| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā |
ติกวารวณฺณนา
Tikavāravaṇṇanā
๓๒๓. ติเกสุ อตฺถาปตฺติ ติฎฺฐเนฺต ภควติ อาปชฺชตีติ อตฺถิ อาปตฺติ, ยํ ติฎฺฐเนฺต ภควติ อาปชฺชตีติ อโตฺถฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ ตตฺถ โลหิตุปฺปาทาปตฺติํ ติฎฺฐเนฺต อาปชฺชติฯ ‘‘เอตรหิ โข ปนานนฺท, ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ อาวุโสวาเทน สมุทาจรนฺติ, น โว มมจฺจเยน เอวํ สมุทาจริตพฺพํ, นวเกน, อานนฺท, ภิกฺขุนา เถโร ภิกฺขู ‘ภเนฺต’ติ วา ‘อายสฺมา’ติ วา สมุทาจริตโพฺพ’’ติ วจนโต เถรํ อาวุโสวาเทน สมุทาจรณปจฺจยา อาปตฺติํ ปรินิพฺพุเต ภควติ อาปชฺชติ, โน ติฎฺฐเนฺตฯ อิมา เทฺว อาปตฺติโย ฐเปตฺวา อวเสสา ธรเนฺตปิ ภควติ อาปชฺชติ, ปรินิพฺพุเตปิฯ
323. Tikesu atthāpatti tiṭṭhante bhagavati āpajjatīti atthi āpatti, yaṃ tiṭṭhante bhagavati āpajjatīti attho. Eseva nayo sabbattha. Tattha lohituppādāpattiṃ tiṭṭhante āpajjati. ‘‘Etarahi kho panānanda, bhikkhū aññamaññaṃ āvusovādena samudācaranti, na vo mamaccayena evaṃ samudācaritabbaṃ, navakena, ānanda, bhikkhunā thero bhikkhū ‘bhante’ti vā ‘āyasmā’ti vā samudācaritabbo’’ti vacanato theraṃ āvusovādena samudācaraṇapaccayā āpattiṃ parinibbute bhagavati āpajjati, no tiṭṭhante. Imā dve āpattiyo ṭhapetvā avasesā dharantepi bhagavati āpajjati, parinibbutepi.
ปวาเรตฺวา อนติริตฺตํ ภุญฺชโนฺต อาปตฺติํ กาเล อาปชฺชติ โน วิกาเลฯ วิกาลโภชนาปตฺติํ ปน วิกาเล อาปชฺชติ โน กาเลฯ อวเสสา กาเล เจว อาปชฺชติ วิกาเล จฯ สหคารเสยฺยํ รตฺติํ อาปชฺชติ, ทฺวารํ อสํวริตฺวา ปฎิสลฺลียนํ ทิวาฯ เสสา รตฺติเญฺจว ทิวา จฯ ‘‘ทสวโสฺสมฺหิ อติเรกทสวโสฺสมฺหี’’ติ พาโล อพฺยโตฺต ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต ทสวโสฺส อาปชฺชติ โน อูนทสวโสฺส ฯ ‘‘อหํ ปณฺฑิโต พฺยโตฺต’’ติ นโว วา มชฺฌิโม วา ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต อูนทสวโสฺส อาปชฺชติ โน ทสวโสฺสฯ เสสา ทสวโสฺส เจว อาปชฺชติ อูนทสวโสฺส จฯ ‘‘ปญฺจวโสฺสมฺหี’’ติ พาโล อพฺยโตฺต อนิสฺสาย วสโนฺต ปญฺจวโสฺส อาปชฺชติฯ ‘‘อหํ ปณฺฑิโต พฺยโตฺต’’ติ นวโก อนิสฺสาย วสโนฺต อูนปญฺจวโสฺส อาปชฺชติฯ เสสํ ปญฺจวโสฺส เจว อาปชฺชติ อูนปญฺจวโสฺส จฯ อนุปสมฺปนฺนํ ปทโสธมฺมํ วาเจโนฺต, มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสโนฺต เอวรูปํ อาปตฺติํ กุสลจิโตฺต