Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၂၅၂] ၂. တိလမုဋ္ဌိဇာတကဝဏ္ဏနာ
[252] 2. Tilamuṭṭhijātakavaṇṇanā
အဇ္ဇာပိ မေ တံ မနသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကောဓနံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ အညတရော ကိရ, ဘိက္ခု, ကောဓနော အဟောသိ ဥပာယာသဗဟုလော, အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော ကုပ္ပိ အဘိသဇ္ဇိ, ကောပဉ္စ ဒောသဉ္စ အပ္ပစ္စယဉ္စ ပာတ္ဝာကာသိ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ကောဓနော ဥပာယာသဗဟုလော ဥဒ္ဓနေ ပက္ခိတ္တလောဏံ ဝိယ တဋတဋာယန္တော ဝိစရတိ, ဧဝရူပေ နိက္ကောဓနေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ကောဓမတ္တမ္ပိ နိဂ္ဂဏ္ဟိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတ္ဝာ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပေသေတ္ဝာ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တ္ဝံ, ဘိက္ခု, ကောဓနော’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အယံ ကောဓနော အဟောသီ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Ajjāpime taṃ manasīti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kodhanaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Aññataro kira, bhikkhu, kodhano ahosi upāyāsabahulo, appampi vutto samāno kuppi abhisajji, kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu kodhano upāyāsabahulo uddhane pakkhittaloṇaṃ viya taṭataṭāyanto vicarati, evarūpe nikkodhane buddhasāsane pabbajito samāno kodhamattampi niggaṇhituṃ na sakkotī’’ti. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ekaṃ bhikkhuṃ pesetvā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, kodhano’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ayaṃ kodhano ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တသ္သ ပုတ္တော ဗ္ရဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမ အဟောသိ။ ပောရာဏကရာဇာနော စ အတ္တနော ပုတ္တေ ‘‘ဧဝံ ဧတေ နိဟတမာနဒပ္ပာ သီတုဏ္ဟက္ခမာ လောကစာရိတ္တညူ စ ဘဝိသ္သန္တီ’’တိ အတ္တနော နဂရေ ဒိသာပာမောက္ခအာစရိယေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဒူရေ တိရောရဋ္ဌံ ပေသေန္တိ, တသ္မာ သောပိ ရာဇာ သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကံ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ဧကပဋလိကဥပာဟနာ စ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တဉ္စ ကဟာပဏသဟသ္သဉ္စ ဒတ္ဝာ ‘‘တာတ, တက္ကသိလံ ဂန္တ္ဝာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟာ’’တိ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတ္ဝာ နိက္ခမိတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗေန တက္ကသိလံ ပတ္ဝာ အာစရိယသ္သ ဂေဟံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ အာစရိယေ မာဏဝကာနံ သိပ္ပံ ဝာစေတ္ဝာ ဥဋ္ဌာယ ဃရဒ္ဝာရေ စင္ကမန္တေ ဂေဟံ ဂန္တ္ဝာ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော အာစရိယံ အဒ္ဒသ, တတ္ထေဝ ဥပာဟနာ ဩမုဉ္စိတ္ဝာ ဆတ္တဉ္စ အပနေတ္ဝာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ။ သော တသ္သ ကိလန္တဘာဝံ ဉတ္ဝာ အာဂန္တုကသင္ဂဟံ ကာရေသိ။ ကုမာရော ဘုတ္တဘောဇနော ထောကံ ဝိသ္သမိတ္ဝာ အာစရိယံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ, ‘‘ကုတော အာဂတောသိ, တာတာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဗာရာဏသိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္သ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘ဗာရာဏသိရညော’’တိ။ ‘‘ကေနတ္ထေနာဂတောသီ’’တိ? ‘‘သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ အာစရိယဘာဂော အာဘတော, ဥဒာဟု ဓမ္မန္တေဝာသိကော ဟောတုကာမောသီ’’တိ? သော ‘‘အာစရိယဘာဂော မေ အာဘတော’’တိ ဝတ္ဝာ အာစရိယသ္သ ပာဒမူလေ သဟသ္သတ္ထဝိကံ ဌပေတ္ဝာ ဝန္ဒိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa putto brahmadattakumāro nāma ahosi. Porāṇakarājāno ca attano putte ‘‘evaṃ ete nihatamānadappā sītuṇhakkhamā lokacārittaññū ca bhavissantī’’ti attano nagare disāpāmokkhaācariye vijjamānepi sippuggahaṇatthāya dūre tiroraṭṭhaṃ pesenti, tasmā sopi rājā soḷasavassuddesikaṃ puttaṃ pakkosāpetvā ekapaṭalikaupāhanā ca paṇṇacchattañca kahāpaṇasahassañca datvā ‘‘tāta, takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhā’’ti pesesi. So ‘‘sādhū’’ti mātāpitaro vanditvā nikkhamitvā anupubbena takkasilaṃ patvā ācariyassa gehaṃ pucchitvā ācariye māṇavakānaṃ sippaṃ vācetvā uṭṭhāya gharadvāre caṅkamante gehaṃ gantvā yasmiṃ ṭhāne ṭhito ācariyaṃ addasa, tattheva upāhanā omuñcitvā chattañca apanetvā ācariyaṃ vanditvā aṭṭhāsi. So tassa kilantabhāvaṃ ñatvā āgantukasaṅgahaṃ kāresi. Kumāro bhuttabhojano thokaṃ vissamitvā ācariyaṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi, ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti ca vutte ‘‘bārāṇasito’’ti āha. ‘‘Kassa puttosī’’ti? ‘‘Bārāṇasirañño’’ti. ‘‘Kenatthenāgatosī’’ti? ‘‘Sippaṃ uggaṇhatthāyā’’ti. ‘‘Kiṃ te ācariyabhāgo ābhato, udāhu dhammantevāsiko hotukāmosī’’ti? So ‘‘ācariyabhāgo me ābhato’’ti vatvā ācariyassa pādamūle sahassatthavikaṃ ṭhapetvā vandi.
ဓမ္မန္တေဝာသိကာ ဒိဝာ အာစရိယသ္သ ကမ္မံ ကတ္ဝာ ရတ္တိံ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တိ, အာစရိယဘာဂဒာယကာ ဂေဟေ ဇေဋ္ဌပုတ္တာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ သိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တိ။ တသ္မာ သောပိ အာစရိယော သလ္လဟုကေန သုဘနက္ခတ္တေန ကုမာရသ္သ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေသိ။ ကုမာရောပိ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဧကဒိဝသံ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ န္ဟာယိတုံ အဂမာသိ။ အထေကာ မဟလ္လိကာ ဣတ္ထီ တိလာနိ သေတေ ကတ္ဝာ ပတ္ထရိတ္ဝာ ရက္ခမာနာ နိသီဒိ။ ကုမာရော သေတတိလေ ဒိသ္ဝာ ခာဒိတုကာမော ဟုတ္ဝာ ဧကံ တိလမုဋ္ဌိံ ဂဟေတ္ဝာ ခာဒိ, မဟလ္လိကာ ‘‘တဏ္ဟာလုကော ဧသော’’တိ ကိဉ္စိ အဝတ္ဝာ တုဏ္ဟီ အဟောသိ။ သော ပုနဒိဝသေပိ တာယ ဝေလာယ တထေဝ အကာသိ, သာပိ နံ န ကိဉ္စိ အာဟ။ ဣတရော တတိယဒိဝသေပိ တထေဝာကာသိ, တဒာ မဟလ္လိကာ ‘‘ဒိသာပာမောက္ခော အာစရိယော အတ္တနော အန္တေဝာသိကေဟိ မံ ဝိလုမ္ပာပေတီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယ္ဟ ကန္ဒိ။ အာစရိယော နိဝတ္တိတ္ဝာ ‘‘ကိံ ဧတံ , အမ္မာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, အန္တေဝာသိကော