Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၉. တိသ္သတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
9. Tissattheragāthāvaṇṇanā
သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌောတိ အာယသ္မတော တိသ္သတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယမ္ပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော တိသ္သသ္သ ဘဂဝတော ဗောဓိယာ မူလေ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ နီဟရိတ္ဝာ သောဓေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဘဂဝတော ပိတုစ္ဆာပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ တိသ္သော နာမ နာမေန။ သော ဘဂဝန္တံ အနုပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဥပသမ္ပန္နော ဟုတ္ဝာ အရညာယတနေ ဝိဟရန္တော ဇာတိံ ပဋိစ္စ မာနံ ကရောန္တော ကောဓူပာယာသဗဟုလော စ ဥဇ္ဈာနဗဟုလော စ ဟုတ္ဝာ ဝိစရတိ, သမဏဓမ္မေ ဥသ္သုက္ကံ န ကရောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဧကဒိဝသံ ဒိဝာဋ္ဌာနေ ဝိဝဋမုခံ နိဒ္ဒာယန္တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော သာဝတ္ထိတော အာကာသေန ဂန္တ္ဝာ တသ္သ ဥပရိ အာကာသေယေဝ ဌတ္ဝာ ဩဘာသံ ဖရိတ္ဝာ တေနောဘာသေန ပဋိဗုဒ္ဓသ္သ သတိံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ဩဝာဒံ ဒေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppati? Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa bhagavato bodhiyā mūle purāṇapaṇṇāni nīharitvā sodhesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare bhagavato pitucchāputto hutvā nibbatti tisso nāma nāmena. So bhagavantaṃ anupabbajitvā upasampanno hutvā araññāyatane viharanto jātiṃ paṭicca mānaṃ karonto kodhūpāyāsabahulo ca ujjhānabahulo ca hutvā vicarati, samaṇadhamme ussukkaṃ na karoti. Atha naṃ satthā ekadivasaṃ divāṭṭhāne vivaṭamukhaṃ niddāyantaṃ dibbacakkhunā olokento sāvatthito ākāsena gantvā tassa upari ākāseyeva ṭhatvā obhāsaṃ pharitvā tenobhāsena paṭibuddhassa satiṃ uppādetvā ovādaṃ dento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
၃၉. တတ္ထ သတ္တိယာတိ ဒေသနာသီသမေတံ, ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ ဩမဋ္ဌောတိ ပဟတော။ စတ္တာရော ဟိ ပဟာရာ ဩမဋ္ဌော ဥမ္မဋ္ဌော မဋ္ဌော ဝိမဋ္ဌောတိ။ တတ္ထ ဥပရိ ဌတ္ဝာ အဓောမုခံ ဒိန္နပဟာရော ဩမဋ္ဌော နာမ, ဟေဋ္ဌာ ဌတ္ဝာ ဥဒ္ဓမ္မုခံ ဒိန္နပဟာရော ဥမ္မဋ္ဌော နာမ, အဂ္ဂဠသူစိ ဝိယ ဝိနိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဂတော မဋ္ဌော နာမ, သေသော သဗ္ဗောပိ ဝိမဋ္ဌော နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော။ သော ဟိ သဗ္ဗဒာရုဏော ဒုရုဒ္ဓရဏသလ္လော ဒုတ္တိကိစ္ဆော အန္တောဒောသော အန္တောပုဗ္ဗလောဟိတောဝ ဟောတိ, ပုဗ္ဗလောဟိတံ အနိက္ခမိတ္ဝာ ဝဏမုခံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ။ ပုဗ္ဗလောဟိတံ နီဟရိတုကာမေဟိ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတ္ဝာ အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော ဟောတိ, မရဏံ ဝာ မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ ပာပုဏန္တိ။ ဍယ္ဟမာနေတိ အဂ္ဂိနာ ဈာယမာနေ။ မတ္ထကေတိ သီသေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သတ္တိယာ ဩမဋ္ဌော ပုရိသော သလ္လုဗ္ဗာဟနဝဏတိကိစ္ဆနာနံ အတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ, ယထာ စ ဍယ္ဟမာနေ မတ္ထကေ အာဒိတ္တသီသော ပုရိသော တသ္သ နိဗ္ဗာပနတ္ထံ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ, ဧဝမေဝံ, ဘိက္ခု, ကာမရာဂပ္ပဟာနာယ သတော အပ္ပမတ္တော အတိဝိယ ဥသ္သာဟဇာတော ဟုတ္ဝာ ဝိဟရေယ္ယာတိ။
39. Tattha sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahato. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma, heṭṭhā ṭhatvā uddhammukhaṃ dinnapahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇanti. Ḍayhamāneti agginā jhāyamāne. Matthaketi sīse. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti parakkamati, yathā ca ḍayhamāne matthake ādittasīso puriso tassa nibbāpanatthaṃ vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti, evamevaṃ, bhikkhu, kāmarāgappahānāya sato appamatto ativiya ussāhajāto hutvā vihareyyāti.
