| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
७. तिस्समेत्तेय्यसुत्तवण्णना
7. Tissametteyyasuttavaṇṇanā
८२१. मेथुनमनुयुत्तस्साति तिस्समेत्तेय्यसुत्तं। का उप्पत्ति? भगवति किर सावत्थियं विहरन्ते तिस्समेत्तेय्या नाम द्वे सहाया सावत्थिं अगमंसु। ते सायन्हसमयं महाजनं जेतवनाभिमुखं गच्छन्तं दिस्वा ‘‘कुहिं गच्छथा’’ति पुच्छिंसु। ततो तेहि ‘‘बुद्धो लोके उप्पन्नो, बहुजनहिताय धम्मं देसेति, तं सोतुं जेतवनं गच्छामा’’ति वुत्ते ‘‘मयम्पि सोस्सामा’’ति अगमंसु। ते अवञ्झधम्मदेसकस्स भगवतो धम्मदेसनं सुत्वा परिसन्तरे निसिन्नाव चिन्तेसुं – ‘‘न सक्का अगारमज्झे ठितेनायं धम्मो परिपूरेतु’’न्ति। अथ पक्कन्ते महाजने भगवन्तं पब्बज्जं याचिंसु। भगवा ‘‘इमे पब्बाजेही’’ति अञ्ञतरं भिक्खुं आणापेसि। सो ते पब्बाजेत्वा तचपञ्चककम्मट्ठानं दत्वा अरञ्ञवासं गन्तुमारद्धो। मेत्तेय्यो तिस्सं आह – ‘‘आवुसो, उपज्झायो अरञ्ञं गच्छति, मयम्पि गच्छामा’’ति। तिस्सो ‘‘अलं आवुसो, भगवतो दस्सनं धम्मस्सवनञ्च अहं पिहेमि, गच्छ त्व’’न्ति वत्वा न अगमासि। मेत्तेय्यो उपज्झायेन सह गन्त्वा अरञ्ञे समणधम्मं करोन्तो न चिरस्सेव अरहत्तं पापुणि सद्धिं आचरियुपज्झायेहि। तिस्सस्सापि जेट्ठभाता ब्याधिना कालमकासि। सो तं सुत्वा अत्तनो गामं अगमासि, तत्र नं ञातका पलोभेत्वा उप्पब्बाजेसुं। मेत्तेय्योपि आचरियुपज्झायेहि सद्धिं सावत्थिं आगतो। अथ भगवा वुत्थवस्सो जनपदचारिकं चरमानो अनुपुब्बेन तं गामं पापुणि। तत्थ मेत्तेय्यो भगवन्तं वन्दित्वा ‘‘इमस्मिं, भन्ते, गामे मम गिहिसहायो अत्थि, मुहुत्तं ताव आगमेथ अनुकम्पं उपादाया’’ति वत्वा गामं पविसित्वा तं भगवतो सन्तिकं आनेत्वा एकमन्तं ठितो तस्सत्थाय आदिगाथाय भगवन्तं पञ्हं पुच्छि। तस्स भगवा ब्याकरोन्तो अवसेसगाथायो अभासि। अयमस्स सुत्तस्स उप्पत्ति।
821.Methunamanuyuttassāti tissametteyyasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante tissametteyyā nāma dve sahāyā sāvatthiṃ agamaṃsu. Te sāyanhasamayaṃ mahājanaṃ jetavanābhimukhaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘kuhiṃ gacchathā’’ti pucchiṃsu. Tato tehi ‘‘buddho loke uppanno, bahujanahitāya dhammaṃ deseti, taṃ sotuṃ jetavanaṃ gacchāmā’’ti vutte ‘‘mayampi sossāmā’’ti agamaṃsu. Te avañjhadhammadesakassa bhagavato dhammadesanaṃ sutvā parisantare nisinnāva cintesuṃ – ‘‘na sakkā agāramajjhe ṭhitenāyaṃ dhammo paripūretu’’nti. Atha pakkante mahājane bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāciṃsu. Bhagavā ‘‘ime pabbājehī’’ti aññataraṃ bhikkhuṃ āṇāpesi. So te pabbājetvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā araññavāsaṃ gantumāraddho. Metteyyo tissaṃ āha – ‘‘āvuso, upajjhāyo araññaṃ gacchati, mayampi gacchāmā’’ti. Tisso ‘‘alaṃ āvuso, bhagavato dassanaṃ dhammassavanañca ahaṃ pihemi, gaccha tva’’nti vatvā na agamāsi. Metteyyo upajjhāyena saha gantvā araññe samaṇadhammaṃ karonto na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi saddhiṃ ācariyupajjhāyehi. Tissassāpi jeṭṭhabhātā byādhinā kālamakāsi. So taṃ sutvā attano gāmaṃ agamāsi, tatra naṃ ñātakā palobhetvā uppabbājesuṃ. Metteyyopi ācariyupajjhāyehi saddhiṃ sāvatthiṃ āgato. Atha bhagavā vutthavasso janapadacārikaṃ caramāno anupubbena taṃ gāmaṃ pāpuṇi. Tattha metteyyo bhagavantaṃ vanditvā ‘‘imasmiṃ, bhante, gāme mama gihisahāyo atthi, muhuttaṃ tāva āgametha anukampaṃ upādāyā’’ti vatvā gāmaṃ pavisitvā taṃ bhagavato santikaṃ ānetvā ekamantaṃ ṭhito tassatthāya ādigāthāya bhagavantaṃ pañhaṃ pucchi. Tassa bhagavā byākaronto avasesagāthāyo abhāsi. Ayamassa suttassa uppatti.
तत्थ मेथुनमनुयुत्तस्साति मेथुनधम्मसमायुत्तस्स। इतीति एवमाह। आयस्माति पियवचनमेतं, तिस्सोति नामं तस्स थेरस्स। सो हि तिस्सोति नामेन। मेत्तेय्योति गोत्तं, गोत्तवसेनेव चेस पाकटो अहोसि। तस्मा अट्ठुप्पत्तियं वुत्तं ‘‘तिस्समेत्तेय्या नाम द्वे सहाया’’ति। विघातन्ति उपघातं। ब्रूहीति आचिक्ख। मारिसाति पियवचनमेतं, निदुक्खाति वुत्तं होति। सुत्वान तव सासनन्ति तव वचनं सुत्वा। विवेके सिक्खिस्सामसेति सहायं आरब्भ धम्मदेसनं याचन्तो भणति। सो पन सिक्खितसिक्खोयेव।
Tattha methunamanuyuttassāti methunadhammasamāyuttassa. Itīti evamāha. Āyasmāti piyavacanametaṃ, tissoti nāmaṃ tassa therassa. So hi tissoti nāmena. Metteyyoti gottaṃ, gottavaseneva cesa pākaṭo ahosi. Tasmā aṭṭhuppattiyaṃ vuttaṃ ‘‘tissametteyyā nāma dve sahāyā’’ti. Vighātanti upaghātaṃ. Brūhīti ācikkha. Mārisāti piyavacanametaṃ, nidukkhāti vuttaṃ hoti. Sutvāna tava sāsananti tava vacanaṃ sutvā. Viveke sikkhissāmaseti sahāyaṃ ārabbha dhammadesanaṃ yācanto bhaṇati. So pana sikkhitasikkhoyeva.
८२२. मुस्सते वापि सासनन्ति परियत्तिपटिपत्तितो दुविधम्पि सासनं नस्सति। वापीति पदपूरणमत्तं। एतं तस्मिं अनारियन्ति तस्मिं पुग्गले एतं अनरियं, यदिदं मिच्छापटिपदा।
822.Mussatevāpi sāsananti pariyattipaṭipattito duvidhampi sāsanaṃ nassati. Vāpīti padapūraṇamattaṃ. Etaṃ tasmiṃ anāriyanti tasmiṃ puggale etaṃ anariyaṃ, yadidaṃ micchāpaṭipadā.
