| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[११७] ७. तित्तिरजातकवण्णना
[117] 7. Tittirajātakavaṇṇanā
अच्चुग्गतातिबलताति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोकालिकं आरब्भ कथेसि। तस्स वत्थु तेरसकनिपाते तक्कारियजातके (जा॰ १.१३.१०४ आदयो) आवि भविस्सति। सत्था पन ‘‘न, भिक्खवे, कोकालिको इदानेव अत्तनो वाचं निस्साय नट्ठो, पुब्बेपि नट्ठोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Accuggatātibalatāti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu terasakanipāte takkāriyajātake (jā. 1.13.104 ādayo) āvi bhavissati. Satthā pana ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva attano vācaṃ nissāya naṭṭho, pubbepi naṭṭhoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो उदिच्चब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा कामे पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा पञ्चाभिञ्ञा अट्ठ समापत्तियो निब्बत्तेसि। हिमवन्तप्पदेसे सब्बो इसिगणो सन्निपतित्वा तं ओवादाचरियं कत्वा परिवारेसि। सो पञ्चन्नं इसिसतानं ओवादाचरियो हुत्वा झानकीळं कीळन्तो हिमवन्ते वसति। तदा एको चेत्थ पण्डुरोगी तापसो कुठारिं गहेत्वा कट्ठं फालेति। अथेको मुखरतापसो तस्स सन्तिके निसीदित्वा ‘‘इध पहारं देहि, इध पहारं देही’’ति तं तापसं रोसेसि। सो कुज्झित्वा ‘‘न दानि मे त्वं दारुफालनसिप्पं सिक्खापनकाचरियो’’ति तिण्हं कुठारिं उक्खिपित्वा नं एकप्पहारेनेव जीवितक्खयं पापेसि। बोधिसत्तो तस्स सरीरकिच्चं कारेसि। तदा अस्समतो अविदूरे एकस्मिं वम्मिकपादे एको तित्तिरो वसति। सो सायं पातं तस्मिं वम्मिकमत्थके ठत्वा महावस्सितं वस्सति। तं सुत्वा एको लुद्दको ‘‘तित्तिरेन भवितब्ब’’न्ति चिन्तेत्वा सद्दसञ्ञाय तत्थ गन्त्वा तं वधित्वा आदाय गतो।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi. Himavantappadese sabbo isigaṇo sannipatitvā taṃ ovādācariyaṃ katvā parivāresi. So pañcannaṃ isisatānaṃ ovādācariyo hutvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavante vasati. Tadā eko cettha paṇḍurogī tāpaso kuṭhāriṃ gahetvā kaṭṭhaṃ phāleti. Atheko mukharatāpaso tassa santike nisīditvā ‘‘idha pahāraṃ dehi, idha pahāraṃ dehī’’ti taṃ tāpasaṃ rosesi. So kujjhitvā ‘‘na dāni me tvaṃ dāruphālanasippaṃ sikkhāpanakācariyo’’ti tiṇhaṃ kuṭhāriṃ ukkhipitvā naṃ ekappahāreneva jīvitakkhayaṃ pāpesi. Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāresi. Tadā assamato avidūre ekasmiṃ vammikapāde eko tittiro vasati. So sāyaṃ pātaṃ tasmiṃ vammikamatthake ṭhatvā mahāvassitaṃ vassati. Taṃ sutvā eko luddako ‘‘tittirena bhavitabba’’nti cintetvā saddasaññāya tattha gantvā taṃ vadhitvā ādāya gato.
बोधिसत्तो तस्स सद्दं असुणन्तो ‘‘असुकट्ठाने तित्तिरो वसति, किं नु खो तस्स सद्दो न सूयती’’ति तापसे पुच्छि। ते तस्स तमत्थं आरोचेसुं। सो उभोपि तानि कारणानि संसन्देत्वा इसिगणमज्झे इमं गाथमाह –
Bodhisatto tassa saddaṃ asuṇanto ‘‘asukaṭṭhāne tittiro vasati, kiṃ nu kho tassa saddo na sūyatī’’ti tāpase pucchi. Te tassa tamatthaṃ ārocesuṃ. So ubhopi tāni kāraṇāni saṃsandetvā isigaṇamajjhe imaṃ gāthamāha –
११७.
117.
‘‘अच्चुग्गतातिबलता, अतिवेलं पभासिता।
‘‘Accuggatātibalatā, ativelaṃ pabhāsitā;
वाचा हनति दुम्मेधं, तित्तिरं वातिवस्सित’’न्ति॥
Vācā hanati dummedhaṃ, tittiraṃ vātivassita’’nti.
तत्थ अच्चुग्गताति अतिउग्गता। अतिबलताति पुनप्पुनं भासनेन अतिबलसभावा। अतिवेलं पभासिताति अतिक्कन्तवेला पमाणातिक्कमेन भासिता। तित्तिरं वातिवस्सितन्ति यथा तित्तिरं अतिवस्सितं हनति, तथा एवरूपा वाचा दुम्मेधं बालपुग्गलं हनतीति।
Tattha accuggatāti atiuggatā. Atibalatāti punappunaṃ bhāsanena atibalasabhāvā. Ativelaṃ pabhāsitāti atikkantavelā pamāṇātikkamena bhāsitā. Tittiraṃ vātivassitanti yathā tittiraṃ ativassitaṃ hanati, tathā evarūpā vācā dummedhaṃ bālapuggalaṃ hanatīti.
एवं बोधिसत्तो इसिगणस्स ओवादं दत्वा चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto isigaṇassa ovādaṃ datvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था ‘‘न, भिक्खवे, कोकालिको इदानेव अत्तनो वचनं निस्साय नट्ठो, पुब्बेपि नट्ठोयेवा’’ति वत्वा इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मुखरतापसो कोकालिको अहोसि, इसिगणो बुद्धपरिसा, गणसत्था पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva attano vacanaṃ nissāya naṭṭho, pubbepi naṭṭhoyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mukharatāpaso kokāliko ahosi, isigaṇo buddhaparisā, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
तित्तिरजातकवण्णना सत्तमा।
Tittirajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११७. तित्तिरजातकं • 117. Tittirajātakaṃ
