| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថា • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
៧. តិរោកុដ្ដសុត្តវណ្ណនា
7. Tirokuṭṭasuttavaṇṇanā
និក្ខេបប្បយោជនំ
Nikkhepappayojanaṃ
ឥទានិ ‘‘តិរោកុដ្ដេសុ តិដ្ឋន្តី’’តិអាទិនា រតនសុត្តានន្តរំ និក្ខិត្តស្ស តិរោកុដ្ដសុត្តស្ស អត្ថវណ្ណនាក្កមោ អនុប្បត្តោ, តស្ស ឥធ និក្ខេបប្បយោជនំ វត្វា អត្ថវណ្ណនំ ករិស្សាម។
Idāni ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’tiādinā ratanasuttānantaraṃ nikkhittassa tirokuṭṭasuttassa atthavaṇṇanākkamo anuppatto, tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā atthavaṇṇanaṃ karissāma.
តត្ថ ឥទញ្ហិ តិរោកុដ្ដំ ឥមិនា អនុក្កមេន ភគវតា អវុត្តម្បិ យាយំ ឥតោ បុព្ពេ នានប្បការេន កុសលកម្មបដិបត្តិ ទស្សិតា, តត្ថ បមាទំ អាបជ្ជមានោ និរយតិរច្ឆានយោនីហិ វិសិដ្ឋតរេបិ ឋានេ ឧប្បជ្ជមានោ យស្មា ឯវរូបេសុ បេតេសុ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា ន ឯត្ថ បមាទោ ករណីយោតិ ទស្សនត្ថំ, យេហិ ច ភូតេហិ ឧបទ្ទុតាយ វេសាលិយា ឧបទ្ទវវូបសមនត្ថំ រតនសុត្តំ វុត្តំ, តេសុ ឯកច្ចានិ ឯវរូបានីតិ ទស្សនត្ថំ វា វុត្តន្តិ។
Tattha idañhi tirokuṭṭaṃ iminā anukkamena bhagavatā avuttampi yāyaṃ ito pubbe nānappakārena kusalakammapaṭipatti dassitā, tattha pamādaṃ āpajjamāno nirayatiracchānayonīhi visiṭṭhatarepi ṭhāne uppajjamāno yasmā evarūpesu petesu uppajjati, tasmā na ettha pamādo karaṇīyoti dassanatthaṃ, yehi ca bhūtehi upaddutāya vesāliyā upaddavavūpasamanatthaṃ ratanasuttaṃ vuttaṃ, tesu ekaccāni evarūpānīti dassanatthaṃ vā vuttanti.
ឥទមស្ស ឥធ និក្ខេបប្បយោជនំ វេទិតព្ពំ។
Idamassa idha nikkhepappayojanaṃ veditabbaṃ.
អនុមោទនាកថា
Anumodanākathā
យស្មា បនស្ស អត្ថវណ្ណនា –
Yasmā panassa atthavaṇṇanā –
‘‘យេន យត្ថ យទា យស្មា, តិរោកុដ្ដំ បកាសិតំ;
‘‘Yena yattha yadā yasmā, tirokuṭṭaṃ pakāsitaṃ;
បកាសេត្វាន តំ សព្ពំ, កយិរមានា យថាក្កមំ;
Pakāsetvāna taṃ sabbaṃ, kayiramānā yathākkamaṃ;
សុកតា ហោតិ តស្មាហំ, ករិស្សាមិ តថេវ តំ’’។
Sukatā hoti tasmāhaṃ, karissāmi tatheva taṃ’’.
កេន បនេតំ បកាសិតំ, កត្ថ កទា កស្មា ចាតិ? វុច្ចតេ – ភគវតា បកាសិតំ, តំ ខោ បន រាជគហេ ទុតិយទិវសេ រញ្ញោ មាគធស្ស អនុមោទនត្ថំ។ ឥមស្ស ចត្ថស្ស វិភាវនត្ថំ អយមេត្ថ វិត្ថារកថា កថេតព្ពា –
Kena panetaṃ pakāsitaṃ, kattha kadā kasmā cāti? Vuccate – bhagavatā pakāsitaṃ, taṃ kho pana rājagahe dutiyadivase rañño māgadhassa anumodanatthaṃ. Imassa catthassa vibhāvanatthaṃ ayamettha vitthārakathā kathetabbā –
ឥតោ ទ្វានវុតិកប្បេ កាសិ នាម នគរំ អហោសិ។ តត្ថ ជយសេនោ នាម រាជា។ តស្ស សិរិមា នាម ទេវី, តស្សា កុច្ឆិយំ ផុស្សោ នាម ពោធិសត្តោ និព្ពត្តិត្វា អនុបុព្ពេន សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុជ្ឈិ។ ជយសេនោ រាជា ‘‘មម បុត្តោ អភិនិក្ខមិត្វា ពុទ្ធោ ជាតោ, មយ្ហមេវ ពុទ្ធោ, មយ្ហំ ធម្មោ, មយ្ហំ សង្ឃោ’’តិ មមត្តំ ឧប្បាទេត្វា សព្ពកាលំ សយមេវ ឧបដ្ឋហតិ, ន អញ្ញេសំ ឱកាសំ ទេតិ។
Ito dvānavutikappe kāsi nāma nagaraṃ ahosi. Tattha jayaseno nāma rājā. Tassa sirimā nāma devī, tassā kucchiyaṃ phusso nāma bodhisatto nibbattitvā anupubbena sammāsambodhiṃ abhisambujjhi. Jayaseno rājā ‘‘mama putto abhinikkhamitvā buddho jāto, mayhameva buddho, mayhaṃ dhammo, mayhaṃ saṅgho’’ti mamattaṃ uppādetvā sabbakālaṃ sayameva upaṭṭhahati, na aññesaṃ okāsaṃ deti.
ភគវតោ កនិដ្ឋភាតរោ វេមាតិកា តយោ ភាតរោ ចិន្តេសុំ – ‘‘ពុទ្ធា នាម សព្ពលោកហិតាយ ឧប្បជ្ជន្តិ, ន ចេកស្សេវត្ថាយ, អម្ហាកញ្ច បិតា អញ្ញេសំ ឱកាសំ ន ទេតិ, កថំ នុ មយំ លភេយ្យាម ភគវន្តំ ឧបដ្ឋាតុ’’ន្តិ។ តេសំ ឯតទហោសិ – ‘‘ហន្ទ មយំ កិញ្ចិ ឧបាយំ ករោមា’’តិ។ តេ បច្ចន្តំ កុបិតំ វិយ ការាបេសុំ។ តតោ រាជា ‘‘បច្ចន្តោ កុបិតោ’’តិ សុត្វា តយោបិ បុត្តេ បច្ចន្តវូបសមនត្ថំ បេសេសិ។ តេ វូបសមេត្វា អាគតា, រាជា តុដ្ឋោ វរំ អទាសិ ‘‘យំ ឥច្ឆថ, តំ គណ្ហថា’’តិ។ តេ ‘‘មយំ ភគវន្តំ ឧបដ្ឋាតុំ ឥច្ឆាមា’’តិ អាហំសុ។ រាជា ‘‘ឯតំ ឋបេត្វា អញ្ញំ គណ្ហថា’’តិ អាហ។ តេ ‘‘មយំ អញ្ញេន អនត្ថិកា’’តិ អាហំសុ។ តេន ហិ បរិច្ឆេទំ កត្វា គណ្ហថាតិ។ តេ សត្ត វស្សានិ យាចិំសុ, រាជា ន អទាសិ។ ឯវំ ឆ, បញ្ច, ចត្តារិ, តីណិ, ទ្វេ, ឯកំ, សត្ត មាសានិ, ឆ, បញ្ច, ចត្តារីតិ យាវ តេមាសំ យាចិំសុ។ រាជា ‘‘គណ្ហថា’’តិ អទាសិ។
Bhagavato kaniṭṭhabhātaro vemātikā tayo bhātaro cintesuṃ – ‘‘buddhā nāma sabbalokahitāya uppajjanti, na cekassevatthāya, amhākañca pitā aññesaṃ okāsaṃ na deti, kathaṃ nu mayaṃ labheyyāma bhagavantaṃ upaṭṭhātu’’nti. Tesaṃ etadahosi – ‘‘handa mayaṃ kiñci upāyaṃ karomā’’ti. Te paccantaṃ kupitaṃ viya kārāpesuṃ. Tato rājā ‘‘paccanto kupito’’ti sutvā tayopi putte paccantavūpasamanatthaṃ pesesi. Te vūpasametvā āgatā, rājā tuṭṭho varaṃ adāsi ‘‘yaṃ icchatha, taṃ gaṇhathā’’ti. Te ‘‘mayaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ icchāmā’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘etaṃ ṭhapetvā aññaṃ gaṇhathā’’ti āha. Te ‘‘mayaṃ aññena anatthikā’’ti āhaṃsu. Tena hi paricchedaṃ katvā gaṇhathāti. Te satta vassāni yāciṃsu, rājā na adāsi. Evaṃ cha, pañca, cattāri, tīṇi, dve, ekaṃ, satta māsāni, cha, pañca, cattārīti yāva temāsaṃ yāciṃsu. Rājā ‘‘gaṇhathā’’ti adāsi.
តេ វរំ លភិត្វា បរមតុដ្ឋា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា អាហំសុ – ‘‘ឥច្ឆាម មយំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ តេមាសំ ឧបដ្ឋាតុំ, អធិវាសេតុ នោ, ភន្តេ , ភគវា ឥមំ តេមាសំ វស្សាវាស’’ន្តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ តតោ តេ អត្តនោ ជនបទេ និយុត្តកបុរិសស្ស លេខំ បេសេសុំ ‘‘ឥមំ តេមាសំ អម្ហេហិ ភគវា ឧបដ្ឋាតព្ពោ, វិហារំ អាទិំ កត្វា សព្ពំ ភគវតោ ឧបដ្ឋានសម្ភារំ ករោហី’’តិ។ សោ តំ សព្ពំ សម្បាទេត្វា បដិនិវេទេសិ។ តេ កាសាយវត្ថនិវត្ថា ហុត្វា អឌ្ឍតេយ្យេហិ បុរិសសហស្សេហិ វេយ្យាវច្ចករេហិ ភគវន្តំ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហមានា ជនបទំ នេត្វា វិហារំ និយ្យាតេត្វា វសាបេសុំ។
Te varaṃ labhitvā paramatuṭṭhā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā āhaṃsu – ‘‘icchāma mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ temāsaṃ upaṭṭhātuṃ, adhivāsetu no, bhante , bhagavā imaṃ temāsaṃ vassāvāsa’’nti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Tato te attano janapade niyuttakapurisassa lekhaṃ pesesuṃ ‘‘imaṃ temāsaṃ amhehi bhagavā upaṭṭhātabbo, vihāraṃ ādiṃ katvā sabbaṃ bhagavato upaṭṭhānasambhāraṃ karohī’’ti. So taṃ sabbaṃ sampādetvā paṭinivedesi. Te kāsāyavatthanivatthā hutvā aḍḍhateyyehi purisasahassehi veyyāvaccakarehi bhagavantaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahamānā janapadaṃ netvā vihāraṃ niyyātetvā vasāpesuṃ.
