| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
१०. तिलदक्खिणविमानवण्णना
10. Tiladakkhiṇavimānavaṇṇanā
अभिक्कन्तेन वण्णेनाति तिलदक्खिणविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन च समयेन राजगहे अञ्ञतरा इत्थी गब्भिनी तिले धोवित्वा आतपे सुक्खापेति तेलं कातुकामा। सा च परिक्खीणायुका तं दिवसमेव चवनधम्मा, निरयसंवत्तनिकं चस्सा कम्मं ओकासं कत्वा ठितं। अथ नं भगवा पच्चूसवेलायं लोकं वोलोकेन्तो दिब्बचक्खुना दिस्वा चिन्तेसि ‘‘अयं इत्थी अज्ज कालं कत्वा निरये निब्बत्तिस्सति, यंनूनाहं तिलभिक्खापटिग्गहणेन तं सग्गूपगं करेय्य’’न्ति। सो सावत्थितो तङ्खणेनेव राजगहं गन्त्वा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय राजगहे पिण्डाय चरन्तो अनुपुब्बेन तस्सा गेहद्वारं पापुणि। सा इत्थी भगवन्तं पस्सित्वा सञ्जातपीतिसोमनस्सा सहसा उट्ठहित्वा कतञ्जली अञ्ञं दातब्बयुत्तकं अपस्सन्ती हत्थपादे धोवित्वा तिले रासिं कत्वा उभोहि हत्थेहि परिग्गहेत्वा अञ्जलिपूरं तिलं भगवतो पत्ते आकिरित्वा भगवन्तं वन्दि। तं भगवा अनुकम्पमानो ‘‘सुखिनी होही’’ति वत्वा पक्कामि। सा तस्सा रत्तिया पच्चूससमये कालं कत्वा तावतिंसभवने द्वादसयोजनिके कनकविमाने सुत्तपबुद्धा विय निब्बत्ति।
Abhikkantena vaṇṇenāti tiladakkhiṇavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena ca samayena rājagahe aññatarā itthī gabbhinī tile dhovitvā ātape sukkhāpeti telaṃ kātukāmā. Sā ca parikkhīṇāyukā taṃ divasameva cavanadhammā, nirayasaṃvattanikaṃ cassā kammaṃ okāsaṃ katvā ṭhitaṃ. Atha naṃ bhagavā paccūsavelāyaṃ lokaṃ volokento dibbacakkhunā disvā cintesi ‘‘ayaṃ itthī ajja kālaṃ katvā niraye nibbattissati, yaṃnūnāhaṃ tilabhikkhāpaṭiggahaṇena taṃ saggūpagaṃ kareyya’’nti. So sāvatthito taṅkhaṇeneva rājagahaṃ gantvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahe piṇḍāya caranto anupubbena tassā gehadvāraṃ pāpuṇi. Sā itthī bhagavantaṃ passitvā sañjātapītisomanassā sahasā uṭṭhahitvā katañjalī aññaṃ dātabbayuttakaṃ apassantī hatthapāde dhovitvā tile rāsiṃ katvā ubhohi hatthehi pariggahetvā añjalipūraṃ tilaṃ bhagavato patte ākiritvā bhagavantaṃ vandi. Taṃ bhagavā anukampamāno ‘‘sukhinī hohī’’ti vatvā pakkāmi. Sā tassā rattiyā paccūsasamaye kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne suttapabuddhā viya nibbatti.
अथायस्मा महामोग्गल्लानो देवचारिकं चरन्तो तं अच्छरासहस्सपरिवुतं महतिया देविद्धिया विरोचमानमुपगन्त्वा –
Athāyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ accharāsahassaparivutaṃ mahatiyā deviddhiyā virocamānamupagantvā –
८५.
85.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन, या त्वं तिट्ठसि देवते।
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ओभासेन्ती दिसा सब्बा, ओसधी विय तारका॥
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
८६.
86.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो, केन ते इध मिज्झति।
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
८७.
87.
‘‘पुच्छामि तं देवि महानुभावे,
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve,
मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा,
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ – पुच्छि।
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – pucchi;
८८.
88.
‘‘सा देवता अत्तमना, मोग्गल्लानेन पुच्छिता।
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
पञ्हं पुट्ठा वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
८९.
89.
‘‘अहं मनुस्सेसु मनुस्सभूता, पुरिमाय जातिया मनुस्सलोके॥
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, purimāya jātiyā manussaloke.
९०.
90.
‘‘अद्दसं विरजं बुद्धं, विप्पसन्नमनाविलं।
‘‘Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, vippasannamanāvilaṃ;
आसज्ज दानं अदासिं, अकामा तिलदक्खिणं।
Āsajja dānaṃ adāsiṃ, akāmā tiladakkhiṇaṃ;
दक्खिणेय्यस्स बुद्धस्स, पसन्ना सेहि पाणिभि॥
Dakkhiṇeyyassa buddhassa, pasannā sehi pāṇibhi.
९१.
91.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो, तेन मे इध मिज्झति।
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च मे भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
९२.
92.
‘‘अक्खामि ते भिक्खु महानुभाव, मनुस्सभूता यमकासि पुञ्ञं।
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
तेनम्हि एवं जलितानुभावा, वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
सा विस्सज्जेसि।
Sā vissajjesi.
९०. तत्थ आसज्जाति अयं आसज्ज-सद्दो ‘‘आसज्ज नं तथागत’’न्तिआदीसु (चूळव॰ ३५०) घट्टेन आगतो। ‘‘आसज्ज दानं देती’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ ३.३३६; अ॰ नि॰ ८.३१) समागमे। इधापि समागमेयेव दट्ठब्बो। तस्मा आसज्जाति समागन्त्वा, समवायेन सम्पत्वाति अत्थो। तेनाह ‘‘अकामा’’ति। सा हि देय्यधम्मसंविधानपुब्बकं पुरिमसिद्धं दानसङ्कप्पं विना सहसा सम्पत्ते भगवति पवत्तितं तिलदानं सन्धायाह ‘‘आसज्ज दानं अदासिं, अकामा तिलदक्खिण’’न्ति। सेसं वुत्तनयमेव।
90. Tattha āsajjāti ayaṃ āsajja-saddo ‘‘āsajja naṃ tathāgata’’ntiādīsu (cūḷava. 350) ghaṭṭena āgato. ‘‘Āsajja dānaṃ detī’’tiādīsu (dī. ni. 3.336; a. ni. 8.31) samāgame. Idhāpi samāgameyeva daṭṭhabbo. Tasmā āsajjāti samāgantvā, samavāyena sampatvāti attho. Tenāha ‘‘akāmā’’ti. Sā hi deyyadhammasaṃvidhānapubbakaṃ purimasiddhaṃ dānasaṅkappaṃ vinā sahasā sampatte bhagavati pavattitaṃ tiladānaṃ sandhāyāha ‘‘āsajja dānaṃ adāsiṃ, akāmā tiladakkhiṇa’’nti. Sesaṃ vuttanayameva.
तिलदक्खिणविमानवण्णना निट्ठिता।
Tiladakkhiṇavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / १०. तिलदक्खिणविमानवत्थु • 10. Tiladakkhiṇavimānavatthu