ဧဝံ ဘဂဝာ တသ္သ ထေရသ္သ ကောဓူပာယာသဝူပသမာယ ဩဝာဒံ ဒေန္တော တဒေကဋ္ဌတာယ ကာမရာဂပ္ပဟာနသီသေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော ဣမံ ဂာထံ သုတ္ဝာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော ဝိပသ္သနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟာသိ။ တသ္သ အဇ္ဈာသယံ ဉတ္ဝာ သတ္ထာ သံယုတ္တကေ တိသ္သတ္ထေရသုတ္တံ (သံ. နိ. ၃.၈၄) ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၃.၆၆-၇၃) –
Evaṃ bhagavā tassa therassa kodhūpāyāsavūpasamāya ovādaṃ dento tadekaṭṭhatāya kāmarāgappahānasīsena desanaṃ niṭṭhāpesi. Thero imaṃ gāthaṃ sutvā saṃviggahadayo vipassanāya yuttappayutto vihāsi. Tassa ajjhāsayaṃ ñatvā satthā saṃyuttake tissattherasuttaṃ (saṃ. ni. 3.84) desesi. So desanāpariyosāne arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.66-73) –
‘‘ဒေဝလောကေ မနုသ္သေ စေ၊ အနုဘောတ္ဝာ ဥဘော ယသေ။
‘‘Devaloke manusse ce, anubhotvā ubho yase;
အဝသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ၊ သိဝံ ပတ္တော အနုတ္တရံ။
Avasāne ca nibbānaṃ, sivaṃ patto anuttaraṃ.
‘‘သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥဒ္ဒိသိတ္ဝာန၊ ဗောဓိံ ဝာ တသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Sambuddhaṃ uddisitvāna, bodhiṃ vā tassa satthuno;
ယော ပုညံ ပသဝီ ပောသော၊ တသ္သ ကိံ နာမ ဒုလ္လဘံ။
Yo puññaṃ pasavī poso, tassa kiṃ nāma dullabhaṃ.
‘‘မဂ္ဂေ ဖလေ အာဂမေ စ၊ ဈာနာဘိညာဂုဏေသု စ။
‘‘Magge phale āgame ca, jhānābhiññāguṇesu ca;
အညေသံ အဓိကော ဟုတ္ဝာ၊ နိဗ္ဗာယာမိ အနာသဝော။
Aññesaṃ adhiko hutvā, nibbāyāmi anāsavo.
‘‘ပုရေဟံ ဗောဓိယာ ပတ္တံ၊ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဟဋ္ဌမာနသော။
‘‘Purehaṃ bodhiyā pattaṃ, chaḍḍetvā haṭṭhamānaso;
ဣမေဟိ ဝီသတင္ဂေဟိ၊ သမင္ဂီ ဟောမိ သဗ္ဗထာ။
Imehi vīsataṅgehi, samaṅgī homi sabbathā.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ထေရော အညံ ဗ္ယာကရောန္တော သတ္ထာရံ ပူဇေတုံ တမေဝ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto satthāraṃ pūjetuṃ tameva gāthaṃ abhāsi.
တိသ္သတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၉. တိသ္သတ္ထေရဂာထာ • 9. Tissattheragāthā