| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२५२] २. तिलमुट्ठिजातकवण्णना
[252] 2. Tilamuṭṭhijātakavaṇṇanā
अज्जापि मे तं मनसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं कोधनं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। अञ्ञतरो किर, भिक्खु, कोधनो अहोसि उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो कुप्पि अभिसज्जि, कोपञ्च दोसञ्च अप्पच्चयञ्च पात्वाकासि। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको नाम भिक्खु कोधनो उपायासबहुलो उद्धने पक्खित्तलोणं विय तटतटायन्तो विचरति, एवरूपे निक्कोधने बुद्धसासने पब्बजितो समानो कोधमत्तम्पि निग्गण्हितुं न सक्कोती’’ति। सत्था तेसं कथं सुत्वा एकं भिक्खुं पेसेत्वा तं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, कोधनो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि अयं कोधनो अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ajjāpime taṃ manasīti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kodhanaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Aññataro kira, bhikkhu, kodhano ahosi upāyāsabahulo, appampi vutto samāno kuppi abhisajji, kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu kodhano upāyāsabahulo uddhane pakkhittaloṇaṃ viya taṭataṭāyanto vicarati, evarūpe nikkodhane buddhasāsane pabbajito samāno kodhamattampi niggaṇhituṃ na sakkotī’’ti. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ekaṃ bhikkhuṃ pesetvā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, kodhano’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ayaṃ kodhano ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते तस्स पुत्तो ब्रह्मदत्तकुमारो नाम अहोसि। पोराणकराजानो च अत्तनो पुत्ते ‘‘एवं एते निहतमानदप्पा सीतुण्हक्खमा लोकचारित्तञ्ञू च भविस्सन्ती’’ति अत्तनो नगरे दिसापामोक्खआचरिये विज्जमानेपि सिप्पुग्गहणत्थाय दूरे तिरोरट्ठं पेसेन्ति, तस्मा सोपि राजा सोळसवस्सुद्देसिकं पुत्तं पक्कोसापेत्वा एकपटलिकउपाहना च पण्णच्छत्तञ्च कहापणसहस्सञ्च दत्वा ‘‘तात, तक्कसिलं गन्त्वा सिप्पं उग्गण्हा’’ति पेसेसि। सो ‘‘साधू’’ति मातापितरो वन्दित्वा निक्खमित्वा अनुपुब्बेन तक्कसिलं पत्वा आचरियस्स गेहं पुच्छित्वा आचरिये माणवकानं सिप्पं वाचेत्वा उट्ठाय घरद्वारे चङ्कमन्ते गेहं गन्त्वा यस्मिं ठाने ठितो आचरियं अद्दस, तत्थेव उपाहना ओमुञ्चित्वा छत्तञ्च अपनेत्वा आचरियं वन्दित्वा अट्ठासि। सो तस्स किलन्तभावं ञत्वा आगन्तुकसङ्गहं कारेसि। कुमारो भुत्तभोजनो थोकं विस्समित्वा आचरियं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा अट्ठासि, ‘‘कुतो आगतोसि, ताता’’ति च वुत्ते ‘‘बाराणसितो’’ति आह। ‘‘कस्स पुत्तोसी’’ति? ‘‘बाराणसिरञ्ञो’’ति। ‘‘केनत्थेनागतोसी’’ति? ‘‘सिप्पं उग्गण्हत्थाया’’ति। ‘‘किं ते आचरियभागो आभतो, उदाहु धम्मन्तेवासिको होतुकामोसी’’ति? सो ‘‘आचरियभागो मे आभतो’’ति वत्वा आचरियस्स पादमूले सहस्सत्थविकं ठपेत्वा वन्दि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa putto brahmadattakumāro nāma ahosi. Porāṇakarājāno ca attano putte ‘‘evaṃ ete nihatamānadappā sītuṇhakkhamā lokacārittaññū ca bhavissantī’’ti attano nagare disāpāmokkhaācariye vijjamānepi sippuggahaṇatthāya dūre tiroraṭṭhaṃ pesenti, tasmā sopi rājā soḷasavassuddesikaṃ puttaṃ pakkosāpetvā ekapaṭalikaupāhanā ca paṇṇacchattañca kahāpaṇasahassañca datvā ‘‘tāta, takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhā’’ti pesesi. So ‘‘sādhū’’ti mātāpitaro vanditvā nikkhamitvā anupubbena takkasilaṃ patvā ācariyassa gehaṃ pucchitvā ācariye māṇavakānaṃ sippaṃ vācetvā uṭṭhāya gharadvāre caṅkamante gehaṃ gantvā yasmiṃ ṭhāne ṭhito ācariyaṃ addasa, tattheva upāhanā omuñcitvā chattañca apanetvā ācariyaṃ vanditvā aṭṭhāsi. So tassa kilantabhāvaṃ ñatvā āgantukasaṅgahaṃ kāresi. Kumāro bhuttabhojano thokaṃ vissamitvā ācariyaṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi, ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti ca vutte ‘‘bārāṇasito’’ti āha. ‘‘Kassa puttosī’’ti? ‘‘Bārāṇasirañño’’ti. ‘‘Kenatthenāgatosī’’ti? ‘‘Sippaṃ uggaṇhatthāyā’’ti. ‘‘Kiṃ te ācariyabhāgo ābhato, udāhu dhammantevāsiko hotukāmosī’’ti? So ‘‘ācariyabhāgo me ābhato’’ti vatvā ācariyassa pādamūle sahassatthavikaṃ ṭhapetvā vandi.
