| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पुग्गलपञ्ञत्तिपाळि • Puggalapaññattipāḷi |
३. तिकपुग्गलपञ्ञत्ति
3. Tikapuggalapaññatti
९१. कतमो च पुग्गलो निरासो? इधेकच्चो पुग्गलो दुस्सीलो होति पापधम्मो असुचि सङ्कस्सरसमाचारो पटिच्छन्नकम्मन्तो अस्समणो समणपटिञ्ञो अब्रह्मचारी ब्रह्मचारिपटिञ्ञो अन्तोपूति अवस्सुतो कसम्बुजातो। सो सुणाति – ‘‘इत्थन्नामो किर भिक्खु आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरती’’ति। तस्स न एवं होति – ‘‘कुदास्सु नामाहम्पि आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरिस्सामी’’ति। अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘निरासो’’।
91. Katamo ca puggalo nirāso? Idhekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo asuci saṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto. So suṇāti – ‘‘itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Tassa na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissāmī’’ti. Ayaṃ vuccati puggalo ‘‘nirāso’’.
९२. कतमो च पुग्गलो आसंसो? इधेकच्चो पुग्गलो सीलवा होति कल्याणधम्मो। सो सुणाति – ‘‘इत्थन्नामो किर भिक्खु आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरती’’ति। तस्स एवं होति – ‘‘कुदास्सु नामाहम्पि आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरिस्सामी’’ति। अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘आसंसो’’।
92. Katamo ca puggalo āsaṃso? Idhekacco puggalo sīlavā hoti kalyāṇadhammo. So suṇāti – ‘‘itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissāmī’’ti. Ayaṃ vuccati puggalo ‘‘āsaṃso’’.
९३. कतमो च पुग्गलो विगतासो? इधेकच्चो पुग्गलो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति। सो सुणाति – ‘‘इत्थन्नामो किर भिक्खु आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरती’’ति। तस्स न एवं होति – ‘‘कुदास्सु नामाहम्पि आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरिस्सामी’’ति। तं किस्स हेतु? या हिस्स पुब्बे अविमुत्तस्स विमुत्तासा, सा पटिप्पस्सद्धा। अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘विगतासो’’।
93. Katamo ca puggalo vigatāso? Idhekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. So suṇāti – ‘‘itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Tassa na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissāmī’’ti. Taṃ kissa hetu? Yā hissa pubbe avimuttassa vimuttāsā, sā paṭippassaddhā. Ayaṃ vuccati puggalo ‘‘vigatāso’’.
९४. तत्थ कतमे तयो गिलानूपमा पुग्गला? तयो गिलाना – इधेकच्चो गिलानो लभन्तो वा सप्पायानि भोजनानि अलभन्तो वा सप्पायानि भोजनानि, लभन्तो वा सप्पायानि भेसज्जानि अलभन्तो वा सप्पायानि भेसज्जानि, लभन्तो वा पतिरूपं उपट्ठाकं अलभन्तो वा पतिरूपं उपट्ठाकं, नेव वुट्ठाति तम्हा आबाधा। (१)
94. Tattha katame tayo gilānūpamā puggalā? Tayo gilānā – idhekacco gilāno labhanto vā sappāyāni bhojanāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā sappāyāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni, labhanto vā patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ, neva vuṭṭhāti tamhā ābādhā. (1)
इध पनेकच्चो गिलानो लभन्तो वा सप्पायानि भोजनानि अलभन्तो वा सप्पायानि भोजनानि, लभन्तो वा सप्पायानि भेसज्जानि अलभन्तो वा सप्पायानि भेसज्जानि, लभन्तो वा पतिरूपं उपट्ठाकं अलभन्तो वा पतिरूपं उपट्ठाकं, वुट्ठाति तम्हा आबाधा। (२)
Idha panekacco gilāno labhanto vā sappāyāni bhojanāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā sappāyāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni, labhanto vā patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ, vuṭṭhāti tamhā ābādhā. (2)
इध पनेकच्चो गिलानो लभन्तो सप्पायानि भोजनानि नो अलभन्तो, लभन्तो सप्पायानि भेसज्जानि नो अलभन्तो, लभन्तो पतिरूपं उपट्ठाकं नो अलभन्तो, वुट्ठाति तम्हा आबाधा। (३)
Idha panekacco gilāno labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhanto, labhanto sappāyāni bhesajjāni no alabhanto, labhanto patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto, vuṭṭhāti tamhā ābādhā. (3)
तत्र य्वायं गिलानो लभन्तो सप्पायानि भोजनानि नो अलभन्तो, लभन्तो सप्पायानि भेसज्जानि नो अलभन्तो, लभन्तो पतिरूपं उपट्ठाकं नो अलभन्तो, वुट्ठाति तम्हा आबाधा, इमं गिलानं पटिच्च भगवता गिलानभत्तं अनुञ्ञातं गिलानभेसज्जं अनुञ्ञातं गिलानुपट्ठाको अनुञ्ञातो। इमञ्च पन गिलानं पटिच्च अञ्ञेपि गिलाना उपट्ठातब्बा।
Tatra yvāyaṃ gilāno labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhanto, labhanto sappāyāni bhesajjāni no alabhanto, labhanto patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto, vuṭṭhāti tamhā ābādhā, imaṃ gilānaṃ paṭicca bhagavatā gilānabhattaṃ anuññātaṃ gilānabhesajjaṃ anuññātaṃ gilānupaṭṭhāko anuññāto. Imañca pana gilānaṃ paṭicca aññepi gilānā upaṭṭhātabbā.
