Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మహానిద్దేస-అట్ఠకథా • Mahāniddesa-aṭṭhakathā

    ౧౪. తువటకసుత్తనిద్దేసవణ్ణనా

    14. Tuvaṭakasuttaniddesavaṇṇanā

    ౧౫౦. చుద్దసమే తువటకసుత్తనిద్దేసే పుచ్ఛామి తన్తి ఇదమ్పి తస్మింయేవ మహాసమయే ‘‘కా ను ఖో అరహత్తప్పత్తియా పటిపత్తీ’’తి ఉప్పన్నచిత్తానం ఏకచ్చానం దేవతానం తమత్థం పకాసేతుం పురిమనయేనేవ నిమ్మితబుద్ధేన అత్తానం పుచ్ఛాపేత్వా వుత్తం.

    150. Cuddasame tuvaṭakasuttaniddese pucchāmi tanti idampi tasmiṃyeva mahāsamaye ‘‘kā nu kho arahattappattiyā paṭipattī’’ti uppannacittānaṃ ekaccānaṃ devatānaṃ tamatthaṃ pakāsetuṃ purimanayeneva nimmitabuddhena attānaṃ pucchāpetvā vuttaṃ.

    తత్థ ఆదిపుచ్ఛాగాథాయ తావ పుచ్ఛామీతి ఏత్థ అదిట్ఠజోతనాదివసేన పుచ్ఛా విభజితా. ఆదిచ్చబన్ధూతి ఆదిచ్చస్స గోత్తబన్ధు. వివేకం సన్తిపదఞ్చాతి వివేకఞ్చ సన్తిపదఞ్చ. కథం దిస్వాతి కేన కారణేన దిస్వా, కథం పవత్తదస్సనో హుత్వాతి వుత్తం హోతి.

    Tattha ādipucchāgāthāya tāva pucchāmīti ettha adiṭṭhajotanādivasena pucchā vibhajitā. Ādiccabandhūti ādiccassa gottabandhu. Vivekaṃsantipadañcāti vivekañca santipadañca. Kathaṃ disvāti kena kāraṇena disvā, kathaṃ pavattadassano hutvāti vuttaṃ hoti.

    తిస్సో పుచ్ఛాతి గణనపరిచ్ఛేదో. అదిట్ఠజోతనాతి యం న దిట్ఠం న పటివిద్ధం, తస్స పాకటకరణత్థాయ పుచ్ఛా. దిట్ఠసంసన్దనాతి యం ఞాణచక్ఖునా దిట్ఠం, తస్స ఘటనత్థాయ. విమతిచ్ఛేదనాతి యా కఙ్ఖా, తస్సాచ్ఛేదనత్థం. పకతియా లక్ఖణం అఞ్ఞాతన్తి ధమ్మానం తథలక్ఖణం పకతియా న ఞాతం. అదిట్ఠన్తి న దిట్ఠం. ‘‘న నిట్ఠ’’న్తిపి పాఠో. అతులితన్తి తులాయ తులితం వియ న తులితం. అతీరితన్తి తీరణాయ న తీరితం. అవిభూతన్తి న పాకటం. అవిభావితన్తి పఞ్ఞాయ న వడ్ఢితం. తస్స ఞాణాయాతి తస్స ధమ్మస్స లక్ఖణజాననత్థాయ. దస్సనాయాతి దస్సనత్థాయ. తులనాయాతి తులనత్థాయ. తీరణాయాతి తీరణత్థాయ. విభావనాయాతి విభాగకరణత్థాయ. అఞ్ఞేహి పణ్డితేహీతి అఞ్ఞేహి బుద్ధిసమ్పన్నేహి. సంసయపక్ఖన్దోతి సన్దేహం పవిట్ఠో.

    Tisso pucchāti gaṇanaparicchedo. Adiṭṭhajotanāti yaṃ na diṭṭhaṃ na paṭividdhaṃ, tassa pākaṭakaraṇatthāya pucchā. Diṭṭhasaṃsandanāti yaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhaṃ, tassa ghaṭanatthāya. Vimaticchedanāti yā kaṅkhā, tassācchedanatthaṃ. Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātanti dhammānaṃ tathalakkhaṇaṃ pakatiyā na ñātaṃ. Adiṭṭhanti na diṭṭhaṃ. ‘‘Na niṭṭha’’ntipi pāṭho. Atulitanti tulāya tulitaṃ viya na tulitaṃ. Atīritanti tīraṇāya na tīritaṃ. Avibhūtanti na pākaṭaṃ. Avibhāvitanti paññāya na vaḍḍhitaṃ. Tassa ñāṇāyāti tassa dhammassa lakkhaṇajānanatthāya. Dassanāyāti dassanatthāya. Tulanāyāti tulanatthāya. Tīraṇāyāti tīraṇatthāya. Vibhāvanāyāti vibhāgakaraṇatthāya. Aññehi paṇḍitehīti aññehi buddhisampannehi. Saṃsayapakkhandoti sandehaṃ paviṭṭho.

    మనుస్సపుచ్ఛాతి మనుస్సానం పుచ్ఛా. అమనుస్సపుచ్ఛాతి నాగసుపణ్ణాదీనం పుచ్ఛా. గహట్ఠాతి అవసేసగహట్ఠా. పబ్బజితాతి లిఙ్గవసేన వుత్తా. నాగాతి సుఫస్సాదయో నాగా. సుపణ్ణాతి సుపణ్ణసంయుత్తవసేన (సం॰ ని॰ ౩.౩౯౨ ఆదయో). యక్ఖాతి యక్ఖసంయుత్తవసేన (సం॰ ని॰ ౧౦.౨౩౫ ఆదయో) చ వేదితబ్బా . అసురాతి పహారాదాదయో. గన్ధబ్బాతి పఞ్చసిఖగన్ధబ్బపుత్తాదయో . మహారాజానోతి చత్తారో మహారాజానో. అహీనిన్ద్రియన్తి సణ్ఠానవసేన అవికలిన్ద్రియం. సో నిమ్మితోతి సో భగవతా నిమ్మితో బుద్ధో.

    Manussapucchāti manussānaṃ pucchā. Amanussapucchāti nāgasupaṇṇādīnaṃ pucchā. Gahaṭṭhāti avasesagahaṭṭhā. Pabbajitāti liṅgavasena vuttā. Nāgāti suphassādayo nāgā. Supaṇṇāti supaṇṇasaṃyuttavasena (saṃ. ni. 3.392 ādayo). Yakkhāti yakkhasaṃyuttavasena (saṃ. ni. 10.235 ādayo) ca veditabbā . Asurāti pahārādādayo. Gandhabbāti pañcasikhagandhabbaputtādayo . Mahārājānoti cattāro mahārājāno. Ahīnindriyanti saṇṭhānavasena avikalindriyaṃ. So nimmitoti so bhagavatā nimmito buddho.

    వోదానత్థపుచ్ఛాతి విసేసధమ్మపుచ్ఛా. అతీతపుచ్ఛాతి అతీతే ధమ్మే ఆరబ్భ పుచ్ఛా. అనాగతాదీసుపి ఏసేవ నయో. కుసలపుచ్ఛాతి అనవజ్జధమ్మపుచ్ఛా. అకుసలపుచ్ఛాతి సావజ్జధమ్మపుచ్ఛా. అబ్యాకతపుచ్ఛాతి తదుభయవిపరీతధమ్మపుచ్ఛా.

    Vodānatthapucchāti visesadhammapucchā. Atītapucchāti atīte dhamme ārabbha pucchā. Anāgatādīsupi eseva nayo. Kusalapucchāti anavajjadhammapucchā. Akusalapucchāti sāvajjadhammapucchā. Abyākatapucchāti tadubhayaviparītadhammapucchā.

    అజ్ఝేసామి తన్తి తం ఆణాపేమి. కథయస్సు మేతి మయ్హం కథేహి. గోత్తఞాతకోతి గోత్తేన ఞాతకో. గోత్తబన్ధూతి గోత్తజ్ఝత్తికో. ఏకేనాకారేనాతి ఏకేన కోట్ఠాసేన.

    Ajjhesāmi tanti taṃ āṇāpemi. Kathayassu meti mayhaṃ kathehi. Gottañātakoti gottena ñātako. Gottabandhūti gottajjhattiko. Ekenākārenāti ekena koṭṭhāsena.

    సన్తిపదన్తి సన్తిసఙ్ఖాతం నిబ్బానపదం. యే ధమ్మా సన్తాధిగమాయాతి యే సతిపట్ఠానాదయో ధమ్మా నిబ్బానపటిలాభత్థాయ. సన్తిఫుసనాయాతి ఞాణఫస్సేన నిబ్బానఫుసనత్థాయ. సచ్ఛికిరియాయాతి పచ్చక్ఖకరణత్థాయ. మహన్తం సీలక్ఖన్ధన్తి మహన్తం సీలరాసిం. సమాధిక్ఖన్ధాదీసుపి ఏసేవ నయో. సీలక్ఖన్ధాదయో లోకియలోకుత్తరా, విముత్తిఞాణదస్సనం లోకియమేవ.

    Santipadanti santisaṅkhātaṃ nibbānapadaṃ. Ye dhammā santādhigamāyāti ye satipaṭṭhānādayo dhammā nibbānapaṭilābhatthāya. Santiphusanāyāti ñāṇaphassena nibbānaphusanatthāya. Sacchikiriyāyāti paccakkhakaraṇatthāya. Mahantaṃ sīlakkhandhanti mahantaṃ sīlarāsiṃ. Samādhikkhandhādīsupi eseva nayo. Sīlakkhandhādayo lokiyalokuttarā, vimuttiñāṇadassanaṃ lokiyameva.

    తమోకాయస్స పదాలనన్తి అవిజ్జారాసిస్స విద్ధంసనం. విపల్లాసస్స భేదనన్తి చతుబ్బిధవిపల్లాసస్స భేదనం. తణ్హాసల్లస్స అబ్బుహనన్తి తణ్హాకణ్టకస్స లుఞ్చనం. అభిసఙ్ఖారస్స వూపసమన్తి పుఞ్ఞాదిఅభిసఙ్ఖారస్స నిబ్బాపనం. భారస్స నిక్ఖేపనన్తి పఞ్చక్ఖన్ధభారస్స ఠపనం. సంసారవట్టస్స ఉపచ్ఛేదనన్తి సంసారపవత్తస్స ఛేదనం. సన్తాపస్స నిబ్బాపనన్తి కిలేససన్తాపస్స నిబ్బుతి. పరిళాహస్స పటిపస్సద్ధిన్తి కిలేసదరథస్స సన్నిసీదనం. దేవదేవోతి దేవానం అతిదేవో.

    Tamokāyassa padālananti avijjārāsissa viddhaṃsanaṃ. Vipallāsassa bhedananti catubbidhavipallāsassa bhedanaṃ. Taṇhāsallassa abbuhananti taṇhākaṇṭakassa luñcanaṃ. Abhisaṅkhārassa vūpasamanti puññādiabhisaṅkhārassa nibbāpanaṃ. Bhārassa nikkhepananti pañcakkhandhabhārassa ṭhapanaṃ. Saṃsāravaṭṭassa upacchedananti saṃsārapavattassa chedanaṃ. Santāpassa nibbāpananti kilesasantāpassa nibbuti. Pariḷāhassa paṭipassaddhinti kilesadarathassa sannisīdanaṃ. Devadevoti devānaṃ atidevo.

    ౧౫౧. అథ భగవా యస్మా యథా పస్సన్తో కిలేసే ఉపరున్ధతి, తథా దిస్వా తథా పవత్తదస్సనో హుత్వా పరినిబ్బాతి, తస్మా తమత్థం ఆవికరోన్తో నానప్పకారేన తం దేవపరిసం కిలేసప్పహానే నియోజేన్తో ‘‘మూలం పపఞ్చసఙ్ఖాయా’’తి ఆరభిత్వా పఞ్చ గాథా అభాసి.

    151. Atha bhagavā yasmā yathā passanto kilese uparundhati, tathā disvā tathā pavattadassano hutvā parinibbāti, tasmā tamatthaṃ āvikaronto nānappakārena taṃ devaparisaṃ kilesappahāne niyojento ‘‘mūlaṃ papañcasaṅkhāyā’’ti ārabhitvā pañca gāthā abhāsi.

    తత్థ ఆదిగాథాయ తావ సఙ్ఖేపత్థో – పపఞ్చసఙ్ఖాతి పపఞ్చాతి సఙ్ఖాతత్తా పపఞ్చా ఏవ పపఞ్చసఙ్ఖా. తస్సా అవిజ్జాదయో కిలేసా మూలం, తం పపఞ్చసఙ్ఖాయ మూలం అస్మీతి పవత్తమానఞ్చ సబ్బం మన్తాయ ఉపరున్ధే. యా కాచి అజ్ఝత్తం తణ్హా ఉప్పజ్జేయ్యుం. తాసం వినయాయ పహానాయ సదా సతో సిక్ఖే ఉపట్ఠితస్సతి హుత్వా సిక్ఖేయ్యాతి.

    Tattha ādigāthāya tāva saṅkhepattho – papañcasaṅkhāti papañcāti saṅkhātattā papañcā eva papañcasaṅkhā. Tassā avijjādayo kilesā mūlaṃ, taṃ papañcasaṅkhāya mūlaṃ asmīti pavattamānañca sabbaṃ mantāya uparundhe. Yā kāci ajjhattaṃ taṇhā uppajjeyyuṃ. Tāsaṃ vinayāya pahānāya sadā sato sikkhe upaṭṭhitassati hutvā sikkheyyāti.

    అజ్ఝత్తసముట్ఠానా వాతి చిత్తే ఉప్పన్నా వా. పురేభత్తన్తి దివాభత్తతో పురేకాలం. అచ్చన్తసంయోగత్థే ఉపయోగవచనం, అత్థతో పన భుమ్మమేవ పురేభత్తేతి, ఏస నయో పచ్ఛాభత్తాదీసు. పచ్ఛాభత్తన్తి దివాభత్తతో పచ్ఛాకాలం. పురిమం యామన్తి రత్తియా పఠమకోట్ఠాసం. మజ్ఝిమం యామన్తి రత్తియా దుతియకోట్ఠాసం. పచ్ఛిమం యామన్తి రత్తియా తతియకోట్ఠాసం. కాళేతి కాళపక్ఖే. జుణ్హేతి సుక్కపక్ఖే. వస్సేతి చత్తారో వస్సానమాసే. హేమన్తేతి చత్తారో హేమన్తమాసే. గిమ్హేతి చత్తారో గిమ్హానమాసే. పురిమే వయోఖన్ధేతి పఠమే వయోకోట్ఠాసే, పఠమవయేతి అత్థో. తీసు చ వయేసు వస్ససతాయుకస్స పురిసస్స ఏకేకస్మిం వయే చతుమాసాధికాని తేత్తింస వస్సాని హోన్తి.

    Ajjhattasamuṭṭhānā vāti citte uppannā vā. Purebhattanti divābhattato purekālaṃ. Accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ, atthato pana bhummameva purebhatteti, esa nayo pacchābhattādīsu. Pacchābhattanti divābhattato pacchākālaṃ. Purimaṃ yāmanti rattiyā paṭhamakoṭṭhāsaṃ. Majjhimaṃ yāmanti rattiyā dutiyakoṭṭhāsaṃ. Pacchimaṃ yāmanti rattiyā tatiyakoṭṭhāsaṃ. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti sukkapakkhe. Vasseti cattāro vassānamāse. Hemanteti cattāro hemantamāse. Gimheti cattāro gimhānamāse. Purime vayokhandheti paṭhame vayokoṭṭhāse, paṭhamavayeti attho. Tīsu ca vayesu vassasatāyukassa purisassa ekekasmiṃ vaye catumāsādhikāni tettiṃsa vassāni honti.

    ౧౫౨. ఏవం పఠమగాథాయ తావ తీహి సిక్ఖాహి యుత్తం దేసనం అరహత్తనికూటేన దేసేత్వా పున మానప్పహానవసేన దేసేతుం ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి గాథమాహ. తత్థ యం కిఞ్చి ధమ్మమభిజఞ్ఞా అజ్ఝత్తన్తి యం కిఞ్చి ఉచ్చాకులీనతాదికం అత్తనో గుణం జానేయ్య. అథ వాపి బహిద్ధాతి అథ వా బహిద్ధాపి ఆచరియుపజ్ఝాయానం వా గుణం జానేయ్య. న తేన థామం కుబ్బేథాతి తేన గుణేన మానం న కరేయ్య.

    152. Evaṃ paṭhamagāthāya tāva tīhi sikkhāhi yuttaṃ desanaṃ arahattanikūṭena desetvā puna mānappahānavasena desetuṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’ti gāthamāha. Tattha yaṃ kiñci dhammamabhijaññā ajjhattanti yaṃ kiñci uccākulīnatādikaṃ attano guṇaṃ jāneyya. Atha vāpi bahiddhāti atha vā bahiddhāpi ācariyupajjhāyānaṃ vā guṇaṃ jāneyya. Na tena thāmaṃ kubbethāti tena guṇena mānaṃ na kareyya.

    సతానన్తి సన్తగుణవన్తానం. సన్తానన్తి నిబ్బుతసన్తానం. న వుత్తాతి న కథితా. నప్పవుత్తాతి న విస్సజ్జితా.

    Satānanti santaguṇavantānaṃ. Santānanti nibbutasantānaṃ. Na vuttāti na kathitā. Nappavuttāti na vissajjitā.

    ౧౫౩. ఇదానిస్స అకరణవిధిం దస్సేన్తో ‘‘సేయ్యో న తేనా’’తి గాథమాహ. తస్సత్థో – తేన చ మానేన ‘‘సేయ్యోహ’’న్తి వా ‘‘నీచోహ’’న్తి వా ‘‘సరిక్ఖోహ’’న్తి వాపి న మఞ్ఞేయ్య. తేహి చ ఉచ్చాకులీనతాదీహి గుణేహి ఫుట్ఠో అనేకరూపేహి ‘‘అహం ఉచ్చా కులా పబ్బజితో’’తిఆదినా నయేన అత్తానం వికప్పేన్తో న తిట్ఠేయ్యాతి.