តេសំ ភណ្ឌាគារិកោ ឯកោ គហបតិបុត្តោ សបជាបតិកោ សទ្ធោ អហោសិ បសន្នោ។ សោ ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស ទានវត្តំ សក្កច្ចំ អទាសិ។ ជនបទេ និយុត្តកបុរិសោ តំ គហេត្វា ជានបទេហិ ឯកាទសមត្តេហិ បុរិសសហស្សេហិ សទ្ធិំ សក្កច្ចមេវ ទានំ បវត្តាបេសិ។ តត្ថ កេចិ ជានបទា បដិហតចិត្តា អហេសុំ។ តេ ទានស្ស អន្តរាយំ កត្វា ទេយ្យធម្មេ អត្តនា ខាទិំសុ, ភត្តសាលញ្ច អគ្គិនា ទហិំសុ។ បវារិតេ រាជបុត្តា ភគវតោ មហន្តំ សក្ការំ កត្វា ភគវន្តំ បុរក្ខត្វា បិតុនោ សកាសមេវ អគមំសុ។ តត្ថ គន្ត្វា ឯវ ភគវា បរិនិព្ពាយិ។ រាជា ច រាជបុត្តា ច ជនបទេ និយុត្តកបុរិសោ ច ភណ្ឌាគារិកោ ច អនុបុព្ពេន កាលំ កត្វា សទ្ធិំ បរិសាយ សគ្គេ ឧប្បជ្ជិំសុ, បដិហតចិត្តជនា និរយេសុ និព្ពត្តិំសុ។ ឯវំ តេសំ ទ្វិន្នំ គណានំ សគ្គតោ សគ្គំ, និរយតោ និរយំ ឧបបជ្ជន្តានំ ទ្វានវុតិកប្បា វីតិវត្តា។
Tesaṃ bhaṇḍāgāriko eko gahapatiputto sapajāpatiko saddho ahosi pasanno. So buddhappamukhassa saṅghassa dānavattaṃ sakkaccaṃ adāsi. Janapade niyuttakapuriso taṃ gahetvā jānapadehi ekādasamattehi purisasahassehi saddhiṃ sakkaccameva dānaṃ pavattāpesi. Tattha keci jānapadā paṭihatacittā ahesuṃ. Te dānassa antarāyaṃ katvā deyyadhamme attanā khādiṃsu, bhattasālañca agginā dahiṃsu. Pavārite rājaputtā bhagavato mahantaṃ sakkāraṃ katvā bhagavantaṃ purakkhatvā pituno sakāsameva agamaṃsu. Tattha gantvā eva bhagavā parinibbāyi. Rājā ca rājaputtā ca janapade niyuttakapuriso ca bhaṇḍāgāriko ca anupubbena kālaṃ katvā saddhiṃ parisāya sagge uppajjiṃsu, paṭihatacittajanā nirayesu nibbattiṃsu. Evaṃ tesaṃ dvinnaṃ gaṇānaṃ saggato saggaṃ, nirayato nirayaṃ upapajjantānaṃ dvānavutikappā vītivattā.
អថ ឥមស្មិំ ភទ្ទកប្បេ កស្សបពុទ្ធស្ស កាលេ តេ បដិហតចិត្តជនា បេតេសុ ឧប្បន្នា។ តទា មនុស្សា អត្តនោ ញាតកានំ បេតានំ អត្ថាយ ទានំ ទត្វា ឧទ្ទិសន្តិ ‘‘ឥទំ អម្ហាកំ ញាតីនំ ហោតូ’’តិ។ តេ សម្បត្តិំ លភន្តិ។ អថ ឥមេបិ បេតា តំ ទិស្វា ភគវន្តំ កស្សបំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆិំសុ – ‘‘កិំ នុ ខោ, ភន្តេ, មយម្បិ ឯវរូបំ សម្បត្តិំ លភេយ្យាមា’’តិ? ភគវា អាហ – ‘‘ឥទានិ ន លភថ , អបិច អនាគតេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, តស្ស ភគវតោ កាលេ ពិម្ពិសារោ នាម រាជា ភវិស្សតិ, សោ តុម្ហាកំ ឥតោ ទ្វានវុតិកប្បេ ញាតិ អហោសិ, សោ ពុទ្ធស្ស ទានំ ទត្វា តុម្ហាកំ ឧទ្ទិសិស្សតិ, តទា លភិស្សថា’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ កិរ តេសំ បេតានំ តំ វចនំ ‘‘ស្វេ លភិស្សថា’’តិ វុត្តំ វិយ អហោសិ។
Atha imasmiṃ bhaddakappe kassapabuddhassa kāle te paṭihatacittajanā petesu uppannā. Tadā manussā attano ñātakānaṃ petānaṃ atthāya dānaṃ datvā uddisanti ‘‘idaṃ amhākaṃ ñātīnaṃ hotū’’ti. Te sampattiṃ labhanti. Atha imepi petā taṃ disvā bhagavantaṃ kassapaṃ upasaṅkamitvā pucchiṃsu – ‘‘kiṃ nu kho, bhante, mayampi evarūpaṃ sampattiṃ labheyyāmā’’ti? Bhagavā āha – ‘‘idāni na labhatha , apica anāgate gotamo nāma buddho bhavissati, tassa bhagavato kāle bimbisāro nāma rājā bhavissati, so tumhākaṃ ito dvānavutikappe ñāti ahosi, so buddhassa dānaṃ datvā tumhākaṃ uddisissati, tadā labhissathā’’ti. Evaṃ vutte kira tesaṃ petānaṃ taṃ vacanaṃ ‘‘sve labhissathā’’ti vuttaṃ viya ahosi.
អថ ឯកស្មិំ ពុទ្ធន្តរេ វីតិវត្តេ អម្ហាកំ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិ។ តេបិ តយោ រាជបុត្តា តេហិ អឌ្ឍតេយ្យេហិ បុរិសសហស្សេហិ សទ្ធិំ ទេវលោកា ចវិត្វា មគធរដ្ឋេ ព្រាហ្មណកុលេ ឧប្បជ្ជិត្វា អនុបុព្ពេន ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា គយាសីសេ តយោ ជដិលា អហេសុំ, ជនបទេ និយុត្តកបុរិសោ, រាជា អហោសិ ពិម្ពិសារោ, ភណ្ឌាគារិកោ, គហបតិ វិសាខោ នាម មហាសេដ្ឋិ អហោសិ, តស្ស បជាបតិ ធម្មទិន្នា នាម សេដ្ឋិធីតា អហោសិ។ ឯវំ សព្ពាបិ អវសេសា បរិសា រញ្ញោ ឯវ បរិវារា ហុត្វា និព្ពត្តា។
Atha ekasmiṃ buddhantare vītivatte amhākaṃ bhagavā loke uppajji. Tepi tayo rājaputtā tehi aḍḍhateyyehi purisasahassehi saddhiṃ devalokā cavitvā magadharaṭṭhe brāhmaṇakule uppajjitvā anupubbena isipabbajjaṃ pabbajitvā gayāsīse tayo jaṭilā ahesuṃ, janapade niyuttakapuriso, rājā ahosi bimbisāro, bhaṇḍāgāriko, gahapati visākho nāma mahāseṭṭhi ahosi, tassa pajāpati dhammadinnā nāma seṭṭhidhītā ahosi. Evaṃ sabbāpi avasesā parisā rañño eva parivārā hutvā nibbattā.
អម្ហាកំ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា សត្តសត្តាហំ អតិក្កមិត្វា អនុបុព្ពេន ពារាណសិំ អាគម្ម ធម្មចក្កំ បវត្តេត្វា បញ្ចវគ្គិយេ អាទិំ កត្វា យាវ អឌ្ឍតេយ្យសហស្សបរិវារេ តយោ ជដិលេ វិនេត្វា រាជគហំ អគមាសិ។ តត្ថ ច តទហុបសង្កមន្តំយេវ រាជានំ ពិម្ពិសារំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាបេសិ ឯកាទសនវុតេហិ មាគធកេហិ ព្រាហ្មណគហបតិកេហិ សទ្ធិំ។ អថ រញ្ញា ស្វាតនាយ ភត្តេន និមន្តិតោ ភគវា អធិវាសេត្វា ទុតិយទិវសេ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន បុរតោ បុរតោ គច្ឆន្តេន –
Amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā sattasattāhaṃ atikkamitvā anupubbena bārāṇasiṃ āgamma dhammacakkaṃ pavattetvā pañcavaggiye ādiṃ katvā yāva aḍḍhateyyasahassaparivāre tayo jaṭile vinetvā rājagahaṃ agamāsi. Tattha ca tadahupasaṅkamantaṃyeva rājānaṃ bimbisāraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpesi ekādasanavutehi māgadhakehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ. Atha raññā svātanāya bhattena nimantito bhagavā adhivāsetvā dutiyadivase sakkena devānamindena purato purato gacchantena –
‘‘ទន្តោ ទន្តេហិ សហ បុរាណជដិលេហិ, វិប្បមុត្តោ វិប្បមុត្តេហិ;
‘‘Danto dantehi saha purāṇajaṭilehi, vippamutto vippamuttehi;
សិង្គីនិក្ខសវណ្ណោ, រាជគហំ បាវិសិ ភគវា’’តិ។ (មហាវ. ៥៨) –
Siṅgīnikkhasavaṇṇo, rājagahaṃ pāvisi bhagavā’’ti. (mahāva. 58) –
ឯវមាទីហិ គាថាហិ អភិត្ថវិយមានោ រាជគហំ បវិសិត្វា រញ្ញោ និវេសនេ មហាទានំ សម្បដិច្ឆិ។ តេ បេតា ‘‘ឥទានិ រាជា អម្ហាកំ ទានំ ឧទ្ទិសិស្សតិ, ឥទានិ ឧទ្ទិសិស្សតី’’តិ អាសាយ បរិវារេត្វា អដ្ឋំសុ។
Evamādīhi gāthāhi abhitthaviyamāno rājagahaṃ pavisitvā rañño nivesane mahādānaṃ sampaṭicchi. Te petā ‘‘idāni rājā amhākaṃ dānaṃ uddisissati, idāni uddisissatī’’ti āsāya parivāretvā aṭṭhaṃsu.