एवमेवं 1 तयो गिलानूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मिं। कतमे तयो? इधेकच्चो पुग्गलो लभन्तो वा तथागतं दस्सनाय अलभन्तो वा तथागतं दस्सनाय, लभन्तो वा तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय अलभन्तो वा तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय, नेव ओक्कमति नियामं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं। (१)
Evamevaṃ 2 tayo gilānūpamā puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Idhekacco puggalo labhanto vā tathāgataṃ dassanāya alabhanto vā tathāgataṃ dassanāya, labhanto vā tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya alabhanto vā tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya, neva okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. (1)
इध पनेकच्चो पुग्गलो लभन्तो वा तथागतं दस्सनाय अलभन्तो वा तथागतं दस्सनाय, लभन्तो वा तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय अलभन्तो वा तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय, ओक्कमति नियामं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं। (२)
Idha panekacco puggalo labhanto vā tathāgataṃ dassanāya alabhanto vā tathāgataṃ dassanāya, labhanto vā tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya alabhanto vā tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. (2)
इध पनेकच्चो पुग्गलो लभन्तो तथागतं दस्सनाय नो अलभन्तो, लभन्तो तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय नो अलभन्तो, ओक्कमति नियामं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं। (३)
Idha panekacco puggalo labhanto tathāgataṃ dassanāya no alabhanto, labhanto tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya no alabhanto, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. (3)
तत्र य्वायं पुग्गलो लभन्तो तथागतं दस्सनाय नो अलभन्तो, लभन्तो तथागतप्पवेदितं धम्मविनयं सवणाय नो अलभन्तो , ओक्कमति नियामं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं, इमं पुग्गलं पटिच्च भगवता धम्मदेसना अनुञ्ञाता, इमञ्च पुग्गलं पटिच्च अञ्ञेसम्पि धम्मो देसेतब्बो। इमे तयो गिलानूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मिं।
Tatra yvāyaṃ puggalo labhanto tathāgataṃ dassanāya no alabhanto, labhanto tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savaṇāya no alabhanto , okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, imaṃ puggalaṃ paṭicca bhagavatā dhammadesanā anuññātā, imañca puggalaṃ paṭicca aññesampi dhammo desetabbo. Ime tayo gilānūpamā puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
९५. कतमो च पुग्गलो कायसक्खी? इधेकच्चो पुग्गलो अट्ठ विमोक्खे कायेन फुसित्वा विहरति, पञ्ञाय चस्स दिस्वा एकच्चे आसवा परिक्खीणा होन्ति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘कायसक्खी’’।
95. Katamo ca puggalo kāyasakkhī? Idhekacco puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘kāyasakkhī’’.
९६. कतमो च पुग्गलो दिट्ठिप्पत्तो? इधेकच्चो पुग्गलो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति, तथागतप्पवेदिता चस्स धम्मा पञ्ञाय वोदिट्ठा होन्ति वोचरिता, पञ्ञाय चस्स दिस्वा एकच्चे आसवा परिक्खीणा होन्ति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘दिट्ठिप्पत्तो’’।
96. Katamo ca puggalo diṭṭhippatto? Idhekacco puggalo ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘diṭṭhippatto’’.
९७. कतमो च पुग्गलो सद्धाविमुत्तो? इधेकच्चो पुग्गलो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति…पे॰… तथागतप्पवेदिता चस्स धम्मा पञ्ञाय वोदिट्ठा होन्ति वोचरिता, पञ्ञाय चस्स दिस्वा एकच्चे आसवा परिक्खीणा होन्ति, नो च खो यथादिट्ठिप्पत्तस्स – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘सद्धाविमुत्तो’’।
97. Katamo ca puggalo saddhāvimutto? Idhekacco puggalo ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti, no ca kho yathādiṭṭhippattassa – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘saddhāvimutto’’.
९८. कतमो च पुग्गलो गूथभाणी? इधेकच्चो पुग्गलो मुसावादी होति सभग्गतो वा परिसग्गतो वा ञातिमज्झगतो वा पूगमज्झगतो वा राजकुलमज्झगतो वा अभिनीतो सक्खिपुट्ठो – ‘‘एहम्भो 3, पुरिस, यं जानासि तं वदेही’’ति, सो अजानं वा आह – ‘‘जानामी’’ति, जानं वा आह – ‘‘न जानामी’’ति, अपस्सं वा आह – ‘‘पस्सामी’’ति, पस्सं वा आह – ‘‘न पस्सामी’’ति। इति अत्तहेतु वा परहेतु वा आमिसकिञ्चिक्खहेतु वा सम्पजानमुसा भासिता होति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘गूथभाणी’’।
98. Katamo ca puggalo gūthabhāṇī? Idhekacco puggalo musāvādī hoti sabhaggato vā parisaggato vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhipuṭṭho – ‘‘ehambho 4, purisa, yaṃ jānāsi taṃ vadehī’’ti, so ajānaṃ vā āha – ‘‘jānāmī’’ti, jānaṃ vā āha – ‘‘na jānāmī’’ti, apassaṃ vā āha – ‘‘passāmī’’ti, passaṃ vā āha – ‘‘na passāmī’’ti. Iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusā bhāsitā hoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘gūthabhāṇī’’.
९९. कतमो च पुग्गलो पुप्फभाणी? इधेकच्चो पुग्गलो मुसावादं पहाय मुसावादा पटिविरतो होति सभग्गतो वा परिसग्गतो वा ञातिमज्झगतो वा पूगमज्झगतो वा राजकुलमज्झगतो वा अभिनीतो सक्खिपुट्ठो – ‘‘एहम्भो, पुरिस, यं जानासि तं वदेही’’ति, सो अजानं वा आह – ‘‘न जानामी’’ति, जानं वा आह – ‘‘जानामी’’ति, अपस्सं वा आह – ‘‘न पस्सामी’’ति, पस्सं वा आह – ‘‘पस्सामी’’ति। इति अत्तहेतु वा परहेतु वा आमिसकिञ्चिक्खहेतु वा न सम्पजानमुसा भासिता होति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पुप्फभाणी’’।
99. Katamo ca puggalo pupphabhāṇī? Idhekacco puggalo musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato hoti sabhaggato vā parisaggato vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhipuṭṭho – ‘‘ehambho, purisa, yaṃ jānāsi taṃ vadehī’’ti, so ajānaṃ vā āha – ‘‘na jānāmī’’ti, jānaṃ vā āha – ‘‘jānāmī’’ti, apassaṃ vā āha – ‘‘na passāmī’’ti, passaṃ vā āha – ‘‘passāmī’’ti. Iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā na sampajānamusā bhāsitā hoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘pupphabhāṇī’’.
१००. कतमो च पुग्गलो मधुभाणी? इधेकच्चो पुग्गलो या सा वाचा नेला कण्णसुखा पेमनिया हदयङ्गमा पोरी बहुजनकन्ता बहुजनमनापा, तथारूपिं वाचं भासिता होति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘मधुभाणी’’।
100. Katamo ca puggalo madhubhāṇī? Idhekacco puggalo yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemaniyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘madhubhāṇī’’.