    153. Idānissa akaraṇavidhiṃ dassento ‘‘seyyo na tenā’’ti gāthamāha. Tassattho – tena ca mānena ‘‘seyyoha’’nti vā ‘‘nīcoha’’nti vā ‘‘sarikkhoha’’nti vāpi na maññeyya. Tehi ca uccākulīnatādīhi guṇehi phuṭṭho anekarūpehi ‘‘ahaṃ uccā kulā pabbajito’’tiādinā nayena attānaṃ vikappento na tiṭṭheyyāti.

    ౧౫౪. ఏవం మానప్పహానవసేనపి దేసేత్వా ఇదాని సబ్బకిలేసూపసమవసేన దేసేతుం ‘‘అజ్ఝత్తమేవా’’తి గాథమాహ. తత్థ అజ్ఝత్తమేవుపసమేతి అత్తని ఏవ రాగాదిసబ్బకిలేసే ఉపసమేయ్య. న అఞ్ఞతో భిక్ఖు సన్తిమేసేయ్యాతి ఠపేత్వా చ సతిపట్ఠానాదీని అఞ్ఞేన ఉపాయేన సన్తిం న పరియేసేయ్య. కుతో నిరత్తా వాతి నిరత్తా కుతోయేవ.

    154. Evaṃ mānappahānavasenapi desetvā idāni sabbakilesūpasamavasena desetuṃ ‘‘ajjhattamevā’’ti gāthamāha. Tattha ajjhattamevupasameti attani eva rāgādisabbakilese upasameyya. Na aññato bhikkhu santimeseyyāti ṭhapetvā ca satipaṭṭhānādīni aññena upāyena santiṃ na pariyeseyya. Kuto nirattā vāti nirattā kutoyeva.

    ఏసేయ్యాతి సీలబ్బతాదీహి న మగ్గేయ్య. న గవేసేయ్యాతి న ఓలోకేయ్య. న పరియేసేయ్యాతి పునప్పునం న ఇక్ఖేయ్య.

    Naeseyyāti sīlabbatādīhi na maggeyya. Na gaveseyyāti na olokeyya. Na pariyeseyyāti punappunaṃ na ikkheyya.

    ౧౫౫. ఇదాని అజ్ఝత్తం ఉపసన్తస్స ఖీణాసవస్స తాదిభావం దస్సేన్తో ‘‘మజ్ఝే యథా’’తి గాథమాహ. తస్సత్థో – యథా మహాసముద్దస్స ఉపరిహేట్ఠిమభాగానం వేమజ్ఝసఙ్ఖాతే చతుయోజనసహస్సప్పమాణే మజ్ఝే పబ్బతన్తరే ఠితస్స వా మజ్ఝే సముద్దస్స ఊమి నో జాయతి, ఠితోవ సో హోతి అవికమ్పమానో, ఏవం అనేజో ఖీణాసవో లాభాదీసు ఠితో అస్స అవికమ్పమానో, సో తాదిసో రాగాదిఉస్సదం భిక్ఖు న కరేయ్య కుహిఞ్చీతి.

    155. Idāni ajjhattaṃ upasantassa khīṇāsavassa tādibhāvaṃ dassento ‘‘majjhe yathā’’ti gāthamāha. Tassattho – yathā mahāsamuddassa upariheṭṭhimabhāgānaṃ vemajjhasaṅkhāte catuyojanasahassappamāṇe majjhe pabbatantare ṭhitassa vā majjhe samuddassa ūmi no jāyati, ṭhitova so hoti avikampamāno, evaṃ anejo khīṇāsavo lābhādīsu ṭhito assa avikampamāno, so tādiso rāgādiussadaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñcīti.

    ఉబ్బేధేనాతి హేట్ఠాభాగేన. గమ్భీరోతి ఉదకపిట్ఠితో పట్ఠాయ చతురాసీతియోజనసహస్సాని గమ్భీరో. ‘‘ఉబ్బేధో’’తిపి పాఠో, తం న సున్దరం. హేట్ఠాతి అన్తోఉదకం. ఉపరీతి ఉద్ధంఉదకం. మజ్ఝేతి వేమజ్ఝే. న కమ్పతీతి ఠితట్ఠానతో న చలతి. న వికమ్పతీతి ఇతో చితో చ న చలతి. న చలతీతి నిచ్చలం హోతి. న వేధతీతి న ఫన్దతి. నప్పవేధతీతి న పరివత్తతి. న సమ్పవేధతీతి న పరిబ్భమతి. అనేరితోతి న ఏరితో. అఘట్టితోతి అక్ఖోభో. అచలితోతి న కమ్పితో. అలుళితోతి న కలలీభూతో. తత్ర ఊమి నో జాయతీతి తస్మిం ఠానే వీచి న ఉప్పజ్జతి.

    Ubbedhenāti heṭṭhābhāgena. Gambhīroti udakapiṭṭhito paṭṭhāya caturāsītiyojanasahassāni gambhīro. ‘‘Ubbedho’’tipi pāṭho, taṃ na sundaraṃ. Heṭṭhāti antoudakaṃ. Uparīti uddhaṃudakaṃ. Majjheti vemajjhe. Na kampatīti ṭhitaṭṭhānato na calati. Na vikampatīti ito cito ca na calati. Na calatīti niccalaṃ hoti. Na vedhatīti na phandati. Nappavedhatīti na parivattati. Na sampavedhatīti na paribbhamati. Aneritoti na erito. Aghaṭṭitoti akkhobho. Acalitoti na kampito. Aluḷitoti na kalalībhūto. Tatra ūmi no jāyatīti tasmiṃ ṭhāne vīci na uppajjati.

    సత్తన్నం పబ్బతానం అన్తరికాసూతి యుగన్ధరాదీనం సత్తన్నం పబ్బతానం అన్తరన్తరా. సీదన్తరాతి అన్తమసో సిమ్బలీతూలమ్పి తేసు పతితపతితం సీదతీతి సీదా, పబ్బతన్తరే జాతత్తా అన్తరా. ‘‘అన్తరసీదా’’తిపి పాఠో.

    Sattannaṃ pabbatānaṃ antarikāsūti yugandharādīnaṃ sattannaṃ pabbatānaṃ antarantarā. Sīdantarāti antamaso simbalītūlampi tesu patitapatitaṃ sīdatīti sīdā, pabbatantare jātattā antarā. ‘‘Antarasīdā’’tipi pāṭho.

    ౧౫౬. ఇదాని ఏవం అరహత్తనికూటేన దేసితం ధమ్మదేసనం అబ్భానుమోదేన్తో తస్స చ అరహత్తస్స ఆదిపటిపదం పుచ్ఛన్తో నిమ్మితబుద్ధో ‘‘అకిత్తయీ’’తి గాథమాహ. తత్థ అకిత్తయీతి ఆచిక్ఖి. వివటచక్ఖూతి వివటేహి అనావరణేహి పఞ్చహి చక్ఖూహి సమన్నాగతో. సక్ఖిధమ్మన్తి సకాయత్తం సయం అభిఞ్ఞాతం అత్తపచ్చక్ఖధమ్మం. పరిస్సయవినయన్తి పరిస్సయవినయనం. పటిపదం వదేహీతి ఇదాని పటిపత్తిం వదేహి. భద్దన్తేతి భద్దం తవ అత్థూతి భగవన్తం ఆలపన్తో ఆహ. అథ వా భద్దం సున్దరం తవ పటిపదం వదేహీతిపి వుత్తం హోతి. పాతిమోక్ఖం అథ వాపి సమాధిన్తి తమేవ పటిపదం భిన్దిత్వా పుచ్ఛతి. పటిపదన్తి ఏతేన వా మగ్గం పుచ్ఛతి. ఇతరేహి సీలం సమాధిఞ్చ పుచ్ఛతి.

    156. Idāni evaṃ arahattanikūṭena desitaṃ dhammadesanaṃ abbhānumodento tassa ca arahattassa ādipaṭipadaṃ pucchanto nimmitabuddho ‘‘akittayī’’ti gāthamāha. Tattha akittayīti ācikkhi. Vivaṭacakkhūti vivaṭehi anāvaraṇehi pañcahi cakkhūhi samannāgato. Sakkhidhammanti sakāyattaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ. Parissayavinayanti parissayavinayanaṃ. Paṭipadaṃ vadehīti idāni paṭipattiṃ vadehi. Bhaddanteti bhaddaṃ tava atthūti bhagavantaṃ ālapanto āha. Atha vā bhaddaṃ sundaraṃ tava paṭipadaṃ vadehītipi vuttaṃ hoti. Pātimokkhaṃ atha vāpi samādhinti tameva paṭipadaṃ bhinditvā pucchati. Paṭipadanti etena vā maggaṃ pucchati. Itarehi sīlaṃ samādhiñca pucchati.

    మంసచక్ఖునాపీతి ససమ్భారికమంసచక్ఖునాపి. దిబ్బచక్ఖునాపీతి దిబ్బసదిసత్తా దిబ్బం. దేవానఞ్హి సుచరితకమ్మనిబ్బత్తం పిత్తసేమ్హరుహిరాదీహి అపలిబుద్ధం ఉపక్కిలేసవినిముత్తతాయ దూరేపి ఆరమ్మణసమ్పటిచ్ఛనసమత్థం దిబ్బం పసాదచక్ఖు హోతి. ఇదఞ్చాపి వీరియభావనాబలనిబ్బత్తం ఞాణచక్ఖు తాదిసమేవాతి దిబ్బసదిసత్తా దిబ్బం. దిబ్బవిహారవసేన పటిలద్ధత్తా, అత్తనా చ దిబ్బవిహారసన్నిస్సితత్తాపి దిబ్బం. ఆలోకపరిగ్గహేన మహాజుతికత్తాపి దిబ్బం. తిరోకుట్టాదిగతరూపదస్సనేన మహాగతికత్తాపి దిబ్బం. తం సబ్బం సద్దసత్థానుసారేన వేదితబ్బం. దస్సనట్ఠేన చక్ఖు, చక్ఖుకిచ్చకరణేన చక్ఖుమివాతిపి చక్ఖు, దిబ్బఞ్చ తం చక్ఖు చాతి దిబ్బచక్ఖు. తేన దిబ్బచక్ఖునాపి వివటచక్ఖు. ఇదాని పఞ్చవిధం చక్ఖుం విత్థారేన కథేతుం ‘‘కథం భగవా మంసచక్ఖునాపి వివటచక్ఖూ’’తిఆదిమాహ . మంసచక్ఖుమ్హి భగవతో పఞ్చవణ్ణా సంవిజ్జన్తీతి ఏత్థ ససమ్భారాదికచక్ఖుమ్హి బుద్ధస్స భగవతో పఞ్చ కోట్ఠాసా పచ్చేకం పచ్చేకం ఉపలబ్భన్తి.

    Maṃsacakkhunāpīti sasambhārikamaṃsacakkhunāpi. Dibbacakkhunāpīti dibbasadisattā dibbaṃ. Devānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavinimuttatāya dūrepi ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ. Dibbavihāravasena paṭiladdhattā, attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ. Ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ. Tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu, cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu, dibbañca taṃ cakkhu cāti dibbacakkhu. Tena dibbacakkhunāpi vivaṭacakkhu. Idāni pañcavidhaṃ cakkhuṃ vitthārena kathetuṃ ‘‘kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpivivaṭacakkhū’’tiādimāha . Maṃsacakkhumhi bhagavato pañcavaṇṇā saṃvijjantīti ettha sasambhārādikacakkhumhi buddhassa bhagavato pañca koṭṭhāsā paccekaṃ paccekaṃ upalabbhanti.

    నీలో చ వణ్ణోతి ఉమాపుప్ఫవణ్ణో. పీతకో చ వణ్ణోతి కణికారపుప్ఫవణ్ణో. లోహితకో చ వణ్ణోతి ఇన్దగోపకవణ్ణో. కణ్హో చ వణ్ణోతి అఞ్జనవణ్ణో. ఓదాతో చ వణ్ణోతి ఓసధితారకవణ్ణో. యత్థ చ అక్ఖిలోమాని పతిట్ఠితానీతి యస్మిం ఠానే అక్ఖిలోమాని పతిట్ఠహిత్వా ఉట్ఠితాని. తం నీలం హోతి సునీలన్తి ఏత్థ నీలన్తి సబ్బసఙ్గాహకవసేన వుత్తం. సునీలన్తి అన్తరవిరహితం సుట్ఠు నీలం. పాసాదికన్తి పసాదజనకం. దస్సనేయ్యన్తి దస్సనీయం. ఉమాపుప్ఫసమానన్తి దకసీతలపుప్ఫసదిసం. తస్స పరతోతి తస్స సమన్తా బాహిరపస్సే. పీతకన్తి సబ్బసఙ్గాహకం. సుపీతకన్తి అన్తరవిరహితం సుట్ఠు పీతకం. ఉభయతో చ అక్ఖికూటానీతి ద్వే చ అక్ఖికోటియో. లోహితకానీతి సబ్బసఙ్గాహకవసేన వుత్తం. సులోహితకానీతి అపఞ్ఞాయమానవివరాని సుట్ఠు లోహితకాని. మజ్ఝే కణ్హన్తి అక్ఖీనం మజ్ఝిమట్ఠానం అఞ్జనసదిసం కణ్హం. సుకణ్హన్తి అన్తరవిరహితం సుట్ఠు కణ్హం. అలూఖన్తి పాసాదికం. సినిద్ధన్తి పణీతం. భద్దారిట్ఠకసమానన్తి అపనీతతచభద్దారిట్ఠకఫలసదిసం. ‘‘అద్దారిట్ఠకసమాన’’న్తిపి పాళి, తస్సా తిన్తకాకసదిసన్తి అత్థో. ఓదాతన్తి సబ్బసఙ్గాహకవసేన వుత్తం. సుఓదాతన్తి అన్తరవిరహితం రజతమణ్డలసదిసం సుట్ఠు ఓదాతం. సేతం పణ్డరన్తి ద్వీహిపి అతిఓదాతతం దస్సేతి. పాకతికేన మంసచక్ఖునాతి పకతిమంసచక్ఖునా. అత్తభావపరియాపన్నేనాతి అత్తభావసన్నిస్సితేన. పురిమసుచరితకమ్మాభినిబ్బత్తేనాతి పురిమేసు తత్థ తత్థుప్పన్నేసు అత్తభావేసు కాయసుచరితాదికమ్మునా ఉప్పాదితేన. సమన్తా యోజనం పస్సతీతి సమన్తతో చతుగావుతప్పమాణే యోజనే తిరోకుట్టాదిగతం రూపం ఆవరణవిరహితం పకతిమంసచక్ఖునా దక్ఖతి.

    Nīlo ca vaṇṇoti umāpupphavaṇṇo. Pītako ca vaṇṇoti kaṇikārapupphavaṇṇo. Lohitako ca vaṇṇoti indagopakavaṇṇo. Kaṇho ca vaṇṇoti añjanavaṇṇo. Odāto ca vaṇṇoti osadhitārakavaṇṇo. Yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitānīti yasmiṃ ṭhāne akkhilomāni patiṭṭhahitvā uṭṭhitāni. Taṃ nīlaṃ hoti sunīlanti ettha nīlanti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Sunīlanti antaravirahitaṃ suṭṭhu nīlaṃ. Pāsādikanti pasādajanakaṃ. Dassaneyyanti dassanīyaṃ. Umāpupphasamānanti dakasītalapupphasadisaṃ. Tassa paratoti tassa samantā bāhirapasse. Pītakanti sabbasaṅgāhakaṃ. Supītakanti antaravirahitaṃ suṭṭhu pītakaṃ. Ubhayato ca akkhikūṭānīti dve ca akkhikoṭiyo. Lohitakānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Sulohitakānīti apaññāyamānavivarāni suṭṭhu lohitakāni. Majjhe kaṇhanti akkhīnaṃ majjhimaṭṭhānaṃ añjanasadisaṃ kaṇhaṃ. Sukaṇhanti antaravirahitaṃ suṭṭhu kaṇhaṃ. Alūkhanti pāsādikaṃ. Siniddhanti paṇītaṃ. Bhaddāriṭṭhakasamānanti apanītatacabhaddāriṭṭhakaphalasadisaṃ. ‘‘Addāriṭṭhakasamāna’’ntipi pāḷi, tassā tintakākasadisanti attho. Odātanti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Suodātanti antaravirahitaṃ rajatamaṇḍalasadisaṃ suṭṭhu odātaṃ. Setaṃ paṇḍaranti dvīhipi atiodātataṃ dasseti. Pākatikena maṃsacakkhunāti pakatimaṃsacakkhunā. Attabhāvapariyāpannenāti attabhāvasannissitena. Purimasucaritakammābhinibbattenāti purimesu tattha tatthuppannesu attabhāvesu kāyasucaritādikammunā uppāditena. Samantā yojanaṃ passatīti samantato catugāvutappamāṇe yojane tirokuṭṭādigataṃ rūpaṃ āvaraṇavirahitaṃ pakatimaṃsacakkhunā dakkhati.

    దివా చేవ రత్తిఞ్చాతి దివసభాగే చ రత్తిభాగే చ. చతురఙ్గసమన్నాగతోతి చతూహి అఙ్గేహి సమన్నాగతో పరిపుణ్ణఅన్ధకారో ఆలోకవిరహితో. సూరియో వా అత్థఙ్గతోతి సూరభావం జనయన్తో ఉట్ఠితో సూరియో విగతో. కాళపక్ఖో చ ఉపోసథోతి కాళపక్ఖే చాతుద్దసీఉపోసథదివసో చ. తిబ్బో చ వనసణ్డోతి గహనో చ రుక్ఖరాసి. మహా చ కాళమేఘో అబ్భుట్ఠితోతి మహన్తో కాళమేఘో అబ్భపటలో చ ఉట్ఠితో హోతి. కుట్టో వాతి ఇట్ఠకాచయో వా. కవాటం వాతి ద్వారవాతపానాదికవాటం వా. పాకారో వాతి మత్తికాదిపాకారో వా. పబ్బతో వాతి పంసుపబ్బతాదిపబ్బతో వా. గచ్ఛం వాతి తరుణగచ్ఛాదిగచ్ఛం వా . లతా వాతి కరవిన్దాది లతా వా. ఆవరణం రూపానం దస్సనాయాతి రూపారమ్మణానం దస్సనత్థాయ పటిసేధం నత్థి. ఏకఞ్చే తిలఫలం నిమిత్తం కత్వాతి సచే ఏకం తిలబీజం సఞ్ఞాణం కత్వా. తిలవాహే పక్ఖిపేయ్యాతి ద్వే సకటే తిలరాసిమ్హి ఖిపేయ్య. కేచి పన ‘‘వాహో నామ కుమ్భాతిరేకద్వేసకట’’న్తి వదన్తి. తఞ్ఞేవ తిలఫలం ఉద్ధరేయ్యాతి తంనిమిత్తకతం తిలబీజంయేవ ఉద్ధరిత్వా గణ్హేయ్య.