धम्मन्तेवासिका दिवा आचरियस्स कम्मं कत्वा रत्तिं सिप्पं उग्गण्हन्ति, आचरियभागदायका गेहे जेट्ठपुत्ता विय हुत्वा सिप्पमेव उग्गण्हन्ति। तस्मा सोपि आचरियो सल्लहुकेन सुभनक्खत्तेन कुमारस्स सिप्पं पट्ठपेसि। कुमारोपि सिप्पं उग्गण्हन्तो एकदिवसं आचरियेन सद्धिं न्हायितुं अगमासि। अथेका महल्लिका इत्थी तिलानि सेते कत्वा पत्थरित्वा रक्खमाना निसीदि। कुमारो सेततिले दिस्वा खादितुकामो हुत्वा एकं तिलमुट्ठिं गहेत्वा खादि, महल्लिका ‘‘तण्हालुको एसो’’ति किञ्चि अवत्वा तुण्ही अहोसि। सो पुनदिवसेपि ताय वेलाय तथेव अकासि, सापि नं न किञ्चि आह। इतरो ततियदिवसेपि तथेवाकासि, तदा महल्लिका ‘‘दिसापामोक्खो आचरियो अत्तनो अन्तेवासिकेहि मं विलुम्पापेती’’ति बाहा पग्गय्ह कन्दि। आचरियो निवत्तित्वा ‘‘किं एतं , अम्मा’’ति पुच्छि। ‘‘सामि, अन्तेवासिको ते मया कतानं सेततिलानं अज्जेकं मुट्ठिं खादि, हिय्यो एकं, परे एकं, ननु एवं खादन्तो मम सन्तकं सब्बं नासेस्सती’’ति। ‘‘अम्म, मा रोदि, मूलं ते दापेस्सामी’’ति। ‘‘न मे, सामि, मूलेनत्थो, यथा पनेस कुमारो पुन एवं न करोति, तथा तं सिक्खापेही’’ति। आचरियो ‘‘तेन हि पस्स, अम्मा’’ति द्वीहि माणवेहि तं कुमारं द्वीसु हत्थेसु गाहापेत्वा वेळुपेसिकं गहेत्वा ‘‘पुन एवरूपं मा अकासी’’ति तिक्खत्तुं पिट्ठियं पहरि। कुमारो आचरियस्स कुज्झित्वा रत्तानि अक्खीनि कत्वा पादपिट्ठितो याव केसमत्थका ओलोकेसि। सोपिस्स कुज्झित्वा ओलोकितभावं अञ्ञासि। कुमारो सिप्पं निट्ठापेत्वा ‘‘अनुयोगं दत्वा मारापेतब्बो एस मया’’ति तेन कतदोसं हदये ठपेत्वा गमनकाले आचरियं वन्दित्वा ‘‘यदाहं, आचरिय, बाराणसिरज्जं पत्वा तुम्हाकं सन्तिकं पेसेस्सामि, तदा तुम्हे आगच्छेय्याथा’’ति ससिनेहो विय पटिञ्ञं गहेत्वा पक्कामि।
Dhammantevāsikā divā ācariyassa kammaṃ katvā rattiṃ sippaṃ uggaṇhanti, ācariyabhāgadāyakā gehe jeṭṭhaputtā viya hutvā sippameva uggaṇhanti. Tasmā sopi ācariyo sallahukena subhanakkhattena kumārassa sippaṃ paṭṭhapesi. Kumāropi sippaṃ uggaṇhanto ekadivasaṃ ācariyena saddhiṃ nhāyituṃ agamāsi. Athekā mahallikā itthī tilāni sete katvā pattharitvā rakkhamānā nisīdi. Kumāro setatile disvā khāditukāmo hutvā ekaṃ tilamuṭṭhiṃ gahetvā khādi, mahallikā ‘‘taṇhāluko eso’’ti kiñci avatvā tuṇhī ahosi. So punadivasepi tāya velāya tatheva akāsi, sāpi naṃ na kiñci āha. Itaro tatiyadivasepi tathevākāsi, tadā mahallikā ‘‘disāpāmokkho ācariyo attano antevāsikehi maṃ vilumpāpetī’’ti bāhā paggayha kandi. Ācariyo nivattitvā ‘‘kiṃ etaṃ , ammā’’ti pucchi. ‘‘Sāmi, antevāsiko te mayā katānaṃ setatilānaṃ ajjekaṃ muṭṭhiṃ khādi, hiyyo ekaṃ, pare