१०१. कतमो च पुग्गलो अरुकूपमचित्तो? इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति 5, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति। सेय्यथापि नाम दुट्ठारुको कट्ठेन वा कठलाय 6 वा घट्टितो भिय्योसो मत्ताय आसवं देति 7, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अरुकूपमचित्तो’’।
101. Katamo ca puggalo arukūpamacitto? Idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati 8, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Seyyathāpi nāma duṭṭhāruko kaṭṭhena vā kaṭhalāya 9 vā ghaṭṭito bhiyyoso mattāya āsavaṃ deti 10, evamevaṃ idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘arukūpamacitto’’.
१०२. कतमो च पुग्गलो विज्जूपमचित्तो? इधेकच्चो पुग्गलो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। सेय्यथापि नाम चक्खुमा पुरिसो रत्तन्धकारतिमिसाय विज्जन्तरिकाय रूपानि पस्सेय्य, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति , ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘विज्जूपमचित्तो’’।
102. Katamo ca puggalo vijjūpamacitto? Idhekacco puggalo ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Seyyathāpi nāma cakkhumā puriso rattandhakāratimisāya vijjantarikāya rūpāni passeyya, evamevaṃ idhekacco puggalo ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti , ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘vijjūpamacitto’’.
१०३. कतमो च पुग्गलो वजिरूपमचित्तो? इधेकच्चो पुग्गलो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति। सेय्यथापि नाम वजिरस्स नत्थि किञ्चि अभेज्जं मणि वा पासाणो वा, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘वजिरूपमचित्तो’’।
103. Katamo ca puggalo vajirūpamacitto? Idhekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Seyyathāpi nāma vajirassa natthi kiñci abhejjaṃ maṇi vā pāsāṇo vā, evamevaṃ idhekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘vajirūpamacitto’’.
१०४. कतमो च पुग्गलो अन्धो? इधेकच्चस्स पुग्गलस्स तथारूपं चक्खु न होति यथारूपेन चक्खुना अनधिगतं वा भोगं अधिगच्छेय्य, अधिगतं वा भोगं फातिं करेय्य; तथारूपम्पिस्स चक्खु न होति यथारूपेन चक्खुना कुसलाकुसले धम्मे जानेय्य, सावज्जानवज्जे धम्मे जानेय्य, हीनप्पणीते धम्मे जानेय्य, कण्हसुक्कसप्पटिभागे धम्मे जानेय्य – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अन्धो’’।
104. Katamo ca puggalo andho? Idhekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigaccheyya, adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya; tathārūpampissa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya, sāvajjānavajje dhamme jāneyya, hīnappaṇīte dhamme jāneyya, kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme jāneyya – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘andho’’.
१०५. कतमो च पुग्गलो एकचक्खु? इधेकच्चस्स पुग्गलस्स तथारूपं चक्खु होति , यथारूपेन चक्खुना अनधिगतं वा भोगं अधिगच्छेय्य, अधिगतं वा भोगं फातिं करेय्य; तथारूपम्पिस्स चक्खु न होति यथारूपेन चक्खुना कुसलाकुसले धम्मे जानेय्य, सावज्जानवज्जे धम्मे जानेय्य, हीनप्पणीते धम्मे जानेय्य, कण्हसुक्कसप्पटिभागे धम्मे जानेय्य – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘एकचक्खु’’।
105. Katamo ca puggalo ekacakkhu? Idhekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu hoti , yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigaccheyya, adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya; tathārūpampissa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya, sāvajjānavajje dhamme jāneyya, hīnappaṇīte dhamme jāneyya, kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme jāneyya – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘ekacakkhu’’.
१०६. कतमो च पुग्गलो द्विचक्खु? इधेकच्चस्स पुग्गलस्स तथारूपं चक्खु होति यथारूपेन चक्खुना अनधिगतं वा भोगं अधिगच्छेय्य, अधिगतं वा भोगं फातिं करेय्य; तथारूपम्पिस्स चक्खु होति यथारूपेन चक्खुना कुसलाकुसले धम्मे जानेय्य, सावज्जानवज्जे धम्मे जानेय्य, हीनप्पणीते धम्मे जानेय्य, कण्हसुक्कसप्पटिभागे धम्मे जानेय्य – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘द्विचक्खु’’।
106. Katamo ca puggalo dvicakkhu? Idhekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigaccheyya, adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya; tathārūpampissa cakkhu hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya, sāvajjānavajje dhamme jāneyya, hīnappaṇīte dhamme jāneyya, kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme jāneyya – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘dvicakkhu’’.
१०७. कतमो च पुग्गलो अवकुज्जपञ्ञो? इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता 11 होति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय 12। तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय नेव आदिं मनसि करोति, न मज्झं मनसि करोति, न परियोसानं मनसि करोति। वुट्ठितोपि तम्हा आसना तस्सा कथाय नेव आदिं मनसि करोति, न मज्झं मनसि करोति, न परियोसानं मनसि करोति। सेय्यथापि नाम कुम्भो निक्कुज्जो 13 तत्र उदकं आसित्तं विवट्टति, नो सण्ठाति; एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता होति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय । तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय नेव आदिं मनसि करोति, न मज्झं मनसि करोति, न परियोसानं मनसि करोति। वुट्ठितोपि तम्हा आसना तस्सा कथाय नेव आदिं मनसि करोति, न मज्झं मनसि करोति, न परियोसानं मनसि करोति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अवकुज्जपञ्ञो’’।
107. Katamo ca puggalo avakujjapañño? Idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā 14 hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya 15. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya neva ādiṃ manasi karoti, na majjhaṃ manasi karoti, na pariyosānaṃ manasi karoti. Vuṭṭhitopi tamhā āsanā tassā kathāya neva ādiṃ manasi karoti, na majjhaṃ manasi karoti, na pariyosānaṃ manasi karoti. Seyyathāpi nāma kumbho nikkujjo 16 tatra udakaṃ āsittaṃ vivaṭṭati, no saṇṭhāti; evamevaṃ idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya . Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya neva ādiṃ manasi karoti, na majjhaṃ manasi karoti, na pariyosānaṃ manasi karoti. Vuṭṭhitopi tamhā āsanā tassā kathāya neva ādiṃ manasi karoti, na majjhaṃ manasi karoti, na pariyosānaṃ manasi karoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘avakujjapañño’’.
