinti appavattinimittaṃ. Te vā na pavattanti etthāti appavatti, nibbānaṃ. Tassāti dukkhanirodhassa. Sampāpakanti sacchikiriyāvasena sammadeva pāpakaṃ.
កិលេសវសេនាតិ អាសវសង្ខាតកិលេសវសេន។ យស្មា អាសវានំ ទុក្ខសច្ចបរិយាយោ តប្បរិយាបន្នត្តា សេសសច្ចានញ្ច តំសមុទយាទិបរិយាយោ អត្ថិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘បរិយាយតោ’’តិ។ ទស្សេន្តោ សច្ចានីតិ យោជនា។ អាសវានញ្ចេត្ថ គហណំ ‘‘អាសវានំ ខយញាណាយា’’តិ អារទ្ធត្តា។ តថា ហិ ‘‘កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតី’’តិអាទិនា អាសវវិមុត្តិសីសេនេវ សព្ពកិលេសវិមុត្តិ វុត្តា។ ‘‘ឥទំ ទុក្ខន្តិ យថាភូតំ បជានាតី’’តិអាទិនា មិស្សកមគ្គោ ឥធ កថិតោតិ ‘‘សហ វិបស្សនាយ កោដិប្បត្តំ មគ្គំ កថេសី’’តិ វុត្តំ។ ជានតោ បស្សតោតិ ឥមិនា បរិញ្ញាសច្ឆិកិរិយាភាវនាភិសមយា វុត្តា។ វិមុច្ចតីតិ ឥមិនា បហានាភិសមយោ វុត្តោតិ អាហ ‘‘ឥមិនា មគ្គក្ខណំ ទស្សេតី’’តិ។ ជានតោ បស្សតោតិ វា ហេតុនិទ្ទេសោ។ យំ ជាននហេតុ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតីតិ យោជនា។ ធម្មានញ្ហិ សមានកាលិកានម្បិ បច្ចយបច្ចយុប្បន្នតា សហជាតកោដិយា លព្ភតិ។ ភវាសវគ្គហណេនេវ ឯត្ថ ភវរាគស្ស វិយ ភវទិដ្ឋិយាបិ សមវរោធោតិ ទិដ្ឋាសវស្សបិ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។
Kilesavasenāti āsavasaṅkhātakilesavasena. Yasmā āsavānaṃ dukkhasaccapariyāyo tappariyāpannattā sesasaccānañca taṃsamudayādipariyāyo atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyāyato’’ti. Dassento saccānīti yojanā. Āsavānañcettha gahaṇaṃ ‘‘āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti āraddhattā. Tathā hi ‘‘kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatī’’tiādinā āsavavimuttisīseneva sabbakilesavimutti vuttā. ‘‘Idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādinā missakamaggo idha kathitoti ‘‘saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Jānato passatoti iminā pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayā vuttā. Vimuccatīti iminā pahānābhisamayo vuttoti āha ‘‘iminā maggakkhaṇaṃ dassetī’’ti. Jānatopassatoti vā hetuniddeso. Yaṃ jānanahetu kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatīti yojanā. Dhammānañhi samānakālikānampi paccayapaccayuppannatā sahajātakoṭiyā labbhati. Bhavāsavaggahaṇeneva ettha bhavarāgassa viya bhavadiṭṭhiyāpi samavarodhoti diṭṭhāsavassapi saṅgaho daṭṭhabbo.
