| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
(៧) ២. មហាវគ្គោ
(7) 2. Mahāvaggo
១. តិត្ថាយតនសុត្តវណ្ណនា
1. Titthāyatanasuttavaṇṇanā
៦២. ទុតិយស្ស បឋមេ តិត្ថាយតនានីតិ តិត្ថភូតានិ អាយតនានិ, តិត្ថិយានំ វា អាយតនានិ។ តត្ថ តិត្ថំ ជានិតព្ពំ, តិត្ថករា ជានិតព្ពា, តិត្ថិយា ជានិតព្ពា, តិត្ថិយសាវកា ជានិតព្ពា។ តិត្ថំ នាម ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ។ តិត្ថិករា នាម តាសំ ទិដ្ឋីនំ ឧប្បាទកា។ តិត្ថិយា នាម យេសំ តា ទិដ្ឋិយោ រុច្ចន្តិ ខមន្តិ។ តិត្ថិយសាវកា នាម តេសំ បច្ចយទាយកា។ អាយតនន្តិ ‘‘កម្ពោជោ អស្សានំ អាយតនំ, គុន្នំ ទក្ខិណាបថោ អាយតន’’ន្តិ ឯត្ថ សញ្ជាតិដ្ឋានំ អាយតនំ នាម។
62. Dutiyassa paṭhame titthāyatanānīti titthabhūtāni āyatanāni, titthiyānaṃ vā āyatanāni. Tattha titthaṃ jānitabbaṃ, titthakarā jānitabbā, titthiyā jānitabbā, titthiyasāvakā jānitabbā. Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo. Titthikarā nāma tāsaṃ diṭṭhīnaṃ uppādakā. Titthiyā nāma yesaṃ tā diṭṭhiyo ruccanti khamanti. Titthiyasāvakā nāma tesaṃ paccayadāyakā. Āyatananti ‘‘kambojo assānaṃ āyatanaṃ, gunnaṃ dakkhiṇāpatho āyatana’’nti ettha sañjātiṭṭhānaṃ āyatanaṃ nāma.
‘‘មនោរមេ អាយតនេ, សេវន្តិ នំ វិហង្គមា;
‘‘Manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā;
ឆាយំ ឆាយត្ថិនោ យន្តិ, ផលត្ថំ ផលភោជិនោ’’តិ។ (អ. និ. ៥.៣៨) –
Chāyaṃ chāyatthino yanti, phalatthaṃ phalabhojino’’ti. (a. ni. 5.38) –
ឯត្ថ សមោសរណដ្ឋានំ។ ‘‘បញ្ចិមានិ, ភិក្ខវេ, វិមុត្តាយតនានី’’តិ (អ. និ. ៥.២៦) ឯត្ថ ការណំ។ តំ ឥធ សព្ពម្បិ លព្ភតិ។ សព្ពេបិ ហិ ទិដ្ឋិគតិកា សញ្ជាយមានា ឥមេសុយេវ តីសុ ឋានេសុ សញ្ជាយន្តិ, សមោសរណមានាបិ ឯតេសុយេវ តីសុ ឋានេសុ សមោសរន្តិ សន្និបតន្តិ, ទិដ្ឋិគតិកភាវេ ច នេសំ ឯតានេវ តីណិ ការណានីតិ តិត្ថភូតានិ សញ្ជាតិអាទិនា អត្ថេន អាយតនានីតិបិ តិត្ថាយតនានិ។ តេនេវត្ថេន តិត្ថិយានំ អាយតនានីតិបិ តិត្ថាយតនានិ។ សមនុយុញ្ជិយមានានីតិ កា នាមេតា ទិដ្ឋិយោតិ ឯវំ បុច្ឆិយមានានិ។ សមនុគាហិយមានានីតិ កិំការណា ឯតា ទិដ្ឋិយោ ឧប្បន្នាតិ ឯវំ សម្មា អនុគ្គាហិយមានានិ។ សមនុភាសិយមានានីតិ បដិនិស្សជ្ជេថ ឯតានិ បាបកានិ ទិដ្ឋិគតានីតិ ឯវំ សម្មា អនុសាសិយមានានិ។ អបិច តីណិបិ ឯតានិ អនុយោគបុច្ឆាវេវចនានេវ។ តេន វុត្តំ អដ្ឋកថាយំ – ‘‘សមនុយុញ្ជតីតិ វា សមនុគ្គាហតីតិ វា សមនុភាសតីតិ វា ឯសេសេ ឯកដ្ឋេ សមេ សមភាគេ តជ្ជាតេ តញ្ញេវា’’តិ។
Ettha samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, vimuttāyatanānī’’ti (a. ni. 5.26) ettha kāraṇaṃ. Taṃ idha sabbampi labbhati. Sabbepi hi diṭṭhigatikā sañjāyamānā imesuyeva tīsu ṭhānesu sañjāyanti, samosaraṇamānāpi etesuyeva tīsu ṭhānesu samosaranti sannipatanti, diṭṭhigatikabhāve ca nesaṃ etāneva tīṇi kāraṇānīti titthabhūtāni sañjātiādinā atthena āyatanānītipi titthāyatanāni. Tenevatthena titthiyānaṃ āyatanānītipi titthāyatanāni. Samanuyuñjiyamānānīti kā nāmetā diṭṭhiyoti evaṃ pucchiyamānāni. Samanugāhiyamānānīti kiṃkāraṇā etā diṭṭhiyo uppannāti evaṃ sammā anuggāhiyamānāni. Samanubhāsiyamānānīti paṭinissajjetha etāni pāpakāni diṭṭhigatānīti evaṃ sammā anusāsiyamānāni. Apica tīṇipi etāni anuyogapucchāvevacanāneva. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘samanuyuñjatīti vā samanuggāhatīti vā samanubhāsatīti vā esese ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
បរម្បិ គន្ត្វាតិ អាចរិយបរម្បរា លទ្ធិបរម្បរា អត្តភាវបរម្បរាតិ ឯតេសុ យំកិញ្ចិ បរម្បរំ គន្ត្វាបិ។ អកិរិយាយ សណ្ឋហន្តីតិ អកិរិយមត្តេ សំតិដ្ឋន្តិ។ ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយោ បុព្ពេកតវាទី, អម្ហាកំ បាចរិយោ បុព្ពេកតវាទី, អម្ហាកំ អាចរិយបាចរិយោ បុព្ពេកតវាទី។ អម្ហាកំ អាចរិយោ ឥស្សរនិម្មានវាទី , អម្ហាកំ បាចរិយោ ឥស្សរនិម្មានវាទី, អម្ហាកំ អាចរិយបាចរិយោ ឥស្សរនិម្មានវាទី។ អម្ហាកំ អាចរិយោ អហេតុអបច្ចយវាទី, អម្ហាកំ បាចរិយោ អហេតុអបច្ចយវាទី, អម្ហាកំ អាចរិយបាចរិយោ អហេតុអបច្ចយវាទី’’តិ ឯវំ គច្ឆន្តានិ ហិ ឯតានិ អាចរិយបរម្បរំ គច្ឆន្តិ នាម។ ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយោ បុព្ពេកតលទ្ធិកោ, អម្ហាកំ បាចរិយោ…បេ.… អម្ហាកំ អាចរិយបាចរិយោ អហេតុអបច្ចយលទ្ធិកោ’’តិ ឯវំ គច្ឆន្តានិ លទ្ធិបរម្បរំ គច្ឆន្តិ នាម។ ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយស្ស អត្តភាវោ បុព្ពេកតហេតុ, អម្ហាកំ បាចរិយស្ស…បេ.… អម្ហាកំ អាចរិយបាចរិយស្ស អត្តភាវោ អហេតុ អបច្ចយោ’’តិ ឯវំ គច្ឆន្តានិ អត្តភាវបរម្បរំ គច្ឆន្តិ នាម។ ឯវំ បន សុវិទូរម្បិ គច្ឆន្តានិ អកិរិយមត្តេយេវ សណ្ឋហន្តិ, ឯកោបិ ឯតេសំ ទិដ្ឋិគតិកានំ កត្តា វា ការេតា វា ន បញ្ញាយតិ។
Parampigantvāti ācariyaparamparā laddhiparamparā attabhāvaparamparāti etesu yaṃkiñci paramparaṃ gantvāpi. Akiriyāya saṇṭhahantīti akiriyamatte saṃtiṭṭhanti. ‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ pācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo pubbekatavādī. Amhākaṃ ācariyo issaranimmānavādī , amhākaṃ pācariyo issaranimmānavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo issaranimmānavādī. Amhākaṃ ācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ pācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayavādī’’ti evaṃ gacchantāni hi etāni ācariyaparamparaṃ gacchanti nāma. ‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekataladdhiko, amhākaṃ pācariyo…pe… amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayaladdhiko’’ti evaṃ gacchantāni laddhiparamparaṃ gacchanti nāma. ‘‘Amhākaṃ ācariyassa attabhāvo pubbekatahetu, amhākaṃ pācariyassa…pe… amhākaṃ ācariyapācariyassa attabhāvo ahetu apaccayo’’ti evaṃ gacchantāni attabhāvaparamparaṃ gacchanti nāma. Evaṃ pana suvidūrampi gacchantāni akiriyamatteyeva saṇṭhahanti, ekopi etesaṃ diṭṭhigatikānaṃ kattā vā kāretā vā na paññāyati.