อาปชฺชติ, ปาราชิก-สุกฺกวิสฺสฎฺฐิ-กายสํสคฺค-ทุฎฺฐุลฺล-อตฺตกามปาริจริย-ทุฎฺฐโทส-สงฺฆเภทปหารทาน-ตลสตฺติกาทิเภทํ อกุสลจิโตฺต อาปชฺชติ, อสญฺจิจฺจ สหคารเสยฺยาทิํ อพฺยากตจิโตฺต อาปชฺชติ, ยํ อรหาว อาปชฺชติ, สพฺพํ อพฺยากตจิโตฺตว อาปชฺชติ, เมถุนธมฺมาทิเภทมาปตฺติํ สุขเวทนาสมงฺคี อาปชฺชติ, ทุฎฺฐโทสาทิเภทํ ทุกฺขเวทนาสมงฺคี, ยํ สุขเวทนาสมงฺคี อาปชฺชติ, ตํเยว มชฺฌโตฺต หุตฺวา อาปชฺชโนฺต อทุกฺขมสุขเวทนาสมงฺคี อาปชฺชติฯ
Pavāretvā anatirittaṃ bhuñjanto āpattiṃ kāle āpajjati no vikāle. Vikālabhojanāpattiṃ pana vikāle āpajjati no kāle. Avasesā kāle ceva āpajjati vikāle ca. Sahagāraseyyaṃ rattiṃ āpajjati, dvāraṃ asaṃvaritvā paṭisallīyanaṃ divā. Sesā rattiñceva divā ca. ‘‘Dasavassomhi atirekadasavassomhī’’ti bālo abyatto parisaṃ upaṭṭhāpento dasavasso āpajjati no ūnadasavasso . ‘‘Ahaṃ paṇḍito byatto’’ti navo vā majjhimo vā parisaṃ upaṭṭhāpento ūnadasavasso āpajjati no dasavasso. Sesā dasavasso ceva āpajjati ūnadasavasso ca. ‘‘Pañcavassomhī’’ti bālo abyatto anissāya vasanto pañcavasso āpajjati. ‘‘Ahaṃ paṇḍito byatto’’ti navako anissāya vasanto ūnapañcavasso āpajjati. Sesaṃ pañcavasso ceva āpajjati ūnapañcavasso ca. Anupasampannaṃ padasodhammaṃ vācento, mātugāmassa dhammaṃ desento evarūpaṃ āpattiṃ kusalacitto āpajjati, pārājika-sukkavissaṭṭhi-kāyasaṃsagga-duṭṭhulla-attakāmapāricariya-duṭṭhadosa-saṅghabhedapahāradāna-talasattikādibhedaṃ akusalacitto āpajjati, asañcicca sahagāraseyyādiṃ abyākatacitto āpajjati, yaṃ arahāva āpajjati, sabbaṃ abyākatacittova āpajjati, methunadhammādibhedamāpattiṃ sukhavedanāsamaṅgī āpajjati, duṭṭhadosādibhedaṃ dukkhavedanāsamaṅgī, yaṃ sukhavedanāsamaṅgī āpajjati, taṃyeva majjhatto hutvā āpajjanto adukkhamasukhavedanāsamaṅgī āpajjati.
ตโย ปฎิเกฺขปาติ พุทฺธสฺส ภควโต ตโย ปฎิเกฺขปาฯ จตูสุ ปจฺจเยสุ มหิจฺฉตา อสนฺตุฎฺฐิตา กิเลสสเลฺลขนปฎิปตฺติยา อโคปายนา, อิเม หิ ตโย ธมฺมา พุเทฺธน ภควตา ปฎิกฺขิตฺตาฯ อปฺปิจฺฉตาทโย ปน ตโย พุเทฺธน ภควตา อนุญฺญาตา, เตน วุตฺตํ ‘‘ตโย อนุญฺญาตา’’ติฯ
Tayo paṭikkhepāti buddhassa bhagavato tayo paṭikkhepā. Catūsu paccayesu mahicchatā asantuṭṭhitā kilesasallekhanapaṭipattiyā agopāyanā, ime hi tayo dhammā buddhena bhagavatā paṭikkhittā. Appicchatādayo pana tayo buddhena bhagavatā anuññātā, tena vuttaṃ ‘‘tayo anuññātā’’ti.
