Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. တိသ္သတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Tissattheragāthāvaṇṇanā
ဗဟူ သပတ္တေ လဘတီတိ အာယသ္မတော တိသ္သတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ပိယဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော သိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တ္ဝာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာ ဃရာဝာသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ အရညာယတနေ သာလဝနေ အသ္သမံ ကာရေတ္ဝာ ဝသတိ။ ဘဂဝာ တသ္သ အနုဂ္ဂဏ္ဟနတ္ထံ အသ္သမသ္သ အဝိဒူရေ သာလဝနေ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ နိသီဒိ။ သော အသ္သမတော နိက္ခမိတ္ဝာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော စတ္တာရော ဒဏ္ဍေ ဌပေတ္ဝာ ဘဂဝတော ဥပရိ ပုပ္ဖိတာဟိ သာလသာခာဟိ သာခာမဏ္ဍပံ ကတ္ဝာ သတ္တာဟံ နဝနဝေဟိ သာလပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တော အဋ္ဌာသိ ဗုဒ္ဓာရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော။ သတ္ထာ သတ္တာဟသ္သ အစ္စယေန နိရောဓတော ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃံ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ သတသဟသ္သမတ္တာ ခီဏာသဝာ သတ္ထာရံ ပရိဝာရေသုံ။ ဘဂဝာ တသ္သ ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော အနုမောဒနံ ဝတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တိသ္သောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒာနံ ပာရဂူ ဟုတ္ဝာ ပဉ္စမတ္တာနိ မာဏဝကသတာနိ မန္တေ ဝာစေန္တော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ သတ္ထု ရာဇဂဟဂမနေ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၄၉.၁၉၀-၂၂၀) –
Bahūsapatte labhatīti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto piyadassissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto sippesu nipphattiṃ gantvā kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane sālavane assamaṃ kāretvā vasati. Bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ assamassa avidūre sālavane nirodhaṃ samāpajjitvā nisīdi. So assamato nikkhamitvā phalāphalatthāya gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso cattāro daṇḍe ṭhapetvā bhagavato upari pupphitāhi sālasākhāhi sākhāmaṇḍapaṃ katvā sattāhaṃ navanavehi sālapupphehi bhagavantaṃ pūjento aṭṭhāsi buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahanto. Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ cintesi. Tāvadeva satasahassamattā khīṇāsavā satthāraṃ parivāresuṃ. Bhagavā tassa bhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento anumodanaṃ vatvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā tissoti laddhanāmo vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā pañcamattāni māṇavakasatāni mante vācento lābhaggayasaggappatto hutvā satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.190-220) –
‘‘အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ သာလဝနံ၊ သုကတော အသ္သမော မမ။
‘‘Ajjhogāhetvā sālavanaṃ, sukato assamo mama;
သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ တဒာ။
Sālapupphehi sañchanno, vasāmi vipine tadā.
‘‘ပိယဒသ္သီ စ ဘဂဝာ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
‘‘Piyadassī ca bhagavā, sayambhū aggapuggalo;
ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓော၊ သာလဝနမုပာဂမိ။
Vivekakāmo sambuddho, sālavanamupāgami.
‘‘အသ္သမာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဝနံ အဂမာသဟံ။
‘‘Assamā abhinikkhamma, pavanaṃ agamāsahaṃ;
မူလဖလံ ဂဝေသန္တော၊ အာဟိဏ္ဍာမိ ဝနေ တဒာ။
Mūlaphalaṃ gavesanto, āhiṇḍāmi vane tadā.
‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပိယဒသ္သိံ မဟာယသံ။
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, piyadassiṃ mahāyasaṃ;
သုနိသိန္နံ သမာပန္နံ၊ ဝိရောစန္တံ မဟာဝနေ။
Sunisinnaṃ samāpannaṃ, virocantaṃ mahāvane.
