Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[319] 9. තිත්තිරජාතකවණ්ණනා
[319] 9. Tittirajātakavaṇṇanā
සුසුඛං වත ජීවාමීති ඉදං සත්ථා කොසම්බියං නිස්සාය බදරිකාරාමෙ විහරන්තො රාහුලත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු හෙට්ඨා තිපල්ලත්ථජාතකෙ (ජා. 1.1.16) විත්ථාරිතමෙව. භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, රාහුලො සික්ඛාකාමො කුක්කුච්චකො ඔවාදක්ඛමො’’ති. තස්සායස්මතො ගුණකථාය සමුට්ඨාපිතාය සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි රාහුලො සික්ඛාකාමො කුක්කුච්චකො ඔවාදක්ඛමොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.
Susukhaṃvata jīvāmīti idaṃ satthā kosambiyaṃ nissāya badarikārāme viharanto rāhulattheraṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā tipallatthajātake (jā. 1.1.16) vitthāritameva. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamo’’ti. Tassāyasmato guṇakathāya samuṭṭhāpitāya satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලං ගන්ත්වා සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා නික්ඛම්ම හිමවන්තපදෙසෙ ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අභිඤ්ඤා ච සමාපත්තියො ච නිබ්බත්තෙත්වා ඣානකීළං කීළන්තො රමණීයෙ වනසණ්ඩෙ වසිත්වා ලොණම්බිලසෙවනත්ථාය අඤ්ඤතරං පච්චන්තගාමකං අගමාසි. තත්ථ නං මනුස්සා දිස්වා පසන්නචිත්තා අඤ්ඤතරස්මිං අරඤ්ඤෙ පණ්ණසාලං කාරෙත්වා පච්චයෙහි උපට්ඨහන්තා වාසාපෙසුං. තදා තස්මිං ගාමකෙ එකො සාකුණිකො එකං දීපකතිත්තිරං ගහෙත්වා සුට්ඨු සික්ඛාපෙත්වා පඤ්ජරෙ පක්ඛිපිත්වා පටිජග්ගති. සො තං අරඤ්ඤං නෙත්වා තස්ස සද්දෙන ආගතාගතෙ තිත්තිරෙ ගහෙත්වා වික්කිණිත්වා ජීවිකං කප්පෙසි. තිත්තිරො ‘‘මං එකං නිස්සාය බහූ මම ඤාතකා නස්සන්ති, මය්හමෙතං පාප’’න්ති නිස්සද්දො අහොසි. සො තස්ස නිස්සද්දභාවං ඤත්වා වෙළුපෙසිකාය නං සීසෙ පහරති. තිත්තිරො දුක්ඛාතුරතාය සද්දං කරොති. එවං සො සාකුණිකො තං නිස්සාය තිත්තිරෙ ගහෙත්වා ජීවිකං කප්පෙසි.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā nikkhamma himavantapadese isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto ramaṇīye vanasaṇḍe vasitvā loṇambilasevanatthāya aññataraṃ paccantagāmakaṃ agamāsi. Tattha naṃ manussā disvā pasannacittā aññatarasmiṃ araññe paṇṇasālaṃ kāretvā paccayehi upaṭṭhahantā vāsāpesuṃ. Tadā tasmiṃ gāmake eko sākuṇiko ekaṃ dīpakatittiraṃ gahetvā suṭṭhu sikkhāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ netvā tassa saddena āgatāgate tittire gahetvā vikkiṇitvā jīvikaṃ kappesi. Tittiro ‘‘maṃ ekaṃ nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayhametaṃ pāpa’’nti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya naṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya saddaṃ karoti. Evaṃ so sākuṇiko taṃ nissāya tittire gahetvā jīvikaṃ kappesi.