ខីណា ជាតីតិអាទីហិ បទេហិ។ តស្សាតិ បច្ចវេក្ខណញាណស្ស។ ភូមិន្តិ បវត្តិដ្ឋានំ។ យេនាធិប្បាយេន ‘‘កតមា បនស្សា’’តិអាទិនា ចោទនា កតា, តំ វិវរន្តោ ‘‘ន តាវស្សា’’តិអាទិមាហ ។ តត្ថ ន តាវស្ស អតីតា ជាតិ ខីណា មគ្គភាវនាយាតិ អធិប្បាយោ។ តត្ថ ការណមាហ ‘‘បុព្ពេវ ខីណត្តា’’តិ។ ន អនាគតា អស្ស ជាតិ ខីណាតិ យោជនា។ ន អនាគតាតិ ច អនាគតភាវសាមញ្ញំ គហេត្វា លេសេន ចោទេតិ។ តេនាហ ‘‘អនាគតេ វាយាមាភាវតោ’’តិ។ អនាគតវិសេសោ បនេត្ថ អធិប្បេតោ, តស្ស ខេបនេ វាយាមោ លព្ភតេវ។ តេនាហ ‘‘យា បន មគ្គស្សា’’តិអាទិ។ ឯកចតុបញ្ចវោការភវេសូតិ ភវត្តយគ្គហណំ វុត្តនយេន អនវសេសតោ ជាតិយា ខីណភាវទស្សនត្ថំ។ តន្តិ យថាវុត្តំ ជាតិំ។ សោតិ ខីណាសវោ ភិក្ខុ។
Khīṇā jātītiādīhi padehi. Tassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Bhūminti pavattiṭṭhānaṃ. Yenādhippāyena ‘‘katamā panassā’’tiādinā codanā katā, taṃ vivaranto ‘‘na tāvassā’’tiādimāha . Tattha na tāvassa atītā jāti khīṇā maggabhāvanāyāti adhippāyo. Tattha kāraṇamāha ‘‘pubbeva khīṇattā’’ti. Na anāgatā assa jāti khīṇāti yojanā. Na anāgatāti ca anāgatabhāvasāmaññaṃ gahetvā lesena codeti. Tenāha ‘‘anāgate vāyāmābhāvato’’ti. Anāgataviseso panettha adhippeto, tassa khepane vāyāmo labbhateva. Tenāha ‘‘yā pana maggassā’’tiādi. Ekacatupañcavokārabhavesūti bhavattayaggahaṇaṃ vuttanayena anavasesato jātiyā khīṇabhāvadassanatthaṃ. Tanti yathāvuttaṃ jātiṃ. Soti khīṇāsavo bhikkhu.
ព្រហ្មចរិយវាសោ នាម ឥធ មគ្គព្រហ្មចរិយស្ស និព្ពត្តនមេវាតិ អាហ ‘‘បរិវុត្ថ’’ន្តិ។ សម្មាទិដ្ឋិយា ចតូសុ សច្ចេសុ បរិញ្ញាទិកិច្ចសាធនវសេន បវត្តមានាយ សម្មាសង្កប្បាទីនម្បិ ទុក្ខសច្ចេ បរិញ្ញាភិសមយានុគុណា បវត្តិ, ឥតរេសុ ច សច្ចេសុ នេសំ បហានាភិសមយាទិវសេន បវត្តិ បាកដា ឯវ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចតូសុ សច្ចេសុ ចតូហិ មគ្គេហិ បរិញ្ញាបហានសច្ឆិកិរិយាភាវនាភិសមយវសេនា’’តិ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកាទយោតិ អាទិ-សទ្ទេន សត្តសេខំ សង្គណ្ហាតិ។
Brahmacariyavāso nāma idha maggabrahmacariyassa nibbattanamevāti āha ‘‘parivuttha’’nti. Sammādiṭṭhiyā catūsu saccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattamānāya sammāsaṅkappādīnampi dukkhasacce pariññābhisamayānuguṇā pavatti, itaresu ca saccesu nesaṃ pahānābhisamayādivasena pavatti pākaṭā eva. Tena vuttaṃ ‘‘catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasenā’’ti. Puthujjanakalyāṇakādayoti ādi-saddena sattasekhaṃ saṅgaṇhāti.