८२३. एको पुब्बे चरित्वानाति पब्बज्जासङ्खातेन वा गणवोस्सग्गट्ठेन वा पुब्बे एको विहरित्वा। यानं भन्तंव तं लोके, हीनमाहु पुथुज्जनन्ति तं विब्भन्तकं पुग्गलं यथा हत्थियानादियानं अदन्तं विसमं आरोहति, आरोहकम्पि भञ्जति, पपातेपि पपतति। एवं कायदुच्चरितादिविसमारोहनेन नरकादीसु, अत्थभञ्जनेन जातिपपातादीसु पपतनेन च यानं भन्तंव आहु हीनं पुथुज्जनञ्च आहूति।
823.Ekopubbe caritvānāti pabbajjāsaṅkhātena vā gaṇavossaggaṭṭhena vā pubbe eko viharitvā. Yānaṃ bhantaṃva taṃ loke, hīnamāhu puthujjananti taṃ vibbhantakaṃ puggalaṃ yathā hatthiyānādiyānaṃ adantaṃ visamaṃ ārohati, ārohakampi bhañjati, papātepi papatati. Evaṃ kāyaduccaritādivisamārohanena narakādīsu, atthabhañjanena jātipapātādīsu papatanena ca yānaṃ bhantaṃva āhu hīnaṃ puthujjanañca āhūti.
८२४-५. यसो कित्ति चाति लाभसक्कारो पसंसा च। पुब्बेति पब्बजितभावे। हायते वापि तस्स साति तस्स विब्भन्तकस्स सतो सो च यसो सा च कित्ति हायति। एतम्पि दिस्वाति एतम्पि पुब्बे यसकित्तीनं भावं पच्छा च हानिं दिस्वा। सिक्खेथ मेथुनं विप्पहातवेति तिस्सो सिक्खा सिक्खेथ। किं कारणं? मेथुनं विप्पहातवे, मेथुनप्पहानत्थायाति वुत्तं होति। यो हि मेथुनं न विप्पजहति, सङ्कप्पेहि…पे॰… तथाविधो । तत्थ परेतोति समन्नागतो। परेसं निग्घोसन्ति उपज्झायादीनं निन्दावचनं। मङ्कु होतीति दुम्मनो होति।
824-5.Yaso kitti cāti lābhasakkāro pasaṃsā ca. Pubbeti pabbajitabhāve. Hāyate vāpi tassa sāti tassa vibbhantakassa sato so ca yaso sā ca kitti hāyati. Etampi disvāti etampi pubbe yasakittīnaṃ bhāvaṃ pacchā ca hāniṃ disvā. Sikkhetha methunaṃ vippahātaveti tisso sikkhā sikkhetha. Kiṃ kāraṇaṃ? Methunaṃ vippahātave, methunappahānatthāyāti vuttaṃ hoti. Yo hi methunaṃ na vippajahati, saṅkappehi…pe… tathāvidho. Tattha paretoti samannāgato. Paresaṃ nigghosanti upajjhāyādīnaṃ nindāvacanaṃ. Maṅku hotīti dummano hoti.
८२६. इतो परा गाथा पाकटसम्बन्धा एव। तासु सत्थानीति कायदुच्चरितादीनि। तानि हि अत्तनो परेसञ्च छेदनट्ठेन ‘‘सत्थानी’’ति वुच्चन्ति। तेसु चायं विसेसतो चोदितो मुसावचनसत्थानेव करोति – ‘‘इमिना कारणेनाहं विब्भन्तो’’ति भणन्तो। तेनेवाह – ‘‘एस ख्वस्स महागेधो, मोसवज्जं पगाहती’’ति। तत्थ एस ख्वस्साति एस खो अस्स। महागेधोति महाबन्धनं। कतमोति चे? यदिदं मोसवज्जं पगाहति, स्वास्स मुसावादज्झोगाहो महागेधोति वेदितब्बो।
826. Ito parā gāthā pākaṭasambandhā eva. Tāsu satthānīti kāyaduccaritādīni. Tāni hi attano paresañca chedanaṭṭhena ‘‘satthānī’’ti vuccanti. Tesu cāyaṃ visesato codito musāvacanasatthāneva karoti – ‘‘iminā kāraṇenāhaṃ vibbhanto’’ti bhaṇanto. Tenevāha – ‘‘esa khvassa mahāgedho, mosavajjaṃ pagāhatī’’ti. Tattha esa khvassāti esa kho assa. Mahāgedhoti mahābandhanaṃ. Katamoti ce? Yadidaṃ mosavajjaṃ pagāhati, svāssa musāvādajjhogāho mahāgedhoti veditabbo.
