| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३१९] ९. तित्तिरजातकवण्णना
[319] 9. Tittirajātakavaṇṇanā
सुसुखं वत जीवामीति इदं सत्था कोसम्बियं निस्साय बदरिकारामे विहरन्तो राहुलत्थेरं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा तिपल्लत्थजातके (जा॰ १.१.१६) वित्थारितमेव। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, राहुलो सिक्खाकामो कुक्कुच्चको ओवादक्खमो’’ति। तस्सायस्मतो गुणकथाय समुट्ठापिताय सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि राहुलो सिक्खाकामो कुक्कुच्चको ओवादक्खमोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Susukhaṃvata jīvāmīti idaṃ satthā kosambiyaṃ nissāya badarikārāme viharanto rāhulattheraṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā tipallatthajātake (jā. 1.1.16) vitthāritameva. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamo’’ti. Tassāyasmato guṇakathāya samuṭṭhāpitāya satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलं गन्त्वा सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा निक्खम्म हिमवन्तपदेसे इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा झानकीळं कीळन्तो रमणीये वनसण्डे वसित्वा लोणम्बिलसेवनत्थाय अञ्ञतरं पच्चन्तगामकं अगमासि। तत्थ नं मनुस्सा दिस्वा पसन्नचित्ता अञ्ञतरस्मिं अरञ्ञे पण्णसालं कारेत्वा पच्चयेहि उपट्ठहन्ता वासापेसुं। तदा तस्मिं गामके एको साकुणिको एकं दीपकतित्तिरं गहेत्वा सुट्ठु सिक्खापेत्वा पञ्जरे पक्खिपित्वा पटिजग्गति। सो तं अरञ्ञं नेत्वा तस्स सद्देन आगतागते तित्तिरे गहेत्वा विक्किणित्वा जीविकं कप्पेसि। तित्तिरो ‘‘मं एकं निस्साय बहू मम ञातका नस्सन्ति, मय्हमेतं पाप’’न्ति निस्सद्दो अहोसि। सो तस्स निस्सद्दभावं ञत्वा वेळुपेसिकाय नं सीसे पहरति। तित्तिरो दुक्खातुरताय सद्दं करोति। एवं सो साकुणिको तं निस्साय तित्तिरे गहेत्वा जीविकं कप्पेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā nikkhamma himavantapadese isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto ramaṇīye vanasaṇḍe vasitvā loṇambilasevanatthāya aññataraṃ paccantagāmakaṃ agamāsi. Tattha naṃ manussā disvā pasannacittā aññatarasmiṃ araññe paṇṇasālaṃ kāretvā paccayehi upaṭṭhahantā vāsāpesuṃ. Tadā tasmiṃ gāmake eko sākuṇiko ekaṃ dīpakatittiraṃ gahetvā suṭṭhu sikkhāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ netvā tassa saddena āgatāgate tittire gahetvā vikkiṇitvā jīvikaṃ kappesi. Tittiro ‘‘maṃ ekaṃ nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayhametaṃ pāpa’’nti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya naṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya saddaṃ karoti. Evaṃ so sākuṇiko taṃ nissāya tittire gahetvā jīvikaṃ kappesi.