ឥត្ថត្តាយាតិ ឥមេ បការា ឥត្ថំ, តព្ភាវោ ឥត្ថត្តំ, តទត្ថន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តេ បន បការា អរិយមគ្គព្យាបារភូតា បរិញ្ញាទយោ ឥធាធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘ឯវំសោឡសវិធកិច្ចភាវាយា’’តិ។ តេ ហិ មគ្គំ បច្ចវេក្ខតោ មគ្គានុភាវេន បាកដា ហុត្វា ឧបដ្ឋហន្តិ, បរិញ្ញាទីសុ ច បហានមេវ បធានំ តទត្ថត្តា ឥតរេសន្តិ អាហ ‘‘កិលេសក្ខយាយ វា’’តិ។ បហីនកិលេសបច្ចវេក្ខណវសេន វា ឯតំ វុត្តំ។ ទុតិយវិកប្បេ ឥត្ថត្តាយាតិ និស្សក្កេ សម្បទានវចនន្តិ អាហ ‘‘ឥត្ថភាវតោ’’តិ ។ អបរន្តិ អនាគតំ។ ឥមេ បន ចរិមកត្តភាវសង្ខាតា បញ្ចក្ខន្ធា។ បរិញ្ញាតា តិដ្ឋន្តីតិ ឯតេន តេសំ អប្បតិដ្ឋតំ ទស្សេតិ។ អបរិញ្ញាមូលកា ហិ បតិដ្ឋា។ យថាហ ‘‘កពឡីការេ ចេ, ភិក្ខវេ, អាហារេ អត្ថិ រាគោ, អត្ថិ នន្ទី, អត្ថិ តណ្ហា, បតិដ្ឋិតំ តត្ថ វិញ្ញាណំ វិរុឡ្ហ’’ន្តិអាទិ (សំ. និ. ២.៦៤; កថា. ២៩៦; មហានិ. ៧)។ តេនេវាហ – ‘‘ឆិន្នមូលកា រុក្ខា វិយា’’តិអាទិ។
Itthattāyāti ime pakārā itthaṃ, tabbhāvo itthattaṃ, tadatthanti vuttaṃ hoti. Te pana pakārā ariyamaggabyāpārabhūtā pariññādayo idhādhippetāti āha ‘‘evaṃsoḷasavidhakiccabhāvāyā’’ti. Te hi maggaṃ paccavekkhato maggānubhāvena pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti, pariññādīsu ca pahānameva padhānaṃ tadatthattā itaresanti āha ‘‘kilesakkhayāya vā’’ti. Pahīnakilesapaccavekkhaṇavasena vā etaṃ vuttaṃ. Dutiyavikappe itthattāyāti nissakke sampadānavacananti āha ‘‘itthabhāvato’’ti . Aparanti anāgataṃ. Ime pana carimakattabhāvasaṅkhātā pañcakkhandhā. Pariññātā tiṭṭhantīti etena tesaṃ appatiṭṭhataṃ dasseti. Apariññāmūlakā hi patiṭṭhā. Yathāha ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo, atthi nandī, atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ viruḷha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.64; kathā. 296; mahāni. 7). Tenevāha – ‘‘chinnamūlakā rukkhā viyā’’tiādi.
យស្សាតិ បុថុជ្ជនស្ស។ តស្ស ហិ សីលំ កទាចិ វឌ្ឍតិ, កទាចិ ហាយតិ។ សេក្ខាបិ បន សីលេសុ បរិបូរការិនោវ, អសេក្ខេសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ តេនាហ ‘‘ខីណាសវស្សា’’តិអាទិ។ វសិប្បត្តន្តិ វសីភាវប្បត្តំ។ សុដ្ឋុ សមាហិតន្តិ អគ្គផលសមាធិនា សម្មទេវ សមាហិតំ។ ធិតិសម្បន្នន្តិ អគ្គផលធិតិយា សមន្នាគតំ។ មច្ចុំ ជហិត្វា ឋិតន្តិ អាយតិំ បុនព្ភវាភាវតោ វុត្តំ។ កថំ បុនព្ភវាភាវោតិ អាហ ‘‘សព្ពេ បាបធម្មេ បជហិត្វា ឋិត’’ន្តិ។ សព្ពស្សបិ ញេយ្យធម្មស្ស ចតុសច្ចន្តោគធត្តា វុត្តំ ‘‘ពុទ្ធន្តិ ចតុសច្ចពុទ្ធ’’ន្តិ។ ពុទ្ធសាវកាតិ សាវកពុទ្ធា នមស្សន្តិ, បគេវ ឥតរា បជា។ ឥតរា ហិ បជា សាវកេបិ នមស្សន្តិ។ ឥតិ ឯត្តកេន ឋានេន សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វសេន គាថានំ អត្ថំ វត្វា ឥទានិ សាវកស្សបិ វសេន អត្ថំ យោជេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សាវកោបិ គោតមោ មុខនិព្ពត្តេន សម្បត្តេន សម្ពន្ធេន, យតោ សព្ពេបិ អរិយសាវកា ភគវតោ ឱរសបុត្តាតិ វុច្ចន្តីតិ។
Yassāti puthujjanassa. Tassa hi sīlaṃ kadāci vaḍḍhati, kadāci hāyati. Sekkhāpi pana sīlesu paripūrakārinova, asekkhesu vattabbameva natthi. Tenāha ‘‘khīṇāsavassā’’tiādi. Vasippattanti vasībhāvappattaṃ. Suṭṭhu samāhitanti aggaphalasamādhinā sammadeva samāhitaṃ. Dhitisampannanti aggaphaladhitiyā samannāgataṃ. Maccuṃ jahitvā ṭhitanti āyatiṃ punabbhavābhāvato vuttaṃ. Kathaṃ punabbhavābhāvoti āha ‘‘sabbe pāpadhamme pajahitvā ṭhita’’nti. Sabbassapi ñeyyadhammassa catusaccantogadhattā vuttaṃ ‘‘buddhanti catusaccabuddha’’nti. Buddhasāvakāti sāvakabuddhā namassanti, pageva itarā pajā. Itarā hi pajā sāvakepi namassanti. Iti ettakena ṭhānena sammāsambuddhassa vasena gāthānaṃ atthaṃ vatvā idāni sāvakassapi vasena atthaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Sāvakopi gotamo mukhanibbattena sampattena sambandhena, yato sabbepi ariyasāvakā bhagavato orasaputtāti vuccantīti.