    Divāceva rattiñcāti divasabhāge ca rattibhāge ca. Caturaṅgasamannāgatoti catūhi aṅgehi samannāgato paripuṇṇaandhakāro ālokavirahito. Sūriyo vā atthaṅgatoti sūrabhāvaṃ janayanto uṭṭhito sūriyo vigato. Kāḷapakkho ca uposathoti kāḷapakkhe cātuddasīuposathadivaso ca. Tibbo ca vanasaṇḍoti gahano ca rukkharāsi. Mahā ca kāḷamegho abbhuṭṭhitoti mahanto kāḷamegho abbhapaṭalo ca uṭṭhito hoti. Kuṭṭo vāti iṭṭhakācayo vā. Kavāṭaṃ vāti dvāravātapānādikavāṭaṃ vā. Pākāro vāti mattikādipākāro vā. Pabbato vāti paṃsupabbatādipabbato vā. Gacchaṃ vāti taruṇagacchādigacchaṃ vā . Latā vāti karavindādi latā vā. Āvaraṇaṃ rūpānaṃ dassanāyāti rūpārammaṇānaṃ dassanatthāya paṭisedhaṃ natthi. Ekañce tilaphalaṃ nimittaṃ katvāti sace ekaṃ tilabījaṃ saññāṇaṃ katvā. Tilavāhe pakkhipeyyāti dve sakaṭe tilarāsimhi khipeyya. Keci pana ‘‘vāho nāma kumbhātirekadvesakaṭa’’nti vadanti. Taññeva tilaphalaṃ uddhareyyāti taṃnimittakataṃ tilabījaṃyeva uddharitvā gaṇheyya.

    దిబ్బేన చక్ఖునాతి ఇదం వుత్తత్థమేవ. విసుద్ధేనాతి చుతూపపాతదస్సనేన దిట్ఠివిసుద్ధిహేతుత్తా విసుద్ధేన. యో హి చుతిమత్తమేవ పస్సతి న ఉపపాతం, సో ఉచ్ఛేదదిట్ఠిం గణ్హాతి. యో ఉపపాతమేవ పస్సతి న చుతిం, సో నవసత్తపాతుభావసస్సతదిట్ఠిం గణ్హాతి. యో పన తదుభయం పస్సతి, సో యస్మా దువిధమ్పి తం దిట్ఠిగతం అతివత్తతి, తస్మాస్స తం దస్సనం దిట్ఠివిసుద్ధిహేతు హోతి, ఉభయఞ్చేతం బుద్ధపుత్తా పస్సన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘చుతూపపాతదస్సనేన దిట్ఠివిసుద్ధిహేతుత్తా విసుద్ధ’’న్తి. మనుస్సూపచారం అతిక్కమిత్వా రూపదస్సనేన అతిక్కన్తమానుసకం, మానుసకం వా మంసచక్ఖుం అతిక్కన్తత్తా అతిక్కన్తమానుసకన్తి వేదితబ్బం.

    Dibbena cakkhunāti idaṃ vuttatthameva. Visuddhenāti cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhena. Yo hi cutimattameva passati na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati na cutiṃ, so navasattapātubhāvasassatadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti, ubhayañcetaṃ buddhaputtā passanti. Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti veditabbaṃ.

    తేన దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సతీతి మనుస్సమంసచక్ఖునా వియ సత్తే ఓలోకేతి. చవమానే ఉపపజ్జమానేతి ఏత్థ చుతిక్ఖణే ఉపపత్తిక్ఖణే వా దిబ్బచక్ఖునా దట్ఠుం న సక్కా. యే పన ఆసన్నచుతికా ఇదాని చవిస్సన్తి, తే చవమానా. యే చ గహితపటిసన్ధికా సమ్పతినిబ్బత్తావ, తే ఉపపజ్జమానాతి అధిప్పేతా. తే ఏవరూపే చవమానే ఉపపజ్జమానే చ పస్సతీతి దస్సేతి. హీనేతి మోహనిస్సన్దయుత్తత్తా హీనే. తబ్బిపరీతే పణీతే. సువణ్ణేతి అదోసనిస్సన్దయుత్తత్తా ఇట్ఠకన్తమనాపవణ్ణయుత్తే. తబ్బిపరీతే దుబ్బణ్ణే, అభిరూపే విరూపేతి అత్థో. సుగతేతి సుగతిగతే, అలోభనిస్సన్దయుత్తత్తా వా అడ్ఢే మహద్ధనే. దుగ్గతేతి దుగ్గతిగతే, లోభనిస్సన్దయుత్తత్తా వా దలిద్దే అప్పన్నపానే. యథాకమ్మూపగేతి యం యం కమ్మం ఉపచితం, తేన తేన ఉపగతే . తత్థ పురిమేహి ‘‘చవమానే’’తిఆదీహి దిబ్బచక్ఖుకిచ్చం వుత్తం . ఇమినా పన పదేన యథాకమ్మూపగఞాణకిచ్చం.

    Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passatīti manussamaṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā. Ye pana āsannacutikā idāni cavissanti, te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattāva, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīne. Tabbiparīte paṇīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Tabbiparīte dubbaṇṇe, abhirūpe virūpeti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate . Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ . Iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.

    తస్స చ ఞాణస్స అయముప్పత్తిక్కమో – ఇధ భిక్ఖు హేట్ఠానిరయాభిముఖం ఆలోకం వడ్ఢేత్వా నేరయికే సత్తే పస్సతి మహాదుక్ఖం అనుభవమానే, తం దస్సనం దిబ్బచక్ఖుకిచ్చమేవ. సో ఏవం మనసి కరోతి ‘‘కిం ను ఖో కమ్మం కత్వా ఇమే సత్తా ఏతం దుక్ఖం అనుభవన్తీ’’తి, అథస్స ‘‘ఇదం నామ కత్వా’’తి తం కమ్మారమ్మణం ఞాణం ఉప్పజ్జతి. తథా ఉపరిదేవలోకాభిముఖం ఆలోకం వడ్ఢేత్వా నన్దనవన మిస్సకవన ఫారుసకవనాదీసు సత్తే పస్సతి మహాసమ్పత్తిం అనుభవమానే. తమ్పి దస్సనం దిబ్బచక్ఖుకిచ్చమేవ. సో ఏవం మనసి కరోతి ‘‘కిం ను ఖో కమ్మం కత్వా ఇమే సత్తా ఏతం సమ్పత్తిం అనుభవన్తీ’’తి. అథస్స ‘‘ఇదం నామ కత్వా’’తి తం కమ్మారమ్మణం ఞాణముప్పజ్జతి. ఇదం యథాకమ్మూపగఞాణం నామ. ఇమస్స విసుం పరికమ్మం నామ నత్థి. యథా చ ఇమస్స, ఏవం అనాగతంసఞాణస్సాపి. దిబ్బచక్ఖుపాదకానేవ హి ఇమాని దిబ్బచక్ఖునా సహేవ ఇజ్ఝన్తి.

    Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – idha bhikkhu heṭṭhānirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayike satte passati mahādukkhaṃ anubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhaṃ anubhavantī’’ti, athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Tathā uparidevalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavana missakavana phārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne. Tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā ca imassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.

    ఇమే వత భోన్తోతిఆదీసు ఇమేతి దిబ్బచక్ఖునా దిట్ఠానం నిదస్సనవచనం. వతాతి అనుసోచనత్థే నిపాతో. భోన్తోతి భవన్తో. దుట్ఠు చరితం, దుట్ఠుం వా చరితం కిలేసపూతికత్తాతి దుచ్చరితం; కాయేన దుచ్చరితం, కాయతో వా ఉప్పన్నం దుచ్చరితన్తి కాయదుచ్చరితం. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో. సమన్నాగతాతి సమఙ్గీభూతా.

    Ime vata bhontotiādīsu imeti dibbacakkhunā diṭṭhānaṃ nidassanavacanaṃ. Vatāti anusocanatthe nipāto. Bhontoti bhavanto. Duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhuṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ; kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgībhūtā.

    అరియానం ఉపవాదకాతి బుద్ధపచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకానం అరియానం అన్తమసో గిహిసోతాపన్నానమ్పి అనత్థకామా హుత్వా అన్తిమవత్థునా వా గుణపరిధంసనేన వా ఉపవాదకా, అక్కోసకా గరహకాతి వుత్తం హోతి. తత్థ ‘‘నత్థి ఇమేసం సమణధమ్మో, అస్సమణా ఏతే’’తి వదన్తో అన్తిమవత్థునా ఉపవదతి. ‘‘నత్థి ఇమేసం ఝానం వా విమోక్ఖో వా మగ్గో వా ఫలం వా’’తిఆదీని వదన్తో గుణపరిధంసనేన ఉపవదతీతి వేదితబ్బో. సో చ ఝానం వా ఉపవదేయ్య అఝానం వా, ఉభయథాపి అరియూపవాదోవ హోతి; అతిభారియం కమ్మం, అనన్తరియకమ్మసదిసం, సగ్గావరణం మగ్గావరణఞ్చ, సతేకిచ్ఛం పన హోతి. తస్మా యో అరియం ఉపవదతి, తేన గన్త్వా సచే అత్తనా వుడ్ఢతరో హోతి , ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా ‘‘అహం ఆయస్మన్తం ఇదఞ్చిదఞ్చ అవచం, తం మే ఖమాహీ’’తి ఖమాపేతబ్బో. సచే పన నవకతరో హోతి, వన్దిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ‘‘అహం, భన్తే, తుమ్హే ఇదఞ్చిదఞ్చ అవచం, తం మే ఖమథా’’తి ఖమాపేతబ్బో. సచే సో నక్ఖమతి, దిసాపక్కన్తో వా హోతి, సయం వా గన్త్వా సద్ధివిహారికే వా పేసేత్వా ఖమాపేతబ్బో. సచే నాపి గన్తుం న పేసేతుం సక్కా హోతి, యే తస్మిం విహారే భిక్ఖూ వసన్తి, తేసం సన్తికం గన్త్వా సచే నవకతరా హోన్తి, ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా సచే వుడ్ఢతరా, వుడ్ఢే వుత్తనయేనేవ పటిపజ్జిత్వా ‘‘అహం, భన్తే, అసుకం నామ ఆయస్మన్తం ఇదఞ్చిదఞ్చ అవచం, తం ఖమతు మే సో ఆయస్మా’’తి వత్వా ఖమాపేతబ్బో. సమ్ముఖా అఖమన్తేపి ఏతదేవ కాతబ్బం. సచే ఏకచారికభిక్ఖు హోతి, నేవ తస్స వసనట్ఠానం న గతట్ఠానం పఞ్ఞాయతి, ఏకస్స పణ్డితస్స భిక్ఖునో సన్తికం గన్త్వా ‘‘అహం, భన్తే, అసుకం నామ ఆయస్మన్తం ఇదఞ్చిదఞ్చ అవచం, తం మే అనుస్సరతో అనుస్సరతో విప్పటిసారో హోతి, కిం కరోమీ’’తి వత్తబ్బం. సో వక్ఖతి ‘‘తుమ్హే మా చిన్తయిత్థ, థేరో తుమ్హాకం ఖమతి, చిత్తం వూపసమేథా’’తి. తేనపి అరియస్స గతదిసాభిముఖేన అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ‘‘ఖమథా’’తి వత్తబ్బం. యది సో పరినిబ్బుతో హోతి, పరినిబ్బుతమఞ్చట్ఠానం గన్త్వా యావ సివథికం గన్త్వాపి ఖమాపేతబ్బో. ఏవం కతే నేవ సగ్గావరణం న మగ్గావరణం హోతి, పాకతికమేవ హోతీతి.

    Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati. ‘‘Natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’tiādīni vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jhānaṃ vā upavadeyya ajhānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti; atibhāriyaṃ kammaṃ, anantariyakammasadisaṃ, saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tasmā yo ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti , ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace pana navakataro hoti, vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace so nakkhamati, disāpakkanto vā hoti, sayaṃ vā gantvā saddhivihārike vā pesetvā khamāpetabbo. Sace nāpi gantuṃ na pesetuṃ sakkā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā sace navakatarā honti, ukkuṭikaṃ nisīditvā sace vuḍḍhatarā, vuḍḍhe vuttanayeneva paṭipajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ khamatu me so āyasmā’’ti vatvā khamāpetabbo. Sammukhā akhamantepi etadeva kātabbaṃ. Sace ekacārikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaṭṭhānaṃ na gataṭṭhānaṃ paññāyati, ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me anussarato anussarato vippaṭisāro hoti, kiṃ karomī’’ti vattabbaṃ. So vakkhati ‘‘tumhe mā cintayittha, thero tumhākaṃ khamati, cittaṃ vūpasamethā’’ti. Tenapi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā ‘‘khamathā’’ti vattabbaṃ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbo. Evaṃ kate neva saggāvaraṇaṃ na maggāvaraṇaṃ hoti, pākatikameva hotīti.

    మిచ్ఛాదిట్ఠికాతి విపరీతదస్సనా. మిచ్ఛాదిట్ఠికమ్మసమాదానాతి మిచ్ఛాదిట్ఠివసేన సమాదిన్ననానావిధకమ్మా, యే చ మిచ్ఛాదిట్ఠిమూలకేసు కాయకమ్మాదీసు అఞ్ఞేపి సమాదపేన్తి. ఏత్థ చ వచీదుచ్చరితగ్గహణేనేవ అరియూపవాదే, మనోదుచ్చరితగ్గహణేన చ మిచ్ఛాదిట్ఠియా సఙ్గహితాయపి ఇమేసం ద్విన్నం పునవచనం మహాసావజ్జభావదస్సనత్థన్తి వేదితబ్బం. మహాసావజ్జో హి అరియూపవాదో ఆనన్తరియసదిసో. వుత్తమ్పి చేతం –

    Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ punavacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘సేయ్యథాపి, సారిపుత్త, భిక్ఖు సీలసమ్పన్నో సమాధిసమ్పన్నో పఞ్ఞాసమ్పన్నో దిట్ఠేవ ధమ్మే అఞ్ఞం ఆరాధేయ్య, ఏవంసమ్పదమిదం, సారిపుత్త, వదామి. తం వాచం అప్పహాయ తం చిత్తం అప్పహాయ తం దిట్ఠిం అప్పటినిస్సజ్జిత్వా యథాభతం నిక్ఖిత్తో ఏవం నిరయే’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౪౯).

    ‘‘Seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi. Taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).

    మిచ్ఛాదిట్ఠితో చ మహాసావజ్జతరం నామ అఞ్ఞం నత్థి. యథాహ –

    Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha –

    ‘‘నాహం , భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకధమ్మమ్పి సమనుపస్సామి, యం ఏవంమహాసావజ్జం యథయిదం, భిక్ఖవే, మిచ్ఛాదిట్ఠి. మిచ్ఛాదిట్ఠిపరమాని భిక్ఖవే, మహాసావజ్జానీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౩౧౦).

    ‘‘Nāhaṃ , bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃmahāsāvajjaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave, mahāsāvajjānī’’ti (a. ni. 1.310).

    కాయస్స భేదాతి ఉపాదిన్నక్ఖన్ధపరిచ్చాగా. పరం మరణాతి తదనన్తరాభినిబ్బత్తక్ఖన్ధగ్గహణే . అథ వా కాయస్స భేదాతి జీవితిన్ద్రియస్సుపచ్ఛేదా. పరం మరణాతి చుతిచిత్తతో ఉద్ధం. అపాయన్తి ఏవమాది సబ్బం నిరయవేవచనమేవ. నిరయో హి సగ్గమోక్ఖహేతుభూతా పుఞ్ఞసమ్మతా అయా అపేతత్తా, సుఖానం వా ఆయస్స అభావా అపాయో. దుక్ఖస్స గతి పటిసరణన్తి దుగ్గతి, దోసబహులతాయ వా దుట్ఠేన కమ్మునా నిబ్బత్తా గతీతి దుగ్గతి. వివసా నిపతన్తి తత్థ దుక్కటకారినోతి వినిపాతో, వినస్సన్తా వా ఏత్థ నిపతన్తి సమ్భిజ్జమానఙ్గపచ్చఙ్గాతిపి వినిపాతో. నత్థి ఏత్థ అస్సాదసఞ్ఞితో అయోతి నిరయో.

    Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantarābhinibbattakkhandhaggahaṇe . Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatīti duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha nipatanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgātipi vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.