រាជា ទានំ ទត្វា ‘‘កត្ថ នុ ខោ ភគវា វិហរេយ្យា’’តិ ភគវតោ វិហារដ្ឋានមេវ ចិន្តេសិ, ន តំ ទានំ កស្សចិ ឧទ្ទិសិ។ បេតា ឆិន្នាសា ហុត្វា រត្តិំ រញ្ញោ និវេសនេ អតិវិយ ភិំសនកំ វិស្សរមកំសុ។ រាជា ភយសំវេគសន្តាសមាបជ្ជិ, តតោ បភាតាយ រត្តិយា ភគវតោ អារោចេសិ – ‘‘ឯវរូបំ សទ្ទមស្សោសិំ, កិំ នុ ខោ មេ, ភន្តេ, ភវិស្សតី’’តិ។ ភគវា អាហ – ‘‘មា ភាយិ, មហារាជ, ន តេ កិញ្ចិ បាបកំ ភវិស្សតិ, អបិច ខោ តេ បុរាណញាតកា បេតេសុ ឧប្បន្នា សន្តិ, តេ ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ តមេវ បច្ចាសីសមានា វិចរន្តិ ‘ពុទ្ធស្ស ទានំ ទត្វា អម្ហាកំ ឧទ្ទិសិស្សតី’តិ , ន តេសំ ត្វំ ហិយ្យោ ឧទ្ទិសិ, តេ ឆិន្នាសា តថារូបំ វិស្សរមកំសូ’’តិ។
Rājā dānaṃ datvā ‘‘kattha nu kho bhagavā vihareyyā’’ti bhagavato vihāraṭṭhānameva cintesi, na taṃ dānaṃ kassaci uddisi. Petā chinnāsā hutvā rattiṃ rañño nivesane ativiya bhiṃsanakaṃ vissaramakaṃsu. Rājā bhayasaṃvegasantāsamāpajji, tato pabhātāya rattiyā bhagavato ārocesi – ‘‘evarūpaṃ saddamassosiṃ, kiṃ nu kho me, bhante, bhavissatī’’ti. Bhagavā āha – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, na te kiñci pāpakaṃ bhavissati, apica kho te purāṇañātakā petesu uppannā santi, te ekaṃ buddhantaraṃ tameva paccāsīsamānā vicaranti ‘buddhassa dānaṃ datvā amhākaṃ uddisissatī’ti , na tesaṃ tvaṃ hiyyo uddisi, te chinnāsā tathārūpaṃ vissaramakaṃsū’’ti.
សោ អាហ ‘‘ឥទានិ បន, ភន្តេ, ទិន្នេ លភេយ្យុ’’ន្តិ? ‘‘អាម, មហារាជា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ មេ, ភន្តេ, អធិវាសេតុ ភគវា អជ្ជតនាយ ទានំ, តេសំ ឧទ្ទិសិស្សាមី’’តិ? ភគវា អធិវាសេសិ។ រាជា និវេសនំ គន្ត្វា មហាទានំ បដិយាទេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ។ ភគវា រាជន្តេបុរំ គន្ត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ តេបិ ខោ បេតា ‘‘អបិ នាម អជ្ជ លភេយ្យាមា’’តិ គន្ត្វា តិរោកុដ្ដាទីសុ អដ្ឋំសុ។ ភគវា តថា អកាសិ, យថា តេ សព្ពេវ រញ្ញោ បាកដា អហេសុំ។ រាជា ទក្ខិណោទកំ ទេន្តោ ‘‘ឥទំ មេ ញាតីនំ ហោតូ’’តិ ឧទ្ទិសិ, តង្ខណញ្ញេវ តេសំ បេតានំ បទុមសញ្ឆន្នា បោក្ខរណិយោ និព្ពត្តិំសុ។ តេ តត្ថ ន្ហត្វា ច បិវិត្វា ច បដិប្បស្សទ្ធទរថកិលមថបិបាសា សុវណ្ណវណ្ណា អហេសុំ។ រាជា យាគុខជ្ជកភោជនានិ ទត្វា ឧទ្ទិសិ, តង្ខណញ្ញេវ តេសំ ទិព្ពយាគុខជ្ជកភោជនានិ និព្ពត្តិំសុ។ តេ តានិ បរិភុញ្ជិត្វា បីណិន្ទ្រិយា អហេសុំ។ អថ វត្ថសេនាសនានិ ទត្វា ឧទ្ទិសិ។ តេសំ ទិព្ពវត្ថទិព្ពយានទិព្ពបាសាទទិព្ពបច្ចត្ថរណទិព្ពសេយ្យាទិអលង្ការវិធយោ និព្ពត្តិំសុ។ សាបិ តេសំ សម្បត្តិ យថា សព្ពាវ បាកដា ហោតិ, តថា ភគវា អធិដ្ឋាសិ។ រាជា អតិវិយ អត្តមនោ អហោសិ។ តតោ ភគវា ភុត្តាវី បវារិតោ រញ្ញោ មាគធស្ស អនុមោទនត្ថំ ‘‘តិរោកុដ្ដេសុ តិដ្ឋន្តី’’តិ ឥមា គាថា អភាសិ។
So āha ‘‘idāni pana, bhante, dinne labheyyu’’nti? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Tena hi me, bhante, adhivāsetu bhagavā ajjatanāya dānaṃ, tesaṃ uddisissāmī’’ti? Bhagavā adhivāsesi. Rājā nivesanaṃ gantvā mahādānaṃ paṭiyādetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Bhagavā rājantepuraṃ gantvā paññatte āsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Tepi kho petā ‘‘api nāma ajja labheyyāmā’’ti gantvā tirokuṭṭādīsu aṭṭhaṃsu. Bhagavā tathā akāsi, yathā te sabbeva rañño pākaṭā ahesuṃ. Rājā dakkhiṇodakaṃ dento ‘‘idaṃ me ñātīnaṃ hotū’’ti uddisi, taṅkhaṇaññeva tesaṃ petānaṃ padumasañchannā pokkharaṇiyo nibbattiṃsu. Te tattha nhatvā ca pivitvā ca paṭippassaddhadarathakilamathapipāsā suvaṇṇavaṇṇā ahesuṃ. Rājā yāgukhajjakabhojanāni datvā uddisi, taṅkhaṇaññeva tesaṃ dibbayāgukhajjakabhojanāni nibbattiṃsu. Te tāni paribhuñjitvā pīṇindriyā ahesuṃ. Atha vatthasenāsanāni datvā uddisi. Tesaṃ dibbavatthadibbayānadibbapāsādadibbapaccattharaṇadibbaseyyādialaṅkāravidhayo nibbattiṃsu. Sāpi tesaṃ sampatti yathā sabbāva pākaṭā hoti, tathā bhagavā adhiṭṭhāsi. Rājā ativiya attamano ahosi. Tato bhagavā bhuttāvī pavārito rañño māgadhassa anumodanatthaṃ ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’ti imā gāthā abhāsi.
ឯត្តាវតា ច ‘‘យេន យត្ថ យទា យស្មា, តិរោកុដ្ដំ បកាសិតំ, បកាសេត្វាន តំ សព្ព’’ន្តិ អយំ មាតិកា សង្ខេបតោ វិត្ថារតោ ច វិភត្តា ហោតិ។
Ettāvatā ca ‘‘yena yattha yadā yasmā, tirokuṭṭaṃ pakāsitaṃ, pakāsetvāna taṃ sabba’’nti ayaṃ mātikā saṅkhepato vitthārato ca vibhattā hoti.
បឋមគាថាវណ្ណនា
Paṭhamagāthāvaṇṇanā
១. ឥទានិ ឥមស្ស តិរោកុដ្ដស្ស យថាក្កមំ អត្ថវណ្ណនំ ករិស្សាម។ សេយ្យថិទំ – បឋមគាថាយ តាវ តិរោកុដ្ដាតិ កុដ្ដានំ បរភាគា វុច្ចន្តិ។ តិដ្ឋន្តីតិ និសជ្ជាទិប្បដិក្ខេបតោ ឋានកប្បនវចនមេតំ។ តេន យថា បាការបរភាគំ បព្ពតបរភាគញ្ច គច្ឆន្តំ ‘‘តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆតី’’តិ វទន្តិ, ឯវមិធាបិ កុដ្ដស្ស បរភាគេសុ តិដ្ឋន្តេ ‘‘តិរោកុដ្ដេសុ តិដ្ឋន្តី’’តិ អាហ។ សន្ធិសិង្ឃាដកេសុ ចាតិ ឯត្ថ សន្ធិយោតិ ចតុក្កោណរច្ឆា វុច្ចន្តិ ឃរសន្ធិភិត្តិសន្ធិអាលោកសន្ធិយោ ចាបិ។ សិង្ឃាដកាតិ តិកោណរច្ឆា វុច្ចន្តិ, តទេកជ្ឈំ កត្វា បុរិមេន សទ្ធិំ សង្ឃដេន្តោ ‘‘សន្ធិសិង្ឃាដកេសុ ចា’’តិ អាហ។ ទ្វារពាហាសុ តិដ្ឋន្តីតិ នគរទ្វារឃរទ្វារានំ ពាហា និស្សាយ តិដ្ឋន្តិ។ អាគន្ត្វាន សកំ ឃរន្តិ ឯត្ថ សកំ ឃរំ នាម បុព្ពញាតិឃរម្បិ អត្តនា សាមិកភាវេន អជ្ឈាវុត្ថបុព្ពឃរម្បិ។ តទុភយម្បិ យស្មា តេ សកឃរសញ្ញាយ អាគច្ឆន្តិ, តស្មា ‘‘អាគន្ត្វាន សកំ ឃរ’’ន្តិ អាហ។
1. Idāni imassa tirokuṭṭassa yathākkamaṃ atthavaṇṇanaṃ karissāma. Seyyathidaṃ – paṭhamagāthāya tāva tirokuṭṭāti kuṭṭānaṃ parabhāgā vuccanti. Tiṭṭhantīti nisajjādippaṭikkhepato ṭhānakappanavacanametaṃ. Tena yathā pākāraparabhāgaṃ pabbataparabhāgañca gacchantaṃ ‘‘tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchatī’’ti vadanti, evamidhāpi kuṭṭassa parabhāgesu tiṭṭhante ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’ti āha. Sandhisiṅghāṭakesu cāti ettha sandhiyoti catukkoṇaracchā vuccanti gharasandhibhittisandhiālokasandhiyo cāpi. Siṅghāṭakāti tikoṇaracchā vuccanti, tadekajjhaṃ katvā purimena saddhiṃ saṅghaṭento ‘‘sandhisiṅghāṭakesu cā’’ti āha. Dvārabāhāsu tiṭṭhantīti nagaradvāragharadvārānaṃ bāhā nissāya tiṭṭhanti. Āgantvāna sakaṃ gharanti ettha sakaṃ gharaṃ nāma pubbañātigharampi attanā sāmikabhāvena ajjhāvutthapubbagharampi. Tadubhayampi yasmā te sakagharasaññāya āgacchanti, tasmā ‘‘āgantvāna sakaṃ ghara’’nti āha.
ទុតិយគាថាវណ្ណនា
Dutiyagāthāvaṇṇanā
២. ឯវំ ភគវា បុព្ពេ អនជ្ឈាវុត្ថបុព្ពម្បិ បុព្ពញាតិឃរំ ពិម្ពិសារនិវេសនំ សកឃរសញ្ញាយ អាគន្ត្វា តិរោកុដ្ដសន្ធិសិង្ឃាដកទ្វារពាហាសុ ឋិតេ ឥស្សាមច្ឆរិយផលំ អនុភវន្តេ, អប្បេកច្ចេ ទីឃមស្សុកេសវិការធរេ អន្ធការមុខេ សិថិលពន្ធនវិលម្ពមានកិសផរុសកាឡកង្គបច្ចង្គេ តត្ថ តត្ថ ឋិតវនទាហទឌ្ឍតាលរុក្ខសទិសេ, អប្បេកច្ចេ ជិឃច្ឆាបិបាសារណិនិម្មថនេន ឧទរតោ ឧដ្ឋាយ មុខតោ វិនិច្ឆរន្តាយ អគ្គិជាលាយ បរិឌយ្ហមានសរីរេ, អប្បេកច្ចេ សូចិឆិទ្ទាណុមត្តកណ្ឋពិលតាយ បព្ពតាការកុច្ឆិតាយ ច លទ្ធម្បិ បានភោជនំ យាវទត្ថំ ភុញ្ជិតុំ អសមត្ថតាយ ខុប្បិបាសាបរេតេ អញ្ញំ រសមវិន្ទមានេ, អប្បេកច្ចេ អញ្ញមញ្ញស្ស អញ្ញេសំ វា សត្តានំ បភិន្នគណ្ឌបិឡកមុខា បគ្ឃរិតរុធិរបុព្ពលសិកាទិំ លទ្ធា អមតមិវ សាយមានេ អតិវិយ ទុទ្ទសិកវិរូបភយានកសរីរេ ពហូ បេតេ រញ្ញោ និទស្សេន្តោ –
2. Evaṃ bhagavā pubbe anajjhāvutthapubbampi pubbañātigharaṃ bimbisāranivesanaṃ sakagharasaññāya āgantvā tirokuṭṭasandhisiṅghāṭakadvārabāhāsu ṭhite issāmacchariyaphalaṃ anubhavante, appekacce dīghamassukesavikāradhare andhakāramukhe sithilabandhanavilambamānakisapharusakāḷakaṅgapaccaṅge tattha tattha ṭhitavanadāhadaḍḍhatālarukkhasadise, appekacce jighacchāpipāsāraṇinimmathanena udarato uṭṭhāya mukhato viniccharantāya aggijālāya pariḍayhamānasarīre, appekacce sūcichiddāṇumattakaṇṭhabilatāya pabbatākārakucchitāya ca laddhampi pānabhojanaṃ yāvadatthaṃ bhuñjituṃ asamatthatāya khuppipāsāparete aññaṃ rasamavindamāne, appekacce aññamaññassa aññesaṃ vā sattānaṃ pabhinnagaṇḍapiḷakamukhā paggharitarudhirapubbalasikādiṃ laddhā amatamiva sāyamāne ativiya duddasikavirūpabhayānakasarīre bahū pete rañño nidassento –
‘‘តិរោកុដ្ដេសុ តិដ្ឋន្តិ, សន្ធិសិង្ឃាដកេសុ ច;
‘‘Tirokuṭṭesu tiṭṭhanti, sandhisiṅghāṭakesu ca;
ទ្វារពាហាសុ តិដ្ឋន្តិ, អាគន្ត្វាន សកំ ឃរ’’ន្តិ។ –
Dvārabāhāsu tiṭṭhanti, āgantvāna sakaṃ ghara’’nti. –
វត្វា បុន តេហិ កតស្ស កម្មស្ស ទារុណភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘បហូតេ អន្នបានម្ហី’’តិ ទុតិយគាថមាហ។
Vatvā puna tehi katassa kammassa dāruṇabhāvaṃ dassento ‘‘pahūte annapānamhī’’ti dutiyagāthamāha.
តត្ថ បហូតេតិ អនប្បកេ ពហុម្ហិ, យាវទត្ថិកេតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភ-ការស្ស ហិ ហ-ការោ លព្ភតិ ‘‘បហុ សន្តោ ន ភរតី’’តិអាទីសុ (សុ. និ. ៩៨) វិយ។ កេចិ បន ‘‘ពហូតេ’’ ឥតិ ច ‘‘ពហូកេ’’ ឥតិ ច បឋន្តិ។ បមាទបាឋា ឯតេ ។ អន្នេ ច បានម្ហិ ច អន្នបានម្ហិ។ ខជ្ជេ ច ភោជ្ជេ ច ខជ្ជភោជ្ជេ, ឯតេន អសិតបីតខាយិតសាយិតវសេន ចតុព្ពិធំ អាហារំ ទស្សេតិ។ ឧបដ្ឋិតេតិ ឧបគម្ម ឋិតេ, សជ្ជិតេ បដិយត្តេ សមោហិតេតិ វុត្តំ ហោតិ។ ន តេសំ កោចិ សរតិ, សត្តានន្តិ តេសំ បេត្តិវិសយេ ឧប្បន្នានំ សត្តានំ កោចិ មាតា វា បិតា វា បុត្តោ វា ន សរតិ។ កិំ ការណា? កម្មបច្ចយា, អត្តនា កតស្ស អទានទានប្បដិសេធនាទិភេទស្ស កទរិយកម្មស្ស បច្ចយា។ តញ្ហិ តេសំ កម្មំ ញាតីនំ សរិតុំ ន ទេតិ។
Tattha pahūteti anappake bahumhi, yāvadatthiketi vuttaṃ hoti. Bha-kārassa hi ha-kāro labbhati ‘‘pahu santo na bharatī’’tiādīsu (su. ni. 98) viya. Keci pana ‘‘bahūte’’ iti ca ‘‘bahūke’’ iti ca paṭhanti. Pamādapāṭhā ete . Anne ca pānamhi ca annapānamhi. Khajje ca bhojje ca khajjabhojje, etena asitapītakhāyitasāyitavasena catubbidhaṃ āhāraṃ dasseti. Upaṭṭhiteti upagamma ṭhite, sajjite paṭiyatte samohiteti vuttaṃ hoti. Na tesaṃ koci sarati, sattānanti tesaṃ pettivisaye uppannānaṃ sattānaṃ koci mātā vā pitā vā putto vā na sarati. Kiṃ kāraṇā? Kammapaccayā, attanā katassa adānadānappaṭisedhanādibhedassa kadariyakammassa paccayā. Tañhi tesaṃ kammaṃ ñātīnaṃ sarituṃ na deti.
តតិយគាថាវណ្ណនា
Tatiyagāthāvaṇṇanā
៣. ឯវំ ភគវា អនប្បកេបិ អន្នបានាទិម្ហិ បច្ចុបដ្ឋិតេ ‘‘អបិ នាម អម្ហេ ឧទ្ទិស្ស កិញ្ចិ ទទេយ្យុ’’ន្តិ ញាតី បច្ចាសីសន្តានំ វិចរតំ តេសំ បេតានំ តេហិ កតស្ស អតិកដុកវិបាកករស្ស កម្មស្ស បច្ចយេន កស្សចិ ញាតិនោ អនុស្សរណមត្តាភាវំ ទស្សេន្តោ –
3. Evaṃ bhagavā anappakepi annapānādimhi paccupaṭṭhite ‘‘api nāma amhe uddissa kiñci dadeyyu’’nti ñātī paccāsīsantānaṃ vicarataṃ tesaṃ petānaṃ tehi katassa atikaṭukavipākakarassa kammassa paccayena kassaci ñātino anussaraṇamattābhāvaṃ dassento –
‘‘បហូតេ អន្នបានម្ហិ, ខជ្ជភោជ្ជេ ឧបដ្ឋិតេ;
‘‘Pahūte annapānamhi, khajjabhojje upaṭṭhite;
ន តេសំ កោចិ សរតិ, សត្តានំ កម្មបច្ចយា’’តិ។ –
Na tesaṃ koci sarati, sattānaṃ kammapaccayā’’ti. –
វត្វា បុន រញ្ញោ បេត្តិវិសយូបបន្នេ ញាតកេ ឧទ្ទិស្ស ទិន្នំ ទានំ បសំសន្តោ ‘‘ឯវំ ទទន្តិ ញាតីន’’ន្តិ តតិយគាថមាហ។
Vatvā puna rañño pettivisayūpapanne ñātake uddissa dinnaṃ dānaṃ pasaṃsanto ‘‘evaṃ dadanti ñātīna’’nti tatiyagāthamāha.
តត្ថ ឯវន្តិ ឧបមាវចនំ។ តស្ស ទ្វិធា សម្ពន្ធោ – តេសំ សត្តានំ កម្មបច្ចយា អសរន្តេបិ កិស្មិញ្ចិ ទទន្តិ, ញាតីនំ, យេ ឯវំ អនុកម្បកា ហោន្តីតិ ច យថា តយា, មហារាជ, ទិន្នំ, ឯវំ សុចិំ បណីតំ កាលេន កប្បិយំ បានភោជនំ ទទន្តិ ញាតីនំ, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកាតិ ច។ ទទន្តីតិ ទេន្តិ ឧទ្ទិសន្តិ និយ្យាតេន្តិ។ ញាតីនន្តិ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សម្ពន្ធានំ។ យេតិ យេ កេចិ បុត្តា វា ធីតរោ វា ភាតរោ វា ហោន្តីតិ ភវន្តិ។ អនុកម្បកាតិ អត្ថកាមា ហិតេសិនោ។ សុចិន្តិ វិមលំ ទស្សនេយ្យំ មនោរមំ ធម្មិកំ ធម្មលទ្ធំ។ បណីតន្តិ ឧត្តមំ សេដ្ឋំ។ កាលេនាតិ ញាតិបេតានំ តិរោកុដ្ដាទីសុ អាគន្ត្វា ឋិតកាលេន។ កប្បិយន្តិ អនុច្ឆវិកំ បតិរូបំ អរិយានំ បរិភោគារហំ។ បានភោជនន្តិ បានញ្ច ភោជនញ្ច។ ឥធ បានភោជនមុខេន សព្ពោបិ ទេយ្យធម្មោ អធិប្បេតោ។
Tattha evanti upamāvacanaṃ. Tassa dvidhā sambandho – tesaṃ sattānaṃ kammapaccayā asarantepi kismiñci dadanti, ñātīnaṃ, ye evaṃ anukampakā hontīti ca yathā tayā, mahārāja, dinnaṃ, evaṃ suciṃ paṇītaṃ kālena kappiyaṃ pānabhojanaṃ dadanti ñātīnaṃ, ye honti anukampakāti ca. Dadantīti denti uddisanti niyyātenti. Ñātīnanti mātito ca pitito ca sambandhānaṃ. Yeti ye keci puttā vā dhītaro vā bhātaro vā hontīti bhavanti. Anukampakāti atthakāmā hitesino. Sucinti vimalaṃ dassaneyyaṃ manoramaṃ dhammikaṃ dhammaladdhaṃ. Paṇītanti uttamaṃ seṭṭhaṃ. Kālenāti ñātipetānaṃ tirokuṭṭādīsu āgantvā ṭhitakālena. Kappiyanti anucchavikaṃ patirūpaṃ ariyānaṃ paribhogārahaṃ. Pānabhojananti pānañca bhojanañca. Idha pānabhojanamukhena sabbopi deyyadhammo adhippeto.