បុរិសបុគ្គលោតិ សត្តោ។ កាមញ្ច បុរិសោតិបិ វុត្តេ បុគ្គលោតិបិ វុត្តេ សត្តោយេវ វុត្តោ ហោតិ, អយំ បន សម្មុតិកថា នាម យោ យថា ជានាតិ, តស្ស តថា វុច្ចតិ។ បដិសំវេទេតីតិ អត្តនោ សន្តានេ ឧប្បន្នំ ជានាតិ បដិសំវិទិតំ ករោតិ, អនុភវតិ វា។ បុព្ពេកតហេតូតិ បុព្ពេកតការណា, បុព្ពេកតកម្មបច្ចយេនេវ បដិសំវេទេតីតិ អត្ថោ។ ឥមិនា កម្មវេទនញ្ច កិរិយវេទនញ្ច បដិក្ខិបិត្វា ឯកំ វិបាកវេទនមេវ សម្បដិច្ឆន្តិ។ យេ វា ឥមេ បិត្តសមុដ្ឋានា អាពាធា សេម្ហសមុដ្ឋានា វាតសមុដ្ឋានា សន្និបាតិកា ឧតុបរិណាមជា វិសមបរិហារជា ឱបក្កមិកា អាពាធា កម្មវិបាកជា អាពាធាតិ អដ្ឋ រោគា វុត្តា, តេសុ សត្ត បដិក្ខិបិត្វា ឯកំ វិបាកវេទនំយេវ សម្បដិច្ឆន្តិ។ យេបិមេ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយំ ឧបបជ្ជវេទនីយំ អបរបរិយាយវេទនីយន្តិ តយោ កម្មរាសយោ វុត្តា, តេសុបិ ទ្វេ បដិពាហិត្វា ឯកំ អបរបរិយាយកម្មំយេវ សម្បដិច្ឆន្តិ។ យេបិមេ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយោ វិបាកោ ឧបបជ្ជវេទនីយោ អបរបរិយាយវេទនីយោតិ តយោ វិបាករាសយោ វុត្តា, តេសុបិ ទ្វេ បដិពាហិត្វា ឯកំ អបរបរិយាយវិបាកមេវ សម្បដិច្ឆន្តិ។ យេបិមេ កុសលចេតនា អកុសលចេតនា វិបាកចេតនា កិរិយចេតនាតិ ចត្តារោ ចេតនារាសយោ វុត្តា, តេសុបិ តយោ បដិពាហិត្វា ឯកំ វិបាកចេតនំយេវ សម្បដិច្ឆន្តិ។
Purisapuggaloti satto. Kāmañca purisotipi vutte puggalotipi vutte sattoyeva vutto hoti, ayaṃ pana sammutikathā nāma yo yathā jānāti, tassa tathā vuccati. Paṭisaṃvedetīti attano santāne uppannaṃ jānāti paṭisaṃviditaṃ karoti, anubhavati vā. Pubbekatahetūti pubbekatakāraṇā, pubbekatakammapaccayeneva paṭisaṃvedetīti attho. Iminā kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchanti. Ye vā ime pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā vātasamuṭṭhānā sannipātikā utupariṇāmajā visamaparihārajā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhāti aṭṭha rogā vuttā, tesu satta paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanaṃyeva sampaṭicchanti. Yepime diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyaṃ aparapariyāyavedanīyanti tayo kammarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyakammaṃyeva sampaṭicchanti. Yepime diṭṭhadhammavedanīyo vipāko upapajjavedanīyo aparapariyāyavedanīyoti tayo vipākarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyavipākameva sampaṭicchanti. Yepime kusalacetanā akusalacetanā vipākacetanā kiriyacetanāti cattāro cetanārāsayo vuttā, tesupi tayo paṭibāhitvā ekaṃ vipākacetanaṃyeva sampaṭicchanti.
ឥស្សរនិម្មានហេតូតិ ឥស្សរនិម្មានការណា, ឥស្សរេន និម្មិតត្តា បដិសំវេទេតីតិ អត្ថោ។ អយំ ហិ តេសំ អធិប្បាយោ – ឥមា តិស្សោ វេទនា បច្ចុប្បន្នេ អត្តនា កតមូលកេន វា អាណត្តិមូលកេន វា បុព្ពេកតេន វា អហេតុអបច្ចយា វា បដិសំវេទិតុំ នាម ន សក្កា, ឥស្សរនិម្មានការណាយេវ បន ឥមា បដិសំវេទេតីតិ។ ឯវំវាទិនោ បនេតេ ហេដ្ឋា វុត្តេសុ អដ្ឋសុ រោគេសុ ឯកម្បិ អសម្បដិច្ឆិត្វា សព្ពេ បដិពាហន្តិ, ហេដ្ឋា វុត្តេសុ ច តីសុ កម្មរាសីសុ តីសុ វិបាករាសីសុ ចតូសុ ចេតនារាសីសុ ឯកម្បិ អសម្បដិច្ឆិត្វា សព្ពេបិ បដិពាហន្តិ។
Issaranimmānahetūti issaranimmānakāraṇā, issarena nimmitattā paṭisaṃvedetīti attho. Ayaṃ hi tesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā ahetuapaccayā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, issaranimmānakāraṇāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti. Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu aṭṭhasu rogesu ekampi asampaṭicchitvā sabbe paṭibāhanti, heṭṭhā vuttesu ca tīsu kammarāsīsu tīsu vipākarāsīsu catūsu cetanārāsīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbepi paṭibāhanti.
អហេតុអបច្ចយាតិ ហេតុញ្ច បច្ចយញ្ច វិនា, អការណេនេវ បដិសំវេទេតីតិ អត្ថោ។ អយញ្ហិ នេសំ អធិប្បាយោ – ឥមា តិស្សោ វេទនា បច្ចុប្បន្នេ អត្តនា កតមូលកេន វា អាណត្តិមូលកេន វា បុព្ពេកតេន វា ឥស្សរនិម្មានហេតុនា វា បដិសំវេទិតុំ នាម ន សក្កា, អហេតុអបច្ចយាយេវ បន ឥមា បដិសំវេទេតីតិ។ ឯវំវាទិនោ បនេតេ ហេដ្ឋា វុត្តេសុ រោគាទីសុ ឯកម្បិ អសម្បដិច្ឆិត្វា សព្ពំ បដិពាហន្តិ។
Ahetuapaccayāti hetuñca paccayañca vinā, akāraṇeneva paṭisaṃvedetīti attho. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā issaranimmānahetunā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, ahetuapaccayāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti. Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu rogādīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭibāhanti.
