| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๑๗] ๗. ติตฺติรชาตกวณฺณนา
[117] 7. Tittirajātakavaṇṇanā
อจฺจุคฺคตาติพลตาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต โกกาลิกํ อารพฺภ กเถสิฯ ตสฺส วตฺถุ เตรสกนิปาเต ตกฺการิยชาตเก (ชา. ๑.๑๓.๑๐๔ อาทโย) อาวิ ภวิสฺสติฯ สตฺถา ปน ‘‘น, ภิกฺขเว, โกกาลิโก อิทาเนว อตฺตโน วาจํ นิสฺสาย นโฎฺฐ, ปุเพฺพปิ นโฎฺฐเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Accuggatātibalatāti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu terasakanipāte takkāriyajātake (jā. 1.13.104 ādayo) āvi bhavissati. Satthā pana ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva attano vācaṃ nissāya naṭṭho, pubbepi naṭṭhoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต อุทิจฺจพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา กาเม ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปญฺจาภิญฺญา อฎฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพเตฺตสิฯ หิมวนฺตปฺปเทเส สโพฺพ อิสิคโณ สนฺนิปติตฺวา ตํ โอวาทาจริยํ กตฺวา ปริวาเรสิฯ โส ปญฺจนฺนํ อิสิสตานํ โอวาทาจริโย หุตฺวา ฌานกีฬํ กีฬโนฺต หิมวเนฺต วสติฯ ตทา เอโก เจตฺถ ปณฺฑุโรคี ตาปโส กุฐาริํ คเหตฺวา กฎฺฐํ ผาเลติฯ อเถโก มุขรตาปโส ตสฺส สนฺติเก นิสีทิตฺวา ‘‘อิธ ปหารํ เทหิ, อิธ ปหารํ เทหี’’ติ ตํ ตาปสํ โรเสสิฯ โส กุชฺฌิตฺวา ‘‘น ทานิ เม ตฺวํ ทารุผาลนสิปฺปํ สิกฺขาปนกาจริโย’’ติ ติณฺหํ กุฐาริํ อุกฺขิปิตฺวา นํ เอกปฺปหาเรเนว ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิฯ โพธิสโตฺต ตสฺส สรีรกิจฺจํ กาเรสิฯ ตทา อสฺสมโต อวิทูเร เอกสฺมิํ วมฺมิกปาเท เอโก ติตฺติโร วสติฯ โส สายํ ปาตํ ตสฺมิํ วมฺมิกมตฺถเก ฐตฺวา มหาวสฺสิตํ วสฺสติฯ ตํ สุตฺวา เอโก ลุทฺทโก ‘‘ติตฺติเรน ภวิตพฺพ’’นฺติ จิเนฺตตฺวา สทฺทสญฺญาย ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ วธิตฺวา อาทาย คโตฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi. Himavantappadese sabbo isigaṇo sannipatitvā taṃ ovādācariyaṃ katvā parivāresi. So pañcannaṃ isisatānaṃ ovādācariyo hutvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavante vasati. Tadā eko cettha paṇḍurogī tāpaso kuṭhāriṃ gahetvā kaṭṭhaṃ phāleti. Atheko mukharatāpaso tassa santike nisīditvā ‘‘idha pahāraṃ dehi, idha pahāraṃ dehī’’ti taṃ tāpasaṃ rosesi. So kujjhitvā ‘‘na dāni me tvaṃ dāruphālanasippaṃ sikkhāpanakācariyo’’ti tiṇhaṃ kuṭhāriṃ ukkhipitvā naṃ ekappahāreneva jīvitakkhayaṃ pāpesi. Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāresi. Tadā assamato avidūre ekasmiṃ vammikapāde eko tittiro vasati. So sāyaṃ pātaṃ tasmiṃ vammikamatthake ṭhatvā mahāvassitaṃ vassati. Taṃ sutvā eko luddako ‘‘tittirena bhavitabba’’nti cintetvā saddasaññāya tattha gantvā taṃ vadhitvā ādāya gato.
โพธิสโตฺต ตสฺส สทฺทํ อสุณโนฺต ‘‘อสุกฎฺฐาเน ติตฺติโร วสติ, กิํ นุ โข ตสฺส สโทฺท น สูยตี’’ติ ตาปเส ปุจฺฉิฯ เต ตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ โส อุโภปิ ตานิ การณานิ สํสเนฺทตฺวา อิสิคณมเชฺฌ อิมํ คาถมาห –
Bodhisatto tassa saddaṃ asuṇanto ‘‘asukaṭṭhāne tittiro vasati, kiṃ nu kho tassa saddo na sūyatī’’ti tāpase pucchi. Te tassa tamatthaṃ ārocesuṃ. So ubhopi tāni kāraṇāni saṃsandetvā isigaṇamajjhe imaṃ gāthamāha –
๑๑๗.
117.
‘‘อจฺจุคฺคตาติพลตา, อติเวลํ ปภาสิตา;
‘‘Accuggatātibalatā, ativelaṃ pabhāsitā;
วาจา หนติ ทุเมฺมธํ, ติตฺติรํ วาติวสฺสิต’’นฺติฯ
Vācā hanati dummedhaṃ, tittiraṃ vātivassita’’nti.
ตตฺถ อจฺจุคฺคตาติ อติอุคฺคตาฯ อติพลตาติ ปุนปฺปุนํ ภาสเนน อติพลสภาวาฯ อติเวลํ ปภาสิตาติ อติกฺกนฺตเวลา ปมาณาติกฺกเมน ภาสิตาฯ ติตฺติรํ วาติวสฺสิตนฺติ ยถา ติตฺติรํ อติวสฺสิตํ หนติ, ตถา เอวรูปา วาจา ทุเมฺมธํ พาลปุคฺคลํ หนตีติฯ
Tattha accuggatāti atiuggatā. Atibalatāti punappunaṃ bhāsanena atibalasabhāvā. Ativelaṃ pabhāsitāti atikkantavelā pamāṇātikkamena bhāsitā. Tittiraṃ vātivassitanti yathā tittiraṃ ativassitaṃ hanati, tathā evarūpā vācā dummedhaṃ bālapuggalaṃ hanatīti.
เอวํ โพธิสโตฺต อิสิคณสฺส โอวาทํ ทตฺวา จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโณ อโหสิฯ
Evaṃ bodhisatto isigaṇassa ovādaṃ datvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, โกกาลิโก อิทาเนว อตฺตโน วจนํ นิสฺสาย นโฎฺฐ, ปุเพฺพปิ นโฎฺฐเยวา’’ติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา มุขรตาปโส โกกาลิโก อโหสิ, อิสิคโณ พุทฺธปริสา, คณสตฺถา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva attano vacanaṃ nissāya naṭṭho, pubbepi naṭṭhoyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mukharatāpaso kokāliko ahosi, isigaṇo buddhaparisā, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
ติตฺติรชาตกวณฺณนา สตฺตมาฯ
Tittirajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๑๗. ติตฺติรชาตกํ • 117. Tittirajātakaṃ
