Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. තිස්සත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Tissattheragāthāvaṇṇanā
සත්තියා විය ඔමට්ඨොති ආයස්මතො තිස්සත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පති? අයම්පි කිර පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො බොධියා මූලෙ පුරාණපණ්ණානි නීහරිත්වා සොධෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුනගරෙ භගවතො පිතුච්ඡාපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති තිස්සො නාම නාමෙන. සො භගවන්තං අනුපබ්බජිත්වා උපසම්පන්නො හුත්වා අරඤ්ඤායතනෙ විහරන්තො ජාතිං පටිච්ච මානං කරොන්තො කොධූපායාසබහුලො ච උජ්ඣානබහුලො ච හුත්වා විචරති, සමණධම්මෙ උස්සුක්කං න කරොති. අථ නං සත්ථා එකදිවසං දිවාට්ඨානෙ විවටමුඛං නිද්දායන්තං දිබ්බචක්ඛුනා ඔලොකෙන්තො සාවත්ථිතො ආකාසෙන ගන්ත්වා තස්ස උපරි ආකාසෙයෙව ඨත්වා ඔභාසං ඵරිත්වා තෙනොභාසෙන පටිබුද්ධස්ස සතිං උප්පාදෙත්වා ඔවාදං දෙන්තො ‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො’’ති ගාථං අභාසි.
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppati? Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa bhagavato bodhiyā mūle purāṇapaṇṇāni nīharitvā sodhesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare bhagavato pitucchāputto hutvā nibbatti tisso nāma nāmena. So bhagavantaṃ anupabbajitvā upasampanno hutvā araññāyatane viharanto jātiṃ paṭicca mānaṃ karonto kodhūpāyāsabahulo ca ujjhānabahulo ca hutvā vicarati, samaṇadhamme ussukkaṃ na karoti. Atha naṃ satthā ekadivasaṃ divāṭṭhāne vivaṭamukhaṃ niddāyantaṃ dibbacakkhunā olokento sāvatthito ākāsena gantvā tassa upari ākāseyeva ṭhatvā obhāsaṃ pharitvā tenobhāsena paṭibuddhassa satiṃ uppādetvā ovādaṃ dento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
39. තත්ථ සත්තියාති දෙසනාසීසමෙතං, එකතොධාරාදිනා සත්ථෙනාති අත්ථො. ඔමට්ඨොති පහතො. චත්තාරො හි පහාරා ඔමට්ඨො උම්මට්ඨො මට්ඨො විමට්ඨොති. තත්ථ උපරි ඨත්වා අධොමුඛං දින්නපහාරො ඔමට්ඨො නාම, හෙට්ඨා ඨත්වා උද්ධම්මුඛං දින්නපහාරො උම්මට්ඨො නාම, අග්ගළසූචි විය විනිවිජ්ඣිත්වා ගතො මට්ඨො නාම, සෙසො සබ්බොපි විමට්ඨො නාම. ඉමස්මිං පන ඨානෙ ඔමට්ඨො ගහිතො. සො හි සබ්බදාරුණො දුරුද්ධරණසල්ලො දුත්තිකිච්ඡො අන්තොදොසො අන්තොපුබ්බලොහිතොව හොති, පුබ්බලොහිතං අනික්ඛමිත්වා වණමුඛං පරියොනන්ධිත්වා තිට්ඨති. පුබ්බලොහිතං නීහරිතුකාමෙහි මඤ්චෙන සද්ධිං බන්ධිත්වා අධොසිරො කාතබ්බො හොති, මරණං වා මරණමත්තං වා දුක්ඛං පාපුණන්ති. ඩය්හමානෙති අග්ගිනා ඣායමානෙ. මත්ථකෙති සීසෙ. ඉදං වුත්තං හොති – යථා සත්තියා ඔමට්ඨො පුරිසො සල්ලුබ්බාහනවණතිකිච්ඡනානං අත්ථාය වීරියං ආරභති තාදිසං පයොගං කරොති පරක්කමති, යථා ච ඩය්හමානෙ මත්ථකෙ ආදිත්තසීසො පුරිසො තස්ස නිබ්බාපනත්ථං වීරියං ආරභති තාදිසං පයොගං කරොති, එවමෙවං, භික්ඛු, කාමරාගප්පහානාය සතො අප්පමත්තො අතිවිය උස්සාහජාතො හුත්වා විහරෙය්යාති.
