| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
९. तोदेय्यमाणवपुच्छानिद्देसो
9. Todeyyamāṇavapucchāniddeso
५७.
57.
यस्मिं कामा न वसन्ति, [इच्चायस्मा तोदेय्यो]
Yasmiṃkāmā na vasanti, [iccāyasmā todeyyo]
तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjati;
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स कीदिसो॥
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo, vimokkho tassa kīdiso.
यस्मिं कामा न वसन्तीति यस्मिं कामा न वसन्ति न संवसन्ति न आवसन्ति न परिवसन्तीति – यस्मिं कामा न वसन्ति। इच्चायस्मा तोदेय्योति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰… पदानुपुब्बतापेतं – इच्चाति। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। तोदेय्योति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा तोदेय्यो।
Yasmiṃ kāmā na vasantīti yasmiṃ kāmā na vasanti na saṃvasanti na āvasanti na parivasantīti – yasmiṃ kāmā na vasanti. Iccāyasmā todeyyoti. Iccāti padasandhi…pe… padānupubbatāpetaṃ – iccāti. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Todeyyoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā todeyyo.
तण्हा यस्स न विज्जतीति तण्हा यस्स नत्थि न सति न संविज्जति नुपलब्भति ञाणग्गिना दड्ढाति – तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjatīti taṇhā yassa natthi na sati na saṃvijjati nupalabbhati ñāṇagginā daḍḍhāti – taṇhā yassa na vijjati.
कथंकथा च यो तिण्णोति कथंकथा च यो तिण्णो उत्तिण्णो नित्थिण्णो अतिक्कन्तो समतिक्कन्तो वीतिवत्तोति – कथंकथा च यो तिण्णो।
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇoti kathaṃkathā ca yo tiṇṇo uttiṇṇo nitthiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivattoti – kathaṃkathā ca yo tiṇṇo.
विमोक्खो तस्स कीदिसोति विमोक्खो तस्स कीदिसो किंसण्ठितो किंपकारो किंपटिभागो इच्छितब्बोति विमोक्खं पुच्छतीति – विमोक्खो तस्स कीदिसो। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Vimokkho tassa kīdisoti vimokkho tassa kīdiso kiṃsaṇṭhito kiṃpakāro kiṃpaṭibhāgo icchitabboti vimokkhaṃ pucchatīti – vimokkho tassa kīdiso. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘यस्मिं कामा न वसन्ति, [इच्चायस्मा तोदेय्यो]
‘‘Yasmiṃ kāmā na vasanti, [iccāyasmā todeyyo]
तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjati;
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स कीदिसो’’ति॥
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo, vimokkho tassa kīdiso’’ti.
५८.
58.
यस्मिं कामा न वसन्ति, [तोदेय्याति भगवा]
Yasmiṃkāmā na vasanti, [todeyyāti bhagavā]
तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjati;
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स नापरो॥
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo, vimokkho tassa nāparo.
यस्मिं कामा न वसन्तीति। यस्मिन्ति यस्मिं पुग्गले अरहन्ते खीणासवे। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। यस्मिं कामा न वसन्तीति यस्मिं कामा न वसन्ति न संवसन्ति न आवसन्ति न परिवसन्तीति – यस्मिं कामा न वसन्ति।
Yasmiṃ kāmā na vasantīti. Yasminti yasmiṃ puggale arahante khīṇāsave. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Yasmiṃ kāmā na vasantīti yasmiṃ kāmā na vasanti na saṃvasanti na āvasanti na parivasantīti – yasmiṃ kāmā na vasanti.
तोदेय्याति भगवाति। तोदेय्याति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – तोदेय्याति भगवा।
Todeyyāti bhagavāti. Todeyyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – todeyyāti bhagavā.