१०८. कतमो च पुग्गलो उच्छङ्गपञ्ञो? इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता होति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय। तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति। वुट्ठितो च खो तम्हा आसना तस्सा कथाय नेव आदिं मनसि करोति, न मज्झं मनसि करोति, न परियोसानं मनसि करोति। सेय्यथापि नाम पुरिसस्स उच्छङ्गे नानाखज्जकानि आकिण्णानि – तिला तण्डुला 17 मोदका बदरा। सो तम्हा आसना वुट्ठहन्तो सतिसम्मोसा पकिरेय्य। एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता होति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय। तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति। वुट्ठितो च खो तम्हा आसना तस्सा कथाय नेव आदिम्पि मनसि करोति, न मज्झम्पि मनसि करोति, न परियोसानम्पि मनसि करोति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘उच्छङ्गपञ्ञो’’।
108. Katamo ca puggalo ucchaṅgapañño? Idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti. Vuṭṭhito ca kho tamhā āsanā tassā kathāya neva ādiṃ manasi karoti, na majjhaṃ manasi karoti, na pariyosānaṃ manasi karoti. Seyyathāpi nāma purisassa ucchaṅge nānākhajjakāni ākiṇṇāni – tilā taṇḍulā 18 modakā badarā. So tamhā āsanā vuṭṭhahanto satisammosā pakireyya. Evamevaṃ idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti. Vuṭṭhito ca kho tamhā āsanā tassā kathāya neva ādimpi manasi karoti, na majjhampi manasi karoti, na pariyosānampi manasi karoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘ucchaṅgapañño’’.
१०९. कतमो च पुग्गलो पुथुपञ्ञो? इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता होति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय। तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति। वुट्ठितोपि तम्हा आसना तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति। सेय्यथापि नाम कुम्भो उक्कुज्जो तत्र उदकं आसित्तं सण्ठाति, नो विवट्टति; एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो आरामं गन्ता होन्ति अभिक्खणं भिक्खूनं सन्तिके धम्मस्सवणाय। तस्स भिक्खू धम्मं देसेन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेन्ति। सो तस्मिं आसने निसिन्नो तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति। वुट्ठितोपि तम्हा आसना तस्सा कथाय आदिम्पि मनसि करोति, मज्झम्पि मनसि करोति, परियोसानम्पि मनसि करोति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पुथुपञ्ञो’’।
109. Katamo ca puggalo puthupañño? Idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti. Vuṭṭhitopi tamhā āsanā tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti. Seyyathāpi nāma kumbho ukkujjo tatra udakaṃ āsittaṃ saṇṭhāti, no vivaṭṭati; evamevaṃ idhekacco puggalo ārāmaṃ gantā honti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammassavaṇāya. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti. Vuṭṭhitopi tamhā āsanā tassā kathāya ādimpi manasi karoti, majjhampi manasi karoti, pariyosānampi manasi karoti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘puthupañño’’.
११०. कतमो च पुग्गलो कामेसु च भवेसु च अवीतरागो? सोतापन्नसकदागामिनो – इमे वुच्चन्ति पुग्गला ‘‘कामेसु च भवेसु च अवीतरागा’’।
110. Katamo ca puggalo kāmesu ca bhavesu ca avītarāgo? Sotāpannasakadāgāmino – ime vuccanti puggalā ‘‘kāmesu ca bhavesu ca avītarāgā’’.
१११. कतमो च पुग्गलो कामेसु वीतरागो, भवेसु अवीतरागो? अनागामी – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘कामेसु वीतरागो, भवेसु अवीतरागो’’।
111. Katamo ca puggalo kāmesu vītarāgo, bhavesu avītarāgo? Anāgāmī – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘kāmesu vītarāgo, bhavesu avītarāgo’’.
११२. कतमो च पुग्गलो कामेसु च भवेसु च वीतरागो? अरहा – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘कामेसु च भवेसु च वीतरागो’’।
112. Katamo ca puggalo kāmesu ca bhavesu ca vītarāgo? Arahā – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘kāmesu ca bhavesu ca vītarāgo’’.
११३. कतमो च पुग्गलो पासाणलेखूपमो? इधेकच्चो पुग्गलो अभिण्हं कुज्झति। सो च ख्वस्स कोधो चिरं दीघरत्तं अनुसेति। सेय्यथापि नाम पासाणे लेखा न खिप्पं लुज्जति वातेन वा उदकेन वा, चिरट्ठितिका होति; एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो अभिण्हं कुज्झति। सो च ख्वस्स कोधो चिरं दीघरत्तं अनुसेति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पासाणलेखूपमो’’।
113. Katamo ca puggalo pāsāṇalekhūpamo? Idhekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati. So ca khvassa kodho ciraṃ dīgharattaṃ anuseti. Seyyathāpi nāma pāsāṇe lekhā na khippaṃ lujjati vātena vā udakena vā, ciraṭṭhitikā hoti; evamevaṃ idhekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati. So ca khvassa kodho ciraṃ dīgharattaṃ anuseti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘pāsāṇalekhūpamo’’.
११४. कतमो च पुग्गलो पथविलेखूपमो? इधेकच्चो पुग्गलो अभिण्हं कुज्झति। सो च ख्वस्स कोधो न चिरं दीघरत्तं अनुसेति। सेय्यथापि नाम पथविया 19 लेखा खिप्पं लुज्जति वातेन वा उदकेन वा, न चिरट्ठितिका होति; एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो अभिण्हं कुज्झति। सो च ख्वस्स कोधो न चिरं दीघरत्तं अनुसेति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पथविलेखूपमो’’।
114. Katamo ca puggalo pathavilekhūpamo? Idhekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati. So ca khvassa kodho na ciraṃ dīgharattaṃ anuseti. Seyyathāpi nāma pathaviyā 20 lekhā khippaṃ lujjati vātena vā udakena vā, na ciraṭṭhitikā hoti; evamevaṃ idhekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati. So ca khvassa kodho na ciraṃ dīgharattaṃ anuseti – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘pathavilekhūpamo’’.
११५. कतमो च पुग्गलो उदकलेखूपमो? इधेकच्चो पुग्गलो आगाळ्हेनपि वुच्चमानो फरुसेनपि वुच्चमानो अमनापेनपि वुच्चमानो संसन्दतिमेव 21 सन्धियतिमेव 22 सम्मोदतिमेव 23। सेय्यथापि नाम उदके लेखा खिप्पं लुज्जति, न चिरट्ठितिका होति; एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो आगाळ्हेनपि वुच्चमानो फरुसेनपि वुच्चमानो अमनापेनपि वुच्चमानो संसन्दतिमेव सन्धियतिमेव सम्मोदतिमेव – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘उदकलेखूपमो’’।
115. Katamo ca puggalo udakalekhūpamo? Idhekacco puggalo āgāḷhenapi vuccamāno pharusenapi vuccamāno amanāpenapi vuccamāno saṃsandatimeva 24 sandhiyatimeva 25 sammodatimeva 26. Seyyathāpi nāma udake lekhā khippaṃ lujjati, na ciraṭṭhitikā hoti; evamevaṃ idhekacco puggalo āgāḷhenapi vuccamāno pharusenapi vuccamāno amanāpenapi vuccamāno saṃsandatimeva sandhiyatimeva sammodatimeva – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘udakalekhūpamo’’.