ចតុត្ថគាថាបុព្ពទ្ធវណ្ណនា
Catutthagāthāpubbaddhavaṇṇanā
៤. ឯវំ ភគវា រញ្ញា មាគធេន បេតភូតានំ ញាតីនំ អនុកម្បាយ ទិន្នំ បានភោជនំ បសំសន្តោ –
4. Evaṃ bhagavā raññā māgadhena petabhūtānaṃ ñātīnaṃ anukampāya dinnaṃ pānabhojanaṃ pasaṃsanto –
‘‘ឯវំ ទទន្តិ ញាតីនំ, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកា;
‘‘Evaṃ dadanti ñātīnaṃ, ye honti anukampakā;
សុចិំ បណីតំ កាលេន, កប្បិយំ បានភោជន’’ន្តិ។ –
Suciṃ paṇītaṃ kālena, kappiyaṃ pānabhojana’’nti. –
វត្វា បុន យេន បការេន ទិន្នំ តេសំ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតូ’’តិ ចតុត្ថគាថាយ បុព្ពទ្ធមាហ តំ តតិយគាថាយ បុព្ពទ្ធេន សម្ពន្ធិតព្ពំ –
Vatvā puna yena pakārena dinnaṃ tesaṃ hoti, taṃ dassento ‘‘idaṃ vo ñātīnaṃ hotū’’ti catutthagāthāya pubbaddhamāha taṃ tatiyagāthāya pubbaddhena sambandhitabbaṃ –
‘‘ឯវំ ទទន្តិ ញាតីនំ, យេ ហោន្តិ អនុកម្បកា ;
‘‘Evaṃ dadanti ñātīnaṃ, ye honti anukampakā ;
ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’តិ។
Idaṃ vo ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’’ti.
តេន ‘‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតូតិ ឯវំ ទទន្តិ, នោ អញ្ញថា’’តិ ឯត្ថ អាការត្ថេន ឯវំសទ្ទេន ទាតព្ពាការនិទស្សនំ កតំ ហោតិ។
Tena ‘‘idaṃ vo ñātīnaṃ hotūti evaṃ dadanti, no aññathā’’ti ettha ākāratthena evaṃsaddena dātabbākāranidassanaṃ kataṃ hoti.
តត្ថ ឥទន្តិ ទេយ្យធម្មនិទស្សនំ។ វោតិ ‘‘កច្ចិ បន វោ អនុរុទ្ធា សមគ្គា សម្មោទមានា’’តិ ច (ម. និ. ១.៣២៦; មហាវ. ៤៦៦), ‘‘យេហិ វោ អរិយា’’តិ ច ឯវមាទីសុ វិយ កេវលំ និបាតមត្តំ, ន សាមិវចនំ។ ញាតីនំ ហោតូតិ បេត្តិវិសយេ ឧប្បន្នានំ ញាតកានំ ហោតុ។ សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោតិ តេ បេត្តិវិសយូបបន្នា ញាតយោ ឥទំ បច្ចនុភវន្តា សុខិតា ហោន្តូតិ។
Tattha idanti deyyadhammanidassanaṃ. Voti ‘‘kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā’’ti ca (ma. ni. 1.326; mahāva. 466), ‘‘yehi vo ariyā’’ti ca evamādīsu viya kevalaṃ nipātamattaṃ, na sāmivacanaṃ. Ñātīnaṃ hotūti pettivisaye uppannānaṃ ñātakānaṃ hotu. Sukhitā hontu ñātayoti te pettivisayūpapannā ñātayo idaṃ paccanubhavantā sukhitā hontūti.
ចតុត្ថគាថាបរទ្ធបញ្ចមគាថាបុព្ពទ្ធវណ្ណនា
Catutthagāthāparaddhapañcamagāthāpubbaddhavaṇṇanā
៤-៥. ឯវំ ភគវា យេន បការេន បេត្តិវិសយូបបន្នានំ ញាតីនំ ទាតព្ពំ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតុ, សុខិតា ហោន្តុ ញាតយោ’’តិ វត្វា បុន យស្មា ‘‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតូ’’តិ វុត្តេបិ ន អញ្ញេន កតំ កម្មំ អញ្ញស្ស ផលទំ ហោតិ, កេវលន្តុ តថា ឧទ្ទិស្ស ទិយ្យមានំ តំ វត្ថុ ញាតីនំ កុសលកម្មស្ស បច្ចយោ ហោតិ។ តស្មា យថា តេសំ តស្មិំយេវ វត្ថុស្មិំ តង្ខណេ ផលនិព្ពត្តកំ កុសលកម្មំ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘តេ ច តត្ថា’’តិ ចតុត្ថគាថាយ បច្ឆិមទ្ធំ ‘‘បហូតេ អន្នបានម្ហី’’តិ បញ្ចមគាថាយ បុព្ពទ្ធញ្ច អាហ។
4-5. Evaṃ bhagavā yena pakārena pettivisayūpapannānaṃ ñātīnaṃ dātabbaṃ, taṃ dassento ‘‘idaṃ vo ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’’ti vatvā puna yasmā ‘‘idaṃ vo ñātīnaṃ hotū’’ti vuttepi na aññena kataṃ kammaṃ aññassa phaladaṃ hoti, kevalantu tathā uddissa diyyamānaṃ taṃ vatthu ñātīnaṃ kusalakammassa paccayo hoti. Tasmā yathā tesaṃ tasmiṃyeva vatthusmiṃ taṅkhaṇe phalanibbattakaṃ kusalakammaṃ hoti, taṃ dassento ‘‘te ca tatthā’’ti catutthagāthāya pacchimaddhaṃ ‘‘pahūte annapānamhī’’ti pañcamagāthāya pubbaddhañca āha.
តេសំ អត្ថោ – តេ ញាតិបេតា យត្ថ តំ ទានំ ទីយតិ, តត្ថ សមន្តតោ អាគន្ត្វា សមាគន្ត្វា, សមោធាយ វា ឯកជ្ឈំ ហុត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ, សម្មា អាគតា សមាគតា ‘‘ឥមេ នោ ញាតយោ អម្ហាកំ អត្ថាយ ទានំ ឧទ្ទិសិស្សន្តី’’តិ ឯតទត្ថំ សម្មា អាគតា ហុត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ បហូតេ អន្នបានម្ហីតិ តស្មិំ អត្តនោ ឧទ្ទិស្សមានេ បហូតេ អន្នបានម្ហិ។ សក្កច្ចំ អនុមោទរេតិ អភិសទ្ទហន្តា កម្មផលំ អវិជហន្តា ចិត្តីការំ អវិក្ខិត្តចិត្តា ហុត្វា ‘‘ឥទំ នោ ទានំ ហិតាយ សុខាយ ហោតូ’’តិ មោទន្តិ អនុមោទន្តិ, បីតិសោមនស្សជាតា ហោន្តីតិ។
Tesaṃ attho – te ñātipetā yattha taṃ dānaṃ dīyati, tattha samantato āgantvā samāgantvā, samodhāya vā ekajjhaṃ hutvāti vuttaṃ hoti, sammā āgatā samāgatā ‘‘ime no ñātayo amhākaṃ atthāya dānaṃ uddisissantī’’ti etadatthaṃ sammā āgatā hutvāti vuttaṃ hoti. Pahūte annapānamhīti tasmiṃ attano uddissamāne pahūte annapānamhi. Sakkaccaṃ anumodareti abhisaddahantā kammaphalaṃ avijahantā cittīkāraṃ avikkhittacittā hutvā ‘‘idaṃ no dānaṃ hitāya sukhāya hotū’’ti modanti anumodanti, pītisomanassajātā hontīti.
បញ្ចមគាថាបរទ្ធឆដ្ឋគាថាបុព្ពទ្ធវណ្ណនា
Pañcamagāthāparaddhachaṭṭhagāthāpubbaddhavaṇṇanā
៥-៦. ឯវំ ភគវា យថា បេត្តិវិសយូបបន្នានំ តង្ខណេ ផលនិព្ពត្តកំ កុសលំ កម្មំ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ –
5-6. Evaṃ bhagavā yathā pettivisayūpapannānaṃ taṅkhaṇe phalanibbattakaṃ kusalaṃ kammaṃ hoti, taṃ dassento –
‘‘តេ ច តត្ថ សមាគន្ត្វា, ញាតិបេតា សមាគតា;
‘‘Te ca tattha samāgantvā, ñātipetā samāgatā;
បហូតេ អន្នបានម្ហិ, សក្កច្ចំ អនុមោទរេ’’តិ។ –
Pahūte annapānamhi, sakkaccaṃ anumodare’’ti. –
វត្វា បុន ញាតកេ និស្សាយ និព្ពត្តកុសលកម្មផលំ បច្ចនុភោន្តានំ តេសំ ញាតី អារព្ភ ថោមនាការំ ទស្សេន្តោ ‘‘ចិរំ ជីវន្តូ’’តិ បញ្ចមគាថាយ បច្ឆិមទ្ធំ ‘‘អម្ហាកញ្ច កតា បូជា’’តិ ឆដ្ឋគាថាយ បុព្ពទ្ធញ្ច អាហ។
Vatvā puna ñātake nissāya nibbattakusalakammaphalaṃ paccanubhontānaṃ tesaṃ ñātī ārabbha thomanākāraṃ dassento ‘‘ciraṃ jīvantū’’ti pañcamagāthāya pacchimaddhaṃ ‘‘amhākañca katā pūjā’’ti chaṭṭhagāthāya pubbaddhañca āha.
តេសំ អត្ថោ – ចិរំ ជីវន្តូតិ ចិរជីវិនោ ទីឃាយុកា ហោន្តុ។ នោ ញាតីតិ អម្ហាកំ ញាតកា។ យេសំ ហេតូតិ យេ និស្សាយ យេសំ ការណា។ លភាមសេតិ លភាម។ អត្តនា តង្ខណំ បដិលទ្ធសម្បត្តិំ អបទិសន្តា ភណន្តិ។ បេតានញ្ហិ អត្តនោ អនុមោទនេន, ទាយកានំ ឧទ្ទេសេន, ទក្ខិណេយ្យសម្បទាយ ចាតិ តីហិ អង្គេហិ ទក្ខិណា សមិជ្ឈតិ, តង្ខណេ ផលនិព្ពត្តិកា ហោតិ។ តត្ថ ទាយកា វិសេសហេតុ។ តេនាហំសុ ‘‘យេសំ ហេតុ លភាមសេ’’តិ។ អម្ហាកញ្ច កតា បូជាតិ ‘‘ឥទំ វោ ញាតីនំ ហោតូ’’តិ ឯវំ ឥមំ ទានំ ឧទ្ទិសន្តេហិ អម្ហាកញ្ច បូជា កតា។ ទាយកា ច អនិប្ផលាតិ យម្ហិ សន្តានេ បរិច្ចាគមយំ កម្មំ កតំ, តស្ស តត្ថេវ ផលទានតោ ទាយកា ច អនិប្ផលាតិ។
Tesaṃ attho – ciraṃ jīvantūti cirajīvino dīghāyukā hontu. No ñātīti amhākaṃ ñātakā. Yesaṃ hetūti ye nissāya yesaṃ kāraṇā. Labhāmaseti labhāma. Attanā taṅkhaṇaṃ paṭiladdhasampattiṃ apadisantā bhaṇanti. Petānañhi attano anumodanena, dāyakānaṃ uddesena, dakkhiṇeyyasampadāya cāti tīhi aṅgehi dakkhiṇā samijjhati, taṅkhaṇe phalanibbattikā hoti. Tattha dāyakā visesahetu. Tenāhaṃsu ‘‘yesaṃ hetu labhāmase’’ti. Amhākañca katā pūjāti ‘‘idaṃ vo ñātīnaṃ hotū’’ti evaṃ imaṃ dānaṃ uddisantehi amhākañca pūjā katā. Dāyakā ca anipphalāti yamhi santāne pariccāgamayaṃ kammaṃ kataṃ, tassa tattheva phaladānato dāyakā ca anipphalāti.