අථ සො තිත්තිරො චින්තෙසි ‘‘ඉමෙ මරන්තූති මය්හං චෙතනා නත්ථි, පටිච්චකම්මං පන මං ඵුසති, මයි සද්දං අකරොන්තෙ එතෙ නාගච්ඡන්ති, කරොන්තෙයෙව ආගච්ඡන්ති, ආගතාගතෙ අයං ගහෙත්වා ජීවිතක්ඛයං පාපෙති, අත්ථි නු ඛො එත්ථ මය්හං පාපං, නත්ථී’’ති. සො තතො පට්ඨාය ‘‘කො නු ඛො මෙ ඉමං කඞ්ඛං ඡින්දෙය්යා’’ති තථාරූපං පණ්ඩිතං උපධාරෙන්තො චරති. අථෙකදිවසං සො සාකුණිකො බහූ තිත්තිරෙ ගහෙත්වා පච්ඡිං පූරෙත්වා ‘‘පානීයං පිවිස්සාමී’’ති බොධිසත්තස්ස අස්සමං ගන්ත්වා තං පඤ්ජරං බොධිසත්තස්ස සන්තිකෙ ඨපෙත්වා පානීයං පිවිත්වා වාලුකාතලෙ නිපන්නො නිද්දං ඔක්කමි. තිත්තිරො තස්ස නිද්දොක්කන්තභාවං ඤත්වා ‘‘මම කඞ්ඛං ඉමං තාපසං පුච්ඡිස්සාමි, ජානන්තො මෙ කථෙස්සතී’’ති පඤ්ජරෙ නිසින්නොයෙව තං පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –
Atha so tittiro cintesi ‘‘ime marantūti mayhaṃ cetanā natthi, paṭiccakammaṃ pana maṃ phusati, mayi saddaṃ akaronte ete nāgacchanti, karonteyeva āgacchanti, āgatāgate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpeti, atthi nu kho ettha mayhaṃ pāpaṃ, natthī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘ko nu kho me imaṃ kaṅkhaṃ chindeyyā’’ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento carati. Athekadivasaṃ so sākuṇiko bahū tittire gahetvā pacchiṃ pūretvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti bodhisattassa assamaṃ gantvā taṃ pañjaraṃ bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā vālukātale nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa niddokkantabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama kaṅkhaṃ imaṃ tāpasaṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatī’’ti pañjare nisinnoyeva taṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
73.
73.
‘‘සුසුඛං වත ජීවාමි, ලභාමි චෙව භුඤ්ජිතුං;
‘‘Susukhaṃ vata jīvāmi, labhāmi ceva bhuñjituṃ;
පරිපන්ථෙ ච තිට්ඨාමි, කා නු භන්තෙ ගතී මමා’’ති.
Paripanthe ca tiṭṭhāmi, kā nu bhante gatī mamā’’ti.
තත්ථ සුසුඛං වත ජීවාමීති අහං, භන්තෙ, ඉමං සාකුණිකං නිස්සාය සුට්ඨු සුඛං ජීවාමි. ලභාමීති යථාරුචිතං ඛාදනීයං භොජනීයං භුඤ්ජිතුම්පි ලභාමි. පරිපන්ථෙ ච තිට්ඨාමීති අපිච ඛො යත්ථ මම ඤාතකා මම සද්දෙන ආගතාගතා විනස්සන්ති, තස්මිං පරිපන්ථෙ තිට්ඨාමි. කා නු, භන්තෙ, ගතී මමාති කා නු ඛො, භන්තෙ, මම ගති, කා නිප්ඵත්ති භවිස්සතීති පුච්ඡි.
Tattha susukhaṃ vata jīvāmīti ahaṃ, bhante, imaṃ sākuṇikaṃ nissāya suṭṭhu sukhaṃ jīvāmi. Labhāmīti yathārucitaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhuñjitumpi labhāmi. Paripanthe ca tiṭṭhāmīti apica kho yattha mama ñātakā mama saddena āgatāgatā vinassanti, tasmiṃ paripanthe tiṭṭhāmi. Kā nu, bhante, gatī mamāti kā nu kho, bhante, mama gati, kā nipphatti bhavissatīti pucchi.
තස්ස පඤ්හං විස්සජ්ජෙන්තො බොධිසත්තො දුතියං ගාථමාහ –
Tassa pañhaṃ vissajjento bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
74.
74.
‘‘මනො චෙ තෙ නප්පණමති, පක්ඛි පාපස්ස කම්මුනො;
‘‘Mano ce te nappaṇamati, pakkhi pāpassa kammuno;
අබ්යාවටස්ස භද්රස්ස, න පාපමුපලිම්පතී’’ති.
Abyāvaṭassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
තත්ථ පාපස්ස කම්මුනොති යදි තව මනො පාපකම්මස්සත්ථාය න පණමති, පාපකරණෙ තන්නින්නො තප්පොණො තප්පබ්භාරො න හොති. අබ්යාවටස්සාති එවං සන්තෙ පාපකම්මකරණත්ථාය අබ්යාවටස්ස උස්සුක්කං අනාපන්නස්ස තව භද්රස්ස සුද්ධස්සෙව සතො පාපං න උපලිම්පති න අල්ලීයතීති.
