| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
५-१०. तिस्सादिथेरीगाथावण्णना
5-10. Tissāditherīgāthāvaṇṇanā
तिस्से युञ्जस्सु धम्मेहीति तिस्साय थेरिया गाथा । तस्सा वत्थु तिस्सासिक्खमानाय वत्थुसदिसं। अयं पन थेरी हुत्वा अरहत्तं पापुणि। यथा च अयं, एवं इतो परं धीरा, वीरा, मित्ता, भद्रा, उपसमाति पञ्चन्नं थेरीनं वत्थु एकसदिसमेव। सब्बापि इमा कपिलवत्थुवासिनियो बोधिसत्तस्स ओरोधभूता महापजापतिगोतमिया सद्धिं निक्खन्ता ओभासगाथाय च अरहत्तं पत्ता ठपेत्वा सत्तमिं। सा पन ओभासगाथाय विना पगेव सत्थु सन्तिके लद्धं ओवादं निस्साय विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्तं पापुणित्वा उदानवसेन ‘‘वीरा वीरेही’’ति गाथं अभासि। इतरापि अरहत्तं पत्वा –
Tisseyuñjassu dhammehīti tissāya theriyā gāthā . Tassā vatthu tissāsikkhamānāya vatthusadisaṃ. Ayaṃ pana therī hutvā arahattaṃ pāpuṇi. Yathā ca ayaṃ, evaṃ ito paraṃ dhīrā, vīrā, mittā, bhadrā, upasamāti pañcannaṃ therīnaṃ vatthu ekasadisameva. Sabbāpi imā kapilavatthuvāsiniyo bodhisattassa orodhabhūtā mahāpajāpatigotamiyā saddhiṃ nikkhantā obhāsagāthāya ca arahattaṃ pattā ṭhapetvā sattamiṃ. Sā pana obhāsagāthāya vinā pageva satthu santike laddhaṃ ovādaṃ nissāya vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇitvā udānavasena ‘‘vīrā vīrehī’’ti gāthaṃ abhāsi. Itarāpi arahattaṃ patvā –
५.
5.
‘‘तिस्से युञ्जस्सु धम्मेहि, खणो तं मा उपच्चगा।
‘‘Tisse yuñjassu dhammehi, khaṇo taṃ mā upaccagā;
खणातीता हि सोचन्ति, निरयम्हि समप्पिता॥
Khaṇātītā hi socanti, nirayamhi samappitā.
६.
6.
‘‘धीरे निरोधं फुसेहि, सञ्ञावूपसमं सुखं।
‘‘Dhīre nirodhaṃ phusehi, saññāvūpasamaṃ sukhaṃ;
आराधयाहि निब्बानं, योगक्खेममनुत्तरं॥
Ārādhayāhi nibbānaṃ, yogakkhemamanuttaraṃ.
७.
7.
‘‘वीरा वीरेहि धम्मेहि, भिक्खुनी भावितिन्द्रिया।
‘‘Vīrā vīrehi dhammehi, bhikkhunī bhāvitindriyā;
धारेति अन्तिमं देहं, जेत्वा मारं सवाहनं॥
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhanaṃ.
८.
8.
‘‘सद्धाय पब्बजित्वान, मित्ते मित्तरता भव।
‘‘Saddhāya pabbajitvāna, mitte mittaratā bhava;
भावेहि कुसले धम्मे, योगक्खेमस्स पत्तिया॥
Bhāvehi kusale dhamme, yogakkhemassa pattiyā.
९.
9.
‘‘सद्धाय पब्बजित्वान, भद्रे भद्ररता भव।
‘‘Saddhāya pabbajitvāna, bhadre bhadraratā bhava;
भावेहि कुसले धम्मे, योगक्खेममनुत्तरं॥
Bhāvehi kusale dhamme, yogakkhemamanuttaraṃ.
१०.
10.
‘‘उपसमे तरे ओघं, मच्चुधेय्यं सुदुत्तरं।
‘‘Upasame tare oghaṃ, maccudheyyaṃ suduttaraṃ;
धारेहि अन्तिमं देहं, जेत्वा मारं सवाहन’’न्ति॥ – गाथायो अभासिंसु।
Dhārehi antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhana’’nti. – gāthāyo abhāsiṃsu;
तत्थ युञ्जस्सु धम्मेहीति समथविपस्सनाधम्मेहि अरियेहि बोधिपक्खियधम्मेहि च युञ्ज योगं करोहि। खणो तं मा उपच्चगाति यो एवं योगभावनं न करोति, तं पुग्गलं पतिरूपदेसे उप्पत्तिक्खणो, छन्नं आयतनानं अवेकल्लक्खणो, बुद्धुप्पादक्खणो, सद्धाय पटिलद्धक्खणो, सब्बोपि अयं खणो अतिक्कमति नाम। सो खणो तं मा अतिक्कमि। खणातीताति ये हि खणं अतीता, ये च पुग्गले सो खणो अभीतो, ते निरयम्हि समप्पिता हुत्वा सोचन्ति, तत्थ निब्बत्तित्वा महादुक्खं पच्चनुभवन्तीति अत्थो।
Tattha yuñjassu dhammehīti samathavipassanādhammehi ariyehi bodhipakkhiyadhammehi ca yuñja yogaṃ karohi. Khaṇo taṃ mā upaccagāti yo evaṃ yogabhāvanaṃ na karoti, taṃ puggalaṃ patirūpadese uppattikkhaṇo, channaṃ āyatanānaṃ avekallakkhaṇo, buddhuppādakkhaṇo, saddhāya paṭiladdhakkhaṇo, sabbopi ayaṃ khaṇo atikkamati nāma. So khaṇo taṃ mā atikkami. Khaṇātītāti ye hi khaṇaṃ atītā, ye ca puggale so khaṇo abhīto, te nirayamhi samappitā hutvā socanti, tattha nibbattitvā mahādukkhaṃ paccanubhavantīti attho.
