Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. తిస్సత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Tissattheragāthāvaṇṇanā
సత్తియా వియ ఓమట్ఠోతి ఆయస్మతో తిస్సత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పతి? అయమ్పి కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో బోధియా మూలే పురాణపణ్ణాని నీహరిత్వా సోధేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థునగరే భగవతో పితుచ్ఛాపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి తిస్సో నామ నామేన. సో భగవన్తం అనుపబ్బజిత్వా ఉపసమ్పన్నో హుత్వా అరఞ్ఞాయతనే విహరన్తో జాతిం పటిచ్చ మానం కరోన్తో కోధూపాయాసబహులో చ ఉజ్ఝానబహులో చ హుత్వా విచరతి, సమణధమ్మే ఉస్సుక్కం న కరోతి. అథ నం సత్థా ఏకదివసం దివాట్ఠానే వివటముఖం నిద్దాయన్తం దిబ్బచక్ఖునా ఓలోకేన్తో సావత్థితో ఆకాసేన గన్త్వా తస్స ఉపరి ఆకాసేయేవ ఠత్వా ఓభాసం ఫరిత్వా తేనోభాసేన పటిబుద్ధస్స సతిం ఉప్పాదేత్వా ఓవాదం దేన్తో ‘‘సత్తియా వియ ఓమట్ఠో’’తి గాథం అభాసి.
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppati? Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa bhagavato bodhiyā mūle purāṇapaṇṇāni nīharitvā sodhesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare bhagavato pitucchāputto hutvā nibbatti tisso nāma nāmena. So bhagavantaṃ anupabbajitvā upasampanno hutvā araññāyatane viharanto jātiṃ paṭicca mānaṃ karonto kodhūpāyāsabahulo ca ujjhānabahulo ca hutvā vicarati, samaṇadhamme ussukkaṃ na karoti. Atha naṃ satthā ekadivasaṃ divāṭṭhāne vivaṭamukhaṃ niddāyantaṃ dibbacakkhunā olokento sāvatthito ākāsena gantvā tassa upari ākāseyeva ṭhatvā obhāsaṃ pharitvā tenobhāsena paṭibuddhassa satiṃ uppādetvā ovādaṃ dento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
౩౯. తత్థ సత్తియాతి దేసనాసీసమేతం, ఏకతోధారాదినా సత్థేనాతి అత్థో. ఓమట్ఠోతి పహతో. చత్తారో హి పహారా ఓమట్ఠో ఉమ్మట్ఠో మట్ఠో విమట్ఠోతి. తత్థ ఉపరి ఠత్వా అధోముఖం దిన్నపహారో ఓమట్ఠో నామ, హేట్ఠా ఠత్వా ఉద్ధమ్ముఖం దిన్నపహారో ఉమ్మట్ఠో నామ, అగ్గళసూచి వియ వినివిజ్ఝిత్వా గతో మట్ఠో నామ, సేసో సబ్బోపి విమట్ఠో నామ. ఇమస్మిం పన ఠానే ఓమట్ఠో గహితో. సో హి సబ్బదారుణో దురుద్ధరణసల్లో దుత్తికిచ్ఛో అన్తోదోసో అన్తోపుబ్బలోహితోవ హోతి, పుబ్బలోహితం అనిక్ఖమిత్వా వణముఖం పరియోనన్ధిత్వా తిట్ఠతి. పుబ్బలోహితం నీహరితుకామేహి మఞ్చేన సద్ధిం బన్ధిత్వా అధోసిరో కాతబ్బో హోతి, మరణం వా మరణమత్తం వా దుక్ఖం పాపుణన్తి. డయ్హమానేతి అగ్గినా ఝాయమానే. మత్థకేతి సీసే. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా సత్తియా ఓమట్ఠో పురిసో సల్లుబ్బాహనవణతికిచ్ఛనానం అత్థాయ వీరియం ఆరభతి తాదిసం పయోగం కరోతి పరక్కమతి, యథా చ డయ్హమానే మత్థకే ఆదిత్తసీసో పురిసో తస్స నిబ్బాపనత్థం వీరియం ఆరభతి తాదిసం పయోగం కరోతి, ఏవమేవం, భిక్ఖు, కామరాగప్పహానాయ సతో అప్పమత్తో అతివియ ఉస్సాహజాతో హుత్వా విహరేయ్యాతి.