    అథ వా అపాయగ్గహణేన తిరచ్ఛానయోనిం దీపేతి, తిరచ్ఛానయోని హి అపాయో సుగతితో అపేతత్తా. న దుగ్గతి, మహేసక్ఖానం నాగరాజాదీనం సమ్భవతో. దుగ్గతిగ్గహణేన పేత్తివిసయం దీపేతి, సో హి అపాయో చేవ దుగ్గతి చ సుఖతో అపేతత్తా దుక్ఖస్స చ గతిభూతత్తా, న తు వినిపాతో, అసురకాయసదిసం అవినిపతితత్తా. వినిపాతగ్గహణేన అసురకాయం దీపేతి. సో హి యథావుత్తేన అత్థేన అపాయో చేవ దుగ్గతి చ సబ్బసముస్సయేహి చ వినిపతితత్తా వినిపాతోతి వుచ్చతి. నిరయగ్గహణేన అవీచిఆదిఅనేకప్పకారం నిరయమేవ దీపేతీతి. ఉపపన్నాతి ఉపగతా, తత్థ అభినిబ్బత్తాతి అధిప్పాయో. వుత్తవిపరియాయేన సుక్కపక్ఖో వేదితబ్బో. అయం పన విసేసో – తత్థ సుగతిగ్గహణేన మనుస్సగతిపి సఙ్గయ్హతి. సగ్గగ్గహణేన దేవగతియేవ. తత్థ సున్దరా గతీతి సుగతి. రూపాదీహి విసయేహి సుట్ఠు అగ్గోతి సగ్గో. సో సబ్బోపి లుజ్జనపలుజ్జనట్ఠేన లోకోతి అయం వచనత్థో. ఇతి దిబ్బేన చక్ఖునాతిఆది సబ్బం నిగమనవచనం.

    Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti, tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā. Na duggati, mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ dīpeti, so hi apāyo ceva duggati ca sukhato apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto, asurakāyasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādianekappakāraṃ nirayameva dīpetīti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati. Saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Iti dibbena cakkhunātiādi sabbaṃ nigamanavacanaṃ.

    ఏవం దిబ్బేన చక్ఖునా పస్సతీతి అయమేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – దిబ్బచక్ఖుఞాణం పరిత్తపచ్చుప్పన్నఅజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణవసేన చతూసు ఆరమ్మణేసు పవత్తతి . యథాకమ్మూపగఞాణం పరిత్తమహగ్గతాతీతఅజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణవసేన పఞ్చసు ఆరమ్మణేసు పవత్తతి. అనాగతంసఞాణం పరిత్తమహగ్గతఅప్పమాణమగ్గఅనాగతఅజ్ఝత్తబహిద్ధానవత్తబ్బారమ్మణవసేన అట్ఠసు ఆరమ్మణేసు పవత్తతీతి.

    Evaṃ dibbena cakkhunā passatīti ayamettha saṅkhepattho – dibbacakkhuñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati . Yathākammūpagañāṇaṃ parittamahaggatātītaajjhattabahiddhārammaṇavasena pañcasu ārammaṇesu pavattati. Anāgataṃsañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaanāgataajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattatīti.

    ఆకఙ్ఖమానో చ భగవాతి భగవా ఇచ్ఛమానో. ఏకమ్పి లోకధాతుం పస్సేయ్యాతి ఏకం చక్కవాళం ఓలోకేయ్య. సహస్సిమ్పి చూళనికన్తి ఏత్థ యావతా చన్దిమసూరియా పరిహరన్తి, దిసా భాన్తి విరోచమానా, తావ సహస్సధా లోకో, ఏసా సహస్సిచూళనికా నామ. చూళనికన్తి ఖుద్దకం. ద్విసహస్సిమ్పి మజ్ఝిమికం లోకధాతున్తి ఏత్థ సహస్సచక్కవాళానం సహస్సభాగేన గణేత్వా దససతసహస్సచక్కవాళపరిమాణా ద్విసహస్సీ మజ్ఝిమికా లోకధాతు నామ. ఏత్తకేన బుద్ధానం జాతిక్ఖేత్తం నామ దస్సితం. బోధిసత్తానఞ్హి పచ్ఛిమభవే దేవలోకతో చవిత్వా మాతుకుచ్ఛియం పటిసన్ధిగ్గహణదివసే చ మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమనదివసే చ మహాభినిక్ఖమనదివసే చ సమ్బోధిధమ్మచక్కపవత్తనఆయుసఙ్ఖారోస్సజ్జనపరినిబ్బానదివసేసు చ ఏత్తకం ఠానం కమ్పతి.

    Ākaṅkhamāno ca bhagavāti bhagavā icchamāno. Ekampi lokadhātuṃ passeyyāti ekaṃ cakkavāḷaṃ olokeyya. Sahassimpi cūḷanikanti ettha yāvatā candimasūriyā pariharanti, disā bhānti virocamānā, tāva sahassadhā loko, esā sahassicūḷanikā nāma. Cūḷanikanti khuddakaṃ. Dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātunti ettha sahassacakkavāḷānaṃ sahassabhāgena gaṇetvā dasasatasahassacakkavāḷaparimāṇā dvisahassī majjhimikā lokadhātu nāma. Ettakena buddhānaṃ jātikkhettaṃ nāma dassitaṃ. Bodhisattānañhi pacchimabhave devalokato cavitvā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇadivase ca mātukucchito nikkhamanadivase ca mahābhinikkhamanadivase ca sambodhidhammacakkapavattanaāyusaṅkhārossajjanaparinibbānadivasesu ca ettakaṃ ṭhānaṃ kampati.

    తిసహస్సిమ్పి. మహాసహస్సిమ్పి లోకధాతున్తి సహస్సితో పట్ఠాయ తతియాతి తిసహస్సీ, పఠమసహస్సిం సహస్సధా కత్వా గణితం మజ్ఝిమికం సహస్సధా కత్వా గణితత్తా మహన్తేహి సహస్సేహి గణితాతి మహాసహస్సీ. ఏత్తావతా కోటిసతసహస్సచక్కవాళపరిమాణో లోకో దస్సితో హోతి. గణకపుత్తతిస్సత్థేరో పన ఏవమాహ – ‘‘న హి తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతుయా ఏతం పరిమాణం . ఇదఞ్హి ఆచరియానం సజ్ఝాయమూలకం వాచాయ పరిహీనట్ఠానం, దసకోటిసతసహస్సచక్కవాళపరిమాణం పన ఠానం తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతు నామా’’తి. ఏత్తావతా హి భగవతో ఆణాక్ఖేత్తం నామ దస్సితం. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే ఆటానాటియపరిత్త- (దీ॰ ని॰ ౩.౨౭౫ ఆదయో) ఇసిగిలిపరిత్త- (మ॰ ని॰ ౩.౧౩౩ ఆదయో) ధజగ్గపరిత్త- (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯) బోజ్ఝఙ్గపరిత్తఖన్ధపరిత్త- (అ॰ ని॰ ౪.౬౭) మోరపరిత్త- (జా॰ ౧.౨.౧౭-౧౮) మేత్తపరిత్త- (ఖు॰ పా॰ ౯.౧ ఆదయో; సు॰ ని॰ ౧౪౩ ఆదయో) రతనపరిత్తానం (ఖు॰ పా॰ ౬.౧ ఆదయో; సు॰ ని॰ ౨౨౪ ఆదయో) ఆణా ఫరతి.

    Tisahassimpi. Mahāsahassimpi lokadhātunti sahassito paṭṭhāya tatiyāti tisahassī, paṭhamasahassiṃ sahassadhā katvā gaṇitaṃ majjhimikaṃ sahassadhā katvā gaṇitattā mahantehi sahassehi gaṇitāti mahāsahassī. Ettāvatā koṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇo loko dassito hoti. Gaṇakaputtatissatthero pana evamāha – ‘‘na hi tisahassimahāsahassilokadhātuyā etaṃ parimāṇaṃ . Idañhi ācariyānaṃ sajjhāyamūlakaṃ vācāya parihīnaṭṭhānaṃ, dasakoṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇaṃ pana ṭhānaṃ tisahassimahāsahassilokadhātu nāmā’’ti. Ettāvatā hi bhagavato āṇākkhettaṃ nāma dassitaṃ. Etasmiñhi antare āṭānāṭiyaparitta- (dī. ni. 3.275 ādayo) isigiliparitta- (ma. ni. 3.133 ādayo) dhajaggaparitta- (saṃ. ni. 1.249) bojjhaṅgaparittakhandhaparitta- (a. ni. 4.67) moraparitta- (jā. 1.2.17-18) mettaparitta- (khu. pā. 9.1 ādayo; su. ni. 143 ādayo) ratanaparittānaṃ (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) āṇā pharati.

    యావతకం వా పన ఆకఙ్ఖేయ్యాతి యత్తకం వా ఇచ్ఛేయ్య. ఇమినా విసయక్ఖేత్తం దస్సితం. బుద్ధానఞ్హి విసయక్ఖేత్తస్స పమాణపరిచ్ఛేదో నామ నత్థి , నత్థికభావే చస్స ఇమం ఉపమం ఆహరన్తి – కోటిసతసహస్సచక్కవాళమ్హి యావ బ్రహ్మలోకా సాసపేహి పూరేత్వా సచే కోచి పురత్థిమాయ దిసాయ ఏకచక్కవాళే ఏకం సాసపం పక్ఖిపన్తో ఆగచ్ఛేయ్య, సబ్బేపి తే సాసపా పరిక్ఖయం గచ్ఛేయ్యుం. న త్వేవ పురత్థిమాయ దిసాయ చక్కవాళాని. దక్ఖిణాదీసుపి ఏసేవ నయో. తత్థ బుద్ధానం అవిసయో నామ నత్థి. తావతకం పస్సేయ్యాతి తత్తకం ఓలోకేయ్య. ఏవం పరిసుద్ధం భగవతో దిబ్బచక్ఖూతి దిబ్బచక్ఖుకథం నిట్ఠాపేసి.

    Yāvatakaṃ vā pana ākaṅkheyyāti yattakaṃ vā iccheyya. Iminā visayakkhettaṃ dassitaṃ. Buddhānañhi visayakkhettassa pamāṇaparicchedo nāma natthi , natthikabhāve cassa imaṃ upamaṃ āharanti – koṭisatasahassacakkavāḷamhi yāva brahmalokā sāsapehi pūretvā sace koci puratthimāya disāya ekacakkavāḷe ekaṃ sāsapaṃ pakkhipanto āgaccheyya, sabbepi te sāsapā parikkhayaṃ gaccheyyuṃ. Na tveva puratthimāya disāya cakkavāḷāni. Dakkhiṇādīsupi eseva nayo. Tattha buddhānaṃ avisayo nāma natthi. Tāvatakaṃ passeyyāti tattakaṃ olokeyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato dibbacakkhūti dibbacakkhukathaṃ niṭṭhāpesi.

    కథం భగవా పఞ్ఞాచక్ఖునాపి వివటచక్ఖూతి కేనప్పకారేన పఞ్ఞాచక్ఖునా అపిహితచక్ఖు? మహాపఞ్ఞో పుథుపఞ్ఞోతిఆదికం తత్థ అతిరోచతి యదిదం పఞ్ఞాయాతి పరియోసానం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ.

    Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi vivaṭacakkhūti kenappakārena paññācakkhunā apihitacakkhu? Mahāpañño puthupaññotiādikaṃ tattha atirocati yadidaṃ paññāyāti pariyosānaṃ heṭṭhā vuttatthameva.

    బుద్ధచక్ఖునాతి ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణేన చ ఆసయానుసయఞాణేన చ. ఇమేసం ద్విన్నం ఞాణానం బుద్ధచక్ఖూతి నామం, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స సమన్తచక్ఖూతి, తిణ్ణం మగ్గఞాణానం ధమ్మచక్ఖూతి . లోకం వోలోకేన్తో అద్దస సత్తేతి సత్తే అద్దక్ఖి. అప్పరజక్ఖేతిఆదీసు యేసం వుత్తనయేనేవ పఞ్ఞాచక్ఖుమ్హి రాగాదిరజం అప్పం, తే అప్పరజక్ఖా. యేసం తం మహన్తం, తే మహారజక్ఖా. యేసం సద్ధాదీని ఇన్ద్రియాని తిక్ఖాని, తే తిక్ఖిన్ద్రియా. యేసం తాని ముదూని, తే ముదిన్ద్రియా. యేసం తేయేవ సద్ధాదయో ఆకారా సున్దరా, తే స్వాకారా. యే కథితకారణం సల్లక్ఖేన్తి, సుఖేన సక్కా హోన్తి విఞ్ఞాపేతుం తే సువిఞ్ఞాపయా. యే పరలోకఞ్చేవ వజ్జఞ్చ భయతో పస్సన్తి, తే పరలోకవజ్జభయదస్సావినో నామ.

    Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti . Lokaṃ volokento addasa satteti satte addakkhi. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.

    ఉప్పలినియన్తి ఉప్పలవనే. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో. అన్తోనిముగ్గపోసీనీతి యాని అన్తోనిముగ్గానేవ పోసియన్తి. ఉదకం అచ్చుగ్గమ్మ తిట్ఠన్తీతి ఉదకం అతిక్కమిత్వా తిట్ఠన్తి. తత్థ యాని యాని అచ్చుగ్గమ్మ ఠితాని, తాని తాని సూరియరస్మిసమ్ఫస్సం ఆగమయమానాని ఠితాని అజ్జ పుప్ఫనకాని. యాని సమోదకం ఠితాని, తాని స్వే పుప్ఫనకాని. యాని ఉదకా అనుగ్గతాని అన్తోనిముగ్గపోసీని, తాని తతియదివసేవ పుప్ఫనకాని. ఉదకా పన అనుగ్గతాని అఞ్ఞానిపి సరోగఉప్పలాని నామ అత్థి, యాని నేవ పుప్ఫిస్సన్తి, మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖానేవ భవిస్సన్తి, తాని పాళిం నారూళ్హాని, ఆహరిత్వా పన దీపేతబ్బానీతి దీపితాని.

    Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni antonimuggāneva posiyanti. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni yāni accuggamma ṭhitāni, tāni tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivaseva pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalāni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nārūḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni.

    యథేవ హి తాని చతుబ్బిధపుప్ఫాని, ఏవమేవ ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ విపఞ్చితఞ్ఞూ నేయ్యో పదపరమోతి చత్తారో పుగ్గలా. యస్స పుగ్గలస్స ఉదాహటవేలాయ ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థే విభజీయమానే ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో విపఞ్చితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స ఉద్దేసతో పరిపుచ్ఛతో యోనిసో మనసికరోతో కల్యాణమిత్తే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో నేయ్యో. యస్స పుగ్గలస్స బహుమ్పి సుణతో బహుమ్పి భణతో బహుమ్పి ధారయతో బహుమ్పి వాచతో న తాయ జాతియా ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పదపరమో. తత్థ భగవా ఉప్పలవనాదిసదిసం దససహస్సిలోకధాతుం ఓలోకేన్తో అజ్జ పుప్ఫనకాని ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ, స్వే పుప్ఫనకాని విపఞ్చితఞ్ఞూతి ఏవం సబ్బాకారతో చ అద్దస. తత్థ తిణ్ణం పుగ్గలానం ఇమస్మింయేవ అత్తభావే భగవతో ధమ్మదేసనా అత్థం సాధేతి, పదపరమానం అనాగతత్థాయ వాసనా హోతి.

    Yatheva hi tāni catubbidhapupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā. Yassa puggalassa udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajīyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni vipañcitaññūti evaṃ sabbākārato ca addasa. Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti, padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti.

    రాగచరితోతిఆదీసు రజ్జనవసేన ఆరమ్మణే చరణం ఏతస్స అత్థీతి రాగచరితో. దుస్సనవసేన ఆరమ్మణే చరణం ఏతస్స అత్థీతి దోసచరితో. ముయ్హనవసేన ఆరమ్మణే చరణం ఏతస్స అత్థీతి మోహచరితో. వితక్కనవసేన ఊహనవసేన ఆరమ్మణే చరణం ఏతస్స అత్థీతి వితక్కచరితో . ఓకప్పనసద్ధావసేన ఆరమ్మణే చరణం ఏతస్స అత్థీతి సద్ధాచరితో. ఞాణమేవ చరణం, ఞాణేన వా చరణం, ఞాణస్స వా చరణం, ఞాణతో వా చరణం ఏతస్స అత్థీతి ఞాణచరితో. రాగచరితస్సాతి రాగుస్సదస్స రాగబహులస్స. పరతోపి ఏసేవ నయో.

    Rāgacaritotiādīsu rajjanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti rāgacarito. Dussanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti dosacarito. Muyhanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti mohacarito. Vitakkanavasena ūhanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti vitakkacarito. Okappanasaddhāvasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti saddhācarito. Ñāṇameva caraṇaṃ, ñāṇena vā caraṇaṃ, ñāṇassa vā caraṇaṃ, ñāṇato vā caraṇaṃ etassa atthīti ñāṇacarito. Rāgacaritassāti rāgussadassa rāgabahulassa. Paratopi eseva nayo.

    అసుభకథం కథేతీతి ఉద్ధుమాతకాదిదసవిధం అసుభపటిసంయుత్తకథం ఆచిక్ఖతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘అసుభా భావేతబ్బా రాగస్స పహానాయా’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౧). మేత్తాభావనం ఆచిక్ఖతీతి మేత్తాభావనం చిత్తసినేహనం కథేతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘మేత్తా భావేతబ్బా బ్యాపాదస్స పహానాయా’’తి. ఉద్దేసేతి సజ్ఝాయనే. పరిపుచ్ఛాయాతి అట్ఠకథాయ. కాలేన ధమ్మస్సవనేతి యుత్తప్పత్తకాలే ఉత్తరి పరియత్తిధమ్మస్సవనే. ధమ్మసాకచ్ఛాయాతి అఞ్ఞేహి సద్ధిం సాకచ్ఛాయ. గరుసంవాసేతి గరూనం పయిరుపాసనే. నివేసేతీతి ఆచరియానం సన్తికే పతిట్ఠాపేతి. ఆనాపానస్సతిం ఆచిక్ఖతీతి ఆనాపానస్సతిసమ్పయుత్తకమ్మట్ఠానం కథేతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘ఆనాపానస్సతి భావేతబ్బా వితక్కుపచ్ఛేదాయా’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౧). పసాదనీయం నిమిత్తం ఆచిక్ఖతీతి చూళవేదల్ల- (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౦ ఆదయో) మహావేదల్లా- (మ॰ ని॰ ౧.౪౪౯ ఆదయో) దిపసాదజనకం సుత్తం కథేతి. బుద్ధసుబోధిన్తి బుద్ధస్స భగవతో బుద్ధత్తపటివేధం. ధమ్మసుధమ్మతన్తి నవవిధలోకుత్తరధమ్మస్స స్వాక్ఖాతతం. సఙ్ఘసుప్పటిపత్తిన్తి అట్ఠవిధఅరియసఙ్ఘస్స సుప్పటిపన్నతాదిసుట్ఠుపటిపత్తిం. సీలాని చ అత్తనోతి అత్తనో సన్తకసీలాని చ. ఆచిక్ఖతి విపస్సనానిమిత్తన్తి ఉదయబ్బయాదిపటిసంయుత్తం కథేతి. అనిచ్చాకారన్తి హుత్వా అభావాకారం. దుక్ఖాకారన్తి ఉదయబ్బయపటిపీళనాకారం. అనత్తాకారన్తి అవసవత్తనాకారం.

