Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਾਦਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Tiṇavatthārakādikathāvaṇṇanā
੨੧੪. ‘‘ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਦਦਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪવਾਰਣਕ੍ਖਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ ‘‘ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਮਗ੍ਗਕਰਣਕਾਲੇ, ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਸਮਥੇ, ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪવਾਰਣਸਙ੍ਗਹੇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਛਨ੍ਦਂ ਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੪੧) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਪਰਿવੇਣਾਦੀਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਤਿ ਇਦਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ વਿਯ ਖਾਯਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ ਖਾਯਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਞ੍ਞੂਨਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – વਿਸੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ ਸੁਦ੍ਧਿ ਛਨ੍ਦਦਾਯਕਸ੍ਸ। ਕੇવਲਂ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਾਨਂ ਛਨ੍ਦਂ ਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਤਰਥਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਚ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਯੇ ਨ ਤਤ੍ਥ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਅਯਂ ਪਾਲ਼ਿ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਨਿਸ੍ਸੀਮਗਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾਤਿ ਚੇ? ਨਿਸ੍ਸੀਮਗਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਧ ਕਿਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਸਾਮਗ੍ਗੀਉਪੋਸਥੇ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਚੇ, ਨਾਨਾਸਂવਾਸਕਭੂਮਿਯਂਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਦਾਯਕਸ੍ਸ ਪવਾਰਣਸਙ੍ਗਹੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਯੋ ਚ ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਕਮ੍ਮੇ ਨਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਤਾਹਿ ਆਪਤ੍ਤੀਹਿ ਨ ਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਸ ਏਤਂ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ , ਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰੇ વੁਤ੍ਤਪਰਿਸਤੋ ਕਮ੍ਮવਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਕੇવਲਂ ਛਨ੍ਦਾਰਹਾਨਂ ਛਨ੍ਦੋ ਅਨਾਹਟੋ ਹੋਤਿ ਸਚੇ, ਅਕਤਂ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਲਕ੍ਖਣਮ੍ਪਿ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯੇવ ਸਬ੍ਬੇ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਾਰਹੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਚਤੁવਗ੍ਗਾਦਿਕਰਣવਿਭਾਜਨੇ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦਾਰਹਸ੍ਸ ਆਗਤਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਞ੍ਚ ਆવੇਣਿਕਲਕ੍ਖਣਂ, ਤੇਨੇવ ਸਤਿਪਿ ਦਿਟ੍ਠਾવਿਕਮ੍ਮੇ ਇਦਂ ਪਟਿਕੁਟ੍ਠਕਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਨਾਨਤ੍ਤਸਭਾવਤੋ। ਇਧ ਹਿ ਯੇ ਪਨ ‘‘ਨ ਮੇਤਂ ਖਮਤੀ’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਦਿਟ੍ਠਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੧੪) વਚਨਤੋ ਨ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਪਟਿਕੁਟ੍ਠਕਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾ ਤਾ ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਰਤ੍ਥਿਕਾ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਚ ਪਰਿવਾਰਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਛਨ੍ਦਾਰਹਾਧਿਕਾਰੇ ਨਯੋ ਦਿਨ੍ਨੋ। ਪવਾਰਣਕ੍ਖਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਛਨ੍ਦਂ ਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੪੧) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਮਾਣਭਾવੇ ਸਤਿ ‘‘ਇਧ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਪਰਿવੇਣਾਦੀਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વਚਨੇ ਸੁਦ੍ਧਿਕਾਮਤੋ ਏવ ਗਹਿਤੇ ਸਬ੍ਬਂ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏਕੇ। ‘‘ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਪਰਿવੇਣਾਦੀਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਆਪਤ੍ਤੀਹਿ ਨ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਹੇਟ੍ਠਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਦਦਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਛਨ੍ਦਂ ਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਮ੍ਪਿ ਤਥੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ? ਨ, ਏਕਜ੍ਝਮੇવ ਕਮ੍ਮੇ ਕਰੀਯਮਾਨੇ ਯੋ ਇਧ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ…ਪੇ॰… ਗਿਹਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਾਧਾਰਣਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਮੇ, ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਸਾਧਾਰਣਞਤ੍ਤਿਯੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਂ ਧਾਰਯਾਮੀ’’ਤਿ ਏਕਤੋਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਸਨ੍ਧਿਯਾ ਕਤਾਯ ਤਦਨਨ੍ਤਰੇ ਕੇਨਚਿ ਕਰਣੀਯੇਨ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤੀਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਪਰੇਸਮ੍ਪਿ ਏਕਤੋਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ વਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਕਰਣਸ੍ਸ ਅਯਮਤ੍ਥੋવ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਦੁਤਿਯਾਯ ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਠਪਿਤਾਯ ਯੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਞਤ੍ਤਿਦੁਤਿਯਕਮ੍ਮવਾਚਾਸੁ ਅਨਾਰਦ੍ਧਾਸੁ, ਅਪਰਿਯੋਸਿਤਾਸੁ વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਨ વੁਟ੍ਠਾਤਿ ਏવ। ਯੇ ਨ ਤਤ੍ਥ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਚ ਯੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਨਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਪਰਿવੇਣਾਦੀਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਇਦਮੇવ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਯੇ ਪਨ ਤੇਹਿ વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਅਨਾਗਤਾ, ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਦਤ੍વਾ ਪਰਿવੇਣਾਦੀਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਸਨ੍ਧੀਯਤਿ। ‘‘ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਚ ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾવਿਕਮ੍ਮੇਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੁਪ੍ਪਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
214. ‘‘Sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhittattā pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyañca ‘‘bhinnassa hi saṅghassa samaggakaraṇakāle, tiṇavatthārakasamathe, imasmiñca pavāraṇasaṅgaheti imesu tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā idha āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnāti idaṃ virujjhati viya khāyatīti ce? Na khāyati adhippāyaññūnaṃ. Ayañhettha adhippāyo – visujjhitukāmehi sabbeheva sannipatitabbaṃ, asannipatitassa natthi suddhi chandadāyakassa. Kevalaṃ taṃ kammaṃ sannipatitānaṃ sampajjati. Aṭṭhakathāyaṃ visujjhitukāmānaṃ chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Itarathā pāḷiyā ca virujjhati. ‘‘Ṭhapetvā ye na tattha hotī’’ti hi ayaṃ pāḷi sannipātaṃ āgantvā chandaṃ datvā ṭhitānaṃ atthitaṃ dīpeti. Nissīmagate sandhāya vuttaṃ siyāti ce? Nissīmagate ṭhapetvā idha kiṃ, tasmā yo sāmaggīuposathe chandaṃ datvā tiṭṭhati ce, nānāsaṃvāsakabhūmiyaṃyeva tiṭṭhati, tassa chandadāyakassa pavāraṇasaṅgahopi natthi. Yo ca tiṇavatthārakakamme nāgacchati, so tāhi āpattīhi na sujjhatīti veditabbaṃ. Yassa etaṃ na ruccati , tassa parivāre vuttaparisato kammavipattilakkhaṇaṃ virujjhati, tattha hi kevalaṃ chandārahānaṃ chando anāhaṭo hoti sace, akataṃ tabbiparītena sampattidīpanatoti vuttaṃ hoti. Tathā pattakallalakkhaṇampi virujjhati. Tesu tīsu ṭhānesu kammappattāyeva sabbe, na tattha chandāraho atthīti ce? Na, catuvaggādikaraṇavibhājane avisesetvā chandārahassa āgatattā, taṃ sāmaññato vuttaṃ. Idañca āveṇikalakkhaṇaṃ, teneva satipi diṭṭhāvikamme idaṃ paṭikuṭṭhakataṃ na hotīti ce? Na, nānattasabhāvato. Idha hi ye pana ‘‘na metaṃ khamatī’ti aññamaññaṃ diṭṭhāvikammaṃ karontī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 214) vacanato na saṅghassa diṭṭhāvikammaṃ kataṃ. Tasmiṃ sati paṭikuṭṭhakatameva hoti. Aññathā pubbabhāgā tā ñattiyo niratthikā siyuṃ, na ca parivāraṭṭhakathāyaṃ chandārahādhikāre nayo dinno. Pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā virujjhatīti ce? Na, aṭṭhakathāya pamāṇabhāve sati ‘‘idha chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’tiādi vacane suddhikāmato eva gahite sabbaṃ na virujjhatīti eke. ‘‘Āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā, te āpattīhi na vuṭṭhahantī’’ti idaṃ na vattabbaṃ. Kasmā? Heṭṭhā ‘‘sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhepavacanato aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti vuttattā, andhakaṭṭhakathāyampi tatheva vuttattā cāti? Na, ekajjhameva kamme karīyamāne yo idha ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ…pe… gihipaṭisaṃyutta’’nti sādhāraṇañattiṃ ṭhapetvā puna ‘‘suṇantu me, āyasmantā’’tiādinā asādhāraṇañattiyo ṭhapetvā ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, amhākaṃ…pe… evametaṃ dhārayāmī’’ti ekatopakkhikānaṃ sandhiyā katāya tadanantare kenaci karaṇīyena chandaṃ datvā gacchati, tassa āpattīhi vuṭṭhānaṃ natthi. Aparesampi ekatopakkhikānaṃ abbhantare ṭhitattā vibhūtattā karaṇassa ayamatthova vutto. Sādhāraṇavasena dutiyāya ñattiyā ṭhapitāya ye tasmiṃ khaṇe ñattidutiyakammavācāsu anāraddhāsu, apariyositāsu vā chandaṃ datvā gacchanti, tesampi na vuṭṭhāti eva. Ye na tattha hontīti padassa ca ye vuttappakārena nayena tattha na hontīti attho gahetabbo. Vuttappakāratthadīpanatthañca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti idameva avatvā ‘‘ye pana tehi vā saddhiṃ āpattiṃ āpajjitvāpi tattha anāgatā, āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti vuttaṃ, evaṃ pubbenāparaṃ sandhīyati. ‘‘Pāḷiyā ca tattha diṭṭhāvikammena kammassa akuppatā veditabbā’’ti vuttaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Cūḷavaggapāḷi / ੭. ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਂ • 7. Tiṇavatthārakaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਾਦਿਕਥਾ • Tiṇavatthārakādikathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੭. ਤਿਣવਤ੍ਥਾਰਕਾਦਿਕਥਾ • 7. Tiṇavatthārakādikathā