‘‘ทสวโสฺสมฺหี’’ติ ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต ‘‘ปญฺจวโสฺสมฺหี’’ติ นิสฺสยํ อคณฺหโนฺต พาโล อาปชฺชติ โน ปณฺฑิโต, อูนทสวโสฺส ‘‘พฺยโตฺตมฺหี’’ติ พหุสฺสุตตฺตา ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต อูนปญฺจวโสฺส จ นิสฺสยํ อคณฺหโนฺต ปณฺฑิโต อาปชฺชติ โน พาโล; อวเสสํ ปณฺฑิโต เจว อาปชฺชติ พาโล จฯ วสฺสํ อนุปคจฺฉโนฺต กาเฬ อาปชฺชติ โน ชุเณฺห; มหาปวารณาย อปฺปวาเรโนฺต ชุเณฺห อาปชฺชติ โน กาเฬ; อวเสสํ กาเฬ เจว อาปชฺชติ ชุเณฺห จฯ วสฺสูปคมนํ กาเฬ กปฺปติ โน ชุเณฺห; มหาปวารณาย ปวารณา ชุเณฺห กปฺปติ โน กาเฬ; เสสํ อนุญฺญาตกํ กาเฬ เจว กปฺปติ ชุเณฺห จฯ
‘‘Dasavassomhī’’ti parisaṃ upaṭṭhāpento ‘‘pañcavassomhī’’ti nissayaṃ agaṇhanto bālo āpajjati no paṇḍito, ūnadasavasso ‘‘byattomhī’’ti bahussutattā parisaṃ upaṭṭhāpento ūnapañcavasso ca nissayaṃ agaṇhanto paṇḍito āpajjati no bālo; avasesaṃ paṇḍito ceva āpajjati bālo ca. Vassaṃ anupagacchanto kāḷe āpajjati no juṇhe; mahāpavāraṇāya appavārento juṇhe āpajjati no kāḷe; avasesaṃ kāḷe ceva āpajjati juṇhe ca. Vassūpagamanaṃ kāḷe kappati no juṇhe; mahāpavāraṇāya pavāraṇā juṇhe kappati no kāḷe; sesaṃ anuññātakaṃ kāḷe ceva kappati juṇhe ca.
กตฺติกปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิเม ปาฎิปททิวเส วิกเปฺปตฺวา ฐปิตํ วสฺสิกสาฎิกํ นิวาเสโนฺต เหมเนฺต อาปชฺชติฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘กตฺติกปุณฺณมทิวเส อปจฺจุทฺธริตฺวา เหมเนฺต อาปชฺชตี’’ติ วุตฺตํ, ตมฺปิ สุวุตฺตํฯ ‘‘จาตุมาสํ อธิฎฺฐาตุํ ตโต ปรํ วิกเปฺปตุ’’นฺติ หิ วุตฺตํฯ อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน ปริเยสโนฺต อติเรกฑฺฒมาเส เสเส กตฺวา นิวาเสโนฺต จ คิเมฺห อาปชฺชติ นามฯ สติยา วสฺสิกสาฎิกาย นโคฺค กายํ โอวสฺสาเปโนฺต วเสฺส อาปชฺชติ นามฯ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ วา อธิฎฺฐานุโปสถํ วา กโรโนฺต สโงฺฆ อาปชฺชติฯ สุตฺตุเทฺทสญฺจ อธิฎฺฐานุโปสถญฺจ กโรโนฺต คโณ อาปชฺชติฯ เอกโก สุตฺตุเทฺทสํ ปาริสุทฺธิอุโปสถญฺจ กโรโนฺต ปุคฺคโล อาปชฺชติฯ ปวารณายปิ เอเสว นโยฯ
Kattikapuṇṇamāsiyā pacchime pāṭipadadivase vikappetvā ṭhapitaṃ vassikasāṭikaṃ nivāsento hemante āpajjati. Kurundiyaṃ pana ‘‘kattikapuṇṇamadivase apaccuddharitvā hemante āpajjatī’’ti vuttaṃ, tampi suvuttaṃ. ‘‘Cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetu’’nti hi vuttaṃ. Atirekamāse sese gimhāne pariyesanto atirekaḍḍhamāse sese katvā nivāsento ca gimhe āpajjati nāma. Satiyā vassikasāṭikāya naggo kāyaṃ ovassāpento vasse āpajjati nāma. Pārisuddhiuposathaṃ vā adhiṭṭhānuposathaṃ vā karonto saṅgho āpajjati. Suttuddesañca adhiṭṭhānuposathañca karonto gaṇo āpajjati. Ekako suttuddesaṃ pārisuddhiuposathañca karonto puggalo āpajjati. Pavāraṇāyapi eseva nayo.
สงฺฆุโปสโถ จ สงฺฆปวารณา จ สงฺฆเสฺสว กปฺปติฯ คณุโปสโถ จ คณปวารณา จ คณเสฺสว กปฺปติฯ อธิฎฺฐานุโปสโถ จ อธิฎฺฐานปวารณา จ ปุคฺคลเสฺสว กปฺปติฯ ‘‘ปาราชิกํ อาปโนฺนมฺหี’’ติอาทีนิ ภณโนฺต วตฺถุํ ฉาเทติ น อาปตฺติํ, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฎิเสวิ’’นฺติอาทีนิ ภณโนฺต อาปตฺติํ ฉาเทติ โน วตฺถุํ, โย เนว วตฺถุํ น อาปตฺติํ อาโรเจติ, อยํ วตฺถุเญฺจว ฉาเทติ อาปตฺติญฺจฯ
Saṅghuposatho ca saṅghapavāraṇā ca saṅghasseva kappati. Gaṇuposatho ca gaṇapavāraṇā ca gaṇasseva kappati. Adhiṭṭhānuposatho ca adhiṭṭhānapavāraṇā ca puggalasseva kappati. ‘‘Pārājikaṃ āpannomhī’’tiādīni bhaṇanto vatthuṃ chādeti na āpattiṃ, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevi’’ntiādīni bhaṇanto āpattiṃ chādeti no vatthuṃ, yo neva vatthuṃ na āpattiṃ āroceti, ayaṃ vatthuñceva chādeti āpattiñca.
ปฎิจฺฉาเทตีติ ปฎิจฺฉาทิฯ ชนฺตาฆรเมว ปฎิจฺฉาทิ ชนฺตาฆรปฎิจฺฉาทิฯ อิตราสุปิ เอเสว นโยฯ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา อโนฺตชนฺตาฆเร ฐิเตน ปริกมฺมํ กาตุํ วฎฺฎติฯ อุทเก โอติเณฺณนาปิ เอตเทว วฎฺฎติฯ อุภยตฺถ ขาทิตุํ ภุญฺชิตุํ วา น วฎฺฎติฯ วตฺถปฎิจฺฉาทิ สพฺพกปฺปิยตาย ปฎิจฺฉเนฺนน สพฺพํ กาตุํ วฎฺฎติฯ วหนฺตีติ ยนฺติ นิยฺยนฺติ; นินฺทํ วา ปฎิโกฺกสํ วา น ลภนฺติฯ จนฺทมณฺฑลํ อพฺภามหิกาธูมรชราหุวิมุตฺตํ วิวฎํเยว วิโรจติ, น เตสุ อญฺญตเรน ปฎิจฺฉนฺนํฯ ตถา สูริยมณฺฑลํ, ธมฺมวินโยปิ วิวริตฺวา วิภชิตฺวา เทสิยมาโนว วิโรจติ โน ปฎิจฺฉโนฺนฯ
Paṭicchādetīti paṭicchādi. Jantāgharameva paṭicchādi jantāgharapaṭicchādi. Itarāsupi eseva nayo. Dvāraṃ pidahitvā antojantāghare ṭhitena parikammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Udake otiṇṇenāpi etadeva vaṭṭati. Ubhayattha khādituṃ bhuñjituṃ vā na vaṭṭati. Vatthapaṭicchādi sabbakappiyatāya paṭicchannena sabbaṃ kātuṃ vaṭṭati. Vahantīti yanti niyyanti; nindaṃ vā paṭikkosaṃ vā na labhanti. Candamaṇḍalaṃ abbhāmahikādhūmarajarāhuvimuttaṃ vivaṭaṃyeva virocati, na tesu aññatarena paṭicchannaṃ. Tathā sūriyamaṇḍalaṃ, dhammavinayopi vivaritvā vibhajitvā desiyamānova virocati no paṭicchanno.