११६. तत्थ कतमे तयो पोत्थकूपमा पुग्गला? तयो पोत्थका – नवोपि पोत्थको दुब्बण्णो चेव होति दुक्खसम्फस्सो च अप्पग्घो च, मज्झिमोपि पोत्थको दुब्बण्णो चेव होति दुक्खसम्फस्सो च अप्पग्घो च, जिण्णोपि पोत्थको दुब्बण्णो चेव होति दुक्खसम्फस्सो च अप्पग्घो च। जिण्णम्पि पोत्थकं उक्खलिपरिमज्जनं वा करोन्ति सङ्कारकूटे वा नं छड्डेन्ति। एवमेवं तयोमे पोत्थकूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना भिक्खूसु। कतमे तयो? नवो चेपि भिक्खु होति दुस्सीलो पापधम्मो, इदमस्स दुब्बण्णताय। सेय्यथापि सो पोत्थको दुब्बण्णो, तथूपमो अयं पुग्गलो। ये खो पनस्स सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति दिट्ठानुगतिं आपज्जन्ति, तेसं तं होति दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय। इदमस्स दुक्खसम्फस्सताय। सेय्यथापि सो पोत्थको दुक्खसम्फस्सो, तथूपमो अयं पुग्गलो। येसं खो पन सो पटिग्गण्हाति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं , तेसं तं न महप्फलं होति न महानिसंसं। इदमस्स अप्पग्घताय। सेय्यथापि सो पोत्थको अप्पग्घो, तथूपमो अयं पुग्गलो।
116. Tattha katame tayo potthakūpamā puggalā? Tayo potthakā – navopi potthako dubbaṇṇo ceva hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca, majjhimopi potthako dubbaṇṇo ceva hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca, jiṇṇopi potthako dubbaṇṇo ceva hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca. Jiṇṇampi potthakaṃ ukkhaliparimajjanaṃ vā karonti saṅkārakūṭe vā naṃ chaḍḍenti. Evamevaṃ tayome potthakūpamā puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsu. Katame tayo? Navo cepi bhikkhu hoti dussīlo pāpadhammo, idamassa dubbaṇṇatāya. Seyyathāpi so potthako dubbaṇṇo, tathūpamo ayaṃ puggalo. Ye kho panassa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya. Idamassa dukkhasamphassatāya. Seyyathāpi so potthako dukkhasamphasso, tathūpamo ayaṃ puggalo. Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ , tesaṃ taṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ. Idamassa appagghatāya. Seyyathāpi so potthako appaggho, tathūpamo ayaṃ puggalo.
मज्झिमो चेपि भिक्खु होति…पे॰… थेरो चेपि भिक्खु होति दुस्सीलो पापधम्मो, इदमस्स दुब्बण्णताय। सेय्यथापि सो पोत्थको दुब्बण्णो, तथूपमो अयं पुग्गलो। ये खो पनस्स सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति दिट्ठानुगतिं आपज्जन्ति, तेसं तं होति दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय। इदमस्स दुक्खसम्फस्सताय। सेय्यथापि सो पोत्थको दुक्खसम्फस्सो, तथूपमो अयं पुग्गलो। येसं खो पन सो पटिग्गण्हाति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं, तेसं तं न महप्फलं होति न महानिसंसं। इदमस्स अप्पग्घताय। सेय्यथापि सो पोत्थको अप्पग्घो, तथूपमो अयं पुग्गलो।
Majjhimo cepi bhikkhu hoti…pe… thero cepi bhikkhu hoti dussīlo pāpadhammo, idamassa dubbaṇṇatāya. Seyyathāpi so potthako dubbaṇṇo, tathūpamo ayaṃ puggalo. Ye kho panassa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya. Idamassa dukkhasamphassatāya. Seyyathāpi so potthako dukkhasamphasso, tathūpamo ayaṃ puggalo. Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ. Idamassa appagghatāya. Seyyathāpi so potthako appaggho, tathūpamo ayaṃ puggalo.
एवरूपो चे थेरो भिक्खु सङ्घमज्झे भणति। तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘‘किं नु खो तुय्हं बालस्स अब्यत्तस्स भणितेन, त्वम्पि नाम भणितब्बं मञ्ञसी’’ति! सो कुपितो अनत्तमनो तथारूपिं वाचं निच्छारेति यथारूपाय वाचाय सङ्घो तं उक्खिपति, सङ्कारकूटेव नं पोत्थकं। इमे तयो पोत्थकूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना भिक्खूसु।
Evarūpo ce thero bhikkhu saṅghamajjhe bhaṇati. Tamenaṃ bhikkhū evamāhaṃsu – ‘‘kiṃ nu kho tuyhaṃ bālassa abyattassa bhaṇitena, tvampi nāma bhaṇitabbaṃ maññasī’’ti! So kupito anattamano tathārūpiṃ vācaṃ nicchāreti yathārūpāya vācāya saṅgho taṃ ukkhipati, saṅkārakūṭeva naṃ potthakaṃ. Ime tayo potthakūpamā puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsu.
११७. तत्थ कतमे तयो कासिकवत्थूपमा पुग्गला? तीणि कासिकवत्थानि – नवम्पि कासिकवत्थं वण्णवन्तञ्चेव होति सुखसम्फस्सञ्च महग्घञ्च, मज्झिमम्पि कासिकवत्थं वण्णवन्तञ्चेव होति सुखसम्फस्सञ्च महग्घञ्च, जिण्णम्पि कासिकवत्थं वण्णवन्तञ्चेव होति सुखसम्फस्सञ्च महग्घञ्च। जिण्णम्पि कासिकवत्थं रतनपलिवेठनं वा करोन्ति गन्धकरण्डके वा नं निक्खिपन्ति।
117. Tattha katame tayo kāsikavatthūpamā puggalā? Tīṇi kāsikavatthāni – navampi kāsikavatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañca, majjhimampi kāsikavatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañca, jiṇṇampi kāsikavatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañca. Jiṇṇampi kāsikavatthaṃ ratanapaliveṭhanaṃ vā karonti gandhakaraṇḍake vā naṃ nikkhipanti.