    Asubhakathaṃ kathetīti uddhumātakādidasavidhaṃ asubhapaṭisaṃyuttakathaṃ ācikkhati. Vuttañhetaṃ – ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti (a. ni. 9.1). Mettābhāvanaṃ ācikkhatīti mettābhāvanaṃ cittasinehanaṃ katheti. Vuttañhetaṃ – ‘‘mettā bhāvetabbā byāpādassa pahānāyā’’ti. Uddeseti sajjhāyane. Paripucchāyāti aṭṭhakathāya. Kālena dhammassavaneti yuttappattakāle uttari pariyattidhammassavane. Dhammasākacchāyāti aññehi saddhiṃ sākacchāya. Garusaṃvāseti garūnaṃ payirupāsane. Nivesetīti ācariyānaṃ santike patiṭṭhāpeti. Ānāpānassatiṃ ācikkhatīti ānāpānassatisampayuttakammaṭṭhānaṃ katheti. Vuttañhetaṃ – ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1). Pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhatīti cūḷavedalla- (ma. ni. 1.460 ādayo) mahāvedallā- (ma. ni. 1.449 ādayo) dipasādajanakaṃ suttaṃ katheti. Buddhasubodhinti buddhassa bhagavato buddhattapaṭivedhaṃ. Dhammasudhammatanti navavidhalokuttaradhammassa svākkhātataṃ. Saṅghasuppaṭipattinti aṭṭhavidhaariyasaṅghassa suppaṭipannatādisuṭṭhupaṭipattiṃ. Sīlāni ca attanoti attano santakasīlāni ca. Ācikkhati vipassanānimittanti udayabbayādipaṭisaṃyuttaṃ katheti. Aniccākāranti hutvā abhāvākāraṃ. Dukkhākāranti udayabbayapaṭipīḷanākāraṃ. Anattākāranti avasavattanākāraṃ.

    సేలే యథా పబ్బతముద్ధనిట్ఠితోతి సేలమయే ఏకగ్ఘనే పబ్బతముద్ధని ఠితోవ, న హి తత్థ ఠితస్స దస్సనత్థం అభిముఖే గీవుక్ఖిపనపసారణాదికిచ్చం అత్థి. తథూపమన్తి తప్పటిభాగం సేలపబ్బతూపమం. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యథా సేలపబ్బతముద్ధన్తి ఠితోవ చక్ఖునా పురిసో సమన్తతో జనతం పస్సేయ్య. సుమేధ సున్దరపఞ్ఞ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సమన్తచక్ఖు భగవా ధమ్మమయం పఞ్ఞామయం పాసాదమారుయ్హ సయం అపేతసోకో సోకావతిణ్ణం జాతిజరాభిభూతఞ్చ జనతం అవేక్ఖస్సు ఉపధారయతు ఉపపరిక్ఖతు.

    Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani ṭhitova, na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ abhimukhe gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhanti ṭhitova cakkhunā puriso samantato janataṃ passeyya. Sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasokosokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtañca janataṃ avekkhassu upadhārayatu upaparikkhatu.

    అయం పనేత్థ అధిప్పాయో – యథా హి పబ్బతపాదసామన్తా మహన్తం ఖేత్తం కత్వా తత్థ కేదారపాళీసు కుటియో కత్వా రత్తిం అగ్గిం జాలేయ్య, చతురఙ్గసమన్నాగతఞ్చ అన్ధకారం అస్స, అథ తస్స పబ్బతస్స మత్థకే ఠత్వా చక్ఖుమతో పురిసస్స భూమిం ఓలోకయతో నేవ ఖేత్తం న కేదారపాళియో న కుటియో న తత్థ సయితమనుస్సా పఞ్ఞాయేయ్యుం, కుటికాసు పన అగ్గిజాలమత్తమేవ పఞ్ఞాయేయ్య. ఏవం ధమ్మపాసాదం ఆరుయ్హ సత్తకాయం ఓలోకయతో తథాగతస్స యే తే అకతకల్యాణా సత్తా, తే ఏకవిహారే దక్ఖిణజాణుపస్సే నిసిన్నాపి బుద్ధచక్ఖుస్స ఆపాథం నాగచ్ఛన్తి, రత్తిం ఖిత్తసరా వియ హోన్తి. యే పన కతకల్యాణా వేనేయ్యపుగ్గలా, తే ఏవస్స దూరేపి ఠితా ఆపాథం గచ్ఛన్తి, తే ఏవ అగ్గి వియ హిమవన్తపబ్బతో వియ చ. వుత్తమ్పి చేతం –

    Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapādasāmantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭiyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyya, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ na kedārapāḷiyo na kuṭiyo na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ, kuṭikāsu pana aggijālamattameva paññāyeyya. Evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattakāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittasarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ gacchanti, te eva aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘దూరే సన్తో పకాసేన్తి, హిమవన్తోవ పబ్బతో;

    ‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;

    అసన్తేత్థ న దిస్సన్తి, రత్తిం ఖిత్తా యథా సరా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౦౪; నేత్తి॰ ౧౧);

    Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304; netti. 11);

    సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణన్తి ఏత్థ పఞ్చనేయ్యపథప్పభేదం సబ్బం అఞ్ఞాసీతి సబ్బఞ్ఞూ. సఙ్ఖతాసఙ్ఖతాదిభేదా సబ్బధమ్మా హి సఙ్ఖారో వికారో లక్ఖణం నిబ్బానం పఞ్ఞత్తీతి పఞ్చేవ నేయ్యపథా హోన్తి. సబ్బఞ్ఞుస్స భావో సబ్బఞ్ఞుతా, సబ్బఞ్ఞుతా ఏవ ఞాణం ‘‘సబ్బఞ్ఞుతాఞాణ’’న్తి వత్తబ్బే ‘‘సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణ’’న్తి వుత్తం. సబ్బఞ్ఞూతి చ కమసబ్బఞ్ఞూ సకింసబ్బఞ్ఞూ సతతసబ్బఞ్ఞూ సత్తిసబ్బఞ్ఞూ ఞాతసబ్బఞ్ఞూతి పఞ్చవిధా సబ్బఞ్ఞునో సియుం. తేసు కమేన సబ్బజాననకాలాసమ్భవతో కమసబ్బఞ్ఞుతా న హోతి, సకిం సబ్బారమ్మణగ్గహణాభావతో సకింసబ్బఞ్ఞుతా న హోతి, చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం యథారమ్మణచిత్తసమ్భవతో భవఙ్గచిత్తవిరోధతో యుత్తిఅభావతో చ సతతసబ్బఞ్ఞుతా న హోతి, పరిసేసతో సబ్బజాననసమత్థతాయ సత్తిసబ్బఞ్ఞుతా వా సియా, విదితసబ్బధమ్మత్తా ఞాతసబ్బఞ్ఞుతా వా, సత్తిసబ్బఞ్ఞునో సబ్బజాననత్తం నత్థీతి తమ్పి న యుజ్జతి, ‘‘న తస్స అదిట్ఠమిధత్థి కిఞ్చి…పే॰… సమన్తచక్ఖూ’’తి వుత్తత్తా ఞాతసబ్బఞ్ఞుతా ఏవ యుజ్జతి. ఏవఞ్హి సతి కిచ్చతో అసమ్మోహతో కారణసిద్ధితో ఆవజ్జనపటిబద్ధతో సబ్బఞ్ఞుతమేవ హోతీతి. తేన ఞాణేనాతి తేన సబ్బజాననఞాణేన.

    Sabbaññutaññāṇanti ettha pañcaneyyapathappabhedaṃ sabbaṃ aññāsīti sabbaññū. Saṅkhatāsaṅkhatādibhedā sabbadhammā hi saṅkhāro vikāro lakkhaṇaṃ nibbānaṃ paññattīti pañceva neyyapathā honti. Sabbaññussa bhāvo sabbaññutā, sabbaññutā eva ñāṇaṃ ‘‘sabbaññutāñāṇa’’nti vattabbe ‘‘sabbaññutaññāṇa’’nti vuttaṃ. Sabbaññūti ca kamasabbaññū sakiṃsabbaññū satatasabbaññū sattisabbaññū ñātasabbaññūti pañcavidhā sabbaññuno siyuṃ. Tesu kamena sabbajānanakālāsambhavato kamasabbaññutā na hoti, sakiṃ sabbārammaṇaggahaṇābhāvato sakiṃsabbaññutā na hoti, cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārammaṇacittasambhavato bhavaṅgacittavirodhato yuttiabhāvato ca satatasabbaññutā na hoti, parisesato sabbajānanasamatthatāya sattisabbaññutā vā siyā, viditasabbadhammattā ñātasabbaññutā vā, sattisabbaññuno sabbajānanattaṃ natthīti tampi na yujjati, ‘‘na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci…pe… samantacakkhū’’ti vuttattā ñātasabbaññutā eva yujjati. Evañhi sati kiccato asammohato kāraṇasiddhito āvajjanapaṭibaddhato sabbaññutameva hotīti. Tena ñāṇenāti tena sabbajānanañāṇena.

    పున అపరేన పరియాయేన సబ్బఞ్ఞుభావసాధనత్థం ‘‘న తస్సా’’తి గాథమాహ. తత్థ న తస్స అద్దిట్ఠమిధత్థి కిఞ్చీతి తస్స తథాగతస్స ఇధ ఇమస్మిం తేధాతుకే లోకే ఇమస్మిం పచ్చుప్పన్నకాలే వా పఞ్ఞాచక్ఖునా అదిట్ఠం నామ కిఞ్చి అప్పమత్తకమ్పి న అత్థి న సంవిజ్జతి. అత్థీతి ఇదం వత్తమానకాలికం ఆఖ్యాతపదం, ఇమినా పచ్చుప్పన్నకాలికస్స సబ్బధమ్మస్స ఞాతభావం దస్సేతి. గాథాబన్ధసుఖత్థం పనేత్థ -కారో పయుత్తో. అథో అవిఞ్ఞాతన్తి ఏత్థ అథోతి వచనోపాదానే నిపాతో. అవిఞ్ఞాతన్తి అతీతకాలికం అవిఞ్ఞాతం నామ కిఞ్చి ధమ్మజాతం నాహోసీతి పాఠసేసో. అబ్యయభూతస్స అత్థి-సద్దస్స గహణే పాఠసేసం వినాపి యుజ్జతియేవ. ఇమినా అతీతకాలికస్స సబ్బధమ్మస్స ఞాతభావం దస్సేతి. అజానితబ్బన్తి అనాగతకాలికం అజానితబ్బం నామ ధమ్మజాతం న భవిస్సతి నత్థీతి. ఇమినా అనాగతకాలికస్స సబ్బధమ్మస్స ఞాతభావం దస్సేతి. జాననకిరియావిసేసమత్తమేవ వా ఏత్థ -కారో. సబ్బం అభిఞ్ఞాసి యదత్థి నేయ్యన్తి ఏత్థ యం తేకాలికం వా కాలవినిముత్తం వా నేయ్యం జానితబ్బం కిఞ్చి ధమ్మజాతం అత్థి, తం సబ్బం తథాగతో అభిఞ్ఞాసి అధికేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన జాని పటివిజ్ఝి, ఏత్థ అత్థి-సద్దేన తేకాలికస్స కాలవిముత్తస్స చ గహణా అత్థి-సద్దో అబ్యయభూతోయేవ దట్ఠబ్బో. తథాగతో తేన సమన్తచక్ఖూతి కాలవసేన ఓకాసవసేన చ నిప్పదేసత్తా సమన్తా సబ్బతో పవత్తం ఞాణచక్ఖు అస్సాతి సమన్తచక్ఖు, తేన యథావుత్తేన కారణేన తథాగతో సమన్తచక్ఖు సబ్బఞ్ఞూతి వుత్తం హోతి . ఇమిస్సా గాథాయ పుగ్గలాధిట్ఠానాయ దేసనాయ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం సాధితం.

    Puna aparena pariyāyena sabbaññubhāvasādhanatthaṃ ‘‘na tassā’’ti gāthamāha. Tattha na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcīti tassa tathāgatassa idha imasmiṃ tedhātuke loke imasmiṃ paccuppannakāle vā paññācakkhunā adiṭṭhaṃ nāma kiñci appamattakampi na atthi na saṃvijjati. Atthīti idaṃ vattamānakālikaṃ ākhyātapadaṃ, iminā paccuppannakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Gāthābandhasukhatthaṃ panettha da-kāro payutto. Atho aviññātanti ettha athoti vacanopādāne nipāto. Aviññātanti atītakālikaṃ aviññātaṃ nāma kiñci dhammajātaṃ nāhosīti pāṭhaseso. Abyayabhūtassa atthi-saddassa gahaṇe pāṭhasesaṃ vināpi yujjatiyeva. Iminā atītakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Ajānitabbanti anāgatakālikaṃ ajānitabbaṃ nāma dhammajātaṃ na bhavissati natthīti. Iminā anāgatakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Jānanakiriyāvisesamattameva vā ettha a-kāro. Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyanti ettha yaṃ tekālikaṃ vā kālavinimuttaṃ vā neyyaṃ jānitabbaṃ kiñci dhammajātaṃ atthi, taṃ sabbaṃ tathāgato abhiññāsi adhikena sabbaññutaññāṇena jāni paṭivijjhi, ettha atthi-saddena tekālikassa kālavimuttassa ca gahaṇā atthi-saddo abyayabhūtoyeva daṭṭhabbo. Tathāgato tena samantacakkhūti kālavasena okāsavasena ca nippadesattā samantā sabbato pavattaṃ ñāṇacakkhu assāti samantacakkhu, tena yathāvuttena kāraṇena tathāgato samantacakkhu sabbaññūti vuttaṃ hoti . Imissā gāthāya puggalādhiṭṭhānāya desanāya sabbaññutaññāṇaṃ sādhitaṃ.

    న ఇతిహితిహన్తి ‘‘ఏవం కిర ఆసి, ఏవం కిర ఆసీ’’తి న హోతి. న ఇతికిరాయాతి ‘‘ఏవం కిర ఏత’’న్తి న హోతి. న పరమ్పరాయాతి పరమ్పరకథాయాపి న హోతి. న పిటకసమ్పదాయాతి అమ్హాకం పిటకతన్తియా సద్ధిం సమేతీతి న హోతి. న తక్కహేతూతి తక్కగ్గాహేనపి న హోతి. న ఆకారపరివితక్కేనాతి ‘‘సున్దరమిదం కారణ’’న్తి ఏవం కారణపరివితక్కేనపి న హోతి. న దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తియాతి అమ్హాకం నిజ్ఝాయిత్వా ఖమిత్వా గహితదిట్ఠియా సద్ధిం సమేతీతిపి న హోతి.

    Na itihitihanti ‘‘evaṃ kira āsi, evaṃ kira āsī’’ti na hoti. Na itikirāyāti ‘‘evaṃ kira eta’’nti na hoti. Na paramparāyāti paramparakathāyāpi na hoti. Na piṭakasampadāyāti amhākaṃ piṭakatantiyā saddhiṃ sametīti na hoti. Na takkahetūti takkaggāhenapi na hoti. Na ākāraparivitakkenāti ‘‘sundaramidaṃ kāraṇa’’nti evaṃ kāraṇaparivitakkenapi na hoti. Na diṭṭhinijjhānakkhantiyāti amhākaṃ nijjhāyitvā khamitvā gahitadiṭṭhiyā saddhiṃ sametītipi na hoti.

    అథ వాపి సమాధిన్తి ఏత్థ సమాధిన్తి కుసలచిత్తేకగ్గతా సమాధి. కేనట్ఠేన సమాధీతి? సమాధానట్ఠేన. కిమిదం సమాధానం నామ? ఏకారమ్మణే చిత్తచేతసికానం సమం సమ్మా చ ఆధానం, ఠపనన్తి వుత్తం హోతి. తస్మా యస్స ధమ్మస్స ఆనుభావేన ఏకారమ్మణే చిత్తచేతసికా సమం సమ్మా చ అవిక్ఖిప్పమానా అవిప్పకిణ్ణా చ హుత్వా తిట్ఠన్తి, ఇదం సమాధానన్తి వేదితబ్బం. తస్స ఖో పన సమాధిస్స –

    Atha vāpi samādhinti ettha samādhinti kusalacittekaggatā samādhi. Kenaṭṭhena samādhīti? Samādhānaṭṭhena. Kimidaṃ samādhānaṃ nāma? Ekārammaṇe cittacetasikānaṃ samaṃ sammā ca ādhānaṃ, ṭhapananti vuttaṃ hoti. Tasmā yassa dhammassa ānubhāvena ekārammaṇe cittacetasikā samaṃ sammā ca avikkhippamānā avippakiṇṇā ca hutvā tiṭṭhanti, idaṃ samādhānanti veditabbaṃ. Tassa kho pana samādhissa –

    ‘‘లక్ఖణం తు అవిక్ఖేపో, విక్ఖేపద్ధంసనం రసో;

    ‘‘Lakkhaṇaṃ tu avikkhepo, vikkhepaddhaṃsanaṃ raso;

    అకమ్పనముపట్ఠానం, పదట్ఠానం సుఖం పన’’. (పటి॰ మ॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౩);

    Akampanamupaṭṭhānaṃ, padaṭṭhānaṃ sukhaṃ pana’’. (paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.3);

    సమాధి అనావిలఅచలభావేన ఆరమ్మణే తిట్ఠతీతి ఠితి. పరతో పదద్వయం ఉపసగ్గవసేన వడ్ఢితం. అపి చ సమ్పయుత్తధమ్మే ఆరమ్మణమ్హి సమ్పిణ్డేత్వా తిట్ఠతీతి సణ్ఠితి. ఆరమ్మణం ఓగాహేత్వా అనుపవిసిత్వా తిట్ఠతీతి అవట్ఠితి. కుసలపక్ఖస్మిఞ్హి చత్తారోవ ధమ్మా ఆరమ్మణం ఓగాహన్తి సద్ధా సతి సమాధి పఞ్ఞాతి. తేనేవ సద్ధా ‘‘ఓకప్పనా’’తి వుత్తా, సతి ‘‘అపిలాపనతా’’తి, సమాధి ‘‘అవట్ఠితీ’’తి, పఞ్ఞా ‘‘పరియోగాహనా’’తి. అకుసలపక్ఖే పన తయో ధమ్మా ఆరమ్మణం ఓగాహన్తి తణ్హా దిట్ఠి అవిజ్జాతి. తేనేవేతే ‘‘ఓఘా’’తి వుత్తా. చిత్తేకగ్గతా పనేత్థ న బలవతీ హోతి. యథా హి రజుట్ఠానట్ఠానే ఉదకేన సిఞ్చిత్వా సమ్మట్ఠే థోకమేవ కాలం రజో సన్నిసీదతి, సుక్ఖన్తే సుక్ఖన్తే పున పకతిభావేనేవ వుట్ఠాతి, ఏవమేవ అకుసలపక్ఖే చిత్తేకగ్గతా న బలవతీ హోతి.