อเญฺญน เภสเชฺชน กรณีเยน อญฺญํ วิญฺญาเปโนฺต คิลาโน อาปชฺชติ, น เภสเชฺชน กรณีเยน เภสชฺชํ วิญฺญาเปโนฺต อคิลาโน อาปชฺชติ, อวเสสํ อาปตฺติํ คิลาโน เจว อาปชฺชติ อคิลาโน จฯ
Aññena bhesajjena karaṇīyena aññaṃ viññāpento gilāno āpajjati, na bhesajjena karaṇīyena bhesajjaṃ viññāpento agilāno āpajjati, avasesaṃ āpattiṃ gilāno ceva āpajjati agilāno ca.
อโนฺต อาปชฺชติ โน พหีติ อนุปขชฺช เสยฺยํ กเปฺปโนฺต อโนฺต อาปชฺชติ โน พหิ, พหิ อาปชฺชติ โน อโนฺตติ สงฺฆิกํ มญฺจาทิํ อโชฺฌกาเส สนฺถริตฺวา ปกฺกมโนฺต พหิ อาปชฺชติ โน อโนฺต, อวเสสํ ปน อโนฺต เจว อาปชฺชติ พหิ จฯ อโนฺตสีมายาติ อาคนฺตุโก อาคนฺตุกวตฺตํ อทเสฺสตฺวา สฉตฺตุปาหโน วิหารํ ปวิสโนฺต อุปจารสีมํ โอกฺกนฺตมโตฺตว อาปชฺชติฯ พหิสีมายาติ คมิโก ทารุภณฺฑปฎิสามนาทิคมิกวตฺตํ อปูเรตฺวา ปกฺกมโนฺต อุปจารสีมํ อติกฺกนฺตมโตฺตว อาปชฺชติฯ อวเสสํ อโนฺตสีมาย เจว อาปชฺชติ พหิสีมาย จฯ สติ วุฑฺฒตเร อนชฺฌิโฎฺฐ ธมฺมํ ภาสโนฺต สงฺฆมเชฺฌ อาปชฺชติ นามฯ คณมเชฺฌปิ ปุคฺคลสนฺติเกปิ เอเสว นโยฯ กาเยน วุฎฺฐาตีติ ติณวตฺถารกสมเถน วุฎฺฐาติฯ กายํ อจาเลตฺวา วาจาย เทเสนฺตสฺส วาจาย วุฎฺฐาติฯ วจีสมฺปยุตฺตํ กายกิริยํ กตฺวา เทเสนฺตสฺส กาเยน วาจาย วุฎฺฐาติ นามฯ สงฺฆมเชฺฌ เทสนาคามินีปิ วุฎฺฐานคามินีปิ วุฎฺฐาติฯ คณปุคฺคลมเชฺฌ ปน เทสนาคามินีเยว วุฎฺฐาติฯ
Anto āpajjati no bahīti anupakhajja seyyaṃ kappento anto āpajjati no bahi, bahiāpajjati no antoti saṅghikaṃ mañcādiṃ ajjhokāse santharitvā pakkamanto bahi āpajjati no anto, avasesaṃ pana anto ceva āpajjati bahi ca. Antosīmāyāti āgantuko āgantukavattaṃ adassetvā sachattupāhano vihāraṃ pavisanto upacārasīmaṃ okkantamattova āpajjati. Bahisīmāyāti gamiko dārubhaṇḍapaṭisāmanādigamikavattaṃ apūretvā pakkamanto upacārasīmaṃ atikkantamattova āpajjati. Avasesaṃ antosīmāya ceva āpajjati bahisīmāya ca. Sati vuḍḍhatare anajjhiṭṭho dhammaṃ bhāsanto saṅghamajjhe āpajjati nāma. Gaṇamajjhepi puggalasantikepi eseva nayo. Kāyena vuṭṭhātīti tiṇavatthārakasamathena vuṭṭhāti. Kāyaṃ acāletvā vācāya desentassa vācāya vuṭṭhāti. Vacīsampayuttaṃ kāyakiriyaṃ katvā desentassa kāyena vācāya vuṭṭhāti nāma. Saṅghamajjhe desanāgāminīpi vuṭṭhānagāminīpi vuṭṭhāti. Gaṇapuggalamajjhe pana desanāgāminīyeva vuṭṭhāti.