ឯវំ សត្ថា មាតិកំ និក្ខិបិត្វា ឥទានិ តំ វិភជិត្វា ទស្សេតុំ តត្រ, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯវំ វទាមីតិ លទ្ធិបតិដ្ឋាបនត្ថំ ឯវំ វទាមីតិ ទស្សេតិ។ លទ្ធិញ្ហិ អប្បតិដ្ឋាបេត្វា និគ្គយ្ហមានា លទ្ធិតោ លទ្ធិំ សង្កមន្តិ, ភោ គោតម, ន មយំ បុព្ពេកតវាទំ វទាមាតិអាទីនិ វទន្តិ។ លទ្ធិយា បន បតិដ្ឋាបិតាយ សង្កមិតុំ អលភន្តា សុនិគ្គហិតា ហោន្តិ, ឥតិ នេសំ លទ្ធិបតិដ្ឋាបនត្ថំ ឯវំ វទាមីតិ អាហ។ តេនហាយស្មន្តោតិ តេន ហិ អាយស្មន្តោ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ – យទិ ឯតំ សច្ចំ, ឯវំ សន្តេ តេន តុម្ហាកំ វាទេន។ បាណាតិបាតិនោ ភវិស្សន្តិ បុព្ពេកតហេតូតិ យេ កេចិ លោកេ បាណំ អតិបាតេន្តិ, សព្ពេ តេ បុព្ពេកតហេតុ បាណាតិបាតិនោ ភវិស្សន្តិ។ កិំការណា? ន ហិ បាណាតិបាតកម្មំ អត្តនា កតមូលកេន ន អាណត្តិមូលកេន ន ឥស្សរនិម្មានហេតុនា ន អហេតុអបច្ចយា សក្កា បដិសំវេទេតុំ, បុព្ពេកតហេតុយេវ បដិសំវេទេតីតិ អយំ វោ លទ្ធិ។ យថា ច បាណាតិបាតិនោ, ឯវំ បាណាតិបាតា វិរមន្តាបិ បុព្ពេកតហេតុយេវ វិរមិស្សន្តីតិ។ ឥតិ ភគវា តេសំយេវ លទ្ធិំ គហេត្វា តេសំ និគ្គហំ អារោបេតិ។ ឥមិនា នយេន អទិន្នាទាយិនោតិអាទីសុបិ យោជនា វេទិតព្ពា។
Evaṃ satthā mātikaṃ nikkhipitvā idāni taṃ vibhajitvā dassetuṃ tatra, bhikkhavetiādimāha. Tattha evaṃ vadāmīti laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti dasseti. Laddhiñhi appatiṭṭhāpetvā niggayhamānā laddhito laddhiṃ saṅkamanti, bho gotama, na mayaṃ pubbekatavādaṃ vadāmātiādīni vadanti. Laddhiyā pana patiṭṭhāpitāya saṅkamituṃ alabhantā suniggahitā honti, iti nesaṃ laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti āha. Tenahāyasmantoti tena hi āyasmanto. Kiṃ vuttaṃ hoti – yadi etaṃ saccaṃ, evaṃ sante tena tumhākaṃ vādena. Pāṇātipātino bhavissanti pubbekatahetūti ye keci loke pāṇaṃ atipātenti, sabbe te pubbekatahetu pāṇātipātino bhavissanti. Kiṃkāraṇā? Na hi pāṇātipātakammaṃ attanā katamūlakena na āṇattimūlakena na issaranimmānahetunā na ahetuapaccayā sakkā paṭisaṃvedetuṃ, pubbekatahetuyeva paṭisaṃvedetīti ayaṃ vo laddhi. Yathā ca pāṇātipātino, evaṃ pāṇātipātā viramantāpi pubbekatahetuyeva viramissantīti. Iti bhagavā tesaṃyeva laddhiṃ gahetvā tesaṃ niggahaṃ āropeti. Iminā nayena adinnādāyinotiādīsupi yojanā veditabbā.
សារតោ បច្ចាគច្ឆតន្តិ សារភាវេន គណ្ហន្តានំ។ ឆន្ទោតិ កត្តុកម្យតាឆន្ទោ។ ឥទំ វា ករណីយំ ឥទំ វា អករណីយន្តិ ឯត្ថ អយំ អធិប្បាយោ – ឥទំ វា ករណីយន្តិ កត្តព្ពស្ស ករណត្ថាយ, ឥទំ វា អករណីយន្តិ អកត្តព្ពស្ស អករណត្ថាយ កត្តុកម្យតា វា បច្ចត្តបុរិសការោ វា ន ហោតិ។ ឆន្ទវាយាមេសុ វា អសន្តេសុ ‘‘ឥទំ កត្តព្ព’’ន្តិបិ ‘‘ឥទំ ន កត្តព្ព’’ន្តិបិ ន ហោតិ។ ឥតិ ករណីយាករណីយេ ខោ បន សច្ចតោ ថេតតោ អនុបលព្ភិយមានេតិ ឯវំ កត្តព្ពេ ច អកត្តព្ពេ ច ភូតតោ ថិរតោ អបញ្ញាយមានេ អលព្ភមានេ។ យទិ ហិ កត្តព្ពំ កាតុំ អកត្តព្ពតោ ច វិរមិតុំ លភេយ្យ, ករណីយាករណីយំ សច្ចតោ ថេតតោ ឧបលព្ភេយ្យ។ យស្មា បន ឧភយម្បិ តំ ឯស នុបលព្ភតិ, តស្មា តំ សច្ចតោ ថេតតោ ន ឧបលព្ភតិ, ឯវំ តស្មិំ ច អនុបលព្ភិយមានេតិ អត្ថោ។ មុដ្ឋស្សតីនន្តិ នដ្ឋស្សតីនំ វិស្សដ្ឋស្សតីនំ។ អនារក្ខានំ វិហរតន្តិ ឆសុ ទ្វារេសុ និរារក្ខានំ វិហរន្តានំ។ ន ហោតិ បច្ចត្តំ សហធម្មិកោ សមណវាទោតិ ឯវំ ភូតានំ តុម្ហាកំ វា អញ្ញេសំ វា មយំ សមណាតិ បច្ចត្តំ សការណោ សមណវាទោ ន ហោតិ ន ឥជ្ឈតិ។ សមណាបិ ហិ បុព្ពេកតការណាយេវ ហោន្តិ, អស្សមណាបិ បុព្ពេកតការណាយេវាតិ។ សហធម្មិកោតិ សការណោ។ និគ្គហោ ហោតីតិ មម និគ្គហោ ហោតិ, តេ បន និគ្គហិតា ហោន្តីតិ។
Sāratopaccāgacchatanti sārabhāvena gaṇhantānaṃ. Chandoti kattukamyatāchando. Idaṃ vā karaṇīyaṃidaṃ vā akaraṇīyanti ettha ayaṃ adhippāyo – idaṃ vā karaṇīyanti kattabbassa karaṇatthāya, idaṃ vā akaraṇīyanti akattabbassa akaraṇatthāya kattukamyatā vā paccattapurisakāro vā na hoti. Chandavāyāmesu vā asantesu ‘‘idaṃ kattabba’’ntipi ‘‘idaṃ na kattabba’’ntipi na hoti. Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāneti evaṃ kattabbe ca akattabbe ca bhūtato thirato apaññāyamāne alabbhamāne. Yadi hi kattabbaṃ kātuṃ akattabbato ca viramituṃ labheyya, karaṇīyākaraṇīyaṃ saccato thetato upalabbheyya. Yasmā pana ubhayampi taṃ esa nupalabbhati, tasmā taṃ saccato thetato na upalabbhati, evaṃ tasmiṃ ca anupalabbhiyamāneti attho. Muṭṭhassatīnanti naṭṭhassatīnaṃ vissaṭṭhassatīnaṃ. Anārakkhānaṃ viharatanti chasu dvāresu nirārakkhānaṃ viharantānaṃ. Na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādoti evaṃ bhūtānaṃ tumhākaṃ vā aññesaṃ vā mayaṃ samaṇāti paccattaṃ sakāraṇo samaṇavādo na hoti na ijjhati. Samaṇāpi hi pubbekatakāraṇāyeva honti, assamaṇāpi pubbekatakāraṇāyevāti. Sahadhammikoti sakāraṇo. Niggahohotīti mama niggaho hoti, te pana niggahitā hontīti.
