Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੯. ਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
9. Tissattheragāthāvaṇṇanā
ਸਤ੍ਤਿਯਾ વਿਯ ਓਮਟ੍ਠੋਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਕਿਰ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਤਿਸ੍ਸਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲੇ ਪੁਰਾਣਪਣ੍ਣਾਨਿ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਸੋਧੇਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਨਗਰੇ ਭਗવਤੋ ਪਿਤੁਚ੍ਛਾਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ। ਸੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਨੁਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਾਯਤਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਜਾਤਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮਾਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਕੋਧੂਪਾਯਾਸਬਹੁਲੋ ਚ ਉਜ੍ਝਾਨਬਹੁਲੋ ਚ ਹੁਤ੍વਾ વਿਚਰਤਿ, ਸਮਣਧਮ੍ਮੇ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨੇ વਿવਟਮੁਖਂ ਨਿਦ੍ਦਾਯਨ੍ਤਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਸਾવਤ੍ਥਿਤੋ ਆਕਾਸੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਆਕਾਸੇਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਓਭਾਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਤੇਨੋਭਾਸੇਨ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਤਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਓવਾਦਂ ਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤ੍ਤਿਯਾ વਿਯ ਓਮਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppati? Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa bhagavato bodhiyā mūle purāṇapaṇṇāni nīharitvā sodhesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare bhagavato pitucchāputto hutvā nibbatti tisso nāma nāmena. So bhagavantaṃ anupabbajitvā upasampanno hutvā araññāyatane viharanto jātiṃ paṭicca mānaṃ karonto kodhūpāyāsabahulo ca ujjhānabahulo ca hutvā vicarati, samaṇadhamme ussukkaṃ na karoti. Atha naṃ satthā ekadivasaṃ divāṭṭhāne vivaṭamukhaṃ niddāyantaṃ dibbacakkhunā olokento sāvatthito ākāsena gantvā tassa upari ākāseyeva ṭhatvā obhāsaṃ pharitvā tenobhāsena paṭibuddhassa satiṃ uppādetvā ovādaṃ dento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
੩੯. ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮੇਤਂ, ਏਕਤੋਧਾਰਾਦਿਨਾ ਸਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਮਟ੍ਠੋਤਿ ਪਹਤੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹਿ ਪਹਾਰਾ ਓਮਟ੍ਠੋ ਉਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਮਟ੍ਠੋ વਿਮਟ੍ਠੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਰਿ ਠਤ੍વਾ ਅਧੋਮੁਖਂ ਦਿਨ੍ਨਪਹਾਰੋ ਓਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਠਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮੁਖਂ ਦਿਨ੍ਨਪਹਾਰੋ ਉਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਅਗ੍ਗਲ਼ਸੂਚਿ વਿਯ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਤੋ ਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਸੇਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ વਿਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਓਮਟ੍ਠੋ ਗਹਿਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਦਾਰੁਣੋ ਦੁਰੁਦ੍ਧਰਣਸਲ੍ਲੋ ਦੁਤ੍ਤਿਕਿਚ੍ਛੋ ਅਨ੍ਤੋਦੋਸੋ ਅਨ੍ਤੋਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤੋવ ਹੋਤਿ, ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਅਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ વਣਮੁਖਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਨੀਹਰਿਤੁਕਾਮੇਹਿ ਮਞ੍ਚੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਧੋਸਿਰੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ, ਮਰਣਂ વਾ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ਡਯ੍ਹਮਾਨੇਤਿ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਝਾਯਮਾਨੇ। ਮਤ੍ਥਕੇਤਿ ਸੀਸੇ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਿਯਾ ਓਮਟ੍ਠੋ ਪੁਰਿਸੋ ਸਲ੍ਲੁਬ੍ਬਾਹਨવਣਤਿਕਿਚ੍ਛਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਤਾਦਿਸਂ ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਡਯ੍ਹਮਾਨੇ ਮਤ੍ਥਕੇ ਆਦਿਤ੍ਤਸੀਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਤ੍ਥਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਤਾਦਿਸਂ ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ, ਏવਮੇવਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਾਮਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਾਯ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰੇਯ੍ਯਾਤਿ।
39. Tattha sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahato. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma, heṭṭhā ṭhatvā uddhammukhaṃ dinnapahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇanti. Ḍayhamāneti agginā jhāyamāne. Matthaketi sīse. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti parakkamati, yathā ca ḍayhamāne matthake ādittasīso puriso tassa nibbāpanatthaṃ vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti, evamevaṃ, bhikkhu, kāmarāgappahānāya sato appamatto ativiya ussāhajāto hutvā vihareyyāti.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਕੋਧੂਪਾਯਾਸવੂਪਸਮਾਯ ਓવਾਦਂ ਦੇਨ੍ਤੋ ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਕਾਮਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਸੀਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਥੇਰੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਂવਿਗ੍ਗਹਦਯੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਞਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤਕੇ ਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰਸੁਤ੍ਤਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੪) ਦੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੩.੬੬-੭੩) –
Evaṃ bhagavā tassa therassa kodhūpāyāsavūpasamāya ovādaṃ dento tadekaṭṭhatāya kāmarāgappahānasīsena desanaṃ niṭṭhāpesi. Thero imaṃ gāthaṃ sutvā saṃviggahadayo vipassanāya yuttappayutto vihāsi. Tassa ajjhāsayaṃ ñatvā satthā saṃyuttake tissattherasuttaṃ (saṃ. ni. 3.84) desesi. So desanāpariyosāne arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.66-73) –
‘‘ਦੇવਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚੇ, ਅਨੁਭੋਤ੍વਾ ਉਭੋ ਯਸੇ।
‘‘Devaloke manusse ce, anubhotvā ubho yase;
ਅવਸਾਨੇ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਸਿવਂ ਪਤ੍ਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ॥
Avasāne ca nibbānaṃ, sivaṃ patto anuttaraṃ.
‘‘ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾਨ, ਬੋਧਿਂ વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
‘‘Sambuddhaṃ uddisitvāna, bodhiṃ vā tassa satthuno;
ਯੋ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਸવੀ ਪੋਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਂ ਨਾਮ ਦੁਲ੍ਲਭਂ॥
Yo puññaṃ pasavī poso, tassa kiṃ nāma dullabhaṃ.
‘‘ਮਗ੍ਗੇ ਫਲੇ ਆਗਮੇ ਚ, ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾਗੁਣੇਸੁ ਚ।
‘‘Magge phale āgame ca, jhānābhiññāguṇesu ca;
ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਧਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਯਾਮਿ ਅਨਾਸવੋ॥
Aññesaṃ adhiko hutvā, nibbāyāmi anāsavo.
‘‘ਪੁਰੇਹਂ ਬੋਧਿਯਾ ਪਤ੍ਤਂ, ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਹਟ੍ਠਮਾਨਸੋ।
‘‘Purehaṃ bodhiyā pattaṃ, chaḍḍetvā haṭṭhamānaso;
ਇਮੇਹਿ વੀਸਤਙ੍ਗੇਹਿ, ਸਮਙ੍ਗੀ ਹੋਮਿ ਸਬ੍ਬਥਾ॥
Imehi vīsataṅgehi, samaṅgī homi sabbathā.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਥੇਰੋ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਪੂਜੇਤੁਂ ਤਮੇવ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto satthāraṃ pūjetuṃ tameva gāthaṃ abhāsi.
ਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੯. ਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 9. Tissattheragāthā