อาคาฬฺหาย เจเตยฺยาติ อาคาฬฺหาย ทฬฺหภาวาย เจเตยฺย; ตชฺชนียกมฺมาทิกตสฺส วตฺตํ น ปูรยโต อิจฺฉมาโน สโงฺฆ อุเกฺขปนียกมฺมํ กเรยฺยาติ อโตฺถฯ อลชฺชี จ โหติ พาโล จ อปกตโตฺต จาติ เอตฺถ พาโล ‘‘อยํ ธมฺมาธมฺมํ น ชานาติ’’ อปกตโตฺต วา ‘‘อาปตฺตานาปตฺติํ น ชานาตี’’ติ น เอตฺตาวตา กมฺมํ กาตพฺพํ; พาลภาวมูลกํ ปน อปกตตฺตภาวมูลกญฺจ อาปตฺติํ อาปนฺนสฺส กมฺมํ กาตพฺพนฺติ อโตฺถฯ อธิสีเล สีลวิปโนฺน นาม เทฺว อาปตฺติกฺขเนฺธ อาปโนฺน; อาจารวิปโนฺน นาม ปญฺจ อาปตฺติกฺขเนฺธ อาปโนฺน; ทิฎฺฐิวิปโนฺน นาม อนฺตคฺคาหิกาย ทิฎฺฐิยา สมนฺนาคโตฯ เตสํ อาปตฺติํ อปสฺสนฺตานํ อปฺปฎิกโรนฺตานํ ทิฎฺฐิญฺจ อนิสฺสชฺชนฺตานํเยว กมฺมํ กาตพฺพํฯ
Āgāḷhāya ceteyyāti āgāḷhāya daḷhabhāvāya ceteyya; tajjanīyakammādikatassa vattaṃ na pūrayato icchamāno saṅgho ukkhepanīyakammaṃ kareyyāti attho. Alajjī ca hoti bālo ca apakatatto cāti ettha bālo ‘‘ayaṃ dhammādhammaṃ na jānāti’’ apakatatto vā ‘‘āpattānāpattiṃ na jānātī’’ti na ettāvatā kammaṃ kātabbaṃ; bālabhāvamūlakaṃ pana apakatattabhāvamūlakañca āpattiṃ āpannassa kammaṃ kātabbanti attho. Adhisīle sīlavipanno nāma dve āpattikkhandhe āpanno; ācāravipanno nāma pañca āpattikkhandhe āpanno; diṭṭhivipanno nāma antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato. Tesaṃ āpattiṃ apassantānaṃ appaṭikarontānaṃ diṭṭhiñca anissajjantānaṃyeva kammaṃ kātabbaṃ.