    Samādhi anāvilaacalabhāvena ārammaṇe tiṭṭhatīti ṭhiti. Parato padadvayaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Api ca sampayuttadhamme ārammaṇamhi sampiṇḍetvā tiṭṭhatīti saṇṭhiti. Ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhiti. Kusalapakkhasmiñhi cattārova dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti saddhā sati samādhi paññāti. Teneva saddhā ‘‘okappanā’’ti vuttā, sati ‘‘apilāpanatā’’ti, samādhi ‘‘avaṭṭhitī’’ti, paññā ‘‘pariyogāhanā’’ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti taṇhā diṭṭhi avijjāti. Tenevete ‘‘oghā’’ti vuttā. Cittekaggatā panettha na balavatī hoti. Yathā hi rajuṭṭhānaṭṭhāne udakena siñcitvā sammaṭṭhe thokameva kālaṃ rajo sannisīdati, sukkhante sukkhante puna pakatibhāveneva vuṭṭhāti, evameva akusalapakkhe cittekaggatā na balavatī hoti.

    ఉద్ధచ్చవిచికిచ్ఛావసేన పవత్తస్స విసాహారస్స పటిపక్ఖతో అవిసాహారో. ఉద్ధచ్చవిచికిచ్ఛావసేనేవ గచ్ఛన్తం చిత్తం విక్ఖిపతి నామ. అయం పన తథావిధో విక్ఖేపో న హోతీతి అవిక్ఖేపో. ఉద్ధచ్చవిచికిచ్ఛావసేనేవ చిత్తం విసాహటం నామ హోతి, ఇతో చితో చ హరీయతి, అయం పన ఏవం అవిసాహటమానసస్స భావోతి అవిసాహటమానసతా. సమథోతి తివిధో సమథో చిత్తసమథో అధికరణసమథో సబ్బసఙ్ఖారసమథోతి. తత్థ అట్ఠసు సమాపత్తీసు చిత్తేకగ్గతా చిత్తసమథో నామ. తఞ్హి ఆగమ్మ చిత్తచలనం చిత్తవిప్ఫన్దితం సమ్మతి వూపసమ్మతి, తస్మా సో ‘‘చిత్తసమథో’’తి వుచ్చతి. సమ్ముఖావినయాదిసత్తవిధో సమథో అధికరణసమథో నామ. తఞ్హి ఆగమ్మ తాని తాని అధికరణాని సమ్మన్తి వూపసమ్మన్తి, తస్మా సో ‘‘అధికరణసమథో’’తి వుచ్చతి. యస్మా పన సబ్బే సఙ్ఖారా నిబ్బానం ఆగమ్మ సమ్మన్తి వూపసమ్మన్తి వూపసమ్మన్తి, తస్మా తం ‘‘సబ్బసఙ్ఖారసమథో’’తి వుచ్చతి. ఇమస్మిం అత్థే చిత్తసమథో అధిప్పేతో. సమాధిలక్ఖణే ఇన్దట్ఠం కారేతీతి సమాధిన్ద్రియం. ఉద్ధచ్చే న కమ్పతీతి సమాధిబలం. సమ్మాసమాధీతి యాథావసమాధి నియ్యానికసమాధి.

    Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāro. Uddhaccavicikicchāvaseneva gacchantaṃ cittaṃ vikkhipati nāma. Ayaṃ pana tathāvidho vikkhepo na hotīti avikkhepo. Uddhaccavicikicchāvaseneva cittaṃ visāhaṭaṃ nāma hoti, ito cito ca harīyati, ayaṃ pana evaṃ avisāhaṭamānasassa bhāvoti avisāhaṭamānasatā. Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraṇasamatho sabbasaṅkhārasamathoti. Tattha aṭṭhasu samāpattīsu cittekaggatā cittasamatho nāma. Tañhi āgamma cittacalanaṃ cittavipphanditaṃ sammati vūpasammati, tasmā so ‘‘cittasamatho’’ti vuccati. Sammukhāvinayādisattavidho samatho adhikaraṇasamatho nāma. Tañhi āgamma tāni tāni adhikaraṇāni sammanti vūpasammanti, tasmā so ‘‘adhikaraṇasamatho’’ti vuccati. Yasmā pana sabbe saṅkhārā nibbānaṃ āgamma sammanti vūpasammanti vūpasammanti, tasmā taṃ ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Imasmiṃ atthe cittasamatho adhippeto. Samādhilakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Sammāsamādhīti yāthāvasamādhi niyyānikasamādhi.

    ౧౫౭. అథస్స భగవా యస్మా ఇన్ద్రియసంవరో సీలస్స రక్ఖా, యస్మా వా ఇమినానుక్కమేన దేసియమానా అయం దేసనా తాసం దేవతానం సప్పాయా, తస్మా ఇన్ద్రియసంవరతో పభుతి పటిపదం దస్సేన్తో ‘‘చక్ఖూహీ’’తిఆది ఆరద్ధో. తత్థ చక్ఖూహి నేవ లోలస్సాతి అదిట్ఠదక్ఖితబ్బాదివసేన చక్ఖూహి లోలో నేవ అస్స. గామకథాయ ఆవరయే సోతన్తి తిరచ్ఛానకథాయ సోతం ఆవరేయ్య.

    157. Athassa bhagavā yasmā indriyasaṃvaro sīlassa rakkhā, yasmā vā iminānukkamena desiyamānā ayaṃ desanā tāsaṃ devatānaṃ sappāyā, tasmā indriyasaṃvarato pabhuti paṭipadaṃ dassento ‘‘cakkhūhī’’tiādi āraddho. Tattha cakkhūhi neva lolassāti adiṭṭhadakkhitabbādivasena cakkhūhi lolo neva assa. Gāmakathāya āvaraye sotanti tiracchānakathāya sotaṃ āvareyya.

    చక్ఖులోలియేనాతి చక్ఖుద్వారే ఉప్పన్నలోలవసేన చక్ఖులోలియేన. అదిట్ఠం దక్ఖితబ్బన్తి అదిట్ఠపుబ్బం రూపారమ్మణం పస్సితుం యుత్తం. దిట్ఠం సమతిక్కమితబ్బన్తి దిట్ఠపుబ్బరూపారమ్మణం అతిక్కమితుం యుత్తం. ఆరామేన ఆరామన్తి పుప్ఫారామాదిఆరామేన ఫలారామాదిం వా పుప్ఫారామాదిం వా. దీఘచారికన్తి దీఘచరణం. అనవట్ఠితచారికన్తి అసన్నిట్ఠానచరణం. అనుయుత్తో హోతి రూపదస్సనాయాతి రూపారమ్మణదస్సనత్థాయ పునప్పునం యుత్తో హోతి.

    Cakkhuloliyenāti cakkhudvāre uppannalolavasena cakkhuloliyena. Adiṭṭhaṃ dakkhitabbanti adiṭṭhapubbaṃ rūpārammaṇaṃ passituṃ yuttaṃ. Diṭṭhaṃ samatikkamitabbanti diṭṭhapubbarūpārammaṇaṃ atikkamituṃ yuttaṃ. Ārāmena ārāmanti pupphārāmādiārāmena phalārāmādiṃ vā pupphārāmādiṃ vā. Dīghacārikanti dīghacaraṇaṃ. Anavaṭṭhitacārikanti asanniṭṭhānacaraṇaṃ. Anuyutto hoti rūpadassanāyāti rūpārammaṇadassanatthāya punappunaṃ yutto hoti.

    అన్తరఘరం పవిట్ఠోతి ఉమ్మారబ్భన్తరం పవిట్ఠో. వీథిం పటిపన్నోతి అన్తరవీథిం ఓతిణ్ణో. ఘరముఖాని ఓలోకేన్తోతి ఘరద్వారాని అవలోకేన్తో. ఉద్ధం ఉల్లోకేన్తోతి ఉపరిదిసం ఉద్ధంముఖో హుత్వా విలోకేన్తో.

    Antaragharaṃ paviṭṭhoti ummārabbhantaraṃ paviṭṭho. Vīthiṃ paṭipannoti antaravīthiṃ otiṇṇo. Gharamukhāni olokentoti gharadvārāni avalokento. Uddhaṃ ullokentoti uparidisaṃ uddhaṃmukho hutvā vilokento.

    చక్ఖునా రూపం దిస్వాతి కారణవసేన చక్ఖూతి లద్ధవోహారేన రూపదస్సనసమత్థేన చక్ఖువిఞ్ఞాణేన రూపం దిస్వా. పోరాణా పనాహు – ‘‘చక్ఖు రూపం న పస్సతి అచిత్తకత్తా, చిత్తం న పస్సతి అచక్ఖుకత్తా. ద్వారారమ్మణసఙ్ఘట్టే పన పసాదవత్థుకేన చిత్తేన పస్సతి. ఈదిసీ పనేసా ‘ధనునా విజ్ఝతీ’తిఆదీసు వియ ససమ్భారకథా నామ హోతి. తస్మా చక్ఖువిఞ్ఞాణేన రూపం దిస్వాతి అయమేత్థ అత్థో’’తి. నిమిత్తగ్గాహీతి ఇత్థిపురిసనిమిత్తం వా సుభనిమిత్తాదికం వా కిలేసవత్థుభూతం నిమిత్తం ఛన్దరాగవసేన గణ్హాతి, దిట్ఠమత్తేయేవ న సణ్ఠాతి. అనుబ్యఞ్జనగ్గాహీతి కిలేసానం అనుఅనుబ్యఞ్జనతో పాకటభావకరణతో అనుబ్యఞ్జనన్తి లద్ధవోహారం హత్థపాదసితహసితకథితఆలోకితవిలోకితాదిభేదం ఆకారం గణ్హాతి. యత్వాధికరణమేనన్తిఆదిమ్హి యంకారణా యస్స చక్ఖున్ద్రియాసంవరస్స హేతు ఏతం పుగ్గలం సతికవాటేన చక్ఖున్ద్రియం అసంవుతం అపిహితచక్ఖుద్వారం హుత్వా విహరన్తం ఏతే అభిజ్ఝాదయో ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం అనుప్పబన్ధేయ్యుం అజ్ఝోత్థరేయ్యుం. తస్స సంవరాయ న పటిపజ్జతీతి తస్స చక్ఖున్ద్రియస్స సతికవాటేన పిదహనత్థాయ న పటిపజ్జతి. ఏవంభూతోయేవ చ న రక్ఖతి చక్ఖున్ద్రియం. న చక్ఖున్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జతీతిపి వుచ్చతి. తత్థ కిఞ్చాపి చక్ఖున్ద్రియే సంవరో వా అసంవరో వా నత్థి. న హి చక్ఖుపసాదం నిస్సాయ సతి వా ముట్ఠస్సచ్చం వా ఉప్పజ్జతి. అపిచ యదా రూపారమ్మణం చక్ఖుస్స ఆపాథం ఆగచ్ఛతి, తదా భవఙ్గే ద్విక్ఖత్తుం ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధే కిరియామనోధాతు ఆవజ్జనకిచ్చం సాధయమానా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝతి, తతో చక్ఖువిఞ్ఞాణం దస్సనకిచ్చం, తతో మనోధాతు సమ్పటిచ్ఛనకిచ్చం, తతో విపాకాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు సన్తీరణకిచ్చం, తతో కిరియాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు వోట్ఠబ్బనకిచ్చం సాధయమానా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝతి, తదనన్తరం జవనం జవతి.

    Cakkhunā rūpaṃ disvāti kāraṇavasena cakkhūti laddhavohārena rūpadassanasamatthena cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā. Porāṇā panāhu – ‘‘cakkhu rūpaṃ na passati acittakattā, cittaṃ na passati acakkhukattā. Dvārārammaṇasaṅghaṭṭe pana pasādavatthukena cittena passati. Īdisī panesā ‘dhanunā vijjhatī’tiādīsu viya sasambhārakathā nāma hoti. Tasmā cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvāti ayamettha attho’’ti. Nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ chandarāgavasena gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva na saṇṭhāti. Anubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anuanubyañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjananti laddhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitaālokitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvāssaveyyuṃ anuppabandheyyuṃ ajjhotthareyyuṃ. Tassa saṃvarāya na paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya na paṭipajjati. Evaṃbhūtoyeva ca na rakkhati cakkhundriyaṃ. Na cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatītipi vuccati. Tattha kiñcāpi cakkhundriye saṃvaro vā asaṃvaro vā natthi. Na hi cakkhupasādaṃ nissāya sati vā muṭṭhassaccaṃ vā uppajjati. Apica yadā rūpārammaṇaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgacchati, tadā bhavaṅge dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe kiriyāmanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ, tato manodhātu sampaṭicchanakiccaṃ, tato vipākāhetukamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ, tato kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ javanaṃ javati.

    తత్రాపి నేవ భవఙ్గసమయే న ఆవజ్జనాదీనం అఞ్ఞతరసమయే సంవరో వా అసంవరో వా అత్థి. జవనక్ఖణే పన సచే దుస్సీల్యం వా ముట్ఠస్సచ్చం వా అఞ్ఞాణం వా అక్ఖన్తి వా కోసజ్జం వా ఉప్పజ్జతి, అసంవరో హోతి. ఏవం హోన్తో పన సో ‘‘చక్ఖున్ద్రియే అసంవరో’’తి వుచ్చతి. కస్మా? యస్మా తస్మిం అసంవరే సతి ద్వారమ్పి అగుత్తం హోతి, భవఙ్గమ్పి ఆవజ్జనాదీనిపి వీథిచిత్తాని. యథా కిం? యథా నగరే చతూసు ద్వారేసు అసంవుతేసు కిఞ్చాపి అన్తోఘరద్వారకోట్ఠకగబ్భాదయో సంవుతా, తథాపి అన్తోనగరే సబ్బం భణ్డం అరక్ఖితం అగోపితమేవ హోతి. నగరద్వారేన హి పవిసిత్వా చోరా యదిచ్ఛన్తి తం కరేయ్యుం, ఏవమేవ జవనే దుస్సీల్యాదీసు ఉప్పన్నేసు తస్మిం అసంవరే సతి ద్వారమ్పి అగుత్తం హోతి భవఙ్గమ్పి ఆవజ్జనాదీనిపి వీథిచిత్తాని.

    Tatrāpi neva bhavaṅgasamaye na āvajjanādīnaṃ aññatarasamaye saṃvaro vā asaṃvaro vā atthi. Javanakkhaṇe pana sace dussīlyaṃ vā muṭṭhassaccaṃ vā aññāṇaṃ vā akkhanti vā kosajjaṃ vā uppajjati, asaṃvaro hoti. Evaṃ honto pana so ‘‘cakkhundriye asaṃvaro’’ti vuccati. Kasmā? Yasmā tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagare catūsu dvāresu asaṃvutesu kiñcāpi antogharadvārakoṭṭhakagabbhādayo saṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ arakkhitaṃ agopitameva hoti. Nagaradvārena hi pavisitvā corā yadicchanti taṃ kareyyuṃ, evameva javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni.

    సద్ధాదేయ్యానీతి కమ్మఞ్చ ఫలఞ్చ ఇధలోకఞ్చ పరలోకఞ్చ సద్దహిత్వా దిన్నాని. ‘‘అయం మే ఞాతీతి వా, మిత్తోతి వా, ఇదం వా పటికరిస్సతి, ఇదం వానేన కతపుబ్బ’’న్తి వా ఏవం న దిన్నానీతి అత్థో. ఏవం దిన్నాని హి న సద్ధాదేయ్యాని నామ హోన్తి. భోజనానీతి చ దేసనాసీసమత్తమేతం, అత్థతో పన సద్ధాదేయ్యాని భోజనాని భుఞ్జిత్వా చీవరాని పారుపిత్వా సేనాసనాని సేవమానా గిలానపచ్చయభేసజ్జం పరిభుఞ్జమానాతి సబ్బమేతం వుత్తమేవ హోతి.

    Saddhādeyyānīti kammañca phalañca idhalokañca paralokañca saddahitvā dinnāni. ‘‘Ayaṃ me ñātīti vā, mittoti vā, idaṃ vā paṭikarissati, idaṃ vānena katapubba’’nti vā evaṃ na dinnānīti attho. Evaṃ dinnāni hi na saddhādeyyāni nāma honti. Bhojanānīti ca desanāsīsamattametaṃ, atthato pana saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā cīvarāni pārupitvā senāsanāni sevamānā gilānapaccayabhesajjaṃ paribhuñjamānāti sabbametaṃ vuttameva hoti.