‘‘စတုဒဏ္ဍေ ဌပေတ္ဝာန၊ ဗုဒ္ဓသ္သ ဥပရီ အဟံ။
‘‘Catudaṇḍe ṭhapetvāna, buddhassa uparī ahaṃ;
မဏ္ဍပံ သုကတံ ကတ္ဝာ၊ သာလပုပ္ဖေဟိ ဆာဒယိံ။
Maṇḍapaṃ sukataṃ katvā, sālapupphehi chādayiṃ.
‘‘သတ္တာဟံ ဓာရယိတ္ဝာန၊ မဏ္ဍပံ သာလဆာဒိတံ။
‘‘Sattāhaṃ dhārayitvāna, maṇḍapaṃ sālachāditaṃ;
တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတ္ဝာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။
Tattha cittaṃ pasādetvā, buddhaseṭṭhamavandahaṃ.
‘‘ဘဂဝာ တမ္ဟိ သမယေ၊ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ သမာဓိတော။
‘‘Bhagavā tamhi samaye, vuṭṭhahitvā samādhito;
ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။
Yugamattaṃ pekkhamāno, nisīdi purisuttamo.
‘‘သာဝကော ဝရုဏော နာမ၊ ပိယဒသ္သိသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Sāvako varuṇo nāma, piyadassissa satthuno;
ဝသီသတသဟသ္သေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိ ဝိနာယကံ။
Vasīsatasahassehi, upagacchi vināyakaṃ.
‘‘ပိယဒသ္သီ စ ဘဂဝာ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော။
‘‘Piyadassī ca bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ဘိက္ခုသင္ဃေ နိသီဒိတ္ဝာန၊ သိတံ ပာတုကရီ ဇိနော။
Bhikkhusaṅghe nisīditvāna, sitaṃ pātukarī jino.
‘‘အနုရုဒ္ဓော ဥပဋ္ဌာကော၊ ပိယဒသ္သိသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Anuruddho upaṭṭhāko, piyadassissa satthuno;
ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ၊ အပုစ္ဆိတ္ထ မဟာမုနိံ။
Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, apucchittha mahāmuniṃ.
‘‘ကော နု ခော ဘဂဝာ ဟေတု၊ သိတကမ္မသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Ko nu kho bhagavā hetu, sitakammassa satthuno;
ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ဟိ၊ သတ္ထာ ပာတုကရေ သိတံ။
Kāraṇe vijjamānamhi, satthā pātukare sitaṃ.
‘‘သတ္တာဟံ သာလစ္ဆဒနံ၊ ယော မေ ဓာရေသိ မာဏဝော။
‘‘Sattāhaṃ sālacchadanaṃ, yo me dhāresi māṇavo;
တသ္သ ကမ္မံ သရိတ္ဝာန၊ သိတံ ပာတုကရိံ အဟံ။
Tassa kammaṃ saritvāna, sitaṃ pātukariṃ ahaṃ.
‘‘အနောကာသံ န ပသ္သာမိ၊ ယတ္ထ ပုညံ ဝိပစ္စတိ။
‘‘Anokāsaṃ na passāmi, yattha puññaṃ vipaccati;
ဒေဝလောကေ မနုသ္သေ ဝာ၊ ဩကာသောဝ န သမ္မတိ။
Devaloke manusse vā, okāsova na sammati.
‘‘ဒေဝလောကေ ဝသန္တသ္သ၊ ပုညကမ္မသမင္ဂိနော။
‘‘Devaloke vasantassa, puññakammasamaṅgino;
ယာဝတာ ပရိသာ တသ္သ၊ သာလစ္ဆန္နာ ဘဝိသ္သတိ။
Yāvatā parisā tassa, sālacchannā bhavissati.
‘‘တတ္ထ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝာဒိတေဟိ စ။
‘‘Tattha dibbehi naccehi, gītehi vāditehi ca;
ရမိသ္သတိ သဒာ သန္တော၊ ပုညကမ္မသမာဟိတော။
Ramissati sadā santo, puññakammasamāhito.