กายิโก ทโว นาม ปาสกาทีหิ ชูตกีฬนาทิเภโท อนาจาโร; วาจสิโก ทโว นาม มุขาลมฺพรกรณาทิเภโท อนาจาโร; กายิกวาจสิโก นาม นจฺจนคายนาทิเภโท ทฺวีหิปิ ทฺวาเรหิ อนาจาโร ฯ กายิโก อนาจาโร นาม กายทฺวาเร ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวีติกฺกโม; วาจสิโก อนาจาโร นาม วจีทฺวาเร ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวีติกฺกโม; กายิกวาจสิโก นาม ทฺวารทฺวเยปิ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวีติกฺกโมฯ กายิเกน อุปฆาติเกนาติ กายทฺวาเร ปญฺญตฺตสฺส สิกฺขาปทสฺส อสิกฺขเนน, โย หิ ตํ น สิกฺขติ, โส นํ อุปฆาเตติ, ตสฺมา ตสฺส ตํ อสิกฺขนํ ‘‘กายิกํ อุปฆาติก’’นฺติ วุจฺจติฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ กายิเกน มิจฺฉาชีเวนาติ ชงฺฆเปสนิกาทินา วา คณฺฑผาลนาทินา วา เวชฺชกเมฺมน ; วาจสิเกนาติ สาสนอุคฺคหณอาโรจนาทินา; ตติยปทํ อุภยสมฺปโยควเสน วุตฺตํฯ
Kāyiko davo nāma pāsakādīhi jūtakīḷanādibhedo anācāro; vācasiko davo nāma mukhālambarakaraṇādibhedo anācāro; kāyikavācasiko nāma naccanagāyanādibhedo dvīhipi dvārehi anācāro . Kāyiko anācāro nāma kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamo; vācasiko anācāro nāma vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamo; kāyikavācasiko nāma dvāradvayepi paññattasikkhāpadavītikkamo. Kāyikena upaghātikenāti kāyadvāre paññattassa sikkhāpadassa asikkhanena, yo hi taṃ na sikkhati, so naṃ upaghāteti, tasmā tassa taṃ asikkhanaṃ ‘‘kāyikaṃ upaghātika’’nti vuccati. Sesapadadvayepi eseva nayo. Kāyikena micchājīvenāti jaṅghapesanikādinā vā gaṇḍaphālanādinā vā vejjakammena ; vācasikenāti sāsanauggahaṇaārocanādinā; tatiyapadaṃ ubhayasampayogavasena vuttaṃ.
อลํ ภิกฺขุ มา ภณฺฑนนฺติ อลํ ภิกฺขุ มา ภณฺฑนํ กริ, มา กลหํ, มา วิวาทํ กรีติ อโตฺถฯ น โวหริตพฺพนฺติ น กิญฺจิ วตฺตพฺพํ; วทโตปิ หิ ตาทิสสฺส วจนํ น โสตพฺพํ มญฺญนฺติฯ น กิสฺมิญฺจิ ปเจฺจกฎฺฐาเนติ กิสฺมิญฺจิ พีชนคฺคาหาทิเก เอกสฺมิมฺปิ เชฎฺฐกฎฺฐาเน น ฐเปตโพฺพติ อโตฺถฯ โอกาสกมฺมํ กาเรนฺตสฺสาติ ‘‘กโรตุ อายสฺมา โอกาสํ, อหํ ตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ โอกาสํ กาเรนฺตสฺสฯ นาลํ โอกาสกมฺมํ กาตุนฺติ ‘‘กิํ ตฺวํ กริสฺสสี’’ติ โอกาโส น กาตโพฺพฯ สวจนียํ นาทาตพฺพนฺติ วจนํ น อาทาตพฺพํ, วจนมฺปิ น โสตพฺพํ; ยตฺถ คเหตฺวา คนฺตุกาโม โหติ, น ตตฺถ คนฺตพฺพนฺติ อโตฺถฯ
Alaṃ bhikkhu mā bhaṇḍananti alaṃ bhikkhu mā bhaṇḍanaṃ kari, mā kalahaṃ, mā vivādaṃ karīti attho. Na voharitabbanti na kiñci vattabbaṃ; vadatopi hi tādisassa vacanaṃ na sotabbaṃ maññanti. Na kismiñci paccekaṭṭhāneti kismiñci bījanaggāhādike ekasmimpi jeṭṭhakaṭṭhāne na ṭhapetabboti attho. Okāsakammaṃ kārentassāti ‘‘karotu āyasmā okāsaṃ, ahaṃ taṃ vattukāmo’’ti evaṃ okāsaṃ kārentassa. Nālaṃ okāsakammaṃ kātunti ‘‘kiṃ tvaṃ karissasī’’ti okāso na kātabbo. Savacanīyaṃ nādātabbanti vacanaṃ na ādātabbaṃ, vacanampi na sotabbaṃ; yattha gahetvā gantukāmo hoti, na tattha gantabbanti attho.
ตีหเงฺคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน วินโยติ ยํ โส ชานาติ, โส ตสฺส วินโย นาม โหติ; โส น ปุจฺฉิตโพฺพติ อโตฺถฯ อนุโยโค น ทาตโพฺพติ ‘‘อิทํ กปฺปตี’’ติ ปุจฺฉนฺตสฺส ปุจฺฉาย โอกาโส น ทาตโพฺพ, ‘‘อญฺญํ ปุจฺฉา’’ติ วตฺตโพฺพฯ อิติ โส เนว ปุจฺฉิตโพฺพ นาสฺส ปุจฺฉา โสตพฺพาติ อโตฺถฯ วินโย น สากจฺฉาตโพฺพติ วินยปโญฺห น สากจฺฉิตโพฺพ, กปฺปิยากปฺปิยกถา น สํสเนฺทตพฺพาฯ
Tīhaṅgehi samannāgatassa bhikkhuno vinayoti yaṃ so jānāti, so tassa vinayo nāma hoti; so na pucchitabboti attho. Anuyogo na dātabboti ‘‘idaṃ kappatī’’ti pucchantassa pucchāya okāso na dātabbo, ‘‘aññaṃ pucchā’’ti vattabbo. Iti so neva pucchitabbo nāssa pucchā sotabbāti attho. Vinayo na sākacchātabboti vinayapañho na sākacchitabbo, kappiyākappiyakathā na saṃsandetabbā.
อิทมปฺปหายาติ เอตํ พฺรหฺมจาริปฎิญฺญาตาทิกํ ลทฺธิํ อวิชหิตฺวาฯ สุทฺธํ พฺรหฺมจารินฺติ ขีณาสวํ ภิกฺขุํฯ ‘‘ปาตพฺยตํ อาปชฺชตี’’ติ ปาตพฺยภาวํ ปฎิเสวนํ อาปชฺชติฯ ‘‘อิทมปฺปหายา’’ติ วจนโต ปน ตํ พฺรหฺมจาริปฎิญฺญาตํ ปหาย ขีณาสวํ ‘‘มุสา มยา ภณิตํ, ขมถ เม’’ติ ขมาเปตฺวา ‘‘นตฺถิ กาเมสุ โทโส’’ติ ลทฺธิํ วิชหิตฺวา คติวิโสธนํ กเรยฺยฯ อกุสลมูลานีติ อกุสลานิ เจว มูลานิ จ, อกุสลานํ วา มูลานิ อกุสลมูลานิฯ กุสลมูเลสุปิ เอเสว นโยฯ ทุฎฺฐุ จริตานิ วิรูปานิ วา จริตานิ ทุจฺจริตานิฯ สุฎฺฐุ จริตานิ สุนฺทรานิ วา จริตานิ สุจริตานิฯ กาเยน กรณภูเตน กตํ ทุจฺจริตํ กายทุจฺจริตํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวาติฯ
Idamappahāyāti etaṃ brahmacāripaṭiññātādikaṃ laddhiṃ avijahitvā. Suddhaṃ brahmacārinti khīṇāsavaṃ bhikkhuṃ. ‘‘Pātabyataṃ āpajjatī’’ti pātabyabhāvaṃ paṭisevanaṃ āpajjati. ‘‘Idamappahāyā’’ti vacanato pana taṃ brahmacāripaṭiññātaṃ pahāya khīṇāsavaṃ ‘‘musā mayā bhaṇitaṃ, khamatha me’’ti khamāpetvā ‘‘natthi kāmesu doso’’ti laddhiṃ vijahitvā gativisodhanaṃ kareyya. Akusalamūlānīti akusalāni ceva mūlāni ca, akusalānaṃ vā mūlāni akusalamūlāni. Kusalamūlesupi eseva nayo. Duṭṭhu caritāni virūpāni vā caritāni duccaritāni. Suṭṭhu caritāni sundarāni vā caritāni sucaritāni. Kāyena karaṇabhūtena kataṃ duccaritaṃ kāyaduccaritaṃ. Esa nayo sabbattha. Sesaṃ tattha tattha vuttanayattā uttānamevāti.
ติกวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Tikavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi / ๓. ติกวาโร • 3. Tikavāro
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / เอกุตฺตริกนโย ติกวารวณฺณนา • Ekuttarikanayo tikavāravaṇṇanā