निरोधं फुसेहीति किलेसनिरोधं फुस्स पटिलभ। सञ्ञावूपसमं सुखं, आराधयाहि निब्बानन्ति कामसञ्ञादीनं पापसञ्ञानं उपसमनिमित्तं अच्चन्तसुखं निब्बानं आराधेहि।
Nirodhaṃ phusehīti kilesanirodhaṃ phussa paṭilabha. Saññāvūpasamaṃ sukhaṃ, ārādhayāhi nibbānanti kāmasaññādīnaṃ pāpasaññānaṃ upasamanimittaṃ accantasukhaṃ nibbānaṃ ārādhehi.
वीरा वीरेहि धम्मेहीति वीरियपधानताय वीरेहि तेजुस्सदेहि अरियमग्गधम्मेहि भावितिन्द्रिया वड्ढितसद्धादिइन्द्रिया वीरा भिक्खुनी वत्थुकामेहि सवाहनं किलेसमारं जिनित्वा आयतिं पुनब्भवाभावतो अन्तिमं देहं धारेतीति थेरी अञ्ञं विय कत्वा अत्तानं दस्सेति।
Vīrā vīrehi dhammehīti vīriyapadhānatāya vīrehi tejussadehi ariyamaggadhammehi bhāvitindriyā vaḍḍhitasaddhādiindriyā vīrā bhikkhunī vatthukāmehi savāhanaṃ kilesamāraṃ jinitvā āyatiṃ punabbhavābhāvato antimaṃ dehaṃ dhāretīti therī aññaṃ viya katvā attānaṃ dasseti.
मित्तेति तं आलपति। मित्तरताति कल्याणमित्तेसु अभिरता। तत्थ सक्कारसम्मानकरणता होहि। भावेहि कुसले धम्मेति अरियमग्गधम्मे वड्ढेहि। योगक्खेमस्साति अरहत्तस्स निब्बानस्स च पत्तिया अधिगमाय।
Mitteti taṃ ālapati. Mittaratāti kalyāṇamittesu abhiratā. Tattha sakkārasammānakaraṇatā hohi. Bhāvehi kusale dhammeti ariyamaggadhamme vaḍḍhehi. Yogakkhemassāti arahattassa nibbānassa ca pattiyā adhigamāya.
भद्रेति तं आलपति। भद्ररताति भद्रेसु सीलादिधम्मेसु रता अभिरता होहि। योगक्खेममनुत्तरन्ति चतूहि योगेहि खेमं अनुपद्दवं अनुत्तरं निब्बानं, तस्स पत्तिया कुसले बोधिपक्खियधम्मे भावेहीति अत्थो।
Bhadreti taṃ ālapati. Bhadraratāti bhadresu sīlādidhammesu ratā abhiratā hohi. Yogakkhemamanuttaranti catūhi yogehi khemaṃ anupaddavaṃ anuttaraṃ nibbānaṃ, tassa pattiyā kusale bodhipakkhiyadhamme bhāvehīti attho.
उपसमेति तं आलपति। तरे ओघं मच्चुधेय्यं सुदुत्तरन्ति मच्चु एत्थ धीयतीति मच्चुधेय्यं, अनुपचितकुसलसम्भारेहि सुट्ठु दुत्तरन्ति सुदुत्तरं, संसारमहोघं तरे अरियमग्गनावाय तरेय्यासि। धारेहि अन्तिमं देहन्ति तस्स तरणेनेव अन्तिमदेहधरा होहीति अत्थो।
Upasameti taṃ ālapati. Tare oghaṃ maccudheyyaṃ suduttaranti maccu ettha dhīyatīti maccudheyyaṃ, anupacitakusalasambhārehi suṭṭhu duttaranti suduttaraṃ, saṃsāramahoghaṃ tare ariyamagganāvāya tareyyāsi. Dhārehi antimaṃ dehanti tassa taraṇeneva antimadehadharā hohīti attho.
तिस्सादिथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Tissāditherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठिता पठमवग्गवण्णना।
Niṭṭhitā paṭhamavaggavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi
५. अञ्ञतरातिस्साथेरीगाथा • 5. Aññatarātissātherīgāthā
६. धीराथेरीगाथा • 6. Dhīrātherīgāthā
७. वीराथेरीगाथा • 7. Vīrātherīgāthā
८. मित्ताथेरीगाथा • 8. Mittātherīgāthā
९. भद्राथेरीगाथा • 9. Bhadrātherīgāthā
१०. उपसमाथेरीगाथा • 10. Upasamātherīgāthā