    సేయ్యథిదన్తి నిపాతో. తస్సత్థో, కతమో హోతి. నచ్చం నామ యంకిఞ్చి నచ్చం, తం మగ్గం గచ్ఛన్తేనాపి గీవం పసారేత్వా దట్ఠుం న వట్టతి. గీతన్తి యంకిఞ్చి గీతం. వాదితన్తి యంకిఞ్చి వాదితం. పేక్ఖన్తి నటసమజ్జం. అక్ఖానన్తి భారతరామాయనాదికం. యస్మిం ఠానే కథీయతి, తత్థ గన్తుమ్పి న వట్టతి. పాణిస్సరన్తి కంసతాళం, ‘‘పాణితాళ’’న్తిపి వదన్తి. వేతాళన్తి ఘనతాళం, ‘‘మన్తేన మతసరీరుట్ఠాపన’’న్తిపి ఏకే. కుమ్భథూణన్తి చతురస్సఅమ్బణకతాళం , ‘‘కుమ్భసద్ద’’న్తిపి ఏకే. సోభనకన్తి నటానం అబ్భోక్కిరణం; సోభనకరం వా, పటిభానచిత్తన్తి వుత్తం హోతి. చణ్డాలన్తి అయోగుళకీళా, ‘‘చణ్డాలానం సాణధోవనకీళా’’తిపి వదన్తి. వంసన్తి వేణుం ఉస్సాపేత్వా కీళనం.

    Seyyathidanti nipāto. Tassattho, katamo hoti. Naccaṃ nāma yaṃkiñci naccaṃ, taṃ maggaṃ gacchantenāpi gīvaṃ pasāretvā daṭṭhuṃ na vaṭṭati. Gītanti yaṃkiñci gītaṃ. Vāditanti yaṃkiñci vāditaṃ. Pekkhanti naṭasamajjaṃ. Akkhānanti bhāratarāmāyanādikaṃ. Yasmiṃ ṭhāne kathīyati, tattha gantumpi na vaṭṭati. Pāṇissaranti kaṃsatāḷaṃ, ‘‘pāṇitāḷa’’ntipi vadanti. Vetāḷanti ghanatāḷaṃ, ‘‘mantena matasarīruṭṭhāpana’’ntipi eke. Kumbhathūṇanti caturassaambaṇakatāḷaṃ , ‘‘kumbhasadda’’ntipi eke. Sobhanakanti naṭānaṃ abbhokkiraṇaṃ; sobhanakaraṃ vā, paṭibhānacittanti vuttaṃ hoti. Caṇḍālanti ayoguḷakīḷā, ‘‘caṇḍālānaṃ sāṇadhovanakīḷā’’tipi vadanti. Vaṃsanti veṇuṃ ussāpetvā kīḷanaṃ.

    ధోవనన్తి అట్ఠిధోవనం, ఏకచ్చేసు కిర జనపదేసు కాలఙ్కతే ఞాతకే న ఝాపేన్తి, నిఖణిత్వా ఠపేన్తి. అథ తేసం పూతిభూతం కాయం ఞత్వా నీహరిత్వా అట్ఠీని ధోవిత్వా గన్ధేహి మక్ఖేత్వా ఠపేన్తి. తే నక్ఖత్తకాలే ఏకస్మిం ఠానే అట్ఠీని ఠపేత్వా ఏకస్మిం ఠానే సురాదీని ఠపేత్వా రోదన్తా పరిదేవన్తా సురం పివన్తి. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘అత్థి భిక్ఖవే దక్ఖిణేసు జనపదేసు ధోవనం నామ, తత్థ హోతి అన్నమ్పి పానమ్పి ఖజ్జమ్పి భోజ్జమ్పి లేయ్యమ్పి పేయ్యమ్పి నచ్చమ్పి గీతమ్పి వాదితమ్పి. అత్థేకం భిక్ఖవే ధోవనం, నేతం నత్థీతి వదామీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧౦.౧౦౭). ఏకచ్చే పన ‘‘ఇన్దజాలేన అట్ఠిధోవనం ధోవన’’న్తి వదన్తి. హత్థియుద్ధాదీసు భిక్ఖునో నేవ హత్థిఆదీహి సద్ధిం యుజ్ఝితుం, న తే యుజ్ఝాపేతుం, న యుజ్ఝన్తే దట్ఠుం వట్టతి. నిబ్బుద్ధన్తి మల్లయుద్ధం. ఉయ్యోధికన్తి యత్థ సమ్పహారో దియ్యతి. బలగ్గన్తి బలగణనట్ఠానం. సేనాబ్యూహన్తి సేనానివేసో, సకటబ్యూహాదివసేన సేనాయ నివేసనం. అనీకదస్సనన్తి ‘‘తయో హత్థీ పచ్ఛిమం హత్థానీక’’న్తిఆదినా (పాచి॰ ౩౨౪) నయేన వుత్తస్స అనీకస్స దస్సనం.

    Dhovananti aṭṭhidhovanaṃ, ekaccesu kira janapadesu kālaṅkate ñātake na jhāpenti, nikhaṇitvā ṭhapenti. Atha tesaṃ pūtibhūtaṃ kāyaṃ ñatvā nīharitvā aṭṭhīni dhovitvā gandhehi makkhetvā ṭhapenti. Te nakkhattakāle ekasmiṃ ṭhāne aṭṭhīni ṭhapetvā ekasmiṃ ṭhāne surādīni ṭhapetvā rodantā paridevantā suraṃ pivanti. Vuttampi cetaṃ ‘‘atthi bhikkhave dakkhiṇesu janapadesu dhovanaṃ nāma, tattha hoti annampi pānampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gītampi vāditampi. Atthekaṃ bhikkhave dhovanaṃ, netaṃ natthīti vadāmī’’ti (a. ni. 10.107). Ekacce pana ‘‘indajālena aṭṭhidhovanaṃ dhovana’’nti vadanti. Hatthiyuddhādīsu bhikkhuno neva hatthiādīhi saddhiṃ yujjhituṃ, na te yujjhāpetuṃ, na yujjhante daṭṭhuṃ vaṭṭati. Nibbuddhanti mallayuddhaṃ. Uyyodhikanti yattha sampahāro diyyati. Balagganti balagaṇanaṭṭhānaṃ. Senābyūhanti senāniveso, sakaṭabyūhādivasena senāya nivesanaṃ. Anīkadassananti ‘‘tayo hatthī pacchimaṃ hatthānīka’’ntiādinā (pāci. 324) nayena vuttassa anīkassa dassanaṃ.

    న నిమిత్తగ్గాహీ హోతీతి ఛన్దరాగవసేన వుత్తప్పకారం నిమిత్తం న గణ్హాతి. ఏవం సేసపదానిపి వుత్తపటిపక్ఖనయేన వేదితబ్బాని. యథా చ హేట్ఠా జవనే దుస్సీల్యాదీసు ఉప్పన్నేసు తస్మిం అసంవరే సతి ద్వారమ్పి అగుత్తం హోతి, భవఙ్గమ్పి ఆవజ్జనాదీనిపి వీథిచిత్తానీతి వుత్తం, ఏవమిధ తస్మిం సీలాదీసు ఉప్పన్నేసు ద్వారమ్పి గుత్తం హోతి, భవఙ్గమ్పి ఆవజ్జనాదీనిపి వీథిచిత్తాని. యథా కిం? యథా నగరద్వారేసు సంవుతేసు కిఞ్చాపి అన్తోఘరాదయో అసంవుతా హోన్తి, తథాపి అన్తోనగరే సబ్బం భణ్డం సురక్ఖితం సుగోపితమేవ హోతి, నగరద్వారేసు పిహితేసు చోరానం పవేసో నత్థి. ఏవమేవ జవనే సీలాదీసు ఉప్పన్నేసు ద్వారమ్పి గుత్తం హోతి, భవఙ్గమ్పి ఆవజ్జనాదీనిపి వీథిచిత్తాని. తస్మా జవనక్ఖణే ఉప్పజ్జమానోపి ‘‘చక్ఖున్ద్రియే సంవరో’’తి వుత్తో. ఇతో పరం హేట్ఠా చ ఉపరి చ వుత్తపరియాయేన అత్థో వేదితబ్బో.

    Na nimittaggāhī hotīti chandarāgavasena vuttappakāraṃ nimittaṃ na gaṇhāti. Evaṃ sesapadānipi vuttapaṭipakkhanayena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittānīti vuttaṃ, evamidha tasmiṃ sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagaradvāresu saṃvutesu kiñcāpi antogharādayo asaṃvutā honti, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ surakkhitaṃ sugopitameva hoti, nagaradvāresu pihitesu corānaṃ paveso natthi. Evameva javane sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Tasmā javanakkhaṇe uppajjamānopi ‘‘cakkhundriye saṃvaro’’ti vutto. Ito paraṃ heṭṭhā ca upari ca vuttapariyāyena attho veditabbo.

    విసూకదస్సనాతి పటాణీదస్సనతో. గామకథాతి గామవాసీనం కథా. బాత్తింసాతి ద్వత్తింస. అనియ్యానికత్తా సగ్గమోక్ఖమగ్గానం తిరచ్ఛానభూతా కథాతి తిరచ్ఛానకథా. తత్థ రాజానం ఆరబ్భ ‘‘మహాసమ్మతో మన్ధాతా ధమ్మాసోకో ఏవం మహానుభావో’’తిఆదినా నయేన పవత్తా కథా రాజకథా. ఏస నయో చోరకథాదీసు. తేసు ‘‘అసుకో రాజా అభిరూపో దస్సనీయో’’తిఆదినా నయేన గేహస్సితకథావ తిరచ్ఛానకథా హోతి. ‘‘సోపి నామ ఏవం మహానుభావో ఖయం గతో’’తి ఏవం పవత్తా పన కమ్మట్ఠానభావే తిట్ఠతి. చోరేసుపి ‘‘మూలదేవో ఏవం మహానుభావో, మేఘమాలో ఏవం మహానుభావో’’తి తేసం కమ్మం పటిచ్చ ‘‘అహో సూరా’’తి గేహస్సితకథావ తిరచ్ఛానకథా. యుద్ధేపి భారతయుద్ధాదీసు ‘‘అసుకేన అసుకో ఏవం మారితో ఏవం విద్ధో’’తి కామస్సాదవసేనేవ కథా తిరచ్ఛానకథా. ‘‘తేపి నామ ఖయం గతా’’తి ఏవం పవత్తా పన సబ్బత్థ కమ్మట్ఠానమేవ హోతి.

    Visūkadassanāti paṭāṇīdassanato. Gāmakathāti gāmavāsīnaṃ kathā. Bāttiṃsāti dvattiṃsa. Aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā kathāti tiracchānakathā. Tattha rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃ mahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattā kathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu. Tesu ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā nayena gehassitakathāva tiracchānakathā hoti. ‘‘Sopi nāma evaṃ mahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃ mahānubhāvo, meghamālo evaṃ mahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca ‘‘aho sūrā’’ti gehassitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bhāratayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā. ‘‘Tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti.

    అపి చ అన్నాదీసు ‘‘ఏవం వణ్ణవన్తం గన్ధవన్తం రసవన్తం ఫస్ససమ్పన్నం ఖాదిమ్హ భుఞ్జిమ్హ పివిమ్హ పరిభుఞ్జిమ్హా’’తి కామస్సాదవసేన కథేతుం న వట్టతి, సాత్థకం పన కత్వా ‘‘పుబ్బే ఏవం వణ్ణాదిసమ్పన్నం అన్నం పానం వత్థం సయనం మాలం గన్ధం సీలవన్తానం అదమ్హ, చేతియపూజం అకరిమ్హా’’తి కథేతుం వట్టతి. ఞాతికథాదీసు పన ‘‘అమ్హాకం ఞాతకా సూరా సమత్థా’’తి వా, ‘‘పుబ్బే మయం ఏవం విచిత్రేహి యానేహి విచరిమ్హా’’తి వా అస్సాదవసేన వత్తుం న వట్టతి, సాత్థకం పన కత్వా ‘‘తేపి నో ఞాతకా ఖయం గతా’’తి వా, ‘‘పుబ్బే మయం ఏవరూపా ఉపాహనా సఙ్ఘస్స అదమ్హా’’తి వా కథేతుం వట్టతి. గామకథాపి సునివిట్ఠదున్నివిట్ఠసుభిక్ఖదుబ్భిక్ఖాదివసేన ‘‘అసుకగామవాసినో సూరా సమత్థా’’తి వా ఏవం అస్సాదవసేన వత్తుం న వట్టతి, సాత్థకం పన కత్వా ‘‘సద్ధా పసన్నా’’తి వా, ‘‘ఖయవయం గతా’’తి వా వత్తుం వట్టతి.

    Api ca annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālaṃ gandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiyapūjaṃ akarimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati. Ñātikathādīsu pana ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetuṃ vaṭṭati. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā, ‘‘khayavayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati.

    నిగమనగరజనపదకథాసుపి ఏసేవ నయో. ఇత్థికథాపి వణ్ణసణ్ఠానాదీని పటిచ్చ అస్సాదవసేన న వట్టతి, ‘‘సద్ధా పసన్నా, ఖయవయం గతా’’తి ఏవమేవ వట్టతి. సూరకథాపి ‘‘నన్దిమిత్తో నామ యోధో సూరో అహోసీ’’తి అస్సాదవసేన న వట్టతి. ‘‘సద్ధో అహోసి, ఖయవయం గతో’’తి ఏవమేవ వట్టతి. విసిఖాకథాపి ‘‘అసుకా విసిఖా సునివిట్ఠా దున్నివిట్ఠా సూరా సమత్థా’’తి అస్సాదవసేన న వట్టతి. ‘‘సద్ధా పసన్నా, ఖయవయం గతా’’ఇచ్చేవ వట్టతి.

    Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo. Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā, khayavayaṃ gatā’’ti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’’ti assādavasena na vaṭṭati. ‘‘Saddho ahosi, khayavayaṃ gato’’ti evameva vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukā visikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthā’’ti assādavasena na vaṭṭati. ‘‘Saddhā pasannā, khayavayaṃ gatā’’icceva vaṭṭati.

    కుమ్భట్ఠానకథాతి ఉదకట్ఠానకథా, ‘‘ఉదకతిత్థకథా’’తిపి వుచ్చతి, కుమ్భదాసికథా వా. సాపి ‘‘పాసాదికా, నచ్చితుం గాయితుం ఛేకా’’తి అస్సాదవసేన న వట్టతి, ‘‘సద్ధా పసన్నా’’తిఆదినా నయేన వట్టతి. పుబ్బపేతకథాతి అతీతఞాతికథా. తత్థ వత్తమానఞాతికథాసదిసోవ వినిచ్ఛయో.

    Kumbhaṭṭhānakathāti udakaṭṭhānakathā, ‘‘udakatitthakathā’’tipi vuccati, kumbhadāsikathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā, naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā’’tiādinā nayena vaṭṭati. Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo.

    నానత్తకథాతి పురిమపచ్ఛిమకథాహి విముత్తా అవసేసా నానాసభావా నిరత్థకకథా. లోకక్ఖాయికాతి ‘‘అయం లోకో కేన నిమ్మితో? అసుకేన నామ నిమ్మితో. కాకో సేతో అట్ఠీనం సేతత్తా, బలాకా రత్తా లోహితస్స రత్తత్తా’’తి ఏవమాదికా లోకాయతవితణ్డసల్లాపకథా.

    Nānattakathāti purimapacchimakathāhi vimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ‘‘ayaṃ loko kena nimmito? Asukena nāma nimmito. Kāko seto aṭṭhīnaṃ setattā, balākā rattā lohitassa rattattā’’ti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā.

    సముద్దక్ఖాయికా నామ కస్మా సముద్దో సాగరో? సాగరదేవేన ఖతత్తా సాగరో, ‘‘ఖతో మే’’తి హత్థముద్దాయ సయం నివేదితత్తా సముద్దోతి ఏవమాదికా నిరత్థకా సముద్దక్ఖానకథా. భవోతి వుద్ధి. అభవోతి హాని. ఇతి భవో ఇతి అభవోతి యం వా తం వా నిరత్థకకారణం వత్వా పవత్తితకథా ఇతిభవాభవకథా.

    Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaro? Sāgaradevena khatattā sāgaro, ‘‘khato me’’ti hatthamuddāya sayaṃ niveditattā samuddoti evamādikā niratthakā samuddakkhānakathā. Bhavoti vuddhi. Abhavoti hāni. Iti bhavo iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā.

    ఆవరేయ్యాతి ఆవరణం కరేయ్య. నివారేయ్యాతి ఆరమ్మణతో వారేయ్య. సంవరేయ్యాతి సమ్మా నిస్సేసం కత్వా వారేయ్య. రక్ఖేయ్యాతి రక్ఖం కరేయ్య. గోపేయ్యాతి సంగోపేయ్య. పిదహేయ్యాతి పిదహనం కరేయ్య. పచ్ఛిన్దేయ్యాతి సోతం ఛిన్దేయ్య.

    Āvareyyāti āvaraṇaṃ kareyya. Nivāreyyāti ārammaṇato vāreyya. Saṃvareyyāti sammā nissesaṃ katvā vāreyya. Rakkheyyāti rakkhaṃ kareyya. Gopeyyāti saṃgopeyya. Pidaheyyāti pidahanaṃ kareyya. Pacchindeyyāti sotaṃ chindeyya.

    తేన తేన న తుస్సన్తీతి తేన తేన అమ్బిలాదినా రసేన న సన్తోసం ఆపజ్జన్తి. అపరాపరం పరియేసన్తీతి ఉపరూపరి గవేసన్తి.

    Tenatena na tussantīti tena tena ambilādinā rasena na santosaṃ āpajjanti. Aparāparaṃ pariyesantīti uparūpari gavesanti.

