| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
១០. តិរច្ឆានកថាសុត្តវណ្ណនា
10. Tiracchānakathāsuttavaṇṇanā
១០៨០. ទសមេ អនេកវិហិតន្តិ អនេកវិធំ។ តិរច្ឆានកថន្តិ អនិយ្យានិកត្តា សគ្គមោក្ខមគ្គានំ តិរច្ឆានភូតំ កថំ។ រាជកថន្តិអាទីសុ រាជានំ អារព្ភ ‘‘មហាសម្មតោ មន្ធាតា ធម្មាសោកោ ឯវំ មហានុភាវោ’’តិអាទិនា នយេន បវត្តកថា រាជកថា។ ឯស នយោ ចោរកថាទីសុ។ តេសុ ‘‘អសុកោ រាជា អភិរូបោ ទស្សនីយោ’’តិអាទិនា នយេន គេហសិតកថាវ តិរច្ឆានកថា ហោតិ។ ‘‘សោបិ នាម ឯវំ មហានុភាវោ ខយំ គតោ’’តិ ឯវំ បវត្តា បន កម្មដ្ឋានភាវេ តិដ្ឋតិ។ ចោរេសុបិ ‘‘មូលទេវោ ឯវំ មហានុភាវោ មេឃមាលោ ឯវំ មហានុភាវោ’’តិ តេសំ កម្មំ បដិច្ច ‘‘អហោ សូរា’’តិ គេហសិតកថាវ តិរច្ឆានកថា។ យុទ្ធេបិ ភារតយុទ្ធាទីសុ ‘‘អសុកេន អសុកោ ឯវំ មារិតោ ឯវំ វិទ្ធោ’’តិ កាមស្សាទវសេនេវ កថា តិរច្ឆានកថា, ‘‘តេបិ នាម ខយំ គតា’’តិ ឯវំ បវត្តា បន សព្ពត្ថ កម្មដ្ឋានមេវ ហោតិ។ អបិច អន្នាទីសុ ‘‘ឯវំ វណ្ណវន្តំ គន្ធវន្តំ រសវន្តំ ផស្សសម្បន្នំ ខាទិម្ហ ភុញ្ជិម្ហ បិវិម្ហ បរិភុញ្ជិម្ហា’’តិ កាមស្សាទវសេន កថេតុំ ន វដ្ដតិ។ សាត្ថកំ បន កត្វា ‘‘បុព្ពេ ឯវំ វណ្ណាទិសម្បន្នំ អន្នំ បានំ វត្ថំ សយនំ មាលំ គន្ធំ វិលេបនំ សីលវន្តានំ អទម្ហ, ចេតិយេ បូជំ អករិម្ហា’’តិ កថេតុំ វដ្ដតិ។
1080. Dasame anekavihitanti anekavidhaṃ. Tiracchānakathanti aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtaṃ kathaṃ. Rājakathantiādīsu rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃ mahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattakathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu. Tesu ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā nayena gehasitakathāva tiracchānakathā hoti. ‘‘Sopi nāma evaṃ mahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃ mahānubhāvo meghamālo evaṃ mahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca ‘‘aho sūrā’’ti gehasitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bhāratayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā, ‘‘tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti. Apica annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati. Sātthakaṃ pana katvā ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālaṃ gandhaṃ vilepanaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiye pūjaṃ akarimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati.
ញាតិកថាទីសុបិ ‘‘អម្ហាកំ ញាតកា សូរា សមត្ថា’’តិ វា, ‘‘បុព្ពេ មយំ ឯវំ វិចិត្រេហិ យានេហិ វិចរិម្ហា’’តិ វា អស្សាទវសេន វត្តុំ ន វដ្ដតិ។ សាត្ថកំ បន កត្វា ‘‘តេបិ នោ ញាតកា ខយំ គតា’’តិ វា, ‘‘បុព្ពេ មយំ ឯវរូបា ឧបាហនា សង្ឃស្ស អទម្ហា’’តិ វា កថេតព្ពា។ គាមកថាទីសុបិ សុនិវិដ្ឋទុន្និវិដ្ឋសុភិក្ខទុព្ភិក្ខាទិវសេន វា ‘‘អសុកគាមវាសិនោ សូរា សមត្ថា’’តិ វា ឯវំ អស្សាទវសេន វត្តុំ ន វដ្ដតិ, សាត្ថកំ បន កត្វា ‘‘សទ្ធា បសន្នា’’តិ វា, ‘‘ខយំ គតា’’តិ វា វត្តុំ វដ្ដតិ។ និគមនគរជនបទកថាសុបិ ឯសេវ នយោ។
Ñātikathādīsupi ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati. Sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetabbā. Gāmakathādīsupi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena vā ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā, ‘‘khayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati. Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo.