တေ မယာ ကတာနံ သေတတိလာနံ အဇ္ဇေကံ မုဋ္ဌိံ ခာဒိ, ဟိယ္ယော ဧကံ, ပရေ ဧကံ, နနု ဧဝံ ခာဒန္တော မမ သန္တကံ သဗ္ဗံ နာသေသ္သတီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, မာ ရောဒိ, မူလံ တေ ဒာပေသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘န မေ, သာမိ, မူလေနတ္ထော, ယထာ ပနေသ ကုမာရော ပုန ဧဝံ န ကရောတိ, တထာ တံ သိက္ခာပေဟီ’’တိ။ အာစရိယော ‘‘တေန ဟိ ပသ္သ, အမ္မာ’’တိ ဒ္ဝီဟိ မာဏဝေဟိ တံ ကုမာရံ ဒ္ဝီသု ဟတ္ထေသု ဂာဟာပေတ္ဝာ ဝေဠုပေသိကံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ပုန ဧဝရူပံ မာ အကာသီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိ။ ကုမာရော အာစရိယသ္သ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ရတ္တာနိ အက္ခီနိ ကတ္ဝာ ပာဒပိဋ္ဌိတော ယာဝ ကေသမတ္ထကာ ဩလောကေသိ။ သောပိသ္သ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဩလောကိတဘာဝံ အညာသိ။ ကုမာရော သိပ္ပံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ‘‘အနုယောဂံ ဒတ္ဝာ မာရာပေတဗ္ဗော ဧသ မယာ’’တိ တေန ကတဒောသံ ဟဒယေ ဌပေတ္ဝာ ဂမနကာလေ အာစရိယံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ‘‘ယဒာဟံ, အာစရိယ, ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ ပတ္ဝာ တုမ္ဟာကံ သန္တိကံ ပေသေသ္သာမိ, တဒာ တုမ္ဟေ အာဂစ္ဆေယ္ယာထာ’’တိ သသိနေဟော ဝိယ ပဋိညံ ဂဟေတ္ဝာ ပက္ကာမိ။
Dhammantevāsikā divā ācariyassa kammaṃ katvā rattiṃ sippaṃ uggaṇhanti, ācariyabhāgadāyakā gehe jeṭṭhaputtā viya hutvā sippameva uggaṇhanti. Tasmā sopi ācariyo sallahukena subhanakkhattena kumārassa sippaṃ paṭṭhapesi. Kumāropi sippaṃ uggaṇhanto ekadivasaṃ ācariyena saddhiṃ nhāyituṃ agamāsi. Athekā mahallikā itthī tilāni sete katvā pattharitvā rakkhamānā nisīdi. Kumāro setatile disvā khāditukāmo hutvā ekaṃ tilamuṭṭhiṃ gahetvā khādi, mahallikā ‘‘taṇhāluko eso’’ti kiñci avatvā tuṇhī ahosi. So punadivasepi tāya velāya tatheva akāsi, sāpi naṃ na kiñci āha. Itaro tatiyadivasepi tathevākāsi, tadā mahallikā ‘‘disāpāmokkho ācariyo attano antevāsikehi maṃ vilumpāpetī’’ti bāhā paggayha kandi. Ācariyo nivattitvā ‘‘kiṃ etaṃ , ammā’’ti pucchi. ‘‘Sāmi, antevāsiko te mayā katānaṃ setatilānaṃ ajjekaṃ muṭṭhiṃ khādi, hiyyo ekaṃ, pare ekaṃ, nanu evaṃ khādanto mama santakaṃ sabbaṃ nāsessatī’’ti. ‘‘Amma, mā rodi, mūlaṃ te dāpessāmī’’ti. ‘‘Na me, sāmi, mūlenattho, yathā panesa kumāro puna evaṃ na karoti, tathā taṃ sikkhāpehī’’ti. Ācariyo ‘‘tena hi passa, ammā’’ti dvīhi māṇavehi taṃ kumāraṃ dvīsu hatthesu gāhāpetvā veḷupesikaṃ gahetvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti tikkhattuṃ piṭṭhiyaṃ pahari. Kumāro ācariyassa kujjhitvā rattāni akkhīni katvā pādapiṭṭhito yāva kesamatthakā olokesi. Sopissa kujjhitvā olokitabhāvaṃ aññāsi. Kumāro sippaṃ niṭṭhāpetvā ‘‘anuyogaṃ datvā mārāpetabbo esa mayā’’ti tena katadosaṃ hadaye ṭhapetvā gamanakāle ācariyaṃ vanditvā ‘‘yadāhaṃ, ācariya, bārāṇasirajjaṃ patvā tumhākaṃ santikaṃ pesessāmi, tadā tumhe āgaccheyyāthā’’ti sasineho viya paṭiññaṃ gahetvā pakkāmi.