एवमेवं तयोमे कासिकवत्थूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना भिक्खूसु। कतमे तयो? नवो चेपि भिक्खु होति सीलवा कल्याणधम्मो , इदमस्स सुवण्णताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं वण्णवन्तं, तथूपमो अयं पुग्गलो। ये खो पनस्स सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति दिट्ठानुगतिं आपज्जन्ति, तेसं तं होति दीघरत्तं हिताय सुखाय। इदमस्स सुखसम्फस्सताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं सुखसम्फस्सं, तथूपमो अयं पुग्गलो। येसं खो पन सो 27 पटिग्गण्हाति 28 चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं, तेसं तं महप्फलं होति महानिसंसं। इदमस्स महग्घताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं महग्घं, तथूपमो अयं पुग्गलो।
Evamevaṃ tayome kāsikavatthūpamā puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsu. Katame tayo? Navo cepi bhikkhu hoti sīlavā kalyāṇadhammo , idamassa suvaṇṇatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ vaṇṇavantaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo. Ye kho panassa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Idamassa sukhasamphassatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ sukhasamphassaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo. Yesaṃ kho pana so 29 paṭiggaṇhāti 30 cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo.
मज्झिमो चेपि भिक्खु…पे॰… थेरो चेपि भिक्खु होति सीलवा कल्याणधम्मो, इदमस्स सुवण्णताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं वण्णवन्तं, तथूपमो अयं पुग्गलो। ये खो पनस्स सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति दिट्ठानुगतिं आपज्जन्ति, तेसं तं होति दीघरत्तं हिताय सुखाय। इदमस्स सुखसम्फस्सताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं सुखसम्फस्सं, तथूपमो अयं पुग्गलो। येसं खो पन सो पटिग्गण्हाति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं, तेसं तं महप्फलं होति महानिसंसं। इदमस्स महग्घताय। सेय्यथापि तं कासिकवत्थं महग्घं, तथूपमो अयं पुग्गलो।
Majjhimo cepi bhikkhu…pe… thero cepi bhikkhu hoti sīlavā kalyāṇadhammo, idamassa suvaṇṇatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ vaṇṇavantaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo. Ye kho panassa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Idamassa sukhasamphassatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ sukhasamphassaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo. Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya. Seyyathāpi taṃ kāsikavatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamo ayaṃ puggalo.
एवरूपो चे थेरो भिक्खु सङ्घमज्झे भणति, तमेनं भिक्खू एवमाहंसु – ‘‘अप्पसद्दा आयस्मन्तो होथ, थेरो भिक्खु धम्मञ्च विनयञ्च भणती’’ति। तस्स तं वचनं आधेय्यं गच्छति, गन्धकरण्डकेव नं कासिकवत्थं। इमे तयो कासिकवत्थूपमा पुग्गला सन्तो संविज्जमाना भिक्खूसु।
Evarūpo ce thero bhikkhu saṅghamajjhe bhaṇati, tamenaṃ bhikkhū evamāhaṃsu – ‘‘appasaddā āyasmanto hotha, thero bhikkhu dhammañca vinayañca bhaṇatī’’ti. Tassa taṃ vacanaṃ ādheyyaṃ gacchati, gandhakaraṇḍakeva naṃ kāsikavatthaṃ. Ime tayo kāsikavatthūpamā puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsu.
११८. कतमो च पुग्गलो सुप्पमेय्यो? इधेकच्चो पुग्गलो उद्धतो होति उन्नळो चपलो मुखरो विकिण्णवाचो मुट्ठस्सति असम्पजानो असमाहितो विब्भन्तचित्तो पाकटिन्द्रियो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘सुप्पमेय्यो’’।
118. Katamo ca puggalo suppameyyo? Idhekacco puggalo uddhato hoti unnaḷo capalo mukharo vikiṇṇavāco muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākaṭindriyo – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘suppameyyo’’.
११९. कतमो च पुग्गलो दुप्पमेय्यो? इधेकच्चो पुग्गलो अनुद्धतो होति अनुन्नळो अचपलो अमुखरो अविकिण्णवाचो उपट्ठितस्सति सम्पजानो समाहितो एकग्गचित्तो संवुतिन्द्रियो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘दुप्पमेय्यो’’।
119. Katamo ca puggalo duppameyyo? Idhekacco puggalo anuddhato hoti anunnaḷo acapalo amukharo avikiṇṇavāco upaṭṭhitassati sampajāno samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘duppameyyo’’.
१२०. कतमो च पुग्गलो अप्पमेय्यो? इधेकच्चो पुग्गलो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अप्पमेय्यो’’।
120. Katamo ca puggalo appameyyo? Idhekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati – ayaṃ vuccati puggalo ‘‘appameyyo’’.
१२१. कतमो च पुग्गलो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो हीनो होति सीलेन समाधिना पञ्ञाय। एवरूपो पुग्गलो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो, अञ्ञत्र अनुद्दया अञ्ञत्र अनुकम्पा।
121. Katamo ca puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo hīno hoti sīlena samādhinā paññāya. Evarūpo puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, aññatra anuddayā aññatra anukampā.
