| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi |
49. තිරච්‌ඡානගතවත්‌ථු
49. Tiracchānagatavatthu
111. දෙවසම්‌පත්‌තිසදිසං ඉස්‌සරියසම්‌පත්‌තිං අනුභවන්‌තොපි සො නාගො කස්‌මා නාගයොනියා අට්‌ටීයතීති ආහ ‘‘කිඤ්‌චාපී’’තිආදි.
111. Devasampattisadisaṃ issariyasampattiṃ anubhavantopi so nāgo kasmā nāgayoniyā aṭṭīyatīti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi.
තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි අනුභොතීති සම්‌බන්‌ධො. කිඤ්‌චාපිසද්‌දො හෙත්‌ථ සම්‌භාවනාජොතකො, පනසද්‌දො ගරහත්‌ථජොතකො. කුසලවිපාකෙනාති අහෙතුකකුසලවිපාකෙන. තස්‌සාති නාගස්‌ස. සජාතියාති සමානජාතියා නාගියා. උදකසඤ්‌චාරිමණ්‌ඩූකභක්‌ඛන්‌ති උදකෙ සඤ්‌චරණසීලං මණ්‌ඩූකසඞ්‌ඛාතං භක්‌ඛං පාතුභවතීති යොජනා. සොති නාගො. අට්‌ටීයතීති අරමණං පීළියති. හරායතීති එත්‌ථ හරෙධාතු ලජ්‌ජනත්‌ථොති ආහ ‘‘ලජ්‌ජතී’’ති. එකාරන්‌තො ධාතු භූවාදිගණිකො (සද්‌දනීතිධාතුමාලායං 16 රකාරන්‌තධාතු). ජිගුච්‌ඡතීති එත්‌ථ ගුපධාතුයා කම්‌මං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අත්‌තභාව’’න්‌ති. ‘‘තස්‌ස භික්‌ඛුනො’’තිපදස්‌ස ‘‘නික්‌ඛන්‌තෙ’’තිපදෙන යොජිතබ්‌බත්‌තා භුම්‌මත්‌ථෙ සාමිවචනන්‌ති ආහ ‘‘තස්‌මිං භික්‌ඛුස්‌මි’’න්‌ති. අථ වා තස්‌ස භික්‌ඛුනොති සාමියොගත්‌තා ‘‘නික්‌ඛන්‌තෙ’’ති එත්‌ථ භාවත්‌ථෙ මානපච්‌චයොති ආහ ‘‘නික්‌ඛමනෙ’’ති. ඉමිනා නික්‌ඛන්‌තෙති එත්‌ථ න අන්‌තපච්‌චයො, මානපච්‌චයස්‌සෙව අන්‌තභාවං කත්‌වා වුත්‌තොති දස්‌සෙති. විස්‌සට්‌ඨොති සතිවිස්‌සජ්‌ජිතො. තස්‌මින්‌ති භික්‌ඛුම්‌හි. කපිමිද්‌ධවසෙනෙවාති කපිනො මිද්‌ධවසෙන එව. අථ වා කපිමිද්‌ධවසෙන නිද්‌දායන්‌තො ඉව නිද්‌දායන්‌තොති යොජනා. පටිනිපජ්‌ජීති පුන නිපජ්‌ජි. විස්‌සරමකාසීති එත්‌ථ විසද්‌දො විරූපත්‌ථජොතකො, සරසද්‌දො සද්‌දවාචකොති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘විරූපං මහාසද්‌දමකාසී’’ති.
Tattha kiñcāpi anubhotīti sambandho. Kiñcāpisaddo hettha sambhāvanājotako, panasaddo garahatthajotako. Kusalavipākenāti ahetukakusalavipākena. Tassāti nāgassa. Sajātiyāti samānajātiyā nāgiyā. Udakasañcārimaṇḍūkabhakkhanti udake sañcaraṇasīlaṃ maṇḍūkasaṅkhātaṃ bhakkhaṃ pātubhavatīti yojanā. Soti nāgo. Aṭṭīyatīti aramaṇaṃ pīḷiyati. Harāyatīti ettha haredhātu lajjanatthoti āha ‘‘lajjatī’’ti. Ekāranto dhātu bhūvādigaṇiko (saddanītidhātumālāyaṃ 16 rakārantadhātu). Jigucchatīti ettha gupadhātuyā kammaṃ dassento āha ‘‘attabhāva’’nti. ‘‘Tassa bhikkhuno’’tipadassa ‘‘nikkhante’’tipadena yojitabbattā bhummatthe sāmivacananti āha ‘‘tasmiṃ bhikkhusmi’’nti. Atha vā tassa bhikkhunoti sāmiyogattā ‘‘nikkhante’’ti ettha bhāvatthe mānapaccayoti āha ‘‘nikkhamane’’ti. Iminā nikkhanteti ettha na antapaccayo, mānapaccayasseva antabhāvaṃ katvā vuttoti dasseti. Vissaṭṭhoti sativissajjito. Tasminti bhikkhumhi. Kapimiddhavasenevāti kapino middhavasena eva. Atha vā kapimiddhavasena niddāyanto iva niddāyantoti yojanā. Paṭinipajjīti puna nipajji. Vissaramakāsīti ettha visaddo virūpatthajotako, sarasaddo saddavācakoti dassento āha ‘‘virūpaṃ mahāsaddamakāsī’’ti.