‘‘ယာဝတာ ပရိသာ တသ္သ၊ ဂန္ဓဂန္ဓီ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Yāvatā parisā tassa, gandhagandhī bhavissati;
သာလသ္သ ပုပ္ဖဝသ္သော စ၊ ပဝသ္သိသ္သတိ တာဝဒေ။
Sālassa pupphavasso ca, pavassissati tāvade.
‘‘တတော စုတောယံ မနုဇော၊ မာနုသံ အာဂမိသ္သတိ။
‘‘Tato cutoyaṃ manujo, mānusaṃ āgamissati;
ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ သဗ္ဗကာလံ ဓရိသ္သတိ။
Idhāpi sālacchadanaṃ, sabbakālaṃ dharissati.
‘‘ဣဓ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ၊ သမ္မတာဠသမာဟိတံ။
‘‘Idha naccañca gītañca, sammatāḷasamāhitaṃ;
ပရိဝာရေသ္သန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Parivāressanti maṃ niccaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ စ သူရိယေ၊ သာလဝသ္သံ ပဝသ္သတိ။
‘‘Uggacchante ca sūriye, sālavassaṃ pavassati;
ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ ဝသ္သတေ သဗ္ဗကာလိကံ။
Puññakammena saṃyuttaṃ, vassate sabbakālikaṃ.
‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။
‘‘Aṭṭhārase kappasate, okkākakulasambhavo;
ဂောတမော နာမ ဂောတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိသ္သတိ။
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘တသ္သ ဓမ္မေသု ဒာယာဒော၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော။
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိသ္သတိနာသဝော။
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘ဓမ္မံ အဘိသမေန္တသ္သ၊ သာလစ္ဆန္နံ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Dhammaṃ abhisamentassa, sālacchannaṃ bhavissati;
စိတကေ ဈာယမာနသ္သ၊ ဆဒနံ တတ္ထ ဟေသ္သတိ။
Citake jhāyamānassa, chadanaṃ tattha hessati.
‘‘ဝိပာကံ ကိတ္တယိတ္ဝာန၊ ပိယဒသ္သီ မဟာမုနိ။
‘‘Vipākaṃ kittayitvāna, piyadassī mahāmuni;
ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တပ္ပေန္တော ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာ။
Parisāya dhammaṃ desesi, tappento dhammavuṭṭhiyā.
‘‘တိံသကပ္ပာနိ ဒေဝေသု၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘Tiṃsakappāni devesu, devarajjamakārayiṃ;
သဋ္ဌိ စ သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။
Saṭṭhi ca sattakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တ္ဝာ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ။
‘‘Devalokā idhāgantvā, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ;
ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ မဏ္ဍပသ္သ ဣဒံ ဖလံ။
Idhāpi sālacchadanaṃ, maṇḍapassa idaṃ phalaṃ.
‘‘အယံ ပစ္ဆိမကော မယ္ဟံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝော။
‘‘Ayaṃ pacchimako mayhaṃ, carimo vattate bhavo;
ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ ဟေသ္သတိ သဗ္ဗကာလိကံ။
Idhāpi sālacchadanaṃ, hessati sabbakālikaṃ.
‘‘မဟာမုနိံ တောသယိတ္ဝာ၊ ဂောတမံ သက္ယပုင္ဂဝံ။
‘‘Mahāmuniṃ tosayitvā, gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ;
ပတ္တောမ္ဟိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတ္ဝာ ဇယပရာဇယံ။
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ။
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
သော အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ဝိသေသတော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တတ္ထ ကေစိ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ ထေရသ္သ လာဘသက္ကာရံ ဒိသ္ဝာ ဗာလဘာဝေန အသဟနာကာရံ ပဝေဒေသုံ။ ထေရော တံ ဉတ္ဝာ လာဘသက္ကာရေ အာဒီနဝံ တတ္ထ အတ္တနော အလဂ္ဂဘာဝဉ္စ ပကာသေန္တော –
So arahattaṃ pana patvā visesato lābhaggayasaggappatto ahosi. Tattha keci puthujjanabhikkhū therassa lābhasakkāraṃ disvā bālabhāvena asahanākāraṃ pavedesuṃ. Thero taṃ ñatvā lābhasakkāre ādīnavaṃ tattha attano alaggabhāvañca pakāsento –
၁၅၃.