ekaṃ, nanu evaṃ khādanto mama santakaṃ sabbaṃ nāsessatī’’ti. ‘‘Amma, mā rodi, mūlaṃ te dāpessāmī’’ti. ‘‘Na me, sāmi, mūlenattho, yathā panesa kumāro puna evaṃ na karoti, tathā taṃ sikkhāpehī’’ti. Ācariyo ‘‘tena hi passa, ammā’’ti dvīhi māṇavehi taṃ kumāraṃ dvīsu hatthesu gāhāpetvā veḷupesikaṃ gahetvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti tikkhattuṃ piṭṭhiyaṃ pahari. Kumāro ācariyassa kujjhitvā rattāni akkhīni katvā pādapiṭṭhito yāva kesamatthakā olokesi. Sopissa kujjhitvā olokitabhāvaṃ aññāsi. Kumāro sippaṃ niṭṭhāpetvā ‘‘anuyogaṃ datvā mārāpetabbo esa mayā’’ti tena katadosaṃ hadaye ṭhapetvā gamanakāle ācariyaṃ vanditvā ‘‘yadāhaṃ, ācariya, bārāṇasirajjaṃ patvā tumhākaṃ santikaṃ pesessāmi, tadā tumhe āgaccheyyāthā’’ti sasineho viya paṭiññaṃ gahetvā pakkāmi.
सो बाराणसिं पत्वा मातापितरो वन्दित्वा सिप्पं दस्सेसि। राजा ‘‘जीवमानेन मे पुत्तो दिट्ठो, जीवमानोवस्स रज्जसिरिं पस्सामी’’ति पुत्तं रज्जे पतिट्ठापेसि। सो रज्जसिरिं अनुभवमानो आचरियेन कतदोसं सरित्वा उप्पन्नकोधो ‘‘मारापेस्सामि न’’न्ति पक्कोसनत्थाय आचरियस्स दूतं पाहेसि। आचरियो ‘‘तरुणकाले नं सञ्ञापेतुं न सक्खिस्सामी’’ति अगन्त्वा तस्स रञ्ञो मज्झिमवयकाले ‘‘इदानि नं सञ्ञापेतुं सक्खिस्सामी’’ति गन्त्वा राजद्वारे ठत्वा ‘‘तक्कसिलाचरियो आगतो’’ति आरोचापेसि। राजा तुट्ठो ब्राह्मणं पक्कोसापेत्वा तं अत्तनो सन्तिकं आगतं दिस्वाव कोधं उप्पादेत्वा रत्तानि अक्खीनि कत्वा अमच्चे आमन्तेत्वा ‘‘भो, अज्जापि मे आचरियेन पहटट्ठानं रुज्जति, आचरियो नलाटेन मच्चुं आदाय ‘मरिस्सामी’ति आगतो, अज्जस्स जीवितं नत्थी’’ति वत्वा पुरिमा द्वे गाथा अवोच –
So bārāṇasiṃ patvā mātāpitaro vanditvā sippaṃ dassesi. Rājā ‘‘jīvamānena me putto diṭṭho, jīvamānovassa rajjasiriṃ passāmī’’ti puttaṃ rajje patiṭṭhāpesi. So rajjasiriṃ anubhavamāno ācariyena katadosaṃ saritvā uppannakodho ‘‘mārāpessāmi na’’nti pakkosanatthāya ācariyassa dūtaṃ pāhesi. Ācariyo ‘‘taruṇakāle naṃ saññāpetuṃ na sakkhissāmī’’ti agantvā tassa rañño majjhimavayakāle ‘‘idāni naṃ saññāpetuṃ sakkhissāmī’’ti gantvā rājadvāre ṭhatvā ‘‘takkasilācariyo āgato’’ti ārocāpesi. Rājā tuṭṭho brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā taṃ attano santikaṃ āgataṃ disvāva kodhaṃ uppādetvā rattāni akkhīni katvā amacce āmantetvā ‘‘bho, ajjāpi me ācariyena pahaṭaṭṭhānaṃ rujjati, ācariyo nalāṭena maccuṃ ādāya ‘marissāmī’ti āgato, ajjassa jīvitaṃ natthī’’ti vatvā purimā dve gāthā avoca –
४.