ឯត្ថាហ – ‘‘កិំ បន បេត្តិវិសយូបបន្នា ឯវ ញាតយោ លភន្តិ, ឧទាហុ អញ្ញេបិ លភន្តី’’តិ ? វុច្ចតេ – ភគវតា ឯវេតំ ព្យាកតំ ជាណុស្សោណិនា ព្រាហ្មណេន បុដ្ឋេន, កិមេត្ថ អម្ហេហិ វត្តព្ពំ អត្ថិ។ វុត្តំ ហេតំ –
Etthāha – ‘‘kiṃ pana pettivisayūpapannā eva ñātayo labhanti, udāhu aññepi labhantī’’ti ? Vuccate – bhagavatā evetaṃ byākataṃ jāṇussoṇinā brāhmaṇena puṭṭhena, kimettha amhehi vattabbaṃ atthi. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘មយមស្សុ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា នាម ទានានិ ទេម, សទ្ធានិ ករោម ‘ឥទំ ទានំ បេតានំ ញាតិសាលោហិតានំ ឧបកប្បតុ, ឥទំ ទានំ បេតា ញាតិសាលោហិតា បរិភុញ្ជន្តូ’តិ, កច្ចិ តំ, ភោ គោតម, ទានំ បេតានំ ញាតិសាលោហិតានំ ឧបកប្បតិ, កច្ចិ តេ បេតា ញាតិសាលោហិតា តំ ទានំ បរិភុញ្ជន្តីតិ។ ឋានេ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឧបកប្បតិ, នោ អដ្ឋានេតិ។
‘‘Mayamassu, bho gotama, brāhmaṇā nāma dānāni dema, saddhāni karoma ‘idaṃ dānaṃ petānaṃ ñātisālohitānaṃ upakappatu, idaṃ dānaṃ petā ñātisālohitā paribhuñjantū’ti, kacci taṃ, bho gotama, dānaṃ petānaṃ ñātisālohitānaṃ upakappati, kacci te petā ñātisālohitā taṃ dānaṃ paribhuñjantīti. Ṭhāne kho, brāhmaṇa, upakappati, no aṭṭhāneti.
‘‘កតមំ បន តំ, ភោ គោតម, ឋានំ, កតមំ អដ្ឋានន្តិ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ…បេ.… មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ហោតិ, សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា និរយំ ឧបបជ្ជតិ។ យោ នេរយិកានំ សត្តានំ អាហារោ, តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, តេន សោ តត្ថ តិដ្ឋតិ។ ឥទំ ខោ, ព្រាហ្មណ, អដ្ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ន ឧបកប្បតិ។
‘‘Katamaṃ pana taṃ, bho gotama, ṭhānaṃ, katamaṃ aṭṭhānanti? Idha, brāhmaṇa, ekacco pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhiko hoti, so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā nirayaṃ upapajjati. Yo nerayikānaṃ sattānaṃ āhāro, tena so tattha yāpeti, tena so tattha tiṭṭhati. Idaṃ kho, brāhmaṇa, aṭṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ na upakappati.
‘‘ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ…បេ.… មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ហោតិ, សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តិរច្ឆានយោនិំ ឧបបជ្ជតិ។ យោ តិរច្ឆានយោនិកានំ សត្តានំ អាហារោ, តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, តេន សោ តត្ថ តិដ្ឋតិ។ ឥទម្បិ ខោ, ព្រាហ្មណ, អដ្ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ន ឧបកប្បតិ។
‘‘Idha pana, brāhmaṇa, ekacco pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhiko hoti, so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tiracchānayoniṃ upapajjati. Yo tiracchānayonikānaṃ sattānaṃ āhāro, tena so tattha yāpeti, tena so tattha tiṭṭhati. Idampi kho, brāhmaṇa, aṭṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ na upakappati.
‘‘ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិកោ ហោតិ, សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា មនុស្សានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជតិ…បេ.… ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជតិ។ យោ ទេវានំ អាហារោ, តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, តេន សោ តត្ថ តិដ្ឋតិ។ ឥទម្បិ ខោ, ព្រាហ្មណ, អដ្ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ន ឧបកប្បតិ។
‘‘Idha pana, brāhmaṇa, ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti…pe… sammādiṭṭhiko hoti, so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā manussānaṃ sahabyataṃ upapajjati…pe… devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Yo devānaṃ āhāro, tena so tattha yāpeti, tena so tattha tiṭṭhati. Idampi kho, brāhmaṇa, aṭṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ na upakappati.
‘‘ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ…បេ.… មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ហោតិ, សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បេត្តិវិសយំ ឧបបជ្ជតិ។ យោ បេត្តិវេសយិកានំ សត្តានំ អាហារោ, តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, តេន សោ តត្ថ តិដ្ឋតិ។ យំ វា បនស្ស ឥតោ អនុបវេច្ឆន្តិ មិត្តាមច្ចា វា ញាតិសាលោហិតា វា, តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, តេន សោ តត្ថ តិដ្ឋតិ។ ឥទំ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ឧបកប្បតីតិ។
‘‘Idha pana, brāhmaṇa, ekacco pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhiko hoti, so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisayaṃ upapajjati. Yo pettivesayikānaṃ sattānaṃ āhāro, tena so tattha yāpeti, tena so tattha tiṭṭhati. Yaṃ vā panassa ito anupavecchanti mittāmaccā vā ñātisālohitā vā, tena so tattha yāpeti, tena so tattha tiṭṭhati. Idaṃ kho, brāhmaṇa, ṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ upakappatīti.
‘‘សចេ បន, ភោ គោតម, សោ បេតោ ញាតិសាលោហិតោ តំ ឋានំ អនុបបន្នោ ហោតិ, កោ តំ ទានំ បរិភុញ្ជតីតិ? អញ្ញេបិស្ស, ព្រាហ្មណ, បេតា ញាតិសាលោហិតា តំ ឋានំ ឧបបន្នា ហោន្តិ, តេ តំ ទានំ បរិភុញ្ជន្តីតិ។
‘‘Sace pana, bho gotama, so peto ñātisālohito taṃ ṭhānaṃ anupapanno hoti, ko taṃ dānaṃ paribhuñjatīti? Aññepissa, brāhmaṇa, petā ñātisālohitā taṃ ṭhānaṃ upapannā honti, te taṃ dānaṃ paribhuñjantīti.
‘‘សចេ បន, ភោ គោតម, សោ ចេវ បេតោ ញាតិសាលោហិតោ តំ ឋានំ អនុបបន្នោ ហោតិ, អញ្ញេបិស្ស បេតា ញាតិសាលោហិតា តំ ឋានំ អនុបបន្នា ហោន្តិ, កោ តំ ទានំ បរិភុញ្ជតីតិ? អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ ព្រាហ្មណ អនវកាសោ, យំ តំ ឋានំ វិវិត្តំ អស្ស ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា យទិទំ បេតេហិ ញាតិសាលោហិតេហិ។ អបិច ព្រាហ្មណ ទាយកោបិ អនិប្ផលោ’’តិ (អ. និ. ១០.១៧៧)។
‘‘Sace pana, bho gotama, so ceva peto ñātisālohito taṃ ṭhānaṃ anupapanno hoti, aññepissa petā ñātisālohitā taṃ ṭhānaṃ anupapannā honti, ko taṃ dānaṃ paribhuñjatīti? Aṭṭhānaṃ kho etaṃ brāhmaṇa anavakāso, yaṃ taṃ ṭhānaṃ vivittaṃ assa iminā dīghena addhunā yadidaṃ petehi ñātisālohitehi. Apica brāhmaṇa dāyakopi anipphalo’’ti (a. ni. 10.177).
ឆដ្ឋគាថាបរទ្ធសត្តមគាថាវណ្ណនា
Chaṭṭhagāthāparaddhasattamagāthāvaṇṇanā
៦-៧. ឯវំ ភគវា រញ្ញោ មាគធស្ស បេត្តិវិសយូបបន្នានំ បុព្ពញាតីនំ សម្បត្តិំ និស្សាយ ថោមេន្តោ ‘‘ឯតេ តេ, មហារាជ, ញាតី ឥមាយ ទានសម្បទាយ អត្តមនា ឯវំ ថោមេន្តី’’តិ ទស្សេន្តោ –
6-7. Evaṃ bhagavā rañño māgadhassa pettivisayūpapannānaṃ pubbañātīnaṃ sampattiṃ nissāya thomento ‘‘ete te, mahārāja, ñātī imāya dānasampadāya attamanā evaṃ thomentī’’ti dassento –
‘‘ចិរំ ជីវន្តុ នោ ញាតី, យេសំ ហេតុ លភាមសេ;
‘‘Ciraṃ jīvantu no ñātī, yesaṃ hetu labhāmase;
អម្ហាកញ្ច កតា បូជា, ទាយកា ច អនិប្ផលា’’តិ។ –
Amhākañca katā pūjā, dāyakā ca anipphalā’’ti. –
វត្វា បុន តេសំ បេត្តិវិសយូបបន្នានំ អញ្ញស្ស កសិគោរក្ខាទិនោ សម្បត្តិបដិលាភការណស្ស អភាវំ ឥតោ ទិន្នេន យាបនភាវញ្ច ទស្សេន្តោ ‘‘ន ហិ តត្ថ កសី អត្ថី’’តិ ឆដ្ឋគាថាយ បច្ឆិមទ្ធំ ‘‘វណិជ្ជា តាទិសី’’តិ ឥមំ សត្តមគាថញ្ច អាហ។
Vatvā puna tesaṃ pettivisayūpapannānaṃ aññassa kasigorakkhādino sampattipaṭilābhakāraṇassa abhāvaṃ ito dinnena yāpanabhāvañca dassento ‘‘na hi tattha kasī atthī’’ti chaṭṭhagāthāya pacchimaddhaṃ ‘‘vaṇijjā tādisī’’ti imaṃ sattamagāthañca āha.