तण्हा यस्स न विज्जतीति। तण्हाति रूपतण्हा सद्दतण्हा गन्धतण्हा रसतण्हा फोट्ठब्बतण्हा धम्मतण्हा। यस्साति अरहतो खीणासवस्स। तण्हा यस्स न विज्जतीति तण्हा यस्स नत्थि न सति न संविज्जति नुपलब्भति, पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिप्पस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढाति – तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjatīti. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Yassāti arahato khīṇāsavassa. Taṇhā yassa na vijjatīti taṇhā yassa natthi na sati na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – taṇhā yassa na vijjati.
कथंकथा च यो तिण्णोति कथंकथा वुच्चति विचिकिच्छा। दुक्खे कङ्खा…पे॰… छम्भितत्तं चित्तस्स मनोविलेखो। योति यो सो अरहं खीणासवो। कथंकथा च यो तिण्णोति कथंकथा च यो तिण्णो उत्तिण्णो नित्थिण्णो अतिक्कन्तो समतिक्कन्तो वीतिवत्तोति – कथंकथा च यो तिण्णो।
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇoti kathaṃkathā vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho. Yoti yo so arahaṃ khīṇāsavo. Kathaṃkathā ca yo tiṇṇoti kathaṃkathā ca yo tiṇṇo uttiṇṇo nitthiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivattoti – kathaṃkathā ca yo tiṇṇo.
विमोक्खो तस्स नापरोति नत्थि तस्स अपरो विमोक्खो। येन विमोक्खेन विमुच्चेय्य विमुत्तो सो। कतं तस्स विमोक्खेन करणीयन्ति – विमोक्खो तस्स नापरो। तेनाह भगवा –
Vimokkho tassa nāparoti natthi tassa aparo vimokkho. Yena vimokkhena vimucceyya vimutto so. Kataṃ tassa vimokkhena karaṇīyanti – vimokkho tassa nāparo. Tenāha bhagavā –
‘‘यस्मिं कामा न वसन्ति, [तोदेय्याति भगवा]
‘‘Yasmiṃ kāmā na vasanti, [todeyyāti bhagavā]
तण्हा यस्स न विज्जति।
Taṇhā yassa na vijjati;
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स नापरो’’ति॥
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo, vimokkho tassa nāparo’’ti.
५९.
59.
निराससो सो उद आससानो, पञ्ञाणवा सो उद पञ्ञकप्पी।
Nirāsasoso uda āsasāno, paññāṇavā so uda paññakappī;
मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञं, तं मे वियाचिक्ख समन्तचक्खु॥
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ, taṃ me viyācikkha samantacakkhu.
निराससो सो उद आससानोति नित्तण्हो सो, उदाहु सतण्हो रूपे आसीसति 1, सद्दे…पे॰… गन्धे… रसे… फोट्ठब्बे… कुलं… गणं… आवासं… लाभं… यसं… पसंसं… सुखं… चीवरं… पिण्डपातं… सेनासनं… गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं… कामधातुं … रूपधातुं… अरूपधातुं… कामभवं… रूपभवं… अरूपभवं… सञ्ञाभवं… असञ्ञाभवं… नेवसञ्ञानासञ्ञाभवं… एकवोकारभवं… चतुवोकारभवं… पञ्चवोकारभवं… अतीतं… अनागतं… पच्चुप्पन्नं… दिट्ठसुतमुतविञ्ञातब्बे धम्मे आसीसति सादियति पत्थेति पिहेति अभिजप्पतीति – निराससो सो उद आससानो।
Nirāsaso so uda āsasānoti nittaṇho so, udāhu sataṇho rūpe āsīsati 2, sadde…pe… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ… lābhaṃ… yasaṃ… pasaṃsaṃ… sukhaṃ… cīvaraṃ… piṇḍapātaṃ… senāsanaṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ… kāmadhātuṃ … rūpadhātuṃ… arūpadhātuṃ… kāmabhavaṃ… rūpabhavaṃ… arūpabhavaṃ… saññābhavaṃ… asaññābhavaṃ… nevasaññānāsaññābhavaṃ… ekavokārabhavaṃ… catuvokārabhavaṃ… pañcavokārabhavaṃ… atītaṃ… anāgataṃ… paccuppannaṃ… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme āsīsati sādiyati pattheti piheti abhijappatīti – nirāsaso so uda āsasāno.