သော ဗာရာဏသိံ ပတ္ဝာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတ္ဝာ သိပ္ပံ ဒသ္သေသိ။ ရာဇာ ‘‘ဇီဝမာနေန မေ ပုတ္တော ဒိဋ္ဌော, ဇီဝမာနောဝသ္သ ရဇ္ဇသိရိံ ပသ္သာမီ’’တိ ပုတ္တံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော ရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝမာနော အာစရိယေန ကတဒောသံ သရိတ္ဝာ ဥပ္ပန္နကောဓော ‘‘မာရာပေသ္သာမိ န’’န္တိ ပက္ကောသနတ္ထာယ အာစရိယသ္သ ဒူတံ ပာဟေသိ။ အာစရိယော ‘‘တရုဏကာလေ နံ သညာပေတုံ န သက္ခိသ္သာမီ’’တိ အဂန္တ္ဝာ တသ္သ ရညော မဇ္ဈိမဝယကာလေ ‘‘ဣဒာနိ နံ သညာပေတုံ သက္ခိသ္သာမီ’’တိ ဂန္တ္ဝာ ရာဇဒ္ဝာရေ ဌတ္ဝာ ‘‘တက္ကသိလာစရိယော အာဂတော’’တိ အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော ဗ္ရာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ တံ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတံ ဒိသ္ဝာဝ ကောဓံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ရတ္တာနိ အက္ခီနိ ကတ္ဝာ အမစ္စေ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘ဘော, အဇ္ဇာပိ မေ အာစရိယေန ပဟဋဋ္ဌာနံ ရုဇ္ဇတိ, အာစရိယော နလာဋေန မစ္စုံ အာဒာယ ‘မရိသ္သာမီ’တိ အာဂတော, အဇ္ဇသ္သ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုရိမာ ဒ္ဝေ ဂာထာ အဝောစ –
So bārāṇasiṃ patvā mātāpitaro vanditvā sippaṃ dassesi. Rājā ‘‘jīvamānena me putto diṭṭho, jīvamānovassa rajjasiriṃ passāmī’’ti puttaṃ rajje patiṭṭhāpesi. So rajjasiriṃ anubhavamāno ācariyena katadosaṃ saritvā uppannakodho ‘‘mārāpessāmi na’’nti pakkosanatthāya ācariyassa dūtaṃ pāhesi. Ācariyo ‘‘taruṇakāle naṃ saññāpetuṃ na sakkhissāmī’’ti agantvā tassa rañño majjhimavayakāle ‘‘idāni naṃ saññāpetuṃ sakkhissāmī’’ti gantvā rājadvāre ṭhatvā ‘‘takkasilācariyo āgato’’ti ārocāpesi. Rājā tuṭṭho brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā taṃ attano santikaṃ āgataṃ disvāva kodhaṃ uppādetvā rattāni akkhīni katvā amacce āmantetvā ‘‘bho, ajjāpi me ācariyena pahaṭaṭṭhānaṃ rujjati, ācariyo nalāṭena maccuṃ ādāya ‘marissāmī’ti āgato, ajjassa jīvitaṃ natthī’’ti vatvā purimā dve gāthā avoca –
၄.
4.
‘‘အဇ္ဇာပိ မေ တံ မနသိ၊ ယံ မံ တ္ဝံ တိလမုဋ္ဌိယာ။
‘‘Ajjāpi me taṃ manasi, yaṃ maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā;
ဗာဟာယ မံ ဂဟေတ္ဝာန၊ လဋ္ဌိယာ အနုတာဠယိ။
Bāhāya maṃ gahetvāna, laṭṭhiyā anutāḷayi.
၅.
5.
‘‘နနု ဇီဝိတေ န ရမသိ၊ ယေနာသိ ဗ္ရာဟ္မဏာဂတော။
‘‘Nanu jīvite na ramasi, yenāsi brāhmaṇāgato;
ယံ မံ ဗာဟာ ဂဟေတ္ဝာန၊ တိက္ခတ္တုံ အနုတာဠယီ’’တိ။
Yaṃ maṃ bāhā gahetvāna, tikkhattuṃ anutāḷayī’’ti.
တတ္ထ ယံ မံ ဗာဟာယ မန္တိ ဒ္ဝီသု ပဒေသု ဥပယောဂဝစနံ အနုတာဠနဂဟဏာပေက္ခံ။ ယံ မံ တ္ဝံ တိလမုဋ္ဌိယာ ကာရဏာ အနုတာဠယိ, အနုတာဠေန္တော စ မံ ဗာဟာယ ဂဟေတ္ဝာ အနုတာဠယိ, တံ အနုတာဠနံ အဇ္ဇာပိ မေ မနသီတိ အယဉ္ဟေတ္ထ အတ္ထော။ နနု ဇီဝိတေ န ရမသီတိ မညေ တ္ဝံ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ဟိ နာဘိရမသိ။ ယေနာသိ ဗ္ရာဟ္မဏာဂတောတိ ယသ္မာ ဗ္ရာဟ္မဏ ဣဓ မမ သန္တိကံ အာဂတောသိ။ ယံ မံ ဗာဟာ ဂဟေတ္ဝာနာတိ ယံ မမ ဗာဟာ ဂဟေတ္ဝာ, ယံ မံ ဗာဟာယ ဂဟေတ္ဝာတိပိ အတ္ထော။ တိက္ခတ္တုံ အနုတာဠယီတိ တယော ဝာရေ ဝေဠုလဋ္ဌိယာ တာဠေသိ, အဇ္ဇ ဒာနိ တသ္သ ဖလံ ဝိန္ဒာဟီတိ နံ မရဏေန သန္တဇ္ဇေန္တော ဧဝမာဟ။
Tattha yaṃ maṃ bāhāya manti dvīsu padesu upayogavacanaṃ anutāḷanagahaṇāpekkhaṃ. Yaṃ maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā kāraṇā anutāḷayi, anutāḷento ca maṃ bāhāya gahetvā anutāḷayi, taṃ anutāḷanaṃ ajjāpi me manasīti ayañhettha attho. Nanu jīvite na ramasīti maññe tvaṃ attano jīvitamhi nābhiramasi. Yenāsi brāhmaṇāgatoti yasmā brāhmaṇa idha mama santikaṃ āgatosi. Yaṃ maṃ bāhā gahetvānāti yaṃ mama bāhā gahetvā, yaṃ maṃ bāhāya gahetvātipi attho. Tikkhattuṃ anutāḷayīti tayo vāre veḷulaṭṭhiyā tāḷesi, ajja dāni tassa phalaṃ vindāhīti naṃ maraṇena santajjento evamāha.
တံ သုတ္ဝာ အာစရိယော တတိယံ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā ācariyo tatiyaṃ gāthamāha –
၆.
6.
‘‘အရိယော အနရိယံ ကုဗ္ဗန္တံ၊ ယော ဒဏ္ဍေန နိသေဓတိ။
‘‘Ariyo anariyaṃ kubbantaṃ, yo daṇḍena nisedhati;
သာသနံ တံ န တံ ဝေရံ၊ ဣတိ နံ ပဏ္ဍိတာ ဝိဒူ’’တိ။
Sāsanaṃ taṃ na taṃ veraṃ, iti naṃ paṇḍitā vidū’’ti.
တတ္ထ အရိယောတိ သုန္ဒရာဓိဝစနမေတံ။ သော ပန အရိယော စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ အာစာရအရိယော ဒသ္သနအရိယော လိင္ဂအရိယော ပဋိဝေဓအရိယောတိ။ တတ္ထ မနုသ္သော ဝာ ဟောတု တိရစ္ဆာနော ဝာ, အရိယာစာရေ ဌိတော အာစာရအရိယော နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Tattha ariyoti sundarādhivacanametaṃ. So pana ariyo catubbidho hoti ācāraariyo dassanaariyo liṅgaariyo paṭivedhaariyoti. Tattha manusso vā hotu tiracchāno vā, ariyācāre ṭhito ācāraariyo nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘အရိယဝတ္တသိ ဝက္ကင္ဂ၊ ယော ပိဏ္ဍမပစာယတိ။
‘‘Ariyavattasi vakkaṅga, yo piṇḍamapacāyati;
စဇာမိ တေ တံ ဘတ္တာရံ၊ ဂစ္ဆထူဘော ယထာသုခ’’န္တိ။ (ဇာ. ၂.၂၁.၁၀၆)။
Cajāmi te taṃ bhattāraṃ, gacchathūbho yathāsukha’’nti. (jā. 2.21.106);
ရူပေန ပန ဣရိယာပထေန စ ပာသာဒိကေန ဒသ္သနီယေန သမန္နာဂတော ဒသ္သနအရိယော နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Rūpena pana iriyāpathena ca pāsādikena dassanīyena samannāgato dassanaariyo nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘အရိယာဝကာသောသိ ပသန္နနေတ္တော၊ မညေ ဘဝံ ပဗ္ဗဇိတော ကုလမ္ဟာ။
‘‘Ariyāvakāsosi pasannanetto, maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā;
ကထံ နု စိတ္တာနိ ပဟာယ ဘောဂေ၊ ပဗ္ဗဇိ နိက္ခမ္မ ဃရာ သပညာ’’တိ။ (ဇာ. ၂.၁၇.၁၄၃)။
Kathaṃ nu cittāni pahāya bhoge, pabbaji nikkhamma gharā sapaññā’’ti. (jā. 2.17.143);
နိဝာသနပာရုပနလိင္ဂဂ္ဂဟဏေန ပန သမဏသဒိသော ဟုတ္ဝာ ဝိစရန္တော ဒုသ္သီလောပိ လိင္ဂအရိယော နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Nivāsanapārupanaliṅgaggahaṇena pana samaṇasadiso hutvā vicaranto dussīlopi liṅgaariyo nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဆဒနံ ကတ္ဝာန သုဗ္ဗတာနံ၊ ပက္ခန္ဒီ ကုလဒူသကော ပဂဗ္ဘော။
‘‘Chadanaṃ katvāna subbatānaṃ, pakkhandī kuladūsako pagabbho;
မာယာဝီ အသညတော ပလာပော၊ ပတိရူပေန စရံ သ မဂ္ဂဒူသီ’’တိ။
Māyāvī asaññato palāpo, patirūpena caraṃ sa maggadūsī’’ti.
ဗုဒ္ဓာဒယော ပန ပဋိဝေဓအရိယာ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စာ’’တိ။ တေသု ဣဓ အာစာရအရိယောဝ အဓိပ္ပေတော။
Buddhādayo pana paṭivedhaariyā nāma. Tena vuttaṃ – ‘‘ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā cā’’ti. Tesu idha ācāraariyova adhippeto.
အနရိယန္တိ ဒုသ္သီလံ ပာပဓမ္မံ။ ကုဗ္ဗန္တန္တိ ပာဏာတိပာတာဒိကံ ပဉ္စဝိဓဒုသ္သီလ္ယကမ္မံ ကရောန္တံ, ဧကမေဝ ဝာ ဧတံ အတ္ထပဒံ, အနရိယံ ဟီနံ လာမကံ ပဉ္စဝေရဘယကမ္မံ ကရောန္တံ ပုဂ္ဂလံ။ ယောတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ။ ဒဏ္ဍေနာတိ ယေန ကေနစိ ပဟရဏကေန။ နိသေဓတီတိ ‘‘မာ ပုန ဧဝရူပံ ကရီ’’တိ ပဟရန္တော နိဝာရေတိ။ သာသနံ တံ န တံ ဝေရန္တိ တံ, မဟာရာဇ, အကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တေ ပုတ္တဓီတရော ဝာ အန္တေဝာသိကေ ဝာ ဧဝံ ပဟရိတ္ဝာ နိသေဓနံ နာမ ဣမသ္မိံ လောကေ သာသနံ အနုသိဋ္ဌိ ဩဝာဒော, န ဝေရံ။ ဣတိ နံ ပဏ္ဍိတာ ဝိဒူတိ ဧဝမေတံ ပဏ္ဍိတာ ဇာနန္တိ။ တသ္မာ, မဟာရာဇ, တ္ဝမ္ပိ ဧဝံ ဇာန, န ဧဝရူပေ ဌာနေ ဝေရံ ကာတုံ အရဟသိ။ သစေ ဟိ တ္ဝံ, မဟာရာဇ, မယာ ဧဝံ သိက္ခာပိတော နာဘဝိသ္သ, အထ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပူဝသက္ခလိအာဒီနိ စေဝ ဖလာဖလာဒီနိ စ ဟရန္တော စောရကမ္မေသု ပလုဒ္ဓော အနုပုဗ္ဗေန သန္ဓိစ္ဆေဒနပန္ထဒူဟနဂာမဃာတကာဒီနိ ကတ္ဝာ ‘‘ရာဇာပရာဓိကော စောရော’’တိ သဟောဍ္ဎံ ဂဟေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သိတော ‘‘ဂစ္ဆထသ္သ ဒောသာနုရူပံ ဒဏ္ဍံ ဥပနေထာ’’တိ ဒဏ္ဍဘယံ ပာပုဏိသ္သ, ကုတော တေ ဧဝရူပာ သမ္ပတ္တိ အဘဝိသ္သ, နနု မံ နိသ္သာယ ဣဒံ ဣသ္သရိယံ တယာ လဒ္ဓန္တိ ဧဝံ အာစရိယော ရာဇာနံ သညာပေသိ ။ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဌိတာ အမစ္စာပိသ္သ ကထံ သုတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ, ဒေဝ, ဣဒံ ဣသ္သရိယံ တုမ္ဟာကံ အာစရိယသ္သေဝ သန္တက’’န္တိ အာဟံသု။