39. Tattha sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahato. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma, heṭṭhā ṭhatvā uddhammukhaṃ dinnapahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇanti. Ḍayhamāneti agginā jhāyamāne. Matthaketi sīse. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti parakkamati, yathā ca ḍayhamāne matthake ādittasīso puriso tassa nibbāpanatthaṃ vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti, evamevaṃ, bhikkhu, kāmarāgappahānāya sato appamatto ativiya ussāhajāto hutvā vihareyyāti.
ఏవం భగవా తస్స థేరస్స కోధూపాయాసవూపసమాయ ఓవాదం దేన్తో తదేకట్ఠతాయ కామరాగప్పహానసీసేన దేసనం నిట్ఠాపేసి. థేరో ఇమం గాథం సుత్వా సంవిగ్గహదయో విపస్సనాయ యుత్తప్పయుత్తో విహాసి. తస్స అజ్ఝాసయం ఞత్వా సత్థా సంయుత్తకే తిస్సత్థేరసుత్తం (సం॰ ని॰ ౩.౮౪) దేసేసి. సో దేసనాపరియోసానే అరహత్తే పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౩.౬౬-౭౩) –
Evaṃ bhagavā tassa therassa kodhūpāyāsavūpasamāya ovādaṃ dento tadekaṭṭhatāya kāmarāgappahānasīsena desanaṃ niṭṭhāpesi. Thero imaṃ gāthaṃ sutvā saṃviggahadayo vipassanāya yuttappayutto vihāsi. Tassa ajjhāsayaṃ ñatvā satthā saṃyuttake tissattherasuttaṃ (saṃ. ni. 3.84) desesi. So desanāpariyosāne arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.66-73) –
‘‘దేవలోకే మనుస్సే చే, అనుభోత్వా ఉభో యసే;
‘‘Devaloke manusse ce, anubhotvā ubho yase;
అవసానే చ నిబ్బానం, సివం పత్తో అనుత్తరం.
Avasāne ca nibbānaṃ, sivaṃ patto anuttaraṃ.
‘‘సమ్బుద్ధం ఉద్దిసిత్వాన, బోధిం వా తస్స సత్థునో;
‘‘Sambuddhaṃ uddisitvāna, bodhiṃ vā tassa satthuno;
యో పుఞ్ఞం పసవీ పోసో, తస్స కిం నామ దుల్లభం.
Yo puññaṃ pasavī poso, tassa kiṃ nāma dullabhaṃ.
‘‘మగ్గే ఫలే ఆగమే చ, ఝానాభిఞ్ఞాగుణేసు చ;
‘‘Magge phale āgame ca, jhānābhiññāguṇesu ca;
అఞ్ఞేసం అధికో హుత్వా, నిబ్బాయామి అనాసవో.
Aññesaṃ adhiko hutvā, nibbāyāmi anāsavo.
‘‘పురేహం బోధియా పత్తం, ఛడ్డేత్వా హట్ఠమానసో;
‘‘Purehaṃ bodhiyā pattaṃ, chaḍḍetvā haṭṭhamānaso;
ఇమేహి వీసతఙ్గేహి, సమఙ్గీ హోమి సబ్బథా.
Imehi vīsataṅgehi, samaṅgī homi sabbathā.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా థేరో అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో సత్థారం పూజేతుం తమేవ గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto satthāraṃ pūjetuṃ tameva gāthaṃ abhāsi.
తిస్సత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. తిస్సత్థేరగాథా • 9. Tissattheragāthā