ឥត្ថិកថាបិ វណ្ណសណ្ឋានាទីនិ បដិច្ច អស្សាទវសេន វត្តុំ ន វដ្ដតិ, ‘‘សទ្ធា បសន្នា ខយំ គតា’’តិ ឯវមេវ វដ្ដតិ។ សូរកថាបិ ‘‘នន្ទិមិត្តោ នាម យោធោ សូរោ អហោសី’’តិ អស្សាទវសេន វត្តុំ ន វដ្ដតិ, ‘‘សទ្ធោ បសន្នោ អហោសិ, ខយំ គតោ’’តិ ឯវមេវ វដ្ដតិ។ សុរាកថាតិបិ បាឋោ។ សាបិ ចេសា សុរាកថា ‘‘ឯវរូបា នាម សុរា បីតា រតិជននី ហោតី’’តិ អស្សាទវសេនេវ ន វដ្ដតិ, អាទីនវវសេន បន ‘‘ឧម្មត្តកសំវត្តនិកា’’តិអាទិនា នយេន វដ្ដតិ។ វិសិខាកថាបិ ‘‘អសុកវិសិខា សុនិវិដ្ឋា ទុន្និវិដ្ឋា’’តិ វា, ‘‘អសុកវិសិខាយ វាសិនោ សូរា សមត្ថា’’តិ វា អស្សាទវសេនេវ វត្តុំ ន វដ្ដតិ, ‘‘សទ្ធា បសន្នា ខយំ គតា’’តិ ឯច្ចេវំ វដ្ដតិ។ កុម្ភដ្ឋានកថាតិ ឧទកតិត្ថកថា វុច្ចតិ, កុម្ភទាសិកថា វា។ សាបិ ‘‘បាសាទិកា នច្ចិតុំ គាយិតុំ ឆេកា’’តិ អស្សាទវសេន ន វដ្ដតិ, ‘‘សទ្ធា បសន្នា’’តិអាទិនា នយេនេវ វដ្ដតិ។
Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā khayaṃ gatā’’ti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’’ti assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, ‘‘saddho pasanno ahosi, khayaṃ gato’’ti evameva vaṭṭati. Surākathātipi pāṭho. Sāpi cesā surākathā ‘‘evarūpā nāma surā pītā ratijananī hotī’’ti assādavaseneva na vaṭṭati, ādīnavavasena pana ‘‘ummattakasaṃvattanikā’’tiādinā nayena vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukavisikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā’’ti vā, ‘‘asukavisikhāya vāsino sūrā samatthā’’ti vā assādavaseneva vattuṃ na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā khayaṃ gatā’’ti eccevaṃ vaṭṭati. Kumbhaṭṭhānakathāti udakatitthakathā vuccati, kumbhadāsikathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā’’tiādinā nayeneva vaṭṭati.
បុព្ពបេតកថាតិ អតីតញាតិកថា។ តត្ថ វត្តមានញាតិកថាសទិសោវ វិនិច្ឆយោ។ នានត្តកថាតិ បុរិមបច្ឆិមកថាហិ វិមុត្តា អវសេសា នានាសភាវា និរត្ថកកថា។ លោកក្ខាយិកាតិ ‘‘អយំ លោកោ កេន និម្មិតោ, អសុកេន នាម និម្មិតោ, កាកោ សេតោ អដ្ឋីនំ សេតត្តា, ពលាកា រត្តា លោហិតស្ស រត្តត្តា’’តិ ឯវមាទិកា លោកាយតវិតណ្ឌសល្លាបកថា។ សមុទ្ទក្ខាយិកា នាម ‘‘កស្មា សមុទ្ទោ សាគរោ, សាគរទេវេន ខនិតត្តា សាគរោ, ខតោ មេតិ ហត្ថមុទ្ទាយ និវេទិតត្តា សមុទ្ទោ’’តិ ឯវមាទិកា និរត្ថកសមុទ្ទក្ខាយិកកថា។ ឥតិ ភវោ ឥតិ អភវោតិ យំ វា តំ វា និរត្ថកការណំ វត្វា បវត្តិតកថា ឥតិភវាភវកថា។ ឯត្ថ ច ភវោតិ សស្សតំ, អភវោតិ ឧច្ឆេទំ។ ភវោតិ វុទ្ធិ, អភវោតិ ហានិ។ ភវោតិ កាមសុខំ, អភវោតិ អត្តកិលមថោ។ ឥតិ ឥមាយ ឆព្ពិធាយ ឥតិភវាភវកថាយ សទ្ធិំ ពាត្តិំស តិរច្ឆានកថា នាម ហោន្តិ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo. Nānattakathāti purimapacchimakathāhi vimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ‘‘ayaṃ loko kena nimmito, asukena nāma nimmito, kāko seto aṭṭhīnaṃ setattā, balākā rattā lohitassa rattattā’’ti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā. Samuddakkhāyikā nāma ‘‘kasmā samuddo sāgaro, sāgaradevena khanitattā sāgaro, khato meti hatthamuddāya niveditattā samuddo’’ti evamādikā niratthakasamuddakkhāyikakathā. Iti bhavo iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā. Ettha ca bhavoti sassataṃ, abhavoti ucchedaṃ. Bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Bhavoti kāmasukhaṃ, abhavoti attakilamatho. Iti imāya chabbidhāya itibhavābhavakathāya saddhiṃ bāttiṃsa tiracchānakathā nāma honti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
បឋមោ វគ្គោ។
Paṭhamo vaggo.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១០. តិរច្ឆានកថាសុត្តំ • 10. Tiracchānakathāsuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ១០. តិរច្ឆានកថាសុត្តវណ្ណនា • 10. Tiracchānakathāsuttavaṇṇanā