4.
‘‘अज्जापि मे तं मनसि, यं मं त्वं तिलमुट्ठिया।
‘‘Ajjāpi me taṃ manasi, yaṃ maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā;
बाहाय मं गहेत्वान, लट्ठिया अनुताळयि॥
Bāhāya maṃ gahetvāna, laṭṭhiyā anutāḷayi.
५.
5.
‘‘ननु जीविते न रमसि, येनासि ब्राह्मणागतो।
‘‘Nanu jīvite na ramasi, yenāsi brāhmaṇāgato;
यं मं बाहा गहेत्वान, तिक्खत्तुं अनुताळयी’’ति॥
Yaṃ maṃ bāhā gahetvāna, tikkhattuṃ anutāḷayī’’ti.
तत्थ यं मं बाहाय मन्ति द्वीसु पदेसु उपयोगवचनं अनुताळनगहणापेक्खं। यं मं त्वं तिलमुट्ठिया कारणा अनुताळयि, अनुताळेन्तो च मं बाहाय गहेत्वा अनुताळयि, तं अनुताळनं अज्जापि मे मनसीति अयञ्हेत्थ अत्थो। ननु जीविते न रमसीति मञ्ञे त्वं अत्तनो जीवितम्हि नाभिरमसि। येनासि ब्राह्मणागतोति यस्मा ब्राह्मण इध मम सन्तिकं आगतोसि। यं मं बाहा गहेत्वानाति यं मम बाहा गहेत्वा, यं मं बाहाय गहेत्वातिपि अत्थो। तिक्खत्तुं अनुताळयीति तयो वारे वेळुलट्ठिया ताळेसि, अज्ज दानि तस्स फलं विन्दाहीति नं मरणेन सन्तज्जेन्तो एवमाह।
Tattha yaṃ maṃ bāhāya manti dvīsu padesu upayogavacanaṃ anutāḷanagahaṇāpekkhaṃ. Yaṃ maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā kāraṇā anutāḷayi, anutāḷento ca maṃ bāhāya gahetvā anutāḷayi, taṃ anutāḷanaṃ ajjāpi me manasīti ayañhettha attho. Nanu jīvite na ramasīti maññe tvaṃ attano jīvitamhi nābhiramasi. Yenāsi brāhmaṇāgatoti yasmā brāhmaṇa idha mama santikaṃ āgatosi. Yaṃ maṃ bāhā gahetvānāti yaṃ mama bāhā gahetvā, yaṃ maṃ bāhāya gahetvātipi attho. Tikkhattuṃ anutāḷayīti tayo vāre veḷulaṭṭhiyā tāḷesi, ajja dāni tassa phalaṃ vindāhīti naṃ maraṇena santajjento evamāha.
तं सुत्वा आचरियो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā ācariyo tatiyaṃ gāthamāha –
६.
6.
‘‘अरियो अनरियं कुब्बन्तं, यो दण्डेन निसेधति।
‘‘Ariyo anariyaṃ kubbantaṃ, yo daṇḍena nisedhati;
सासनं तं न तं वेरं, इति नं पण्डिता विदू’’ति॥
Sāsanaṃ taṃ na taṃ veraṃ, iti naṃ paṇḍitā vidū’’ti.
तत्थ अरियोति सुन्दराधिवचनमेतं। सो पन अरियो चतुब्बिधो होति आचारअरियो दस्सनअरियो लिङ्गअरियो पटिवेधअरियोति। तत्थ मनुस्सो वा होतु तिरच्छानो वा, अरियाचारे ठितो आचारअरियो नाम। वुत्तम्पि चेतं –
Tattha ariyoti sundarādhivacanametaṃ. So pana ariyo catubbidho hoti ācāraariyo dassanaariyo liṅgaariyo paṭivedhaariyoti. Tattha manusso vā hotu tiracchāno vā, ariyācāre ṭhito ācāraariyo nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘अरियवत्तसि वक्कङ्ग, यो पिण्डमपचायति।
‘‘Ariyavattasi vakkaṅga, yo piṇḍamapacāyati;
चजामि ते तं भत्तारं, गच्छथूभो यथासुख’’न्ति॥ (जा॰ २.२१.१०६)।
Cajāmi te taṃ bhattāraṃ, gacchathūbho yathāsukha’’nti. (jā. 2.21.106);
रूपेन पन इरियापथेन च पासादिकेन दस्सनीयेन समन्नागतो दस्सनअरियो नाम। वुत्तम्पि चेतं –
Rūpena pana iriyāpathena ca pāsādikena dassanīyena samannāgato dassanaariyo nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘अरियावकासोसि पसन्ननेत्तो, मञ्ञे भवं पब्बजितो कुलम्हा।
‘‘Ariyāvakāsosi pasannanetto, maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā;
कथं नु चित्तानि पहाय भोगे, पब्बजि निक्खम्म घरा सपञ्ञा’’ति॥ (जा॰ २.१७.१४३)।
Kathaṃ nu cittāni pahāya bhoge, pabbaji nikkhamma gharā sapaññā’’ti. (jā. 2.17.143);
निवासनपारुपनलिङ्गग्गहणेन पन समणसदिसो हुत्वा विचरन्तो दुस्सीलोपि लिङ्गअरियो नाम। यं सन्धाय वुत्तं –
Nivāsanapārupanaliṅgaggahaṇena pana samaṇasadiso hutvā vicaranto dussīlopi liṅgaariyo nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘छदनं कत्वान सुब्बतानं, पक्खन्दी कुलदूसको पगब्भो।
‘‘Chadanaṃ katvāna subbatānaṃ, pakkhandī kuladūsako pagabbho;
मायावी असञ्ञतो पलापो, पतिरूपेन चरं स मग्गदूसी’’ति॥
Māyāvī asaññato palāpo, patirūpena caraṃ sa maggadūsī’’ti.
बुद्धादयो पन पटिवेधअरिया नाम। तेन वुत्तं – ‘‘अरिया वुच्चन्ति बुद्धा च पच्चेकबुद्धा च बुद्धसावका चा’’ति। तेसु इध आचारअरियोव अधिप्पेतो।
Buddhādayo pana paṭivedhaariyā nāma. Tena vuttaṃ – ‘‘ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā cā’’ti. Tesu idha ācāraariyova adhippeto.
अनरियन्ति दुस्सीलं पापधम्मं। कुब्बन्तन्ति पाणातिपातादिकं पञ्चविधदुस्सील्यकम्मं करोन्तं, एकमेव वा एतं अत्थपदं, अनरियं हीनं लामकं पञ्चवेरभयकम्मं करोन्तं पुग्गलं। योति खत्तियादीसु यो कोचि। दण्डेनाति येन केनचि पहरणकेन। निसेधतीति ‘‘मा पुन एवरूपं करी’’ति पहरन्तो निवारेति। सासनं तं न तं वेरन्ति तं, महाराज, अकत्तब्बं करोन्ते पुत्तधीतरो वा अन्तेवासिके वा एवं पहरित्वा निसेधनं नाम इमस्मिं लोके सासनं अनुसिट्ठि ओवादो, न वेरं। इति नं पण्डिता विदूति एवमेतं पण्डिता जानन्ति। तस्मा, महाराज, त्वम्पि एवं जान, न एवरूपे ठाने वेरं कातुं अरहसि। सचे हि त्वं, महाराज, मया एवं सिक्खापितो नाभविस्स, अथ गच्छन्ते काले पूवसक्खलिआदीनि चेव फलाफलादीनि च हरन्तो चोरकम्मेसु पलुद्धो अनुपुब्बेन सन्धिच्छेदनपन्थदूहनगामघातकादीनि कत्वा ‘‘राजापराधिको चोरो’’ति सहोड्ढं गहेत्वा रञ्ञो दस्सितो ‘‘गच्छथस्स दोसानुरूपं दण्डं उपनेथा’’ति दण्डभयं पापुणिस्स, कुतो ते एवरूपा सम्पत्ति अभविस्स, ननु मं निस्साय इदं इस्सरियं तया लद्धन्ति एवं आचरियो राजानं सञ्ञापेसि । परिवारेत्वा ठिता अमच्चापिस्स कथं सुत्वा ‘‘सच्चं, देव, इदं इस्सरियं तुम्हाकं आचरियस्सेव सन्तक’’न्ति आहंसु।