Tattha pāpassa kammunoti yadi tava mano pāpakammassatthāya na paṇamati, pāpakaraṇe tanninno tappoṇo tappabbhāro na hoti. Abyāvaṭassāti evaṃ sante pāpakammakaraṇatthāya abyāvaṭassa ussukkaṃ anāpannassa tava bhadrassa suddhasseva sato pāpaṃ na upalimpati na allīyatīti.
තං සුත්වා තිත්තිරො තතියං ගාථමාහ –
Taṃ sutvā tittiro tatiyaṃ gāthamāha –
75.
75.
‘‘ඤාතකො නො නිසින්නොති, බහු ආගච්ඡතෙ ජනො;
‘‘Ñātako no nisinnoti, bahu āgacchate jano;
පටිච්චකම්මං ඵුසති, තස්මිං මෙ සඞ්කතෙ මනො’’ති.
Paṭiccakammaṃ phusati, tasmiṃ me saṅkate mano’’ti.
තස්සත්ථො – භන්තෙ, සචාහං සද්දං න කරෙය්යං, අයං තිත්තිරජනො න ආගච්ඡෙය්ය, මයි පන සද්දං කරොන්තෙ ‘‘ඤාතකො නො නිසින්නො’’ති අයං බහු ජනො ආගච්ඡති , තං ආගතාගතං ලුද්දො ගහෙත්වා ජීවිතක්ඛයං පාපෙන්තො මං පටිච්ච නිස්සාය එතං පාණාතිපාතකම්මං ඵුසති පටිලභති වින්දති , තස්මිං මං පටිච්ච කතෙ පාපෙ මම නු ඛො එතං පාපන්ති එවං මෙ මනො සඞ්කතෙ පරිසඞ්කති කුක්කුච්චං ආපජ්ජතීති.
Tassattho – bhante, sacāhaṃ saddaṃ na kareyyaṃ, ayaṃ tittirajano na āgaccheyya, mayi pana saddaṃ karonte ‘‘ñātako no nisinno’’ti ayaṃ bahu jano āgacchati , taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ paṭicca nissāya etaṃ pāṇātipātakammaṃ phusati paṭilabhati vindati , tasmiṃ maṃ paṭicca kate pāpe mama nu kho etaṃ pāpanti evaṃ me mano saṅkate parisaṅkati kukkuccaṃ āpajjatīti.
තං සුත්වා බොධිසත්තො චතුත්ථං ගාථමාහ –
Taṃ sutvā bodhisatto catutthaṃ gāthamāha –
76.
76.
‘‘න පටිච්චකම්මං ඵුසති, මනො චෙ නප්පදුස්සති;
‘‘Na paṭiccakammaṃ phusati, mano ce nappadussati;
අප්පොස්සුක්කස්ස භද්රස්ස, න පාපමුපලිම්පතී’’ති.
Appossukkassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
තස්සත්ථො – යදි තව පාපකිරියාය මනො න පදුස්සති, තන්නින්නො තප්පොනො තප්පබ්භාරො න හොති, එවං සන්තෙ ලුද්දෙන ආයස්මන්තං පටිච්ච කතම්පි පාපකම්මං තං න ඵුසති න අල්ලීයති, පාපකිරියාය හි අප්පොස්සුක්කස්ස නිරාලයස්ස භද්රස්ස පරිසුද්ධස්සෙව සතො තව පාණාතිපාතචෙතනාය අභාවා තං පාපං න උපලිම්පති, තව චිත්තං න අල්ලීයතීති.
Tassattho – yadi tava pāpakiriyāya mano na padussati, tanninno tappono tappabbhāro na hoti, evaṃ sante luddena āyasmantaṃ paṭicca katampi pāpakammaṃ taṃ na phusati na allīyati, pāpakiriyāya hi appossukkassa nirālayassa bhadrassa parisuddhasseva sato tava pāṇātipātacetanāya abhāvā taṃ pāpaṃ na upalimpati, tava cittaṃ na allīyatīti.
එවං මහාසත්තො තිත්තිරං සඤ්ඤාපෙසි, සොපි තං නිස්සාය නික්කුක්කුච්චො අහොසි. ලුද්දො පබුද්ධො බොධිසත්තං වන්දිත්වා පඤ්ජරං ආදාය පක්කාමි.
Evaṃ mahāsatto tittiraṃ saññāpesi, sopi taṃ nissāya nikkukkucco ahosi. Luddo pabuddho bodhisattaṃ vanditvā pañjaraṃ ādāya pakkāmi.
සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා තිත්තිරො රාහුලො අහොසි, තාපසො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā tittiro rāhulo ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
තිත්තිරජාතකවණ්ණනා නවමා.
Tittirajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 319. තිත්තිරජාතකං • 319. Tittirajātakaṃ