| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๔๙. ติรจฺฉานคตวตฺถุ
49. Tiracchānagatavatthu
๑๑๑. เทวสมฺปตฺติสทิสํ อิสฺสริยสมฺปตฺติํ อนุภวโนฺตปิ โส นาโค กสฺมา นาคโยนิยา อฎฺฎียตีติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ
111. Devasampattisadisaṃ issariyasampattiṃ anubhavantopi so nāgo kasmā nāgayoniyā aṭṭīyatīti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi.
ตตฺถ กิญฺจาปิ อนุโภตีติ สมฺพโนฺธฯ กิญฺจาปิสโทฺท เหตฺถ สมฺภาวนาโชตโก, ปนสโทฺท ครหตฺถโชตโกฯ กุสลวิปาเกนาติ อเหตุกกุสลวิปาเกนฯ ตสฺสาติ นาคสฺสฯ สชาติยาติ สมานชาติยา นาคิยาฯ อุทกสญฺจาริมณฺฑูกภกฺขนฺติ อุทเก สญฺจรณสีลํ มณฺฑูกสงฺขาตํ ภกฺขํ ปาตุภวตีติ โยชนาฯ โสติ นาโคฯ อฎฺฎียตีติ อรมณํ ปีฬิยติฯ หรายตีติ เอตฺถ หเรธาตุ ลชฺชนโตฺถติ อาห ‘‘ลชฺชตี’’ติฯ เอการโนฺต ธาตุ ภูวาทิคณิโก (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๖ รการนฺตธาตุ)ฯ ชิคุจฺฉตีติ เอตฺถ คุปธาตุยา กมฺมํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อตฺตภาว’’นฺติฯ ‘‘ตสฺส ภิกฺขุโน’’ติปทสฺส ‘‘นิกฺขเนฺต’’ติปเทน โยชิตพฺพตฺตา ภุมฺมเตฺถ สามิวจนนฺติ อาห ‘‘ตสฺมิํ ภิกฺขุสฺมิ’’นฺติฯ อถ วา ตสฺส ภิกฺขุโนติ สามิโยคตฺตา ‘‘นิกฺขเนฺต’’ติ เอตฺถ ภาวเตฺถ มานปจฺจโยติ อาห ‘‘นิกฺขมเน’’ติฯ อิมินา นิกฺขเนฺตติ เอตฺถ น อนฺตปจฺจโย, มานปจฺจยเสฺสว อนฺตภาวํ กตฺวา วุโตฺตติ ทเสฺสติฯ วิสฺสโฎฺฐติ สติวิสฺสชฺชิโตฯ ตสฺมินฺติ ภิกฺขุมฺหิฯ กปิมิทฺธวเสเนวาติ กปิโน มิทฺธวเสน เอวฯ อถ วา กปิมิทฺธวเสน นิทฺทายโนฺต อิว นิทฺทายโนฺตติ โยชนาฯ ปฎินิปชฺชีติ ปุน นิปชฺชิฯ วิสฺสรมกาสีติ เอตฺถ วิสโทฺท วิรูปตฺถโชตโก, สรสโทฺท สทฺทวาจโกติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วิรูปํ มหาสทฺทมกาสี’’ติฯ
Tattha kiñcāpi anubhotīti sambandho. Kiñcāpisaddo hettha sambhāvanājotako, panasaddo garahatthajotako. Kusalavipākenāti ahetukakusalavipākena. Tassāti nāgassa. Sajātiyāti samānajātiyā nāgiyā. Udakasañcārimaṇḍūkabhakkhanti udake sañcaraṇasīlaṃ maṇḍūkasaṅkhātaṃ bhakkhaṃ pātubhavatīti yojanā. Soti nāgo. Aṭṭīyatīti aramaṇaṃ pīḷiyati. Harāyatīti ettha haredhātu lajjanatthoti āha ‘‘lajjatī’’ti. Ekāranto dhātu bhūvādigaṇiko (saddanītidhātumālāyaṃ 16 rakārantadhātu). Jigucchatīti ettha gupadhātuyā kammaṃ dassento āha ‘‘attabhāva’’nti. ‘‘Tassa bhikkhuno’’tipadassa ‘‘nikkhante’’tipadena yojitabbattā bhummatthe sāmivacananti āha ‘‘tasmiṃ bhikkhusmi’’nti. Atha vā tassa bhikkhunoti sāmiyogattā ‘‘nikkhante’’ti ettha bhāvatthe mānapaccayoti āha ‘‘nikkhamane’’ti. Iminā nikkhanteti ettha na antapaccayo, mānapaccayasseva antabhāvaṃ katvā vuttoti dasseti. Vissaṭṭhoti sativissajjito. Tasminti bhikkhumhi. Kapimiddhavasenevāti kapino middhavasena eva. Atha vā kapimiddhavasena niddāyanto iva niddāyantoti yojanā. Paṭinipajjīti puna nipajji. Vissaramakāsīti ettha visaddo virūpatthajotako, sarasaddo saddavācakoti dassento āha ‘‘virūpaṃ mahāsaddamakāsī’’ti.