पञ्ञाणवा सो उद पञ्ञकप्पीति। पञ्ञाणवा सोति पण्डितो पञ्ञवा बुद्धिमा ञाणी विभावी मेधावी। उद पञ्ञकप्पीति उदाहु अट्ठसमापत्तिञाणेन वा पञ्चाभिञ्ञाञाणेन वा मिच्छाञाणेन वा तण्हाकप्पं वा दिट्ठिकप्पं वा कप्पेति जनेति सञ्जनेति निब्बत्तेति अभिनिब्बत्तेतीति – पञ्ञाणवा सो उद पञ्ञकप्पी।
Paññāṇavā so uda paññakappīti. Paññāṇavā soti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Uda paññakappīti udāhu aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā micchāñāṇena vā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā kappeti janeti sañjaneti nibbatteti abhinibbattetīti – paññāṇavā so uda paññakappī.
मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञन्ति। सक्काति सक्को भगवा। सक्यकुला पब्बजितोतिपि सक्को। अथ वा, अड्ढो महद्धनो धनवातिपि सक्को। तस्सिमानि धनानि, सेय्यथिदं – सद्धाधनं सीलधनं हिरिधनं ओत्तप्पधनं सुतधनं चागधनं पञ्ञाधनं सतिपट्ठानधनं सम्मप्पधानधनं इद्धिपादधनं इन्द्रियधनं बलधनं बोज्झङ्गधनं मग्गधनं फलधनं निब्बानधनन्ति। तेहि अनेकविधेहि धनरतनेहि अड्ढो महद्धनो धनवातिपि सक्को। अथ वा, पहु विसवी अलमत्तो सूरो वीरो विक्कन्तो अभीरू अच्छम्भी अनुत्रासी अपलायी पहीनभयभेरवो विगतलोमहंसोतिपि सक्को। मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञन्ति सक्क यथाहं मुनिं जानेय्यं आजानेय्यं विजानेय्यं पटिविजानेय्यं पटिविज्झेय्यन्ति – मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञं।
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññanti. Sakkāti sakko bhagavā. Sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhananti. Tehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññanti sakka yathāhaṃ muniṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyanti – muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ.
तं मे वियाचिक्ख समन्तचक्खूति। तन्ति यं पुच्छामि यं याचामि यं अज्झेसामि यं पसादेमि। वियाचिक्खाति आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहि। समन्तचक्खूति समन्तचक्खु वुच्चति सब्बञ्ञुतञाणं…पे॰… तथागतो तेन समन्तचक्खूति – तं मे वियाचिक्ख समन्तचक्खु। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Taṃme viyācikkha samantacakkhūti. Tanti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Viyācikkhāti ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ…pe… tathāgato tena samantacakkhūti – taṃ me viyācikkha samantacakkhu. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘निराससो सो उद आससानो, पञ्ञाणवा सो उद पञ्ञकप्पी।
‘‘Nirāsaso so uda āsasāno, paññāṇavā so uda paññakappī;
मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञं, तं मे वियाचिक्ख समन्तचक्खू’’ति॥
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ, taṃ me viyācikkha samantacakkhū’’ti.
६०.
60.
निराससो सो न च आससानो, पञ्ञाणवा सो न च पञ्ञकप्पी।
Nirāsaso so na ca āsasāno, paññāṇavā so na ca paññakappī;
एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजान, अकिञ्चनं कामभवे असत्तं॥
Evampi todeyya muniṃ vijāna, akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ.
निराससो सो न च आससानोति नित्तण्हो सो। न सो सतण्हो रूपे नासीसति। सद्दे…पे॰… गन्धे… दिट्ठसुतमुतविञ्ञातब्बे धम्मे नासीसति न इच्छति न सादियति न पत्थेति न पिहेति नाभिजप्पतीति – निराससो सो न च आससानो।
Nirāsasoso na ca āsasānoti nittaṇho so. Na so sataṇho rūpe nāsīsati. Sadde…pe… gandhe… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme nāsīsati na icchati na sādiyati na pattheti na piheti nābhijappatīti – nirāsaso so na ca āsasāno.