१२२. कतमो च पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो सदिसो होति सीलेन समाधिना पञ्ञाय। एवरूपो पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो। तं किस्स हेतु? ‘‘सीलसामञ्ञगतानं सतं सीलकथा च नो भविस्सति, सा च नो फासु भविस्सति, सा च नो पवत्तिनी भविस्सति; समाधिसामञ्ञगतानं सतं समाधिकथा च नो भविस्सति, सा च नो फासु भविस्सति, सा च नो पवत्तिनी 31 भविस्सति; पञ्ञासामञ्ञगतानं सतं पञ्ञाकथा च नो भविस्सति, सा च नो फासु भविस्सति, सा च नो पवत्तिनी भविस्सती’’ति। तस्मा एवरूपो पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो।
122. Katamo ca puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo sadiso hoti sīlena samādhinā paññāya. Evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? ‘‘Sīlasāmaññagatānaṃ sataṃ sīlakathā ca no bhavissati, sā ca no phāsu bhavissati, sā ca no pavattinī bhavissati; samādhisāmaññagatānaṃ sataṃ samādhikathā ca no bhavissati, sā ca no phāsu bhavissati, sā ca no pavattinī 32 bhavissati; paññāsāmaññagatānaṃ sataṃ paññākathā ca no bhavissati, sā ca no phāsu bhavissati, sā ca no pavattinī bhavissatī’’ti. Tasmā evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
१२३. कतमो च पुग्गलो सक्कत्वा गरुं कत्वा सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो अधिको होति सीलेन समाधिना पञ्ञाय। एवरूपो पुग्गलो सक्कत्वा गरुं कत्वा सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो। तं किस्स हेतु? ‘‘अपरिपूरं वा सीलक्खन्धं परिपूरेस्सामि, परिपूरं वा सीलक्खन्धं तत्थ तत्थ पञ्ञाय अनुग्गहेस्सामि; अपरिपूरं वा समाधिक्खन्धं परिपूरेस्सामि, परिपूरं वा समाधिक्खन्धं तत्थ तत्थ पञ्ञाय अनुग्गहेस्सामि; अपरिपूरं वा पञ्ञाक्खन्धं परिपूरेस्सामि, परिपूरं वा पञ्ञाक्खन्धं तत्थ तत्थ पञ्ञाय अनुग्गहेस्सामी’’ति। तस्मा एवरूपो पुग्गलो सक्कत्वा गरुं कत्वा सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो।
123. Katamo ca puggalo sakkatvā garuṃ katvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo adhiko hoti sīlena samādhinā paññāya. Evarūpo puggalo sakkatvā garuṃ katvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? ‘‘Aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūressāmi, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmi; aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūressāmi, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmi; aparipūraṃ vā paññākkhandhaṃ paripūressāmi, paripūraṃ vā paññākkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmī’’ti. Tasmā evarūpo puggalo sakkatvā garuṃ katvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
१२४. कतमो च पुग्गलो जिगुच्छितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो दुस्सीलो होति पापधम्मो असुचि सङ्कस्सरसमाचारो पटिच्छन्नकम्मन्तो अस्समणो समणपटिञ्ञो अब्रह्मचारी ब्रह्मचारिपटिञ्ञो अन्तोपूति अवस्सुतो कसम्बुजातो। एवरूपो पुग्गलो जिगुच्छितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो। तं किस्स हेतु? किञ्चापि एवरूपस्स पुग्गलस्स न दिट्ठानुगतिं आपज्जति, अथ खो नं पापको कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति – ‘‘पापमित्तो पुरिसपुग्गलो पापसहायो पापसम्पवङ्को’’ति। सेय्यथापि नाम अहि गूथगतो किञ्चापि न डंसति, अथ खो नं मक्खेति; एवमेवं किञ्चापि एवरूपस्स पुग्गलस्स न दिट्ठानुगतिं आपज्जति, अथ खो नं पापको कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति – ‘‘पापमित्तो पुरिसपुग्गलो पापसहायो पापसम्पवङ्को’’ति! तस्मा एवरूपो पुग्गलो जिगुच्छितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो।
124. Katamo ca puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo asuci saṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto. Evarūpo puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Kiñcāpi evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati, atha kho naṃ pāpako kittisaddo abbhuggacchati – ‘‘pāpamitto purisapuggalo pāpasahāyo pāpasampavaṅko’’ti. Seyyathāpi nāma ahi gūthagato kiñcāpi na ḍaṃsati, atha kho naṃ makkheti; evamevaṃ kiñcāpi evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati, atha kho naṃ pāpako kittisaddo abbhuggacchati – ‘‘pāpamitto purisapuggalo pāpasahāyo pāpasampavaṅko’’ti! Tasmā evarūpo puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo.
१२५. कतमो च पुग्गलो अज्झुपेक्खितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति। सेय्यथापि नाम दुट्ठारुको कट्ठेन वा कठलाय वा घट्टितो भिय्योसो मत्ताय आसवं देति, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति। सेय्यथापि नाम तिन्दुकालातं कट्ठेन वा कठलाय वा घट्टितं भिय्योसो मत्ताय चिच्चिटायति चिटिचिटायति, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति। सेय्यथापि नाम गूथकूपो कट्ठेन वा कठलाय वा घट्टितो भिय्योसो मत्ताय दुग्गन्धो होति, एवमेवं इधेकच्चो पुग्गलो कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयति, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पातुकरोति; एवरूपो पुग्गलो अज्झुपेक्खितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो। तं किस्स हेतु? ‘‘अक्कोसेय्यपि मं परिभासेय्यपि मं अनत्थम्पि मे करेय्या’’ति! तस्मा एवरूपो पुग्गलो अज्झुपेक्खितब्बो न सेवितब्बो न भजितब्बो न पयिरुपासितब्बो।
125. Katamo ca puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Seyyathāpi nāma duṭṭhāruko kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhiyyoso mattāya āsavaṃ deti, evamevaṃ idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Seyyathāpi nāma tindukālātaṃ kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭitaṃ bhiyyoso mattāya cicciṭāyati ciṭiciṭāyati, evamevaṃ idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Seyyathāpi nāma gūthakūpo kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhiyyoso mattāya duggandho hoti, evamevaṃ idhekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti; evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? ‘‘Akkoseyyapi maṃ paribhāseyyapi maṃ anatthampi me kareyyā’’ti! Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo.
१२६. कतमो च पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो? इधेकच्चो पुग्गलो सीलवा होति कल्याणधम्मो – एवरूपो पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो। तं किस्स हेतु? किञ्चापि एवरूपस्स पुग्गलस्स न दिट्ठानुगतिं आपज्जति, अथ खो नं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति – ‘‘कल्याणमित्तो पुरिसपुग्गलो कल्याणसहायो कल्याणसम्पवङ्को’’ति! तस्मा एवरूपो पुग्गलो सेवितब्बो भजितब्बो पयिरुपासितब्बो।
126. Katamo ca puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo? Idhekacco puggalo sīlavā hoti kalyāṇadhammo – evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Kiñcāpi evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati, atha kho naṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati – ‘‘kalyāṇamitto purisapuggalo kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko’’ti! Tasmā evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
१२७. कतमो च पुग्गलो सीलेसु परिपूरकारी, समाधिस्मिं मत्तसो कारी, पञ्ञाय मत्तसो कारी? सोतापन्नसकदागामिनो – इमे वुच्चन्ति पुग्गला सीलेसु परिपूरकारिनो, समाधिस्मिं मत्तसो कारिनो, पञ्ञाय मत्तसो कारिनो।
127. Katamo ca puggalo sīlesu paripūrakārī, samādhismiṃ mattaso kārī, paññāya mattaso kārī? Sotāpannasakadāgāmino – ime vuccanti puggalā sīlesu paripūrakārino, samādhismiṃ mattaso kārino, paññāya mattaso kārino.