ឯវំ បុព្ពេកតវាទិនោ និគ្គហេត្វា ឥទានិ ឥស្សរនិម្មានវាទិនោ និគ្គហេតុំ តត្រ, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តស្សត្ថោ បុព្ពេកតវាទេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ, តថា អហេតុកវាទេបិ។
Evaṃ pubbekatavādino niggahetvā idāni issaranimmānavādino niggahetuṃ tatra, bhikkhavetiādimāha. Tassattho pubbekatavāde vuttanayeneva veditabbo, tathā ahetukavādepi.
ឯវំ ឥមេសំ តិត្ថាយតនានំ បរម្បិ គន្ត្វា អកិរិយាយ សណ្ឋហនភាវេន តុច្ឆភាវំ អនិយ្យានិកភាវំ, អសារភាវេន ថុសកោដ្ដនសទិសតំ អាបជ្ជនភាវេន អគ្គិសញ្ញាយ ធមមានខជ្ជុបនកសរិក្ខតំ តំទិដ្ឋិកានំ បុរិមស្សបិ មជ្ឈិមស្សបិ បច្ឆិមស្សបិ អត្ថទស្សនតាយ អភាវេន អន្ធវេណូបមតំ សទ្ទមត្តេនេវ តានិ គហេត្វា សារទិដ្ឋិកានំ បថវិយំ បតិតស្ស ពេលុវបក្កស្ស ទទ្ទភាយិតសទ្ទំ សុត្វា ‘‘បថវី សំវដ្ដមានា អាគច្ឆតី’’តិ សញ្ញាយ បលាយន្តេន សសកេន សរិក្ខភាវញ្ច ទស្សេត្វា ឥទានិ អត្តនា ទេសិតស្ស ធម្មស្ស សារភាវញ្ចេវ និយ្យានិកភាវញ្ច ទស្សេតុំ អយំ ខោ បន, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តត្ថ អនិគ្គហិតោតិ អញ្ញេហិ អនិគ្គហិតោ និគ្គហេតុំ អសក្កុណេយ្យោ។ អសំកិលិដ្ឋោតិ និក្កិលេសោ បរិសុទ្ធោ, ‘‘សំកិលិដ្ឋំ នំ ករិស្សាមា’’តិ បវត្តេហិបិ តថា កាតុំ អសក្កុណេយ្យោ។ អនុបវជ្ជោតិ ឧបវាទវិនិមុត្តោ។ អប្បដិកុដ្ឋោតិ ‘‘កិំ ឥមិនា ហរថ ន’’ន្តិ ឯវំ អប្បដិពាហិតោ , អនុបក្កុដ្ឋោ វា។ វិញ្ញូហីតិ បណ្ឌិតេហិ។ អបណ្ឌិតានញ្ហិ អជានិត្វា កថេន្តានំ វចនំ អប្បមាណំ។ តស្មា វិញ្ញូហីតិ អាហ។
Evaṃ imesaṃ titthāyatanānaṃ parampi gantvā akiriyāya saṇṭhahanabhāvena tucchabhāvaṃ aniyyānikabhāvaṃ, asārabhāvena thusakoṭṭanasadisataṃ āpajjanabhāvena aggisaññāya dhamamānakhajjupanakasarikkhataṃ taṃdiṭṭhikānaṃ purimassapi majjhimassapi pacchimassapi atthadassanatāya abhāvena andhaveṇūpamataṃ saddamatteneva tāni gahetvā sāradiṭṭhikānaṃ pathaviyaṃ patitassa beluvapakkassa daddabhāyitasaddaṃ sutvā ‘‘pathavī saṃvaṭṭamānā āgacchatī’’ti saññāya palāyantena sasakena sarikkhabhāvañca dassetvā idāni attanā desitassa dhammassa sārabhāvañceva niyyānikabhāvañca dassetuṃ ayaṃkho pana, bhikkhavetiādimāha. Tattha aniggahitoti aññehi aniggahito niggahetuṃ asakkuṇeyyo. Asaṃkiliṭṭhoti nikkileso parisuddho, ‘‘saṃkiliṭṭhaṃ naṃ karissāmā’’ti pavattehipi tathā kātuṃ asakkuṇeyyo. Anupavajjoti upavādavinimutto. Appaṭikuṭṭhoti ‘‘kiṃ iminā haratha na’’nti evaṃ appaṭibāhito , anupakkuṭṭho vā. Viññūhīti paṇḍitehi. Apaṇḍitānañhi ajānitvā kathentānaṃ vacanaṃ appamāṇaṃ. Tasmā viññūhīti āha.
ឥទានិ តស្ស ធម្មស្ស ទស្សនត្ថំ ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ’’តិ បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមា ឆ ធាតុយោ’’តិអាទិនា នយេន មាតិកំ និក្ខិបិត្វា យថាបដិបាដិយា វិភជិត្វា ទស្សេន្តោ បុន ឥមា ឆ ធាតុយោតិអាទិមាហ។ តត្ថ ធាតុយោតិ សភាវា។ និជ្ជីវនិស្សត្តភាវប្បកាសកោ ហិ សភាវដ្ឋោ ធាត្វដ្ឋោ នាម។ ផស្សាយតនានីតិ វិបាកផស្សានំ អាករដ្ឋេន អាយតនានិ។ មនោបវិចារាតិ វិតក្កវិចារបាទេហិ អដ្ឋារសសុ ឋានេសុ មនស្ស ឧបវិចារា។
Idāni tassa dhammassa dassanatthaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave’’ti pañhaṃ pucchitvā ‘‘imā cha dhātuyo’’tiādinā nayena mātikaṃ nikkhipitvā yathāpaṭipāṭiyā vibhajitvā dassento puna imā cha dhātuyotiādimāha. Tattha dhātuyoti sabhāvā. Nijjīvanissattabhāvappakāsako hi sabhāvaṭṭho dhātvaṭṭho nāma. Phassāyatanānīti vipākaphassānaṃ ākaraṭṭhena āyatanāni. Manopavicārāti vitakkavicārapādehi aṭṭhārasasu ṭhānesu manassa upavicārā.
បថវីធាតូតិ បតិដ្ឋាធាតុ។ អាបោធាតូតិ អាពន្ធនធាតុ។ តេជោធាតូតិ បរិបាចនធាតុ។ វាយោធាតូតិ វិត្ថម្ភនធាតុ។ អាកាសធាតូតិ អសម្ផុដ្ឋធាតុ។ វិញ្ញាណធាតូតិ វិជាននធាតុ។ ឯវមិទំ ធាតុកម្មដ្ឋានំ អាគតំ។ តំ ខោ បនេតំ សង្ខេបតោ អាគតដ្ឋានេ សង្ខេបតោបិ វិត្ថារតោបិ កថេតុំ វដ្ដតិ។ វិត្ថារតោ អាគតដ្ឋានេ សង្ខេបតោ កថេតុំ ន វដ្ដតិ, វិត្ថារតោវ វដ្ដតិ។ ឥមស្មិំ បន តិត្ថាយតនសុត្តេ ឥទំ សង្ខេបតោ ឆធាតុវសេន កម្មដ្ឋានំ អាគតំ។ តំ ឧភយថាបិ កថេតុំ វដ្ដតិ។
Pathavīdhātūti patiṭṭhādhātu. Āpodhātūti ābandhanadhātu. Tejodhātūti paripācanadhātu. Vāyodhātūti vitthambhanadhātu. Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu. Viññāṇadhātūti vijānanadhātu. Evamidaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ āgataṃ. Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati. Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati, vitthāratova vaṭṭati. Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ. Taṃ ubhayathāpi kathetuṃ vaṭṭati.