និវុស្សតីតិ និវាសោ, និវុត្ថោ ខន្ធសន្តានោតិ អាហ ‘‘និវុត្ថក្ខន្ធបរម្បរ’’ន្តិ។ អវេតិ, អវេទីតិ បាឋទ្វយេនបិ បុព្ពេនិវាសញាណស្ស កិច្ចសិទ្ធិំយេវ ទស្សេតិ។ ឯកត្តកាយឯកត្តសញ្ញិភាវសាមញ្ញតោ វេហប្ផលាបិ ឯត្ថេវ សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ ‘‘ឆ កាមាវចរេ, នវ ព្រហ្មលោកេ’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ ឥតរេ បន អបចុរភាវតោ ន វុត្តា។ ឯកច្ចានំ អវិសយភាវតោ ច អវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ជាតិ ខីយតិ ឯតេនាតិ ជាតិក្ខយោ, អរហត្តន្តិ អាហ ‘‘អរហត្តំ បត្តោ’’តិ។ ‘‘អភិញ្ញាយា’’តិ វត្តព្ពេ យការលោបេន ‘‘អភិញ្ញា’’តិ និទ្ទេសោ កតោតិ អាហ ‘‘ជានិត្វា’’តិ។ កិច្ចវោសានេនាតិ ចតូហិ មគ្គេហិ កត្តព្ពស្ស សោឡសវិធស្ស កិច្ចស្ស បរិយោសានេន។ វោសិតោតិ បរិយោសិតោ, និដ្ឋិតោតិ អត្ថោ។ មោនេយ្យេន សមន្នាគតោតិ កាយមោនេយ្យាទីហិ សមន្នាគតោ។ លបិតំ លបតីតិ លបិតលាបនោ។ អត្តបច្ចក្ខតោ ញត្វាតិ ឥមិនា តេសំ វិជ្ជានំ បដិលទ្ធភាវំ ទីបេតិ។
Nivussatīti nivāso, nivuttho khandhasantānoti āha ‘‘nivutthakkhandhaparampara’’nti. Aveti, avedīti pāṭhadvayenapi pubbenivāsañāṇassa kiccasiddhiṃyeva dasseti. Ekattakāyaekattasaññibhāvasāmaññato vehapphalāpi ettheva saṅgahaṃ gacchantīti ‘‘cha kāmāvacare, nava brahmaloke’’icceva vuttaṃ. Itare pana apacurabhāvato na vuttā. Ekaccānaṃ avisayabhāvato ca avacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Jāti khīyati etenāti jātikkhayo, arahattanti āha ‘‘arahattaṃ patto’’ti. ‘‘Abhiññāyā’’ti vattabbe yakāralopena ‘‘abhiññā’’ti niddeso katoti āha ‘‘jānitvā’’ti. Kiccavosānenāti catūhi maggehi kattabbassa soḷasavidhassa kiccassa pariyosānena. Vositoti pariyosito, niṭṭhitoti attho. Moneyyena samannāgatoti kāyamoneyyādīhi samannāgato. Lapitaṃ lapatīti lapitalāpano. Attapaccakkhato ñatvāti iminā tesaṃ vijjānaṃ paṭiladdhabhāvaṃ dīpeti.
តិកណ្ណសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tikaṇṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៨. តិកណ្ណសុត្តំ • 8. Tikaṇṇasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៨. តិកណ្ណសុត្តវណ្ណនា • 8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā
