| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
तिणवत्थारकादिकथावण्णना
Tiṇavatthārakādikathāvaṇṇanā
२१४. ‘‘सब्बेहेव एकज्झं सन्निपतितब्ब’’न्ति छन्ददानस्स पटिक्खित्तत्ता पवारणक्खन्धकट्ठकथायञ्च ‘‘भिन्नस्स हि सङ्घस्स समग्गकरणकाले, तिणवत्थारकसमथे, इमस्मिञ्च पवारणसङ्गहेति इमेसु तीसु ठानेसु छन्दं दातुं न वट्टती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ २४१) वुत्तत्ता इध आगन्त्वा वा छन्दं दत्वा परिवेणादीसु निसिन्नाति इदं विरुज्झति विय खायतीति चे? न खायति अधिप्पायञ्ञूनं। अयञ्हेत्थ अधिप्पायो – विसुज्झितुकामेहि सब्बेहेव सन्निपतितब्बं, असन्निपतितस्स नत्थि सुद्धि छन्ददायकस्स। केवलं तं कम्मं सन्निपतितानं सम्पज्जति। अट्ठकथायं विसुज्झितुकामानं छन्दं दातुं न वट्टतीति अधिप्पायो। इतरथा पाळिया च विरुज्झति। ‘‘ठपेत्वा ये न तत्थ होती’’ति हि अयं पाळि सन्निपातं आगन्त्वा छन्दं दत्वा ठितानं अत्थितं दीपेति। निस्सीमगते सन्धाय वुत्तं सियाति चे? निस्सीमगते ठपेत्वा इध किं, तस्मा यो सामग्गीउपोसथे छन्दं दत्वा तिट्ठति चे, नानासंवासकभूमियंयेव तिट्ठति, तस्स छन्ददायकस्स पवारणसङ्गहोपि नत्थि। यो च तिणवत्थारककम्मे नागच्छति, सो ताहि आपत्तीहि न सुज्झतीति वेदितब्बं। यस्स एतं न रुच्चति , तस्स परिवारे वुत्तपरिसतो कम्मविपत्तिलक्खणं विरुज्झति, तत्थ हि केवलं छन्दारहानं छन्दो अनाहटो होति सचे, अकतं तब्बिपरीतेन सम्पत्तिदीपनतोति वुत्तं होति। तथा पत्तकल्ललक्खणम्पि विरुज्झति। तेसु तीसु ठानेसु कम्मप्पत्तायेव सब्बे, न तत्थ छन्दारहो अत्थीति चे? न, चतुवग्गादिकरणविभाजने अविसेसेत्वा छन्दारहस्स आगतत्ता, तं सामञ्ञतो वुत्तं। इदञ्च आवेणिकलक्खणं, तेनेव सतिपि दिट्ठाविकम्मे इदं पटिकुट्ठकतं न होतीति चे? न, नानत्तसभावतो। इध हि ये पन ‘‘न मेतं खमती’ति अञ्ञमञ्ञं दिट्ठाविकम्मं करोन्ती’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ २१४) वचनतो न सङ्घस्स दिट्ठाविकम्मं कतं। तस्मिं सति पटिकुट्ठकतमेव होति। अञ्ञथा पुब्बभागा ता ञत्तियो निरत्थिका सियुं, न च परिवारट्ठकथायं छन्दारहाधिकारे नयो दिन्नो। पवारणक्खन्धकट्ठकथायं ‘‘तीसु ठानेसु छन्दं दातुं न वट्टती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ २४१) वुत्तत्ता विरुज्झतीति चे? न, अट्ठकथाय पमाणभावे सति ‘‘इध छन्दं दत्वा परिवेणादीसु निसिन्ना’’तिआदि वचने सुद्धिकामतो एव गहिते सब्बं न विरुज्झतीति एके। ‘‘आगन्त्वा वा छन्दं दत्वा परिवेणादीसु निसिन्ना, ते आपत्तीहि न वुट्ठहन्ती’’ति इदं न वत्तब्बं। कस्मा? हेट्ठा ‘‘सब्बेहेव एकज्झं सन्निपतितब्ब’’न्ति छन्ददानस्स पटिक्खेपवचनतो अट्ठकथायं ‘‘तीसु ठानेसु छन्दं दातुं न वट्टती’’ति वुत्तत्ता, अन्धकट्ठकथायम्पि तथेव वुत्तत्ता चाति? न, एकज्झमेव कम्मे करीयमाने यो इध ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अम्हाकं…पे॰… गिहिपटिसंयुत्त’’न्ति साधारणञत्तिं ठपेत्वा पुन ‘‘सुणन्तु मे, आयस्मन्ता’’तिआदिना असाधारणञत्तियो ठपेत्वा ‘‘सुणातु मे, भन्ते सङ्घो, अम्हाकं…पे॰… एवमेतं धारयामी’’ति एकतोपक्खिकानं सन्धिया कताय तदनन्तरे केनचि करणीयेन छन्दं दत्वा गच्छति, तस्स आपत्तीहि वुट्ठानं नत्थि। अपरेसम्पि एकतोपक्खिकानं अब्भन्तरे ठितत्ता विभूतत्ता करणस्स अयमत्थोव वुत्तो। साधारणवसेन दुतियाय ञत्तिया ठपिताय ये तस्मिं खणे ञत्तिदुतियकम्मवाचासु अनारद्धासु, अपरियोसितासु वा छन्दं दत्वा गच्छन्ति, तेसम्पि न वुट्ठाति एव। ये न तत्थ होन्तीति पदस्स च ये वुत्तप्पकारेन नयेन तत्थ न होन्तीति अत्थो गहेतब्बो। वुत्तप्पकारत्थदीपनत्थञ्च अट्ठकथायं ‘‘छन्दं दत्वा परिवेणादीसु निसिन्ना’’ति इदमेव अवत्वा ‘‘ये पन तेहि वा सद्धिं आपत्तिं आपज्जित्वापि तत्थ अनागता, आगन्त्वा वा छन्दं दत्वा परिवेणादीसु निसिन्ना’’ति वुत्तं, एवं पुब्बेनापरं सन्धीयति। ‘‘पाळिया च तत्थ दिट्ठाविकम्मेन कम्मस्स अकुप्पता वेदितब्बा’’ति वुत्तं।
214. ‘‘Sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhittattā pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyañca ‘‘bhinnassa hi saṅghassa samaggakaraṇakāle, tiṇavatthārakasamathe, imasmiñca pavāraṇasaṅgaheti imesu tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā idha āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnāti idaṃ virujjhati viya khāyatīti ce? Na khāyati adhippāyaññūnaṃ. Ayañhettha adhippāyo – visujjhitukāmehi sabbeheva sannipatitabbaṃ, asannipatitassa natthi suddhi chandadāyakassa. Kevalaṃ taṃ kammaṃ sannipatitānaṃ sampajjati. Aṭṭhakathāyaṃ visujjhitukāmānaṃ chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Itarathā pāḷiyā ca virujjhati. ‘‘Ṭhapetvā ye na tattha hotī’’ti hi ayaṃ pāḷi sannipātaṃ āgantvā chandaṃ datvā ṭhitānaṃ atthitaṃ dīpeti. Nissīmagate sandhāya vuttaṃ siyāti ce? Nissīmagate ṭhapetvā idha kiṃ, tasmā yo sāmaggīuposathe chandaṃ datvā tiṭṭhati ce, nānāsaṃvāsakabhūmiyaṃyeva tiṭṭhati, tassa chandadāyakassa pavāraṇasaṅgahopi natthi. Yo ca tiṇavatthārakakamme nāgacchati, so tāhi āpattīhi na sujjhatīti veditabbaṃ. Yassa etaṃ na ruccati , tassa parivāre vuttaparisato kammavipattilakkhaṇaṃ virujjhati, tattha hi kevalaṃ chandārahānaṃ chando anāhaṭo hoti sace, akataṃ tabbiparītena sampattidīpanatoti vuttaṃ hoti. Tathā pattakallalakkhaṇampi virujjhati. Tesu tīsu ṭhānesu kammappattāyeva sabbe, na tattha chandāraho atthīti ce? Na, catuvaggādikaraṇavibhājane avisesetvā chandārahassa āgatattā, taṃ sāmaññato vuttaṃ. Idañca āveṇikalakkhaṇaṃ, teneva satipi diṭṭhāvikamme idaṃ paṭikuṭṭhakataṃ na hotīti ce? Na, nānattasabhāvato. Idha hi ye pana ‘‘na metaṃ khamatī’ti aññamaññaṃ diṭṭhāvikammaṃ karontī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 214) vacanato na saṅghassa diṭṭhāvikammaṃ kataṃ. Tasmiṃ sati paṭikuṭṭhakatameva hoti. Aññathā pubbabhāgā tā ñattiyo niratthikā siyuṃ, na ca parivāraṭṭhakathāyaṃ chandārahādhikāre nayo dinno. Pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā virujjhatīti ce? Na, aṭṭhakathāya pamāṇabhāve sati ‘‘idha chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’tiādi vacane suddhikāmato eva gahite sabbaṃ na virujjhatīti eke. ‘‘Āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā, te āpattīhi na vuṭṭhahantī’’ti idaṃ na vattabbaṃ. Kasmā? Heṭṭhā ‘‘sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhepavacanato aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti vuttattā, andhakaṭṭhakathāyampi tatheva vuttattā cāti? Na, ekajjhameva kamme karīyamāne yo idha ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ…pe… gihipaṭisaṃyutta’’nti sādhāraṇañattiṃ ṭhapetvā puna ‘‘suṇantu me, āyasmantā’’tiādinā asādhāraṇañattiyo ṭhapetvā ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, amhākaṃ…pe… evametaṃ dhārayāmī’’ti ekatopakkhikānaṃ sandhiyā katāya tadanantare kenaci karaṇīyena chandaṃ datvā gacchati, tassa āpattīhi vuṭṭhānaṃ natthi. Aparesampi ekatopakkhikānaṃ abbhantare ṭhitattā vibhūtattā karaṇassa ayamatthova vutto. Sādhāraṇavasena dutiyāya ñattiyā ṭhapitāya ye tasmiṃ khaṇe ñattidutiyakammavācāsu anāraddhāsu, apariyositāsu vā chandaṃ datvā gacchanti, tesampi na vuṭṭhāti eva. Ye na tattha hontīti padassa ca ye vuttappakārena nayena tattha na hontīti attho gahetabbo. Vuttappakāratthadīpanatthañca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti idameva avatvā ‘‘ye pana tehi vā saddhiṃ āpattiṃ āpajjitvāpi tattha anāgatā, āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti vuttaṃ, evaṃ pubbenāparaṃ sandhīyati. ‘‘Pāḷiyā ca tattha diṭṭhāvikammena kammassa akuppatā veditabbā’’ti vuttaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / ७. तिणवत्थारकं • 7. Tiṇavatthārakaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / तिणवत्थारकादिकथा • Tiṇavatthārakādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ७. तिणवत्थारकादिकथा • 7. Tiṇavatthārakādikathā