Anariyanti dussīlaṃ pāpadhammaṃ. Kubbantanti pāṇātipātādikaṃ pañcavidhadussīlyakammaṃ karontaṃ, ekameva vā etaṃ atthapadaṃ, anariyaṃ hīnaṃ lāmakaṃ pañcaverabhayakammaṃ karontaṃ puggalaṃ. Yoti khattiyādīsu yo koci. Daṇḍenāti yena kenaci paharaṇakena. Nisedhatīti ‘‘mā puna evarūpaṃ karī’’ti paharanto nivāreti. Sāsanaṃ taṃ na taṃ veranti taṃ, mahārāja, akattabbaṃ karonte puttadhītaro vā antevāsike vā evaṃ paharitvā nisedhanaṃ nāma imasmiṃ loke sāsanaṃ anusiṭṭhi ovādo, na veraṃ. Iti naṃ paṇḍitāvidūti evametaṃ paṇḍitā jānanti. Tasmā, mahārāja, tvampi evaṃ jāna, na evarūpe ṭhāne veraṃ kātuṃ arahasi. Sace hi tvaṃ, mahārāja, mayā evaṃ sikkhāpito nābhavissa, atha gacchante kāle pūvasakkhaliādīni ceva phalāphalādīni ca haranto corakammesu paluddho anupubbena sandhicchedanapanthadūhanagāmaghātakādīni katvā ‘‘rājāparādhiko coro’’ti sahoḍḍhaṃ gahetvā rañño dassito ‘‘gacchathassa dosānurūpaṃ daṇḍaṃ upanethā’’ti daṇḍabhayaṃ pāpuṇissa, kuto te evarūpā sampatti abhavissa, nanu maṃ nissāya idaṃ issariyaṃ tayā laddhanti evaṃ ācariyo rājānaṃ saññāpesi . Parivāretvā ṭhitā amaccāpissa kathaṃ sutvā ‘‘saccaṃ, deva, idaṃ issariyaṃ tumhākaṃ ācariyasseva santaka’’nti āhaṃsu.
တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အာစရိယသ္သ ဂုဏံ သလ္လက္ခေတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗိသ္သရိယံ တေ, အာစရိယ, ဒမ္မိ, ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ အာစရိယော ‘‘န မေ, မဟာရာဇ, ရဇ္ဇေနတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ရာဇာ တက္ကသိလံ ပေသေတ္ဝာ အာစရိယသ္သ ပုတ္တဒာရံ အာဟရာပေတ္ဝာ မဟန္တံ ဣသ္သရိယံ ဒတ္ဝာ တမေဝ ပုရောဟိတံ ကတ္ဝာ ပိတုဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ တသ္သောဝာဒေ ဌိတော ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
Tasmiṃ khaṇe rājā ācariyassa guṇaṃ sallakkhetvā ‘‘sabbissariyaṃ te, ācariya, dammi, rajjaṃ paṭicchā’’ti āha. Ācariyo ‘‘na me, mahārāja, rajjenattho’’ti paṭikkhipi. Rājā takkasilaṃ pesetvā ācariyassa puttadāraṃ āharāpetvā mahantaṃ issariyaṃ datvā tameva purohitaṃ katvā pituṭṭhāne ṭhapetvā tassovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကောဓနော ဘိက္ခု အနာဂာမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, ဗဟူ ဇနာ သောတာပန္နသကဒာဂာမိအနာဂာမိနော အဟေသုံ။ ‘‘တဒာ ရာဇာ ကောဓနော ဘိက္ခု အဟောသိ, အာစရိယော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi, bahū janā sotāpannasakadāgāmianāgāmino ahesuṃ. ‘‘Tadā rājā kodhano bhikkhu ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
တိလမုဋ္ဌိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
Tilamuṭṭhijātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၂၅၂. တိလမုဋ္ဌိဇာတကံ • 252. Tilamuṭṭhijātakaṃ