តត្រាយំ អត្ថវណ្ណនា – ន ហិ, មហារាជ, តត្ថ បេត្តិវិសយេ កសិ អត្ថិ, យំ និស្សាយ តេ បេតា សម្បត្តិំ បដិលភេយ្យុំ។ គោរក្ខេត្ថ ន វិជ្ជតីតិ ន កេវលំ កសិ ឯវ, គោរក្ខាបិ ឯត្ថ បេត្តិវិសយេ ន វិជ្ជតិ, យំ និស្សាយ តេ សម្បត្តិំ បដិលភេយ្យុំ។ វណិជ្ជា តាទិសី នត្ថីតិ វាណិជ្ជាបិ តាទិសី នត្ថិ, យា តេសំ សម្បត្តិបដិលាភហេតុ ភវេយ្យ។ ហិរញ្ញេន កយាកយន្តិ ហិរញ្ញេន កយវិក្កយម្បិ តត្ថ តាទិសំ នត្ថិ, យំ តេសំ សម្បត្តិបដិលាភហេតុ ភវេយ្យ។ ឥតោ ទិន្នេន យាបេន្តិ, បេតា កាលគតា តហិន្តិ កេវលំ បន ឥតោ ញាតីហិ វា មិត្តាមច្ចេហិ វា ទិន្នេន យាបេន្តិ, អត្តភាវំ គមេន្តិ។ បេតាតិ បេត្តិវិសយូបបន្នា សត្តា។ កាលគតាតិ អត្តនោ មរណកាលេន គតា, ‘‘កាលកតា’’តិ វា បាឋោ, កតកាលា កតមរណាតិ អត្ថោ។ តហិន្តិ តស្មិំ បេត្តិវិសយេ។
Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – na hi, mahārāja, tattha pettivisaye kasi atthi, yaṃ nissāya te petā sampattiṃ paṭilabheyyuṃ. Gorakkhettha na vijjatīti na kevalaṃ kasi eva, gorakkhāpi ettha pettivisaye na vijjati, yaṃ nissāya te sampattiṃ paṭilabheyyuṃ. Vaṇijjā tādisī natthīti vāṇijjāpi tādisī natthi, yā tesaṃ sampattipaṭilābhahetu bhaveyya. Hiraññena kayākayanti hiraññena kayavikkayampi tattha tādisaṃ natthi, yaṃ tesaṃ sampattipaṭilābhahetu bhaveyya. Ito dinnena yāpenti, petā kālagatā tahinti kevalaṃ pana ito ñātīhi vā mittāmaccehi vā dinnena yāpenti, attabhāvaṃ gamenti. Petāti pettivisayūpapannā sattā. Kālagatāti attano maraṇakālena gatā, ‘‘kālakatā’’ti vā pāṭho, katakālā katamaraṇāti attho. Tahinti tasmiṃ pettivisaye.
អដ្ឋមនវមគាថាទ្វយវណ្ណនា
Aṭṭhamanavamagāthādvayavaṇṇanā
៨-៩. ឯវំ ‘‘ឥតោ ទិន្នេន យាបេន្តិ, បេតា កាលគតា តហិ’’ន្តិ វត្វា ឥទានិ ឧបមាហិ តមត្ថំ បកាសេន្តោ ‘‘ឧន្នមេ ឧទកំ វុដ្ឋ’’ន្តិ ឥទំ គាថាទ្វយមាហ។
8-9. Evaṃ ‘‘ito dinnena yāpenti, petā kālagatā tahi’’nti vatvā idāni upamāhi tamatthaṃ pakāsento ‘‘unname udakaṃ vuṭṭha’’nti idaṃ gāthādvayamāha.
តស្សត្ថោ – យថា ឧន្នតេ ថលេ ឧស្សាទេ ភូមិភាគេ មេឃេហិ អភិវុដ្ឋំ ឧទកំ និន្នំ បវត្តតិ, យោ យោ ភូមិភាគោ និន្នោ ឱណតោ, តំ តំ បវត្តតិ គច្ឆតិ បាបុណាតិ, ឯវមេវ ឥតោ ទិន្នំ ទានំ បេតានំ ឧបកប្បតិ និព្ពត្តតិ, បាតុភវតីតិ អត្ថោ។ និន្នមិវ ហិ ឧទកប្បវត្តិយា ឋានំ បេតលោកោ ទានុបកប្បនាយ។ យថាហ – ‘‘ឥទំ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ឧបកប្បតី’’តិ (អ. និ. ១០.១៧៧)។ យថា ច កន្ទរបទរសាខាបសាខកុសោព្ភមហាសោព្ភសន្និបាតេហិ វារិវហា មហានជ្ជោ បូរា ហុត្វា សាគរំ បរិបូរេន្តិ, ឯវម្បិ ឥតោ ទិន្នទានំ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ បេតានំ ឧបកប្បតីតិ។
Tassattho – yathā unnate thale ussāde bhūmibhāge meghehi abhivuṭṭhaṃ udakaṃ ninnaṃ pavattati, yo yo bhūmibhāgo ninno oṇato, taṃ taṃ pavattati gacchati pāpuṇāti, evameva ito dinnaṃ dānaṃ petānaṃ upakappati nibbattati, pātubhavatīti attho. Ninnamiva hi udakappavattiyā ṭhānaṃ petaloko dānupakappanāya. Yathāha – ‘‘idaṃ kho, brāhmaṇa, ṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ upakappatī’’ti (a. ni. 10.177). Yathā ca kandarapadarasākhāpasākhakusobbhamahāsobbhasannipātehi vārivahā mahānajjo pūrā hutvā sāgaraṃ paripūrenti, evampi ito dinnadānaṃ pubbe vuttanayeneva petānaṃ upakappatīti.
ទសមគាថាវណ្ណនា
Dasamagāthāvaṇṇanā
១០. ឯវំ ភគវា ‘‘ឥតោ ទិន្នេន យាបេន្តិ, បេតា កាលគតា តហិ’’ន្តិ ឥមំ អត្ថំ ឧបមាហិ បកាសេត្វា បុន យស្មា តេ បេតា ‘‘ឥតោ កិញ្ចិ លច្ឆាមា’’តិ អាសាភិភូតា ញាតិឃរំ អាគន្ត្វាបិ ‘‘ឥទំ នាម នោ ទេថា’’តិ យាចិតុំ អសមត្ថា, តស្មា តេសំ ឥមានិ អនុស្សរណវត្ថូនិ អនុស្សរន្តោ កុលបុត្តោ ទក្ខិណំ ទជ្ជាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អទាសិ មេ’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
10. Evaṃ bhagavā ‘‘ito dinnena yāpenti, petā kālagatā tahi’’nti imaṃ atthaṃ upamāhi pakāsetvā puna yasmā te petā ‘‘ito kiñci lacchāmā’’ti āsābhibhūtā ñātigharaṃ āgantvāpi ‘‘idaṃ nāma no dethā’’ti yācituṃ asamatthā, tasmā tesaṃ imāni anussaraṇavatthūni anussaranto kulaputto dakkhiṇaṃ dajjāti dassento ‘‘adāsi me’’ti imaṃ gāthamāha.
តស្សត្ថោ – ‘‘ឥទំ នាម មេ ធនំ វា ធញ្ញំ វា អទាសី’’តិ ច, ‘‘ឥទំ នាម មេ កិច្ចំ អត្តនា ឧយ្យោគមាបជ្ជន្តោ អកាសី’’តិ ច, ‘‘អមុ មេ មាតិតោ វា បិតិតោ វា សម្ពន្ធត្តា ញាតី’’តិ ច សិនេហវសេន តាណសមត្ថតាយ ‘‘មិត្តា’’តិ ច, ‘‘អសុកោ មេ សហ បំសុកីឡកោ សខា’’តិ ច ឯវំ សព្ពមនុស្សរន្តោ បេតានំ ទក្ខិណំ ទជ្ជា, ទានំ និយ្យាតេយ្យាតិ។ អបរោ បាឋោ ‘‘បេតានំ ទក្ខិណា ទជ្ជា’’តិ។ តស្សត្ថោ – ទាតព្ពាតិ ទជ្ជា។ កា សា? បេតានំ ទក្ខិណា, តេនេវ ‘‘អទាសិ មេ’’តិអាទិនា នយេន បុព្ពេ កតមនុស្សរំ អនុស្សរតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ករណវចនប្បសង្គេ បច្ចត្តវចនំ វេទិតព្ពំ។
Tassattho – ‘‘idaṃ nāma me dhanaṃ vā dhaññaṃ vā adāsī’’ti ca, ‘‘idaṃ nāma me kiccaṃ attanā uyyogamāpajjanto akāsī’’ti ca, ‘‘amu me mātito vā pitito vā sambandhattā ñātī’’ti ca sinehavasena tāṇasamatthatāya ‘‘mittā’’ti ca, ‘‘asuko me saha paṃsukīḷako sakhā’’ti ca evaṃ sabbamanussaranto petānaṃ dakkhiṇaṃ dajjā, dānaṃ niyyāteyyāti. Aparo pāṭho ‘‘petānaṃ dakkhiṇā dajjā’’ti. Tassattho – dātabbāti dajjā. Kā sā? Petānaṃ dakkhiṇā, teneva ‘‘adāsi me’’tiādinā nayena pubbe katamanussaraṃ anussaratāti vuttaṃ hoti. Karaṇavacanappasaṅge paccattavacanaṃ veditabbaṃ.
ឯកាទសមគាថាវណ្ណនា
Ekādasamagāthāvaṇṇanā
១១. ឯវំ ភគវា បេតានំ ទក្ខិណានិយ្យាតនេ ការណភូតានិ អនុស្សរណវត្ថូនិ ទស្សេន្តោ –
11. Evaṃ bhagavā petānaṃ dakkhiṇāniyyātane kāraṇabhūtāni anussaraṇavatthūni dassento –
‘‘អទាសិ មេ អកាសិ មេ, ញាតិមិត្តា សខា ច មេ;
‘‘Adāsi me akāsi me, ñātimittā sakhā ca me;
បេតានំ ទក្ខិណំ ទជ្ជា, បុព្ពេ កតមនុស្សរ’’ន្តិ។ –
Petānaṃ dakkhiṇaṃ dajjā, pubbe katamanussara’’nti. –
វត្វា បុន យេ ញាតិមរណេន រុណ្ណសោកាទិបរា ឯវ ហុត្វា តិដ្ឋន្តិ, ន តេសំ អត្ថាយ កិញ្ចិ ទេន្តិ, តេសំ តំ រុណ្ណសោកាទិ កេវលំ អត្តបរិតាបនមេវ ហោតិ, ន បេតានំ កិញ្ចិ អត្ថំ និប្ផាទេតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ហិ រុណ្ណំ វា’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
Vatvā puna ye ñātimaraṇena ruṇṇasokādiparā eva hutvā tiṭṭhanti, na tesaṃ atthāya kiñci denti, tesaṃ taṃ ruṇṇasokādi kevalaṃ attaparitāpanameva hoti, na petānaṃ kiñci atthaṃ nipphādetīti dassento ‘‘na hi ruṇṇaṃ vā’’ti imaṃ gāthamāha.
តត្ថ រុណ្ណន្តិ រោទនា រោទិតត្តំ អស្សុបាតនំ, ឯតេន កាយបរិស្សមំ ទស្សេតិ។ សោកោតិ សោចនា សោចិតត្តំ, ឯតេន ចិត្តបរិស្សមំ ទស្សេតិ។ យា ចញ្ញាតិ យា ច រុណ្ណសោកេហិ អញ្ញា។ បរិទេវនាតិ ញាតិព្យសនេន ផុដ្ឋស្ស លាលប្បនា, ‘‘កហំ ឯកបុត្តក បិយ មនាបា’’តិ ឯវមាទិនា នយេន គុណសំវណ្ណនា, ឯតេន វចីបរិស្សមំ ទស្សេតិ។
Tattha ruṇṇanti rodanā roditattaṃ assupātanaṃ, etena kāyaparissamaṃ dasseti. Sokoti socanā socitattaṃ, etena cittaparissamaṃ dasseti. Yā caññāti yā ca ruṇṇasokehi aññā. Paridevanāti ñātibyasanena phuṭṭhassa lālappanā, ‘‘kahaṃ ekaputtaka piya manāpā’’ti evamādinā nayena guṇasaṃvaṇṇanā, etena vacīparissamaṃ dasseti.