សង្ខេបតោ ឆធាតុវសេន កម្មដ្ឋានំ បរិគ្គណ្ហន្តោបិ ឯវំ បរិគ្គណ្ហាតិ – បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតូតិ ឥមានិ ចត្តារិ មហាភូតានិ, អាកាសធាតុ ឧបាទារូបំ។ ឯកស្មិំ ច ឧបាទារូបេ ទិដ្ឋេ សេសានិ តេវីសតិ ទិដ្ឋានេវាតិ សល្លក្ខេតព្ពានិ។ វិញ្ញាណធាតូតិ ចិត្តំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ ហោតិ, តេន សហជាតា វេទនា វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ញា សញ្ញាក្ខន្ធោ, ផស្សោ ច ចេតនា ច សង្ខារក្ខន្ធោតិ ឥមេ ចត្តារោ អរូបក្ខន្ធា នាម។ ចត្តារិ បន មហាភូតានិ ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទារូបំ រូបក្ខន្ធោ នាម។ តត្ថ ចត្តារោ អរូបក្ខន្ធា នាមំ, រូបក្ខន្ធោ រូបន្តិ នាមញ្ច រូបញ្ចាតិ ទ្វេយេវ ធម្មា ហោន្តិ, តតោ ឧទ្ធំ សត្តោ វា ជីវោ វា នត្ថីតិ ឯវំ ឯកស្ស ភិក្ខុនោ សង្ខេបតោ ឆធាតុវសេន អរហត្តសម្បាបកំ កម្មដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។
Saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ pariggaṇhantopi evaṃ pariggaṇhāti – pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti imāni cattāri mahābhūtāni, ākāsadhātu upādārūpaṃ. Ekasmiṃ ca upādārūpe diṭṭhe sesāni tevīsati diṭṭhānevāti sallakkhetabbāni. Viññāṇadhātūti cittaṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā nāma. Cattāri pana mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādārūpaṃ rūpakkhandho nāma. Tattha cattāro arūpakkhandhā nāmaṃ, rūpakkhandho rūpanti nāmañca rūpañcāti dveyeva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti evaṃ ekassa bhikkhuno saṅkhepato chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
វិត្ថារតោ បរិគ្គណ្ហន្តោ បន ចត្តារិ មហាភូតានិ បរិគ្គណ្ហិត្វា អាកាសធាតុបរិគ្គហានុសារេន តេវីសតិ ឧបាទារូបានិ បរិគ្គណ្ហាតិ។ អថ នេសំ បច្ចយំ ឧបបរិក្ខន្តោ បុន ចត្តារេវ មហាភូតានិ ទិស្វា តេសុ បថវីធាតុ វីសតិកោដ្ឋាសា, អាបោធាតុ ទ្វាទស, តេជោធាតុ ចត្តារោ, វាយោធាតុ ឆកោដ្ឋាសាតិ កោដ្ឋាសវសេន សមោធានេត្វា ទ្វាចត្តាលីស មហាភូតានិ ច វវត្ថបេត្វា តេសុ តេវីសតិ ឧបាទារូបានិ បក្ខិបិត្វា បញ្ចសដ្ឋិ រូបានិ វវត្ថបេតិ។ តានិ ច វត្ថុរូបេន សទ្ធិំ ឆសដ្ឋិ ហោន្តីតិ ឆសដ្ឋិ រូបានិ បស្សតិ។ វិញ្ញាណធាតុ បន លោកិយចិត្តវសេន ឯកាសីតិ ចិត្តានិ។ តានិ សព្ពានិបិ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ នាម ហោតិ។ តេហិ សហជាតា វេទនាទយោបិ តត្តកាយេវាតិ ឯកាសីតិ វេទនា វេទនាក្ខន្ធោ, ឯកាសីតិ សញ្ញា សញ្ញាក្ខន្ធោ, ឯកាសីតិ ចេតនា សង្ខារក្ខន្ធោតិ ឥមេ ចត្តារោ អរូបក្ខន្ធា តេភូមកវសេន គយ្ហមានា ចតុវីសាធិកានិ តីណិ ធម្មសតានិ ហោន្តីតិ ឥតិ ឥមេ ច អរូបធម្មា ឆសដ្ឋិ ច រូបធម្មាតិ សព្ពេបិ សមោធានេត្វា នាមញ្ច រូបញ្ចាតិ ទ្វេវ ធម្មា ហោន្តិ, តតោ ឧទ្ធំ សត្តោ វា ជីវោ វា នត្ថីតិ នាមរូបវសេន បញ្ចក្ខន្ធេ វវត្ថបេត្វា តេសំ បច្ចយំ បរិយេសន្តោ អវិជ្ជាបច្ចយា តណ្ហាបច្ចយា កម្មបច្ចយា អាហារបច្ចយាតិ ឯវំ បច្ចយំ ទិស្វា ‘‘អតីតេបិ ឥមេហិ បច្ចយេហិ ឥទំ វដ្ដំ បវត្តិត្ថ, អនាគតេបិ ឯតេហិ បច្ចយេហិ បវត្តិស្សតិ, ឯតរហិបិ ឯតេហិយេវ បវត្តតី’’តិ តីសុ កាលេសុ កង្ខំ វិតរិត្វា អនុក្កមេន បដិបជ្ជមានោ អរហត្តំ បាបុណាតិ។ ឯវំ វិត្ថារតោបិ ឆធាតុវសេន អរហត្តសម្បាបកំ កម្មដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។
Vitthārato pariggaṇhanto pana cattāri mahābhūtāni pariggaṇhitvā ākāsadhātupariggahānusārena tevīsati upādārūpāni pariggaṇhāti. Atha nesaṃ paccayaṃ upaparikkhanto puna cattāreva mahābhūtāni disvā tesu pathavīdhātu vīsatikoṭṭhāsā, āpodhātu dvādasa, tejodhātu cattāro, vāyodhātu chakoṭṭhāsāti koṭṭhāsavasena samodhānetvā dvācattālīsa mahābhūtāni ca vavatthapetvā tesu tevīsati upādārūpāni pakkhipitvā pañcasaṭṭhi rūpāni vavatthapeti. Tāni ca vatthurūpena saddhiṃ chasaṭṭhi hontīti chasaṭṭhi rūpāni passati. Viññāṇadhātu pana lokiyacittavasena ekāsīti cittāni. Tāni sabbānipi viññāṇakkhandho nāma hoti. Tehi sahajātā vedanādayopi tattakāyevāti ekāsīti vedanā vedanākkhandho, ekāsīti saññā saññākkhandho, ekāsīti cetanā saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā tebhūmakavasena gayhamānā catuvīsādhikāni tīṇi dhammasatāni hontīti iti ime ca arūpadhammā chasaṭṭhi ca rūpadhammāti sabbepi samodhānetvā nāmañca rūpañcāti dveva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti nāmarūpavasena pañcakkhandhe vavatthapetvā tesaṃ paccayaṃ pariyesanto avijjāpaccayā taṇhāpaccayā kammapaccayā āhārapaccayāti evaṃ paccayaṃ disvā ‘‘atītepi imehi paccayehi idaṃ vaṭṭaṃ pavattittha, anāgatepi etehi paccayehi pavattissati, etarahipi etehiyeva pavattatī’’ti tīsu kālesu kaṅkhaṃ vitaritvā anukkamena paṭipajjamāno arahattaṃ pāpuṇāti. Evaṃ vitthāratopi chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ចក្ខុ ផស្សាយតនន្តិ សុវណ្ណាទីនំ សុវណ្ណាទិអាករោ វិយ ទ្វេ ចក្ខុវិញ្ញាណានិ ទ្វេ សម្បដិច្ឆនានិ តីណិ សន្តីរណានីតិ ឥមេហិ សត្តហិ វិញ្ញាណេហិ សហជាតានំ សត្តន្នំ ផស្សានំ សមុដ្ឋានដ្ឋេន អាករោតិ អាយតនំ។ សោតំ ផស្សាយតនន្តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ មនោ ផស្សាយតនន្តិ ឯត្ថ បន ទ្វាវីសតិ វិបាកផស្សា យោជេតព្ពា។ ឥតិ ហិទំ ឆផស្សាយតនានំ វសេន កម្មដ្ឋានំ អាគតំ។ តំ សង្ខេបតោបិ វិត្ថារតោបិ កថេតព្ពំ។ សង្ខេបតោ តាវ – ឯត្ថ ហិ បុរិមានិ បញ្ច អាយតនានិ ឧបាទារូបំ, តេសុ ទិដ្ឋេសុ អវសេសំ ឧបាទារូបំ ទិដ្ឋមេវ ហោតិ។ ឆដ្ឋំ អាយតនំ ចិត្តំ, តំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ ហោតិ, តេន សហជាតា វេទនាទយោ សេសា តយោ អរូបក្ខន្ធាតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ សង្ខេបតោ ច វិត្ថារតោ ច អរហត្តសម្បាបកំ កម្មដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។