१२८. कतमो च पुग्गलो सीलेसु च परिपूरकारी, समाधिस्मिञ्च परिपूरकारी, पञ्ञाय मत्तसो कारी? अनागामी – अयं वुच्चति पुग्गलो सीलेसु च परिपूरकारी, समाधिस्मिञ्च परिपूरकारी, पञ्ञाय मत्तसो कारी।
128. Katamo ca puggalo sīlesu ca paripūrakārī, samādhismiñca paripūrakārī, paññāya mattaso kārī? Anāgāmī – ayaṃ vuccati puggalo sīlesu ca paripūrakārī, samādhismiñca paripūrakārī, paññāya mattaso kārī.
१२९. कतमो च पुग्गलो सीलेसु च परिपूरकारी, समाधिस्मिञ्च परिपूरकारी, पञ्ञाय च परिपूरकारी? अरहा – अयं वुच्चति पुग्गलो सीलेसु च परिपूरकारी, समाधिस्मिञ्च परिपूरकारी, पञ्ञाय च परिपूरकारी।
129. Katamo ca puggalo sīlesu ca paripūrakārī, samādhismiñca paripūrakārī, paññāya ca paripūrakārī? Arahā – ayaṃ vuccati puggalo sīlesu ca paripūrakārī, samādhismiñca paripūrakārī, paññāya ca paripūrakārī.
१३०. तत्थ कतमे तयो सत्थारो? इधेकच्चो सत्था कामानं परिञ्ञं पञ्ञपेति 33, न रूपानं परिञ्ञं पञ्ञपेति, न वेदनानं परिञ्ञं पञ्ञपेति। इध पनेकच्चो सत्था कामानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, रूपानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, न वेदनानं परिञ्ञं पञ्ञपेति। इध पनेकच्चो सत्था कामानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, रूपानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, वेदनानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति।
130. Tattha katame tayo satthāro? Idhekacco satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññapeti 34, na rūpānaṃ pariññaṃ paññapeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññapeti. Idha panekacco satthā kāmānañca pariññaṃ paññapeti, rūpānañca pariññaṃ paññapeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññapeti. Idha panekacco satthā kāmānañca pariññaṃ paññapeti, rūpānañca pariññaṃ paññapeti, vedanānañca pariññaṃ paññapeti.
तत्र य्वायं सत्था कामानं परिञ्ञं पञ्ञपेति, न रूपानं परिञ्ञं पञ्ञपेति, न वेदनानं परिञ्ञं पञ्ञपेति, रूपावचरसमापत्तिया लाभी सत्था तेन दट्ठब्बो। तत्र य्वायं सत्था कामानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, रूपानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, न वेदनानं परिञ्ञं पञ्ञपेति, अरूपावचरसमापत्तिया लाभी सत्था तेन दट्ठब्बो। तत्र य्वायं सत्था कामानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, रूपानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, वेदनानञ्च परिञ्ञं पञ्ञपेति, सम्मासम्बुद्धो सत्था तेन दट्ठब्बो। इमे तयो सत्थारो।
Tatra yvāyaṃ satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññapeti, na rūpānaṃ pariññaṃ paññapeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññapeti, rūpāvacarasamāpattiyā lābhī satthā tena daṭṭhabbo. Tatra yvāyaṃ satthā kāmānañca pariññaṃ paññapeti, rūpānañca pariññaṃ paññapeti, na vedanānaṃ pariññaṃ paññapeti, arūpāvacarasamāpattiyā lābhī satthā tena daṭṭhabbo. Tatra yvāyaṃ satthā kāmānañca pariññaṃ paññapeti, rūpānañca pariññaṃ paññapeti, vedanānañca pariññaṃ paññapeti, sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabbo. Ime tayo satthāro.
१३१. तत्थ कतमे अपरेपि तयो सत्थारो? इधेकच्चो सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, अभिसम्परायञ्च अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति। इध पनेकच्चो सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, नो च खो अभिसम्परायं अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति। इध पनेकच्चो सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो न पञ्ञपेति, अभिसम्परायञ्च अत्तानं सच्चतो थेततो न पञ्ञपेति।
131. Tattha katame aparepi tayo satthāro? Idhekacco satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato paññapeti, abhisamparāyañca attānaṃ saccato thetato paññapeti. Idha panekacco satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato paññapeti, no ca kho abhisamparāyaṃ attānaṃ saccato thetato paññapeti. Idha panekacco satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato na paññapeti, abhisamparāyañca attānaṃ saccato thetato na paññapeti.
तत्र य्वायं सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, अभिसम्परायञ्च अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, सस्सतवादो सत्था तेन दट्ठब्बो। तत्र य्वायं सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, नो च खो अभिसम्परायं अत्तानं सच्चतो थेततो पञ्ञपेति, उच्छेदवादो सत्था तेन दट्ठब्बो। तत्र य्वायं सत्था दिट्ठे चेव धम्मे अत्तानं सच्चतो थेततो न पञ्ञपेति, अभिसम्परायञ्च अत्तानं सच्चतो थेततो न पञ्ञपेति, सम्मासम्बुद्धो सत्था तेन दट्ठब्बो। इमे अपरेपि तयो सत्थारो।
Tatra yvāyaṃ satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato paññapeti, abhisamparāyañca attānaṃ saccato thetato paññapeti, sassatavādo satthā tena daṭṭhabbo. Tatra yvāyaṃ satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato paññapeti, no ca kho abhisamparāyaṃ attānaṃ saccato thetato paññapeti, ucchedavādo satthā tena daṭṭhabbo. Tatra yvāyaṃ satthā diṭṭhe ceva dhamme attānaṃ saccato thetato na paññapeti, abhisamparāyañca attānaṃ saccato thetato na paññapeti, sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabbo. Ime aparepi tayo satthāro.
तिकनिद्देसो।
Tikaniddeso.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ३. तिकनिद्देसवण्णना • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ३. तिकनिद्देसवण्णना • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ३. तिकनिद्देसवण्णना • 3. Tikaniddesavaṇṇanā