39. Tattha sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahato. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma, heṭṭhā ṭhatvā uddhammukhaṃ dinnapahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇanti. Ḍayhamāneti agginā jhāyamāne. Matthaketi sīse. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti parakkamati, yathā ca ḍayhamāne matthake ādittasīso puriso tassa nibbāpanatthaṃ vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti, evamevaṃ, bhikkhu, kāmarāgappahānāya sato appamatto ativiya ussāhajāto hutvā vihareyyāti.
එවං භගවා තස්ස ථෙරස්ස කොධූපායාසවූපසමාය ඔවාදං දෙන්තො තදෙකට්ඨතාය කාමරාගප්පහානසීසෙන දෙසනං නිට්ඨාපෙසි. ථෙරො ඉමං ගාථං සුත්වා සංවිග්ගහදයො විපස්සනාය යුත්තප්පයුත්තො විහාසි. තස්ස අජ්ඣාසයං ඤත්වා සත්ථා සංයුත්තකෙ තිස්සත්ථෙරසුත්තං (සං. නි. 3.84) දෙසෙසි. සො දෙසනාපරියොසානෙ අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.53.66-73) –
Evaṃ bhagavā tassa therassa kodhūpāyāsavūpasamāya ovādaṃ dento tadekaṭṭhatāya kāmarāgappahānasīsena desanaṃ niṭṭhāpesi. Thero imaṃ gāthaṃ sutvā saṃviggahadayo vipassanāya yuttappayutto vihāsi. Tassa ajjhāsayaṃ ñatvā satthā saṃyuttake tissattherasuttaṃ (saṃ. ni. 3.84) desesi. So desanāpariyosāne arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.66-73) –
‘‘දෙවලොකෙ මනුස්සෙ චෙ, අනුභොත්වා උභො යසෙ;
‘‘Devaloke manusse ce, anubhotvā ubho yase;
අවසානෙ ච නිබ්බානං, සිවං පත්තො අනුත්තරං.
Avasāne ca nibbānaṃ, sivaṃ patto anuttaraṃ.
‘‘සම්බුද්ධං උද්දිසිත්වාන, බොධිං වා තස්ස සත්ථුනො;
‘‘Sambuddhaṃ uddisitvāna, bodhiṃ vā tassa satthuno;
යො පුඤ්ඤං පසවී පොසො, තස්ස කිං නාම දුල්ලභං.
Yo puññaṃ pasavī poso, tassa kiṃ nāma dullabhaṃ.
‘‘මග්ගෙ ඵලෙ ආගමෙ ච, ඣානාභිඤ්ඤාගුණෙසු ච;
‘‘Magge phale āgame ca, jhānābhiññāguṇesu ca;
අඤ්ඤෙසං අධිකො හුත්වා, නිබ්බායාමි අනාසවො.
Aññesaṃ adhiko hutvā, nibbāyāmi anāsavo.
‘‘පුරෙහං බොධියා පත්තං, ඡඩ්ඩෙත්වා හට්ඨමානසො;
‘‘Purehaṃ bodhiyā pattaṃ, chaḍḍetvā haṭṭhamānaso;
ඉමෙහි වීසතඞ්ගෙහි, සමඞ්ගී හොමි සබ්බථා.
Imehi vīsataṅgehi, samaṅgī homi sabbathā.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා ථෙරො අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො සත්ථාරං පූජෙතුං තමෙව ගාථං අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto satthāraṃ pūjetuṃ tameva gāthaṃ abhāsi.
තිස්සත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. තිස්සත්ථෙරගාථා • 9. Tissattheragāthā