Cakkhu phassāyatananti suvaṇṇādīnaṃ suvaṇṇādiākaro viya dve cakkhuviññāṇāni dve sampaṭicchanāni tīṇi santīraṇānīti imehi sattahi viññāṇehi sahajātānaṃ sattannaṃ phassānaṃ samuṭṭhānaṭṭhena ākaroti āyatanaṃ. Sotaṃ phassāyatanantiādīsupi eseva nayo. Mano phassāyatananti ettha pana dvāvīsati vipākaphassā yojetabbā. Iti hidaṃ chaphassāyatanānaṃ vasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ. Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetabbaṃ. Saṅkhepato tāva – ettha hi purimāni pañca āyatanāni upādārūpaṃ, tesu diṭṭhesu avasesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti. Chaṭṭhaṃ āyatanaṃ cittaṃ, taṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanādayo sesā tayo arūpakkhandhāti heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណេន រូបំ បស្សិត្វា។ សោមនស្សដ្ឋានិយន្តិ សោមនស្សស្ស ការណភូតំ។ ឧបវិចរតីតិ តត្ថ មនំ ចារេន្តោ ឧបវិចរតិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ ។ ឯត្ថ ច ឥដ្ឋំ វា ហោតុ អនិដ្ឋំ វា, យំ រូបំ ទិស្វា សោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, តំ សោមនស្សដ្ឋានិយំ នាម។ យំ ទិស្វា ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, តំ ទោមនស្សដ្ឋានិយំ នាម។ យំ ទិស្វា ឧបេក្ខា ឧប្បជ្ជតិ, តំ ឧបេក្ខាដ្ឋានិយំ នាមាតិ វេទិតព្ពំ។ សទ្ទាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ ឥទំ សង្ខេបតោ កម្មដ្ឋានំ អាគតំ។ តំ ខោ បនេតំ សង្ខេបតោ អាគតដ្ឋានេ សង្ខេបតោបិ វិត្ថារតោបិ កថេតុំ វដ្ដតិ។ វិត្ថារតោ អាគតដ្ឋានេ សង្ខេបតោ កថេតុំ ន វដ្ដតិ។ ឥមស្មិំ បន តិត្ថាយតនសុត្តេ ឥទំ សង្ខេបតោ អដ្ឋារសមនោបវិចារវសេន កម្មដ្ឋានំ អាគតំ។ តំ សង្ខេបតោបិ វិត្ថារតោបិ កថេតុំ វដ្ដតិ។
Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvā. Somanassaṭṭhāniyanti somanassassa kāraṇabhūtaṃ. Upavicaratīti tattha manaṃ cārento upavicarati. Sesapadesupi eseva nayo . Ettha ca iṭṭhaṃ vā hotu aniṭṭhaṃ vā, yaṃ rūpaṃ disvā somanassaṃ uppajjati, taṃ somanassaṭṭhāniyaṃ nāma. Yaṃ disvā domanassaṃ uppajjati, taṃ domanassaṭṭhāniyaṃ nāma. Yaṃ disvā upekkhā uppajjati, taṃ upekkhāṭṭhāniyaṃ nāmāti veditabbaṃ. Saddādīsupi eseva nayo. Iti idaṃ saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ āgataṃ. Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati. Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati. Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato aṭṭhārasamanopavicāravasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ. Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
តត្ថ សង្ខេបតោ តាវ – ចក្ខុ សោតំ ឃានំ ជិវ្ហា កាយោ, រូបំ សទ្ទោ គន្ធោ រសោតិ ឥមានិ នវ ឧបាទារូបានិ, តេសុ ទិដ្ឋេសុ សេសំ ឧបាទារូបំ ទិដ្ឋមេវ ហោតិ។ ផោដ្ឋព្ពំ តីណិ មហាភូតានិ, តេហិ ទិដ្ឋេហិ ចតុត្ថំ ទិដ្ឋមេវ ហោតិ។ មនោ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, តេន សហជាតា វេទនាទយោ តយោ អរូបក្ខន្ធាតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ សង្ខេបតោ ច វិត្ថារតោ ច អរហត្តសម្បាបកំ កម្មដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។
Tattha saṅkhepato tāva – cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo, rūpaṃ saddo gandho rasoti imāni nava upādārūpāni, tesu diṭṭhesu sesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti. Phoṭṭhabbaṃ tīṇi mahābhūtāni, tehi diṭṭhehi catutthaṃ diṭṭhameva hoti. Mano viññāṇakkhandho, tena sahajātā vedanādayo tayo arūpakkhandhāti heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
អរិយសច្ចានីតិ អរិយភាវករានិ, អរិយបដិវិទ្ធានិ វា សច្ចានិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារតោ បនេតំ បទំ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ២.៥២៩) បកាសិតំ។ ឆន្នំ, ភិក្ខវេ, ធាតូនន្តិ ឥទំ កិមត្ថំ អារទ្ធំ? សុខាវពោធនត្ថំ។ យស្ស ហិ តថាគតោ ទ្វាទសបទំ បច្ចយាវដ្ដំ កថេតុកាមោ ហោតិ, តស្ស គព្ភាវក្កន្តិ វដ្ដំ ទស្សេតិ។ គព្ភាវក្កន្តិ វដ្ដស្មិំ ហិ ទស្សិតេ កថេតុម្បិ សុខំ ហោតិ បរំ អវពោធេ ឧតុម្បីតិ សុខាវពោធនត្ថំ ឥទមារទ្ធន្តិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ឆន្នំ ធាតូនន្តិ ហេដ្ឋា វុត្តានំយេវ បថវីធាតុអាទីនំ។ ឧបាទាយាតិ បដិច្ច។ ឯតេន បច្ចយមត្តំ ទស្សេតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ ‘‘ឆធាតុបច្ចយា គព្ភស្សាវក្កន្តិ ហោតី’’តិ។ កស្ស ឆន្នំ ធាតូនំ បច្ចយេន, កិំ មាតុ, ឧទាហុ បិតូតិ? ន មាតុ ន បិតុ, បដិសន្ធិគ្គណ្ហនកសត្តស្សេវ បន ឆន្នំ ធាតូនំ បច្ចយេន គព្ភស្សាវក្កន្តិ នាម ហោតិ។ គព្ភោ ច នាមេស និរយគព្ភោ តិរច្ឆានយោនិគព្ភោ បេត្តិវិសយគព្ភោ មនុស្សគព្ភោ ទេវគព្ភោតិ នានប្បការោ ហោតិ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ មនុស្សគព្ភោ អធិប្បេតោ។ អវក្កន្តិ ហោតីតិ ឱក្កន្តិ និព្ពត្តិ បាតុភាវោ ហោតិ, កថំ ហោតីតិ? តិណ្ណំ សន្និបាតេន។ វុត្តញ្ហេតំ –