‘‘อการสฺส โลปํ กตฺวา’’ติ อิมินา ตุเมฺห โขตฺถาติ เอตฺถ ‘‘ตุเมฺห โข อตฺถา’’ติ ปทวิภาคํ กตฺวา โอการโต ปรสฺส อการสฺส โลปํ ทเสฺสติฯ ‘‘อการสฺสาโลป’’นฺติปิ ปาโฐฯ เอวญฺหิ สติ อการสฺส อโลปํ กตฺวาติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ อิมินา ‘‘ตุเมฺห โข อตฺถา’’ติ ปทเจฺฉทํ กตฺวา อกาเร ปเร โอการสฺส วการํ กตฺวา ตุเมฺห ขฺวตฺถา’’ติ ปาโฐ ทสฺสิโตฯ กสฺมา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อวิรูฬฺหิธมฺมาติ อาห ‘‘ฌาน…เป.… อภพฺพตฺตา’’ติฯ ‘‘ภวถา’’ติ อิมินา อตฺถาติ เอตฺถ อสธาตุ สตฺตตฺถวาจโก ถวิภตฺตีติ ทเสฺสติฯ สชาติยาติ เอตฺถ สมานา ชาติ เอติสฺสาติ สชาตีติ วุเตฺต นาคี เอวาติ อาห ‘‘นาคิยา เอวา’’ติฯ มนุสฺสิตฺถิอาทีติ เอตฺถ อาทิสเทฺทน ติรจฺฉานคติตฺถีเปติตฺถีเทวิตฺถิโย สงฺคณฺหาติฯ ‘‘เทฺวเม ภิกฺขเว ปจฺจยา’’ติ เทสนา สาวเสสเทสนาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติฯ เอตฺถาติ ติรจฺฉานคตวตฺถุมฺหิฯ อภิณฺหนฺติ อภิกฺขณํ ปุนปฺปุนนฺติ อโตฺถฯ
‘‘Akārassa lopaṃ katvā’’ti iminā tumhe khotthāti ettha ‘‘tumhe kho atthā’’ti padavibhāgaṃ katvā okārato parassa akārassa lopaṃ dasseti. ‘‘Akārassālopa’’ntipi pāṭho. Evañhi sati akārassa alopaṃ katvāti attho daṭṭhabbo. Iminā ‘‘tumhe kho atthā’’ti padacchedaṃ katvā akāre pare okārassa vakāraṃ katvā tumhe khvatthā’’ti pāṭho dassito. Kasmā imasmiṃ dhammavinaye avirūḷhidhammāti āha ‘‘jhāna…pe… abhabbattā’’ti. ‘‘Bhavathā’’ti iminā atthāti ettha asadhātu sattatthavācako thavibhattīti dasseti. Sajātiyāti ettha samānā jāti etissāti sajātīti vutte nāgī evāti āha ‘‘nāgiyā evā’’ti. Manussitthiādīti ettha ādisaddena tiracchānagatitthīpetitthīdevitthiyo saṅgaṇhāti. ‘‘Dveme bhikkhave paccayā’’ti desanā sāvasesadesanāti dassento āha ‘‘ettha cā’’ti. Etthāti tiracchānagatavatthumhi. Abhiṇhanti abhikkhaṇaṃ punappunanti attho.
ติรจฺฉานคโตติ เอตฺถ กิํ อปายปริยาปโนฺน ทุคฺคติอเหตุกปฎิสนฺธิโกวาธิเปฺปโตติ อาห ‘‘นาโค วา โหตู’’ติอาทิฯ
Tiracchānagatoti ettha kiṃ apāyapariyāpanno duggatiahetukapaṭisandhikovādhippetoti āha ‘‘nāgo vā hotū’’tiādi.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๔๙. ติรจฺฉานคตวตฺถุ • 49. Tiracchānagatavatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ติรจฺฉานคตวตฺถุกถา • Tiracchānagatavatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา • Titthiyapakkantakakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ติรจฺฉานคตวตฺถุกถาวณฺณนา • Tiracchānagatavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ติรจฺฉานวตฺถุกถาวณฺณนา • Tiracchānavatthukathāvaṇṇanā