Anariyanti dussīlaṃ pāpadhammaṃ. Kubbantanti pāṇātipātādikaṃ pañcavidhadussīlyakammaṃ karontaṃ, ekameva vā etaṃ atthapadaṃ, anariyaṃ hīnaṃ lāmakaṃ pañcaverabhayakammaṃ karontaṃ puggalaṃ. Yoti khattiyādīsu yo koci. Daṇḍenāti yena kenaci paharaṇakena. Nisedhatīti ‘‘mā puna evarūpaṃ karī’’ti paharanto nivāreti. Sāsanaṃ taṃ na taṃ veranti taṃ, mahārāja, akattabbaṃ karonte puttadhītaro vā antevāsike vā evaṃ paharitvā nisedhanaṃ nāma imasmiṃ loke sāsanaṃ anusiṭṭhi ovādo, na veraṃ. Iti naṃ paṇḍitāvidūti evametaṃ paṇḍitā jānanti. Tasmā, mahārāja, tvampi evaṃ jāna, na evarūpe ṭhāne veraṃ kātuṃ arahasi. Sace hi tvaṃ, mahārāja, mayā evaṃ sikkhāpito nābhavissa, atha gacchante kāle pūvasakkhaliādīni ceva phalāphalādīni ca haranto corakammesu paluddho anupubbena sandhicchedanapanthadūhanagāmaghātakādīni katvā ‘‘rājāparādhiko coro’’ti sahoḍḍhaṃ gahetvā rañño dassito ‘‘gacchathassa dosānurūpaṃ daṇḍaṃ upanethā’’ti daṇḍabhayaṃ pāpuṇissa, kuto te evarūpā sampatti abhavissa, nanu maṃ nissāya idaṃ issariyaṃ tayā laddhanti evaṃ ācariyo rājānaṃ saññāpesi . Parivāretvā ṭhitā amaccāpissa kathaṃ sutvā ‘‘saccaṃ, deva, idaṃ issariyaṃ tumhākaṃ ācariyasseva santaka’’nti āhaṃsu.
तस्मिं खणे राजा आचरियस्स गुणं सल्लक्खेत्वा ‘‘सब्बिस्सरियं ते, आचरिय, दम्मि, रज्जं पटिच्छा’’ति आह। आचरियो ‘‘न मे, महाराज, रज्जेनत्थो’’ति पटिक्खिपि। राजा तक्कसिलं पेसेत्वा आचरियस्स पुत्तदारं आहरापेत्वा महन्तं इस्सरियं दत्वा तमेव पुरोहितं कत्वा पितुट्ठाने ठपेत्वा तस्सोवादे ठितो दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा सग्गपरायणो अहोसि।
Tasmiṃ khaṇe rājā ācariyassa guṇaṃ sallakkhetvā ‘‘sabbissariyaṃ te, ācariya, dammi, rajjaṃ paṭicchā’’ti āha. Ācariyo ‘‘na me, mahārāja, rajjenattho’’ti paṭikkhipi. Rājā takkasilaṃ pesetvā ācariyassa puttadāraṃ āharāpetvā mahantaṃ issariyaṃ datvā tameva purohitaṃ katvā pituṭṭhāne ṭhapetvā tassovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने कोधनो भिक्खु अनागामिफले पतिट्ठहि, बहू जना सोतापन्नसकदागामिअनागामिनो अहेसुं। ‘‘तदा राजा कोधनो भिक्खु अहोसि, आचरियो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi, bahū janā sotāpannasakadāgāmianāgāmino ahesuṃ. ‘‘Tadā rājā kodhano bhikkhu ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
तिलमुट्ठिजातकवण्णना दुतिया।
Tilamuṭṭhijātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २५२. तिलमुट्ठिजातकं • 252. Tilamuṭṭhijātakaṃ