Ariyasaccānīti ariyabhāvakarāni, ariyapaṭividdhāni vā saccāni. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padaṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.529) pakāsitaṃ. Channaṃ, bhikkhave, dhātūnanti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ? Sukhāvabodhanatthaṃ. Yassa hi tathāgato dvādasapadaṃ paccayāvaṭṭaṃ kathetukāmo hoti, tassa gabbhāvakkanti vaṭṭaṃ dasseti. Gabbhāvakkanti vaṭṭasmiṃ hi dassite kathetumpi sukhaṃ hoti paraṃ avabodhe utumpīti sukhāvabodhanatthaṃ idamāraddhanti veditabbaṃ. Tattha channaṃ dhātūnanti heṭṭhā vuttānaṃyeva pathavīdhātuādīnaṃ. Upādāyāti paṭicca. Etena paccayamattaṃ dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘chadhātupaccayā gabbhassāvakkanti hotī’’ti. Kassa channaṃ dhātūnaṃ paccayena, kiṃ mātu, udāhu pitūti? Na mātu na pitu, paṭisandhiggaṇhanakasattasseva pana channaṃ dhātūnaṃ paccayena gabbhassāvakkanti nāma hoti. Gabbho ca nāmesa nirayagabbho tiracchānayonigabbho pettivisayagabbho manussagabbho devagabbhoti nānappakāro hoti. Imasmiṃ pana ṭhāne manussagabbho adhippeto. Avakkanti hotīti okkanti nibbatti pātubhāvo hoti, kathaṃ hotīti? Tiṇṇaṃ sannipātena. Vuttañhetaṃ –
‘‘តិណ្ណំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, សន្និបាតា គព្ភស្សាវក្កន្តិ ហោតិ។ កតមេសំ តិណ្ណំ ? ឥធ មាតាបិតរោ ច សន្និបតិតា ហោន្តិ, មាតា ច ន ឧតុនី ហោតិ, គន្ធព្ពោ ច ន បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ។ នេវ តាវ គព្ភស្សាវក្កន្តិ ហោតិ។ ឥធ មាតាបិតរោ ច សន្និបតិតា ហោន្តិ, មាតា ច ឧតុនី ហោតិ, គន្ធព្ពោ ច ន បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ, នេវ តាវ គព្ភស្សាវក្កន្តិ ហោតិ។ យតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, មាតាបិតរោ ច សន្និបតិតា ហោន្តិ, មាតា ច ឧតុនី ហោតិ, គន្ធព្ពោ ច បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ។ ឯវំ តិណ្ណំ សន្និបាតា គព្ភស្សាវក្កន្តិ ហោតី’’តិ (ម. និ. ១.៤០៨)។
‘‘Tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassāvakkanti hoti. Katamesaṃ tiṇṇaṃ ? Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca na utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti. Neva tāva gabbhassāvakkanti hoti. Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti, neva tāva gabbhassāvakkanti hoti. Yato ca kho, bhikkhave, mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti. Evaṃ tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassāvakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408).
ឱក្កន្តិយា សតិ នាមរូបន្តិ ‘‘វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូប’’ន្តិ វុត្តដ្ឋានេ វត្ថុទសកំ កាយទសកំ ភាវទសកំ តយោ អរូបិនោ ខន្ធាតិ តេត្តិំស ធម្មា គហិតា, ឥមស្មិំ បន ‘‘ឱក្កន្តិយា សតិ នាមរូប’’ន្តិ វុត្តដ្ឋានេ វិញ្ញាណក្ខន្ធម្បិ បក្ខិបិត្វា គព្ភសេយ្យកានំ បដិសន្ធិក្ខណេ ចតុត្តិំស ធម្មា គហិតាតិ វេទិតព្ពា។ នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនន្តិអាទីហិ យថេវ ឱក្កន្តិយា សតិ នាមរូបបាតុភាវោ ទស្សិតោ, ឯវំ នាមរូបេ សតិ សឡាយតនបាតុភាវោ, សឡាយតនេ សតិ ផស្សបាតុភាវោ, ផស្សេ សតិ វេទនាបាតុភាវោ ទស្សិតោ។
Okkantiyāsati nāmarūpanti ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne vatthudasakaṃ kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ tayo arūpino khandhāti tettiṃsa dhammā gahitā, imasmiṃ pana ‘‘okkantiyā sati nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne viññāṇakkhandhampi pakkhipitvā gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe catuttiṃsa dhammā gahitāti veditabbā. Nāmarūpapaccayā saḷāyatanantiādīhi yatheva okkantiyā sati nāmarūpapātubhāvo dassito, evaṃ nāmarūpe sati saḷāyatanapātubhāvo, saḷāyatane sati phassapātubhāvo, phasse sati vedanāpātubhāvo dassito.
វេទិយមានស្សាតិ ឯត្ថ វេទនំ អនុភវន្តោបិ វេទិយមានោតិ វុច្ចតិ ជានន្តោបិ។ ‘‘វេទិយាមហំ, ភន្តេ, វេទិយតីតិ មំ សង្ឃោ ធារេតូ’’តិ (ចូឡវ. អដ្ឋ. ១០២) ឯត្ថ ហិ អនុភវន្តោ វេទិយមានោ នាម, ‘‘សុខំ វេទនំ វេទិយមានោ សុខំ វេទនំ វេទិយាមីតិ បជានាតី’’តិ (ម. និ. ១.១១៣; ទី. និ. ២.៣៨០; វិភ. ៣៦៣) ឯត្ថ ជានន្តោ។ ឥធាបិ ជានន្តោវ អធិប្បេតោ។ ឥទំ ទុក្ខន្តិ បញ្ញបេមីតិ ឯវំ ជានន្តស្ស សត្តស្ស ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ ឯត្តកំ ទុក្ខំ, នត្ថិ ឥតោ ឧទ្ធំ ទុក្ខ’’ន្តិ បញ្ញបេមិ ពោធេមិ ជានាបេមិ។ អយំ ទុក្ខសមុទយោតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Vediyamānassāti ettha vedanaṃ anubhavantopi vediyamānoti vuccati jānantopi. ‘‘Vediyāmahaṃ, bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) ettha hi anubhavanto vediyamāno nāma, ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380; vibha. 363) ettha jānanto. Idhāpi jānantova adhippeto. Idaṃ dukkhanti paññapemīti evaṃ jānantassa sattassa ‘‘idaṃ dukkhaṃ ettakaṃ dukkhaṃ, natthi ito uddhaṃ dukkha’’nti paññapemi bodhemi jānāpemi. Ayaṃ dukkhasamudayotiādīsupi eseva nayo.