अथ सो तित्तिरो चिन्तेसि ‘‘इमे मरन्तूति मय्हं चेतना नत्थि, पटिच्चकम्मं पन मं फुसति, मयि सद्दं अकरोन्ते एते नागच्छन्ति, करोन्तेयेव आगच्छन्ति, आगतागते अयं गहेत्वा जीवितक्खयं पापेति, अत्थि नु खो एत्थ मय्हं पापं, नत्थी’’ति। सो ततो पट्ठाय ‘‘को नु खो मे इमं कङ्खं छिन्देय्या’’ति तथारूपं पण्डितं उपधारेन्तो चरति। अथेकदिवसं सो साकुणिको बहू तित्तिरे गहेत्वा पच्छिं पूरेत्वा ‘‘पानीयं पिविस्सामी’’ति बोधिसत्तस्स अस्समं गन्त्वा तं पञ्जरं बोधिसत्तस्स सन्तिके ठपेत्वा पानीयं पिवित्वा वालुकातले निपन्नो निद्दं ओक्कमि। तित्तिरो तस्स निद्दोक्कन्तभावं ञत्वा ‘‘मम कङ्खं इमं तापसं पुच्छिस्सामि, जानन्तो मे कथेस्सती’’ति पञ्जरे निसिन्नोयेव तं पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atha so tittiro cintesi ‘‘ime marantūti mayhaṃ cetanā natthi, paṭiccakammaṃ pana maṃ phusati, mayi saddaṃ akaronte ete nāgacchanti, karonteyeva āgacchanti, āgatāgate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpeti, atthi nu kho ettha mayhaṃ pāpaṃ, natthī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘ko nu kho me imaṃ kaṅkhaṃ chindeyyā’’ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento carati. Athekadivasaṃ so sākuṇiko bahū tittire gahetvā pacchiṃ pūretvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti bodhisattassa assamaṃ gantvā taṃ pañjaraṃ bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā vālukātale nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa niddokkantabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama kaṅkhaṃ imaṃ tāpasaṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatī’’ti pañjare nisinnoyeva taṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
७३.
73.
‘‘सुसुखं वत जीवामि, लभामि चेव भुञ्जितुं।
‘‘Susukhaṃ vata jīvāmi, labhāmi ceva bhuñjituṃ;
परिपन्थे च तिट्ठामि, का नु भन्ते गती ममा’’ति॥
Paripanthe ca tiṭṭhāmi, kā nu bhante gatī mamā’’ti.
तत्थ सुसुखं वत जीवामीति अहं, भन्ते, इमं साकुणिकं निस्साय सुट्ठु सुखं जीवामि। लभामीति यथारुचितं खादनीयं भोजनीयं भुञ्जितुम्पि लभामि। परिपन्थे च तिट्ठामीति अपिच खो यत्थ मम ञातका मम सद्देन आगतागता विनस्सन्ति, तस्मिं परिपन्थे तिट्ठामि। का नु, भन्ते, गती ममाति का नु खो, भन्ते, मम गति, का निप्फत्ति भविस्सतीति पुच्छि।
Tattha susukhaṃ vata jīvāmīti ahaṃ, bhante, imaṃ sākuṇikaṃ nissāya suṭṭhu sukhaṃ jīvāmi. Labhāmīti yathārucitaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhuñjitumpi labhāmi. Paripanthe ca tiṭṭhāmīti apica kho yattha mama ñātakā mama saddena āgatāgatā vinassanti, tasmiṃ paripanthe tiṭṭhāmi. Kā nu, bhante, gatī mamāti kā nu kho, bhante, mama gati, kā nipphatti bhavissatīti pucchi.
तस्स पञ्हं विस्सज्जेन्तो बोधिसत्तो दुतियं गाथमाह –
Tassa pañhaṃ vissajjento bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
७४.
74.
‘‘मनो चे ते नप्पणमति, पक्खि पापस्स कम्मुनो।
‘‘Mano ce te nappaṇamati, pakkhi pāpassa kammuno;
अब्यावटस्स भद्रस्स, न पापमुपलिम्पती’’ति॥
Abyāvaṭassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
तत्थ पापस्स कम्मुनोति यदि तव मनो पापकम्मस्सत्थाय न पणमति, पापकरणे तन्निन्नो तप्पोणो तप्पब्भारो न होति। अब्यावटस्साति एवं सन्ते पापकम्मकरणत्थाय अब्यावटस्स उस्सुक्कं अनापन्नस्स तव भद्रस्स सुद्धस्सेव सतो पापं न उपलिम्पति न अल्लीयतीति।
Tattha pāpassa kammunoti yadi tava mano pāpakammassatthāya na paṇamati, pāpakaraṇe tanninno tappoṇo tappabbhāro na hoti. Abyāvaṭassāti evaṃ sante pāpakammakaraṇatthāya abyāvaṭassa ussukkaṃ anāpannassa tava bhadrassa suddhasseva sato pāpaṃ na upalimpati na allīyatīti.