पञ्ञाणवा सो न च पञ्ञकप्पीति। पञ्ञाणवाति पण्डितो पञ्ञवा बुद्धिमा ञाणी विभावी मेधावी। न च पञ्ञकप्पीति अट्ठसमापत्तिञाणेन वा पञ्चाभिञ्ञाञाणेन वा मिच्छाञाणेन वा तण्हाकप्पं वा न कप्पेति दिट्ठिकप्पं वा न कप्पेति न जनेति न सञ्जनेति न निब्बत्तेति नाभिनिब्बत्तेतीति – पञ्ञाणवा सो न च पञ्ञकप्पी।
Paññāṇavā so na ca paññakappīti. Paññāṇavāti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Na ca paññakappīti aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā micchāñāṇena vā taṇhākappaṃ vā na kappeti diṭṭhikappaṃ vā na kappeti na janeti na sañjaneti na nibbatteti nābhinibbattetīti – paññāṇavā so na ca paññakappī.
एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजानाति। मुनीति मोनं वुच्चति ञाणं…पे॰… सङ्गजालमतिच्च सो मुनि। एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजानाति तोदेय्य, एवं मुनिं जान पटिजान पटिविजान पटिविज्झाति – एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजान।
Evampi todeyya muniṃ vijānāti. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Evampi todeyya muniṃ vijānāti todeyya, evaṃ muniṃ jāna paṭijāna paṭivijāna paṭivijjhāti – evampi todeyya muniṃ vijāna.
अकिञ्चनं कामभवे असत्तन्ति। अकिञ्चनन्ति रागकिञ्चनं दोसकिञ्चनं मोहकिञ्चनं मानकिञ्चनं दिट्ठिकिञ्चनं किलेसकिञ्चनं दुच्चरितकिञ्चनं। यस्सेतानि 3 किञ्चनानि 4 पहीनानि समुच्छिन्नानि वूपसन्तानि पटिप्पस्सद्धानि अभब्बुप्पत्तिकानि ञाणग्गिना दड्ढानि, सो वुच्चति अकिञ्चनो। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। भवाति द्वे भवा – कम्मभवो च पटिसन्धिको च पुनब्भवो…पे॰… अयं पटिसन्धिको पुनब्भवो।
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti. Akiñcananti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ. Yassetāni 5 kiñcanāni 6 pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭippassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni, so vuccati akiñcano. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Bhavāti dve bhavā – kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo…pe… ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo.
अकिञ्चनं कामभवे असत्तन्ति अकिञ्चनं पुग्गलं कामे च भवे च असत्तं अलग्गं अलग्गितं अपलिबुद्धं निक्खन्तं निस्सटं विप्पमुत्तं विसञ्ञुत्तं विमरियादिकतेन चेतसा विहरन्तन्ति – अकिञ्चनं कामभवे असत्तं। तेनाह भगवा –
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti akiñcanaṃ puggalaṃ kāme ca bhave ca asattaṃ alaggaṃ alaggitaṃ apalibuddhaṃ nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ visaññuttaṃ vimariyādikatena cetasā viharantanti – akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘निराससो सो न च आससानो, पञ्ञाणवा सो न च पञ्ञकप्पी।
‘‘Nirāsaso so na ca āsasāno, paññāṇavā so na ca paññakappī;
एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजान, अकिञ्चनं कामभवे असत्तन्ति॥
Evampi todeyya muniṃ vijāna, akiñcanaṃ kāmabhave asattanti.
सह गाथापरियोसाना…पे॰… सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
तोदेय्यमाणवपुच्छानिद्देसो नवमो।
Todeyyamāṇavapucchāniddeso navamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ९. तोदेय्यमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 9. Todeyyamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