८२७. मन्दोव परिकिस्सतीति पाणवधादीनि करोन्तो ततोनिदानञ्च दुक्खमनुभोन्तो भोगपरियेसनरक्खनानि च करोन्तो मोमूहो विय परिकिलिस्सति।
827.Mandova parikissatīti pāṇavadhādīni karonto tatonidānañca dukkhamanubhonto bhogapariyesanarakkhanāni ca karonto momūho viya parikilissati.
८२८-९. ‘‘एतमादीनवं ञत्वा, मुनि पुब्बापरे इधा’’ति एतं ‘‘यसो कित्ति च या पुब्बे, हायतेवापि तस्स सा’’ति इतो पभुति वुत्ते पुब्बापरे इध इमस्मिं सासने पुब्बतो अपरे समणभावतो विब्भन्तकभावे आदीनवं मुनि ञत्वा। एतदरियानमुत्तमन्ति यदिदं विवेकचरिया , एतं बुद्धादीनं अरियानं उत्तमं, तस्मा विवेकञ्ञेव सिक्खेथाति अधिप्पायो। न तेन सेट्ठो मञ्ञेथाति तेन च विवेकेन न अत्तानं ‘‘सेट्ठो अह’’न्ति मञ्ञेय्य, तेन थद्धो न भवेय्याति वुत्तं होति।
828-9.‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, muni pubbāpare idhā’’ti etaṃ ‘‘yaso kitti ca yā pubbe, hāyatevāpi tassa sā’’ti ito pabhuti vutte pubbāpare idha imasmiṃ sāsane pubbato apare samaṇabhāvato vibbhantakabhāve ādīnavaṃ muni ñatvā. Etadariyānamuttamanti yadidaṃ vivekacariyā , etaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ uttamaṃ, tasmā vivekaññeva sikkhethāti adhippāyo. Na tena seṭṭho maññethāti tena ca vivekena na attānaṃ ‘‘seṭṭho aha’’nti maññeyya, tena thaddho na bhaveyyāti vuttaṃ hoti.
८३०. रित्तस्साति विवित्तस्स कायदुच्चरितादीहि विरहितस्स। ओघतिण्णस्स पिहयन्ति, कामेसु गधिता पजाति वत्थुकामेसु लग्गा सत्ता तस्स चतुरोघतिण्णस्स पिहयन्ति इणायिका विय आणण्यस्साति अरहत्तनिकूटेन देसनं निट्ठापेसि। देसनापरियोसाने तिस्सो सोतापत्तिफलं पत्वा पच्छा पब्बजित्वा अरहत्तं सच्छाकासीति।
830.Rittassāti vivittassa kāyaduccaritādīhi virahitassa. Oghatiṇṇassa pihayanti, kāmesu gadhitā pajāti vatthukāmesu laggā sattā tassa caturoghatiṇṇassa pihayanti iṇāyikā viya āṇaṇyassāti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne tisso sotāpattiphalaṃ patvā pacchā pabbajitvā arahattaṃ sacchākāsīti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय तिस्समेत्तेय्यसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya tissametteyyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / ७. तिस्समेत्तेय्यसुत्तं • 7. Tissametteyyasuttaṃ