तं सुत्वा तित्तिरो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā tittiro tatiyaṃ gāthamāha –
७५.
75.
‘‘ञातको नो निसिन्नोति, बहु आगच्छते जनो।
‘‘Ñātako no nisinnoti, bahu āgacchate jano;
पटिच्चकम्मं फुसति, तस्मिं मे सङ्कते मनो’’ति॥
Paṭiccakammaṃ phusati, tasmiṃ me saṅkate mano’’ti.
तस्सत्थो – भन्ते, सचाहं सद्दं न करेय्यं, अयं तित्तिरजनो न आगच्छेय्य, मयि पन सद्दं करोन्ते ‘‘ञातको नो निसिन्नो’’ति अयं बहु जनो आगच्छति , तं आगतागतं लुद्दो गहेत्वा जीवितक्खयं पापेन्तो मं पटिच्च निस्साय एतं पाणातिपातकम्मं फुसति पटिलभति विन्दति , तस्मिं मं पटिच्च कते पापे मम नु खो एतं पापन्ति एवं मे मनो सङ्कते परिसङ्कति कुक्कुच्चं आपज्जतीति।
Tassattho – bhante, sacāhaṃ saddaṃ na kareyyaṃ, ayaṃ tittirajano na āgaccheyya, mayi pana saddaṃ karonte ‘‘ñātako no nisinno’’ti ayaṃ bahu jano āgacchati , taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ paṭicca nissāya etaṃ pāṇātipātakammaṃ phusati paṭilabhati vindati , tasmiṃ maṃ paṭicca kate pāpe mama nu kho etaṃ pāpanti evaṃ me mano saṅkate parisaṅkati kukkuccaṃ āpajjatīti.
तं सुत्वा बोधिसत्तो चतुत्थं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto catutthaṃ gāthamāha –
७६.
76.
‘‘न पटिच्चकम्मं फुसति, मनो चे नप्पदुस्सति।
‘‘Na paṭiccakammaṃ phusati, mano ce nappadussati;
अप्पोस्सुक्कस्स भद्रस्स, न पापमुपलिम्पती’’ति॥
Appossukkassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
तस्सत्थो – यदि तव पापकिरियाय मनो न पदुस्सति, तन्निन्नो तप्पोनो तप्पब्भारो न होति, एवं सन्ते लुद्देन आयस्मन्तं पटिच्च कतम्पि पापकम्मं तं न फुसति न अल्लीयति, पापकिरियाय हि अप्पोस्सुक्कस्स निरालयस्स भद्रस्स परिसुद्धस्सेव सतो तव पाणातिपातचेतनाय अभावा तं पापं न उपलिम्पति, तव चित्तं न अल्लीयतीति।
Tassattho – yadi tava pāpakiriyāya mano na padussati, tanninno tappono tappabbhāro na hoti, evaṃ sante luddena āyasmantaṃ paṭicca katampi pāpakammaṃ taṃ na phusati na allīyati, pāpakiriyāya hi appossukkassa nirālayassa bhadrassa parisuddhasseva sato tava pāṇātipātacetanāya abhāvā taṃ pāpaṃ na upalimpati, tava cittaṃ na allīyatīti.
एवं महासत्तो तित्तिरं सञ्ञापेसि, सोपि तं निस्साय निक्कुक्कुच्चो अहोसि। लुद्दो पबुद्धो बोधिसत्तं वन्दित्वा पञ्जरं आदाय पक्कामि।
Evaṃ mahāsatto tittiraṃ saññāpesi, sopi taṃ nissāya nikkukkucco ahosi. Luddo pabuddho bodhisattaṃ vanditvā pañjaraṃ ādāya pakkāmi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा तित्तिरो राहुलो अहोसि, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā tittiro rāhulo ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
तित्तिरजातकवण्णना नवमा।
Tittirajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३१९. तित्तिरजातकं • 319. Tittirajātakaṃ