តត្ថ ទុក្ខាទីសុ អយំ សន្និដ្ឋានកថា – ឋបេត្វា ហិ តណ្ហំ តេភូមកា បញ្ចក្ខន្ធា ទុក្ខំ នាម, តស្សេវ បភាវិកា បុព្ពតណ្ហា ទុក្ខសមុទយោ នាម, តេសំ ទ្វិន្នម្បិ សច្ចានំ អនុប្បត្តិនិរោធោ ទុក្ខនិរោធោ នាម, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា នាម។ ឥតិ ភគវា ឱក្កន្តិយា សតិ នាមរូបន្តិ កថេន្តោបិ វេទិយមានស្ស ជានមានស្សេវ កថេសិ, នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនន្តិ កថេន្តោបិ, សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោតិ កថេន្តោបិ, ផស្សបច្ចយា វេទនាតិ កថេន្តោបិ, វេទិយមានស្ស ខោ បនាហំ, ភិក្ខវេ, ឥទំ ទុក្ខន្តិ បញ្ញបេមីតិ កថេន្តោបិ , អយំ ទុក្ខសមុទយោតិ, អយំ ទុក្ខនិរោធោតិ, អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ បញ្ញបេមីតិ កថេន្តោបិ វេទិយមានស្ស ជានមានស្សេវ កថេសិ។
Tattha dukkhādīsu ayaṃ sanniṭṭhānakathā – ṭhapetvā hi taṇhaṃ tebhūmakā pañcakkhandhā dukkhaṃ nāma, tasseva pabhāvikā pubbataṇhā dukkhasamudayo nāma, tesaṃ dvinnampi saccānaṃ anuppattinirodho dukkhanirodho nāma, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā nāma. Iti bhagavā okkantiyā sati nāmarūpanti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi, nāmarūpapaccayā saḷāyatananti kathentopi, saḷāyatanapaccayā phassoti kathentopi, phassapaccayā vedanāti kathentopi, vediyamānassa kho panāhaṃ, bhikkhave, idaṃ dukkhanti paññapemīti kathentopi , ayaṃ dukkhasamudayoti, ayaṃ dukkhanirodhoti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti paññapemīti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi.
ឥទានិ តានិ បដិបាដិយា ឋបិតានិ សច្ចានិ វិត្ថារេន្តោ កតមញ្ច, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តំ សព្ពំ សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ២.៥៣៧) វិត្ថារិតមេវ។ តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ អយំ បន វិសេសោ – តត្ថ ‘‘ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ យាយំ តណ្ហា បោនោព្ភវិកា’’តិ (ម. និ. ១.១៣៣; ទី. និ. ២.៤០០; វិភ. ២០៣) ឥមាយ តន្តិយា អាគតំ, ឥធ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ បច្ចយាការវសេន។ តត្ថ ច ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ ‘‘យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ’’តិ (ម. និ. ១.១៣៤; ទី. និ. ២.៤០១; វិភ. ២០៤) ឥមាយ តន្តិយា អាគតំ, ឥធ ‘‘អវិជ្ជាយត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធា’’តិ បច្ចយាការនិរោធវសេន។
Idāni tāni paṭipāṭiyā ṭhapitāni saccāni vitthārento katamañca, bhikkhavetiādimāha. Taṃ sabbaṃ sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 2.537) vitthāritameva. Tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā’’ti (ma. ni. 1.133; dī. ni. 2.400; vibha. 203) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti paccayākāravasena. Tattha ca dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ ‘‘yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti (ma. ni. 1.134; dī. ni. 2.401; vibha. 204) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’ti paccayākāranirodhavasena.
តត្ថ អសេសវិរាគនិរោធាតិ អសេសវិរាគេន ច អសេសនិរោធេន ច។ ឧភយម្បេតំ អញ្ញមញ្ញវេវចនមេវ។ សង្ខារនិរោធោតិ សង្ខារានំ អនុប្បត្តិនិរោធោ ហោតិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមេហិ បន បទេហិ យំ អាគម្ម អវិជ្ជាទយោ និរុជ្ឈន្តិ, អត្ថតោ តំ និព្ពានំ ទីបិតំ ហោតិ។ និព្ពានញ្ហិ អវិជ្ជានិរោធោតិបិ សង្ខារនិរោធោតិបិ ឯវំ តេសំ តេសំ ធម្មានំ និរោធនាមេន កថីយតិ។ កេវលស្សាតិ សកលស្ស។ ទុក្ខក្ខន្ធស្សាតិ វដ្ដទុក្ខរាសិស្ស។ និរោធោ ហោតីតិ អប្បវត្តិ ហោតិ។ តត្ថ យស្មា អវិជ្ជាទីនំ និរោធោ នាម ខីណាការោបិ វុច្ចតិ អរហត្តម្បិ និព្ពានម្បិ, តស្មា ឥធ ខីណាការទស្សនវសេន ទ្វាទសសុ ឋានេសុ អរហត្តំ, ទ្វាទសសុយេវ និព្ពានំ កថិតន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឥទំ វុច្ចតីតិ ឯត្ថ និព្ពានមេវ សន្ធាយ ឥទន្តិ វុត្តំ។ អដ្ឋង្គិកោតិ ន អដ្ឋហិ អង្គេហិ វិនិមុត្តោ អញ្ញោ មគ្គោ នាម អត្ថិ។ យថា បន បញ្ចង្គិកំ តូរិយន្តិ វុត្តេ បញ្ចង្គមត្តមេវ តូរិយន្តិ វុត្តំ ហោតិ, ឯវមិធាបិ អដ្ឋង្គិកមត្តមេវ មគ្គោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។ អនិគ្គហិតោតិ ន និគ្គហិតោ។ និគ្គណ្ហន្តោ ហិ ហាបេត្វា វា ទស្សេតិ វឌ្ឍេត្វា វា តំ បរិវត្តេត្វា វា។ តត្ថ យស្មា ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ ‘‘ន ឥមានិ ចត្តារិ, ទ្វេ វា តីណិ វា’’តិ ឯវំ ហាបេត្វាបិ ‘‘បញ្ច វា ឆ វា’’តិ ឯវំ វឌ្ឍេត្វាបិ ‘‘ន ឥមានិ ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ, អញ្ញានេវ ចត្តារិ អរិយសច្ចានី’’តិ ទស្សេតុំ ន សក្កា។ តស្មា អយំ ធម្មោ អនិគ្គហិតោ នាម។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។
Tattha asesavirāganirodhāti asesavirāgena ca asesanirodhena ca. Ubhayampetaṃ aññamaññavevacanameva. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppattinirodho hoti. Sesapadesupi eseva nayo. Imehi pana padehi yaṃ āgamma avijjādayo nirujjhanti, atthato taṃ nibbānaṃ dīpitaṃ hoti. Nibbānañhi avijjānirodhotipi saṅkhāranirodhotipi evaṃ tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ nirodhanāmena kathīyati. Kevalassāti sakalassa. Dukkhakkhandhassāti vaṭṭadukkharāsissa. Nirodho hotīti appavatti hoti. Tattha yasmā avijjādīnaṃ nirodho nāma khīṇākāropi vuccati arahattampi nibbānampi, tasmā idha khīṇākāradassanavasena dvādasasu ṭhānesu arahattaṃ, dvādasasuyeva nibbānaṃ kathitanti veditabbaṃ. Idaṃ vuccatīti ettha nibbānameva sandhāya idanti vuttaṃ. Aṭṭhaṅgikoti na aṭṭhahi aṅgehi vinimutto añño maggo nāma atthi. Yathā pana pañcaṅgikaṃ tūriyanti vutte pañcaṅgamattameva tūriyanti vuttaṃ hoti, evamidhāpi aṭṭhaṅgikamattameva maggo hotīti veditabbo. Aniggahitoti na niggahito. Niggaṇhanto hi hāpetvā vā dasseti vaḍḍhetvā vā taṃ parivattetvā vā. Tattha yasmā cattāri ariyasaccāni ‘‘na imāni cattāri, dve vā tīṇi vā’’ti evaṃ hāpetvāpi ‘‘pañca vā cha vā’’ti evaṃ vaḍḍhetvāpi ‘‘na imāni cattāri ariyasaccāni, aññāneva cattāri ariyasaccānī’’ti dassetuṃ na sakkā. Tasmā ayaṃ dhammo aniggahito nāma. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១. តិត្ថាយតនាទិសុត្តំ • 1. Titthāyatanādisuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ១. តិត្ថាយតនសុត្តវណ្ណនា • 1. Titthāyatanasuttavaṇṇanā