ទ្វាទសមគាថាវណ្ណនា
Dvādasamagāthāvaṇṇanā
១២. ឯវំ ភគវា ‘‘រុណ្ណំ វា សោកោ វា យា ចញ្ញា បរិទេវនា, សព្ពម្បិ តំ បេតានំ អត្ថាយ ន ហោតិ, កេវលន្តុ អត្តានំ បរិតាបនមត្តមេវ, ឯវំ តិដ្ឋន្តិ ញាតយោ’’តិ រុណ្ណាទីនំ និរត្ថកភាវំ ទស្សេត្វា បុន មាគធរាជេន យា ទក្ខិណា ទិន្នា, តស្សា សាត្ថកភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘អយញ្ច ខោ ទក្ខិណា’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
12. Evaṃ bhagavā ‘‘ruṇṇaṃ vā soko vā yā caññā paridevanā, sabbampi taṃ petānaṃ atthāya na hoti, kevalantu attānaṃ paritāpanamattameva, evaṃ tiṭṭhanti ñātayo’’ti ruṇṇādīnaṃ niratthakabhāvaṃ dassetvā puna māgadharājena yā dakkhiṇā dinnā, tassā sātthakabhāvaṃ dassento ‘‘ayañca kho dakkhiṇā’’ti imaṃ gāthamāha.
តស្សត្ថោ – អយញ្ច ខោ, មហារាជ, ទក្ខិណា តយា អជ្ជ អត្តនោ ញាតិគណំ ឧទ្ទិស្ស ទិន្នា , សា យស្មា សង្ឃោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្ស, តស្មា សង្ឃម្ហិ សុប្បតិដ្ឋិតា អស្ស បេតជនស្ស ទីឃរត្តំ ហិតាយ ឧបកប្បតិ សម្បជ្ជតិ ផលតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧបកប្បតីតិ ច ឋានសោ ឧបកប្បតិ, តំខណំយេវ ឧបកប្បតិ, ន ចិរេន។ យថា ហិ តំខណញ្ញេវ បដិភន្តំ ‘‘ឋានសោវេតំ តថាគតំ បដិភាតី’’តិ វុច្ចតិ, ឯវមិធាបិ តំខណំយេវ ឧបកប្បន្តា ‘‘ឋានសោ ឧបកប្បតី’’តិ វុត្តា។ យំ វា តំ ‘‘ឥទំ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឋានំ, យត្ថ ឋិតស្ស តំ ទានំ ឧបកប្បតី’’តិ (អ. និ. ១០.១៧៧) វុត្តំ, តត្ថ ខុប្បិបាសិកវន្តាសបរទត្តូបជីវិនិជ្ឈាមតណ្ហិកាទិភេទភិន្នេ ឋានេ ឧបកប្បតីតិ វុត្តំ យថា កហាបណំ ទេន្តោ ‘‘កហាបណសោ ទេតី’’តិ លោកេ វុច្ចតិ។ ឥមស្មិញ្ច អត្ថវិកប្បេ ឧបកប្បតីតិ បាតុភវតិ, និព្ពត្តតីតិ វុត្តំ ហោតិ។
Tassattho – ayañca kho, mahārāja, dakkhiṇā tayā ajja attano ñātigaṇaṃ uddissa dinnā , sā yasmā saṅgho anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa, tasmā saṅghamhi suppatiṭṭhitā assa petajanassa dīgharattaṃ hitāya upakappati sampajjati phalatīti vuttaṃ hoti. Upakappatīti ca ṭhānaso upakappati, taṃkhaṇaṃyeva upakappati, na cirena. Yathā hi taṃkhaṇaññeva paṭibhantaṃ ‘‘ṭhānasovetaṃ tathāgataṃ paṭibhātī’’ti vuccati, evamidhāpi taṃkhaṇaṃyeva upakappantā ‘‘ṭhānaso upakappatī’’ti vuttā. Yaṃ vā taṃ ‘‘idaṃ kho, brāhmaṇa, ṭhānaṃ, yattha ṭhitassa taṃ dānaṃ upakappatī’’ti (a. ni. 10.177) vuttaṃ, tattha khuppipāsikavantāsaparadattūpajīvinijjhāmataṇhikādibhedabhinne ṭhāne upakappatīti vuttaṃ yathā kahāpaṇaṃ dento ‘‘kahāpaṇaso detī’’ti loke vuccati. Imasmiñca atthavikappe upakappatīti pātubhavati, nibbattatīti vuttaṃ hoti.
តេរសមគាថាវណ្ណនា
Terasamagāthāvaṇṇanā
១៣. ឯវំ ភគវា រញ្ញា ទិន្នាយ ទក្ខិណាយ សាត្ថកភាវំ ទស្សេន្តោ –
13. Evaṃ bhagavā raññā dinnāya dakkhiṇāya sātthakabhāvaṃ dassento –
‘‘អយញ្ច ខោ ទក្ខិណា ទិន្នា, សង្ឃម្ហិ សុប្បតិដ្ឋិតា;
‘‘Ayañca kho dakkhiṇā dinnā, saṅghamhi suppatiṭṭhitā;
ទីឃរត្តំ ហិតាយស្ស, ឋានសោ ឧបកប្បតី’’តិ។ –
Dīgharattaṃ hitāyassa, ṭhānaso upakappatī’’ti. –
វត្វា បុន យស្មា ឥមំ ទក្ខិណំ ទេន្តេន ញាតីនំ ញាតីហិ កត្តព្ពកិច្ចករណវសេន ញាតិធម្មោ និទស្សិតោ, ពហុជនស្ស បាកដីកតោ, និទស្សនំ វា កតោ, តុម្ហេហិបិ ញាតីនំ ឯវមេវ ញាតីហិ កត្តព្ពកិច្ចករណវសេន ញាតិធម្មោ បរិបូរេតព្ពោ, ន និរត្ថកេហិ រុណ្ណាទីហិ អត្តា បរិតាបេតព្ពោតិ ច បេតេ ទិព្ពសម្បត្តិំ អធិគមេន្តេន បេតានំ បូជា កតា ឧឡារា, ពុទ្ធប្បមុខញ្ច ភិក្ខុសង្ឃំ អន្នបានាទីហិ សន្តប្បេន្តេន ភិក្ខូនំ ពលំ អនុបទិន្នំ, អនុកម្បាទិគុណបរិវារញ្ច ចាគចេតនំ និព្ពត្តេន្តេន អនប្បកំ បុញ្ញំ បសុតំ, តស្មា ភគវា ឥមេហិ យថាភុច្ចគុណេហិ រាជានំ សម្បហំសេន្តោ –
Vatvā puna yasmā imaṃ dakkhiṇaṃ dentena ñātīnaṃ ñātīhi kattabbakiccakaraṇavasena ñātidhammo nidassito, bahujanassa pākaṭīkato, nidassanaṃ vā kato, tumhehipi ñātīnaṃ evameva ñātīhi kattabbakiccakaraṇavasena ñātidhammo paripūretabbo, na niratthakehi ruṇṇādīhi attā paritāpetabboti ca pete dibbasampattiṃ adhigamentena petānaṃ pūjā katā uḷārā, buddhappamukhañca bhikkhusaṅghaṃ annapānādīhi santappentena bhikkhūnaṃ balaṃ anupadinnaṃ, anukampādiguṇaparivārañca cāgacetanaṃ nibbattentena anappakaṃ puññaṃ pasutaṃ, tasmā bhagavā imehi yathābhuccaguṇehi rājānaṃ sampahaṃsento –
‘‘សោ ញាតិធម្មោ ច អយំ និទស្សិតោ,
‘‘So ñātidhammo ca ayaṃ nidassito,
បេតាន បូជា ច កតា ឧឡារា;
Petāna pūjā ca katā uḷārā;
ពលញ្ច ភិក្ខូនមនុប្បទិន្នំ,
Balañca bhikkhūnamanuppadinnaṃ,
តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បក’’ន្តិ។ –
Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’nti. –
ឥមាយ គាថាយ ទេសនំ បរិយោសាបេតិ។
Imāya gāthāya desanaṃ pariyosāpeti.
អថ វា ‘‘សោ ញាតិធម្មោ ច អយំ និទស្សិតោ’’តិ ឥមិនា គាថាបទេន ភគវា រាជានំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ។ ញាតិធម្មនិទស្សនមេវ ហិ ឯត្ថ សន្ទស្សនំ បេតាន បូជា ច កតា ឧឡារាតិ ឥមិនា សមាទបេតិ។ ឧឡារាតិ បសំសនមេវ ហិ ឯត្ថ បុនប្បុនំ បូជាករណេ សមាទបនំ។ ពលញ្ច ភិក្ខូនមនុប្បទិន្នន្តិ ឥមិនា សមុត្តេជេតិ។ ពលានុប្បទានមេវ ហិ ឯត្ថ ឯវំ ទានំ, ពលានុប្បទានតាតិ តស្ស ឧស្សាហវឌ្ឍនេន សមុត្តេជនំ។ តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បកន្តិ ឥមិនា សម្បហំសេតិ។ បុញ្ញប្បសុតកិត្តនមេវ ហិ ឯត្ថ តស្ស យថាភុច្ចគុណសំវណ្ណនភាវេន សម្បហំសនជននតោ សម្បហំសនន្តិ វេទិតព្ពំ។
Atha vā ‘‘so ñātidhammo ca ayaṃ nidassito’’ti iminā gāthāpadena bhagavā rājānaṃ dhammiyā kathāya sandasseti. Ñātidhammanidassanameva hi ettha sandassanaṃ petāna pūjā ca katā uḷārāti iminā samādapeti. Uḷārāti pasaṃsanameva hi ettha punappunaṃ pūjākaraṇe samādapanaṃ. Balañca bhikkhūnamanuppadinnanti iminā samuttejeti. Balānuppadānameva hi ettha evaṃ dānaṃ, balānuppadānatāti tassa ussāhavaḍḍhanena samuttejanaṃ. Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappakanti iminā sampahaṃseti. Puññappasutakittanameva hi ettha tassa yathābhuccaguṇasaṃvaṇṇanabhāvena sampahaṃsanajananato sampahaṃsananti veditabbaṃ.
ទេសនាបរិយោសានេ ច បេត្តិវិសយូបបត្តិអាទីនវសំវណ្ណនេន សំវិគ្គានំ យោនិសោ បទហតំ ចតុរាសីតិយា បាណសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ ទុតិយទិវសេបិ ភគវា ទេវមនុស្សានំ ឥទមេវ តិរោកុដ្ដំ ទេសេសិ, ឯវំ យាវ សត្តមទិវសា តាទិសោ ឯវ ធម្មាភិសមយោ អហោសីតិ។
Desanāpariyosāne ca pettivisayūpapattiādīnavasaṃvaṇṇanena saṃviggānaṃ yoniso padahataṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Dutiyadivasepi bhagavā devamanussānaṃ idameva tirokuṭṭaṃ desesi, evaṃ yāva sattamadivasā tādiso eva dhammābhisamayo ahosīti.
បរមត្ថជោតិកាយ ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថាយ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
តិរោកុដ្ដសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tirokuṭṭasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ខុទ្ទកបាឋបាឡិ • Khuddakapāṭhapāḷi / ៧. តិរោកុដ្ដសុត្តំ • 7. Tirokuṭṭasuttaṃ