153.
‘‘ဗဟူ သပတ္တေ လဘတိ၊ မုဏ္ဍော သင္ဃာဋိပာရုတော။
‘‘Bahū sapatte labhati, muṇḍo saṅghāṭipāruto;
လာဘီ အန္နသ္သ ပာနသ္သ၊ ဝတ္ထသ္သ သယနသ္သ စ။
Lābhī annassa pānassa, vatthassa sayanassa ca.
၁၅၄.
154.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ သက္ကာရေသု မဟဗ္ဘယံ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, sakkāresu mahabbhayaṃ;
အပ္ပလာဘော အနဝသ္သုတော၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။ –
Appalābho anavassuto, sato bhikkhu paribbaje’’ti. –
ဂာထာဒ္ဝယံ အဘာသိ။
Gāthādvayaṃ abhāsi.
တသ္သတ္ထော – သိခမ္ပိ အသေသေတ္ဝာ မုဏ္ဍိတကေသတာယ မုဏ္ဍော, ဆိန္ဒိတ္ဝာ သင္ဃာဋိတကာသာဝဓာရိတာယ သင္ဃာဋိပာရုတော, ဧဝံ ဝေဝဏ္ဏိယံ အဇ္ဈုပဂတော ပရာယတ္တဝုတ္တိကော ပဗ္ဗဇိတော သစေ အန္နပာနာဒီနံ လာဘီ ဟောတိ, သောပိ ဗဟူ သပတ္တေ လဘတိ, တသ္သ ဥသူယန္တာ ဗဟူ သမ္ဘဝန္တိ။ တသ္မာ ဧတံ ဧဝရူပံ လာဘသက္ကာရေသု မဟဗ္ဘယံ ဝိပုလဘယံ အာဒီနဝံ ဒောသံ ဝိဒိတ္ဝာ အပ္ပိစ္ဆတံ သန္တောသဉ္စ ဟဒယေ ဌပေတ္ဝာ အနဝဇ္ဇုပ္ပာဒသ္သာပိ ဥပ္ပန္နသ္သ လာဘသ္သ ပရိဝဇ္ဇနေန အပ္ပလာဘော, တတော ဧဝ တတ္ထ တဏ္ဟာဝသ္သုတာဘာဝေန အနဝသ္သုတော, သံသာရေ ဘယသ္သ ဣက္ခနတော ဘိန္နကိလေသတာယ ဝာ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌိဋ္ဌာနီယသ္သ သတိသမ္ပဇညသ္သ ဝသေန သတော ဟုတ္ဝာ ပရိဗ္ဗဇေ စရေယ္ယ ဝိဟရေယ္ယာတိ။ တံ သုတ္ဝာ တေ ဘိက္ခူ တာဝဒေဝ ထေရံ ခမာပေသုံ။
Tassattho – sikhampi asesetvā muṇḍitakesatāya muṇḍo, chinditvā saṅghāṭitakāsāvadhāritāya saṅghāṭipāruto, evaṃ vevaṇṇiyaṃ ajjhupagato parāyattavuttiko pabbajito sace annapānādīnaṃ lābhī hoti, sopi bahū sapatte labhati, tassa usūyantā bahū sambhavanti. Tasmā etaṃ evarūpaṃ lābhasakkāresumahabbhayaṃ vipulabhayaṃ ādīnavaṃ dosaṃ viditvā appicchataṃ santosañca hadaye ṭhapetvā anavajjuppādassāpi uppannassa lābhassa parivajjanena appalābho, tato eva tattha taṇhāvassutābhāvena anavassuto, saṃsāre bhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya vā bhikkhu santuṭṭhiṭṭhānīyassa satisampajaññassa vasena sato hutvā paribbaje careyya vihareyyāti. Taṃ sutvā te bhikkhū tāvadeva theraṃ khamāpesuṃ.
တိသ္သတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. တိသ္သတ္ထေရဂာထာ • 7. Tissattheragāthā