‘‘අකාරස්‌ස ලොපං කත්‌වා’’ති ඉමිනා තුම්‌හෙ ඛොත්‌ථාති එත්‌ථ ‘‘තුම්‌හෙ ඛො අත්‌ථා’’ති පදවිභාගං කත්‌වා ඔකාරතො පරස්‌ස අකාරස්‌ස ලොපං දස්‌සෙති. ‘‘අකාරස්‌සාලොප’’න්‌තිපි පාඨො. එවඤ්‌හි සති අකාරස්‌ස අලොපං කත්‌වාති අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. ඉමිනා ‘‘තුම්‌හෙ ඛො අත්‌ථා’’ති පදච්‌ඡෙදං කත්‌වා අකාරෙ පරෙ ඔකාරස්‌ස වකාරං කත්‌වා තුම්‌හෙ ඛ්‌වත්‌ථා’’ති පාඨො දස්‌සිතො. කස්‌මා ඉමස්‌මිං ධම්‌මවිනයෙ අවිරූළ්‌හිධම්‌මාති ආහ ‘‘ඣාන…පෙ.… අභබ්‌බත්‌තා’’ති. ‘‘භවථා’’ති ඉමිනා අත්‌ථාති එත්‌ථ අසධාතු සත්‌තත්‌ථවාචකො ථවිභත්‌තීති දස්‌සෙති. සජාතියාති එත්‌ථ සමානා ජාති එතිස්‌සාති සජාතීති වුත්‌තෙ නාගී එවාති ආහ ‘‘නාගියා එවා’’ති. මනුස්‌සිත්‌ථිආදීති එත්‌ථ ආදිසද්‌දෙන තිරච්‌ඡානගතිත්‌ථීපෙතිත්‌ථීදෙවිත්‌ථියො සඞ්‌ගණ්‌හාති. ‘‘ද්‌වෙමෙ භික්‌ඛවෙ පච්‌චයා’’ති දෙසනා සාවසෙසදෙසනාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘එත්‌ථ චා’’ති. එත්‌ථාති තිරච්‌ඡානගතවත්‌ථුම්‌හි. අභිණ්‌හන්‌ති අභික්‌ඛණං පුනප්‌පුනන්‌ති අත්‌ථො.
‘‘Akārassa lopaṃ katvā’’ti iminā tumhe khotthāti ettha ‘‘tumhe kho atthā’’ti padavibhāgaṃ katvā okārato parassa akārassa lopaṃ dasseti. ‘‘Akārassālopa’’ntipi pāṭho. Evañhi sati akārassa alopaṃ katvāti attho daṭṭhabbo. Iminā ‘‘tumhe kho atthā’’ti padacchedaṃ katvā akāre pare okārassa vakāraṃ katvā tumhe khvatthā’’ti pāṭho dassito. Kasmā imasmiṃ dhammavinaye avirūḷhidhammāti āha ‘‘jhāna…pe… abhabbattā’’ti. ‘‘Bhavathā’’ti iminā atthāti ettha asadhātu sattatthavācako thavibhattīti dasseti. Sajātiyāti ettha samānā jāti etissāti sajātīti vutte nāgī evāti āha ‘‘nāgiyā evā’’ti. Manussitthiādīti ettha ādisaddena tiracchānagatitthīpetitthīdevitthiyo saṅgaṇhāti. ‘‘Dveme bhikkhave paccayā’’ti desanā sāvasesadesanāti dassento āha ‘‘ettha cā’’ti. Etthāti tiracchānagatavatthumhi. Abhiṇhanti abhikkhaṇaṃ punappunanti attho.
තිරච්‌ඡානගතොති එත්‌ථ කිං අපායපරියාපන්‌නො දුග්‌ගතිඅහෙතුකපටිසන්‌ධිකොවාධිප්‌පෙතොති ආහ ‘‘නාගො වා හොතූ’’තිආදි.
Tiracchānagatoti ettha kiṃ apāyapariyāpanno duggatiahetukapaṭisandhikovādhippetoti āha ‘‘nāgo vā hotū’’tiādi.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 49. තිරච්‌ඡානගතවත්‌ථු • 49. Tiracchānagatavatthu
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / තිරච්‌ඡානගතවත්‌ථුකථා • Tiracchānagatavatthukathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / තිත්‌ථියපක්‌කන්‌තකකථාවණ්‌ණනා • Titthiyapakkantakakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / තිරච්‌ඡානගතවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Tiracchānagatavatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / තිරච්‌ඡානවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Tiracchānavatthukathāvaṇṇanā