    ౧౫౮. ఫస్సేనాతి రోగఫస్సేన. భవఞ్చ నాభిజప్పేయ్యాతి తస్స ఫస్సస్స వినోదనత్థాయ కామభవాదిభవఞ్చ న పత్థేయ్య. భేరవేసు చ న సమ్పవేధేయ్యాతి తస్స ఫస్సస్స పచ్చయభూతేసు సీహబ్యగ్ఘాదీసు భేరవేసు చ న సమ్పవేధేయ్య, అవసేసేసు వా ఘానిన్ద్రియమనిన్ద్రియవిసయేసు న సమ్పవేధేయ్య. ఏవం పరిపూరో ఇన్ద్రియసంవరో చ వుత్తో హోతి. పురిమేహి వా ఇన్ద్రియసంవరం దస్సేత్వా ఇమినా ‘‘అరఞ్ఞే వసతా భేరవం దిస్వా వా సుత్వా వా నప్పవేధితబ్బ’’న్తి దస్సేతి.

    158.Phassenāti rogaphassena. Bhavañca nābhijappeyyāti tassa phassassa vinodanatthāya kāmabhavādibhavañca na pattheyya. Bheravesu ca na sampavedheyyāti tassa phassassa paccayabhūtesu sīhabyagghādīsu bheravesu ca na sampavedheyya, avasesesu vā ghānindriyamanindriyavisayesu na sampavedheyya. Evaṃ paripūro indriyasaṃvaro ca vutto hoti. Purimehi vā indriyasaṃvaraṃ dassetvā iminā ‘‘araññe vasatā bheravaṃ disvā vā sutvā vā nappavedhitabba’’nti dasseti.

    ఏకేనాకారేనాతి ఏకేన కారణేన. భయమ్పి భేరవమ్పి తఞ్ఞేవాతి భయన్తి చ భేరవన్తి చ ఖుద్దకమ్పి మహన్తమ్పి ఉత్తాసనిమిత్తమేవ. తమేవత్థం దస్సేతుం ‘‘వుత్తం హేత’’న్తిఆదిమాహ. భయన్తి తప్పచ్చయా ఉప్పన్నభయం. భయానకన్తి ఆకారనిద్దేసో. ఛమ్భితత్తన్తి భయవసేన గత్తచలనం. లోమహంసోతి లోమానం హంసనం ఉద్ధగ్గభావో. ఇమినా పదద్వయేన కిచ్చతో భయం దస్సేత్వా పున ‘‘చేతసో ఉబ్బేగో ఉత్రాసో’’తి సభావతో దస్సేతి. ఉబ్బేగ్గోతి భీరుకో, ఉత్రాసోతి చిత్తక్ఖోభో. జాతిభయన్తి జాతిం పటిచ్చ ఉప్పన్నభయం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. రాజతో ఉప్పన్నభయం రాజభయం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. అత్తానువాదభయన్తి పాపకమ్మినో అత్తానం అనువదన్తస్స ఉప్పజ్జనకభయం. పరానువాదభయన్తి పరస్స అనువాదతో ఉప్పజ్జనకభయం.

    Ekenākārenāti ekena kāraṇena. Bhayampi bheravampi taññevāti bhayanti ca bheravanti ca khuddakampi mahantampi uttāsanimittameva. Tamevatthaṃ dassetuṃ ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādimāha. Bhayanti tappaccayā uppannabhayaṃ. Bhayānakanti ākāraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanaṃ. Lomahaṃsoti lomānaṃ haṃsanaṃ uddhaggabhāvo. Iminā padadvayena kiccato bhayaṃ dassetvā puna ‘‘cetaso ubbego utrāso’’ti sabhāvato dasseti. Ubbeggoti bhīruko, utrāsoti cittakkhobho. Jātibhayanti jātiṃ paṭicca uppannabhayaṃ. Sesesupi eseva nayo. Rājato uppannabhayaṃ rājabhayaṃ. Sesesupi eseva nayo. Attānuvādabhayanti pāpakammino attānaṃ anuvadantassa uppajjanakabhayaṃ. Parānuvādabhayanti parassa anuvādato uppajjanakabhayaṃ.

    దణ్డభయన్తి ఆగారికస్స రఞ్ఞా పవత్తితదణ్డం, అనాగారికస్స వినయదణ్డం పటిచ్చ ఉప్పజ్జనకభయం. దుగ్గతిభయన్తి చత్తారో అపాయే పటిచ్చ ఉప్పజ్జనకభయం. ఊమిభయన్తి మహాసముద్దే ఉదకం ఓరోహన్తస్స పవత్తభయం. మహాసముద్దే కిర మహిన్దవీచి నామ సట్ఠి యోజనాని ఉగ్గచ్ఛతి, తరఙ్గవీచి నామ పణ్ణాస యోజనాని, రోహణవీచి నామ చత్తాలీస యోజనాని ఉగ్గచ్ఛతి. ఏవరూపా ఊమియో పటిచ్చ పవత్తం ఊమిభయం . కుమ్భీలతో పవత్తం భయం కుమ్భీలభయం. ఉదకావట్టతో భయం ఆవట్టభయం. సుసుకా వుచ్చతి చణ్డమచ్ఛో, తతో భయం సుసుకాభయం. ఆజీవికభయన్తి జీవితవుత్తితో భయం ఆజీవికభయం. అసిలోకభయన్తి గరహతో భయం.

    Daṇḍabhayanti āgārikassa raññā pavattitadaṇḍaṃ, anāgārikassa vinayadaṇḍaṃ paṭicca uppajjanakabhayaṃ. Duggatibhayanti cattāro apāye paṭicca uppajjanakabhayaṃ. Ūmibhayanti mahāsamudde udakaṃ orohantassa pavattabhayaṃ. Mahāsamudde kira mahindavīci nāma saṭṭhi yojanāni uggacchati, taraṅgavīci nāma paṇṇāsa yojanāni, rohaṇavīci nāma cattālīsa yojanāni uggacchati. Evarūpā ūmiyo paṭicca pavattaṃ ūmibhayaṃ . Kumbhīlato pavattaṃ bhayaṃ kumbhīlabhayaṃ. Udakāvaṭṭato bhayaṃ āvaṭṭabhayaṃ. Susukā vuccati caṇḍamaccho, tato bhayaṃ susukābhayaṃ. Ājīvikabhayanti jīvitavuttito bhayaṃ ājīvikabhayaṃ. Asilokabhayanti garahato bhayaṃ.

    ౧౫౯. లద్ధా న సన్నిధిం కయిరాతి ఏతేసం అన్నాదీనం యంకిఞ్చి ధమ్మేన లభిత్వా ‘‘అరఞ్ఞే చ సేనాసనే వసతా దుల్లభ’’న్తి చిన్తేత్వా సన్నిధిం న కరేయ్య.

    159.Laddhāna sannidhiṃ kayirāti etesaṃ annādīnaṃ yaṃkiñci dhammena labhitvā ‘‘araññe ca senāsane vasatā dullabha’’nti cintetvā sannidhiṃ na kareyya.

    ఓదనోతి సాలి వీహి యవో గోధుమో కఙ్గు వరకో కుద్రూసకోతి సత్తన్నం ధఞ్ఞానం ధఞ్ఞానులోమానఞ్చ తణ్డులేహి నిబ్బత్తో. కుమ్మాసోతి యవేహి నిబ్బత్తో. సత్తూతి సాలిఆదీహి కతసత్తు. మచ్ఛో దకసమ్భవో. మంసం పాకటమేవ. అమ్బపానన్తి ఆమేహి వా పక్కేహి వా అమ్బేహి కతపానం. తత్థ ఆమేహి కరోన్తేన అమ్బతరుణాని భిన్దిత్వా ఉదకే పక్ఖిపిత్వా ఆతపే ఆదిచ్చపాకేన పచిత్వా పరిస్సావేత్వా తదహు పటిగ్గహితేహి మధుసక్కరకప్పూరాదీహి యోజేత్వా కాతబ్బం. జమ్బుపానన్తి జమ్బుఫలేహి కతపానం. చోచపానన్తి అట్ఠికేహి కదలిఫలేహి కతపానం. మోచపానన్తి అనట్ఠికేహి కదలిఫలేహి కతపానం. మధుకపానన్తి మధుకానం జాతిరసేన కతపానం. తం పన ఉదకసమ్భిన్నం వట్టతి, సుద్ధం న వట్టతి. ముద్దికపానన్తి ముద్దికా ఉదకే మద్దిత్వా అమ్బపానం వియ కతపానం. సాలూకపానన్తి రత్తుప్పలనీలుప్పలాదీనం సాలూకే మద్దిత్వా కతపానం. ఫారుసకపానన్తి ఫారుసకేహి అమ్బపానం వియ కతపానం. కోసమ్బపానన్తి కోసమ్బఫలేహి కతపానం. కోలపానన్తి కోలఫలేహి కతపానం. బదరపానన్తి మహాకోలఫలేహి అమ్బపానం వియ కతపానం. ఇమాని ఏకాదస పానాని, తానిపి ఆదిచ్చపాకాని వట్టన్తి.

    Odanoti sāli vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrūsakoti sattannaṃ dhaññānaṃ dhaññānulomānañca taṇḍulehi nibbatto. Kummāsoti yavehi nibbatto. Sattūti sāliādīhi katasattu. Maccho dakasambhavo. Maṃsaṃ pākaṭameva. Ambapānanti āmehi vā pakkehi vā ambehi katapānaṃ. Tattha āmehi karontena ambataruṇāni bhinditvā udake pakkhipitvā ātape ādiccapākena pacitvā parissāvetvā tadahu paṭiggahitehi madhusakkarakappūrādīhi yojetvā kātabbaṃ. Jambupānanti jambuphalehi katapānaṃ. Cocapānanti aṭṭhikehi kadaliphalehi katapānaṃ. Mocapānanti anaṭṭhikehi kadaliphalehi katapānaṃ. Madhukapānanti madhukānaṃ jātirasena katapānaṃ. Taṃ pana udakasambhinnaṃ vaṭṭati, suddhaṃ na vaṭṭati. Muddikapānanti muddikā udake madditvā ambapānaṃ viya katapānaṃ. Sālūkapānanti rattuppalanīluppalādīnaṃ sālūke madditvā katapānaṃ. Phārusakapānanti phārusakehi ambapānaṃ viya katapānaṃ. Kosambapānanti kosambaphalehi katapānaṃ. Kolapānanti kolaphalehi katapānaṃ. Badarapānanti mahākolaphalehi ambapānaṃ viya katapānaṃ. Imāni ekādasa pānāni, tānipi ādiccapākāni vaṭṭanti.

    ఘతపానన్తి సప్పిపానం. తేలపానన్తి తిలతేలాదీనం పానం. పయోపానన్తి ఖీరపానం. యాగుపానన్తి సీతలాదియాగుపానం. రసపానన్తి సాకాదిరసపానం. పిట్ఠఖజ్జకన్తి సత్తన్నం తావ ధఞ్ఞానం ధఞ్ఞానులోమానం అపరణ్ణానఞ్చ పిట్ఠం పనసపిట్ఠం లబుజపిట్ఠం అమ్బాటకపిట్ఠం సాలపిట్ఠం ఖీరవల్లిపిట్ఠఞ్చాతి ఏవమాదీనం పిట్ఠేహి కతం పిట్ఠఖజ్జకం. పూవఖజ్జకమ్పి ఏతేహియేవ కతం. మూలఖజ్జకన్తి మూలకమూలం ఖారకమూలం చుచ్చుమూలన్తి ఏవమాది. తచఖజ్జకన్తి ఉచ్ఛుతచాదయో. పత్తఖజ్జకన్తి నిమ్బపణ్ణకుటజపణ్ణపటోలపణ్ణసులసపణ్ణాదయో. పుప్ఫఖజ్జకన్తి మూలకపుప్ఫఖారకపుప్ఫసేతవరణసిగ్గుఉప్పలపదుమకాదయో. ఫలఖజ్జకన్తి పనసలబుజతాలనాళికేరఅమ్బాటకతిన్తిణికమాతులుఙ్గకపిట్ఠఫలఅలాబుకుమ్భణ్డఫుస్స- ఫలతిమ్బరూసకతిలవాతిఙ్గణచోచమోచమధుకాదీనం ఫలానం ఖజ్జకం.

    Ghatapānanti sappipānaṃ. Telapānanti tilatelādīnaṃ pānaṃ. Payopānanti khīrapānaṃ. Yāgupānanti sītalādiyāgupānaṃ. Rasapānanti sākādirasapānaṃ. Piṭṭhakhajjakanti sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulomānaṃ aparaṇṇānañca piṭṭhaṃ panasapiṭṭhaṃ labujapiṭṭhaṃ ambāṭakapiṭṭhaṃ sālapiṭṭhaṃ khīravallipiṭṭhañcāti evamādīnaṃ piṭṭhehi kataṃ piṭṭhakhajjakaṃ. Pūvakhajjakampi etehiyeva kataṃ. Mūlakhajjakanti mūlakamūlaṃ khārakamūlaṃ cuccumūlanti evamādi. Tacakhajjakanti ucchutacādayo. Pattakhajjakanti nimbapaṇṇakuṭajapaṇṇapaṭolapaṇṇasulasapaṇṇādayo. Pupphakhajjakanti mūlakapupphakhārakapupphasetavaraṇasigguuppalapadumakādayo. Phalakhajjakanti panasalabujatālanāḷikeraambāṭakatintiṇikamātuluṅgakapiṭṭhaphalaalābukumbhaṇḍaphussa- phalatimbarūsakatilavātiṅgaṇacocamocamadhukādīnaṃ phalānaṃ khajjakaṃ.

    న కుహనాయాతి న విమ్హాపనాయ. న లపనాయాతి పచ్చయత్థం న లపనాయ. విహారం ఆగతే మనుస్సే దిస్వా ‘‘కిమత్థాయ భోన్తో ఆగతా’’తి భిక్ఖూ నిమన్తేతున్తి. ‘‘యది ఏవం గచ్ఛథ, అహం పచ్ఛతో గహేత్వా ఆగచ్ఛామీ’’తి ఏవం న లపనాయ. అథ వా అత్తానం ఉపనేత్వా ‘‘అహం తిస్సో, మయి రాజా పసన్నో, మయి అసుకో రాజా అసుకో చ రాజమహామత్తో పసన్నో’’తి ఏవం న లపనాయ. న నేమిత్తికతాయాతి యేన కేనచి పరేసం పచ్చయదానసఞ్ఞాజనకేన కాయవచీకమ్మేన న నేమిత్తికతాయ. న నిప్పేసికతాయాతి యా పరేసం అక్కోసనాదికిరియా యస్మా వేళుపేసికా వియ అబ్భఙ్గం పరస్స గుణం నిప్పేసేతి నిపుఞ్ఛతి, యస్మా వా గన్ధజాతం నిపిసిత్వా గన్ధమగ్గనా వియ పరగుణే నిపిసిత్వా విచుణ్ణేత్వా ఏసా లాభమగ్గనా హోతి, తస్మా ‘‘నిప్పేసికతా’’తి వుచ్చతి. న ఏవరూపాయ నిప్పేసికతాయ. న లాభేన లాభం నిజిగీసనతాయాతి ఏత్థ నిజిగీసనతాతి మగ్గనా, అఞ్ఞతో లద్ధఞ్హి అఞ్ఞత్థ హరణవసేన లాభేన లాభమగ్గనా నామ హోతి. న ఏవరూపాయ లాభేన లాభమగ్గనాయ.

    Na kuhanāyāti na vimhāpanāya. Na lapanāyāti paccayatthaṃ na lapanāya. Vihāraṃ āgate manusse disvā ‘‘kimatthāya bhonto āgatā’’ti bhikkhū nimantetunti. ‘‘Yadi evaṃ gacchatha, ahaṃ pacchato gahetvā āgacchāmī’’ti evaṃ na lapanāya. Atha vā attānaṃ upanetvā ‘‘ahaṃ tisso, mayi rājā pasanno, mayi asuko rājā asuko ca rājamahāmatto pasanno’’ti evaṃ na lapanāya. Na nemittikatāyāti yena kenaci paresaṃ paccayadānasaññājanakena kāyavacīkammena na nemittikatāya. Na nippesikatāyāti yā paresaṃ akkosanādikiriyā yasmā veḷupesikā viya abbhaṅgaṃ parassa guṇaṃ nippeseti nipuñchati, yasmā vā gandhajātaṃ nipisitvā gandhamagganā viya paraguṇe nipisitvā vicuṇṇetvā esā lābhamagganā hoti, tasmā ‘‘nippesikatā’’ti vuccati. Na evarūpāya nippesikatāya. Na lābhena lābhaṃ nijigīsanatāyāti ettha nijigīsanatāti magganā, aññato laddhañhi aññattha haraṇavasena lābhena lābhamagganā nāma hoti. Na evarūpāya lābhena lābhamagganāya.

    న దారుదానేనాతి న పచ్చయహేతుకేన దారుదానేన విహారే ఉట్ఠితఞ్హి అరఞ్ఞతో వా ఆహరిత్వా రక్ఖితగోపితదారుం ‘‘ఏవం మే పచ్చయం దస్సన్తీ’’తి ఉపట్ఠాకానం దాతుం న వట్టతి. ఏవఞ్హి జీవికం కప్పేన్తో అనేసనాయ మిచ్ఛాజీవేన జీవతి, సో దిట్ఠేవ ధమ్మే గరహం పాపుణాతి, సమ్పరాయే చ అపాయపరిపూరకో హోతి. అత్తనో పుగ్గలికం దారుం కుసలఙ్గహత్థాయ దదన్తో కులదూసకదుక్కటం ఆపజ్జతి, పరపుగ్గలికం థేయ్యచిత్తేన దదన్తో భణ్డగ్ఘేన కారేతబ్బో. సఙ్ఘికేపి ఏసేవ నయో. సచే పన తం ఇస్సరతాయ దేతి, గరుభణ్డవిస్సజ్జనం ఆపజ్జతి. కతరం పన దారు గరుభణ్డం హోతి, కతరం న హోతీతి? యం తావ అరోపిమం సయంజాతం, తం సఙ్ఘేన పరిచ్ఛిన్నట్ఠానేయేవ గరుభణ్డం, తతో పరం న గరుభణ్డం. రోపిమట్ఠానే చ సబ్బేన సబ్బం గరుభణ్డం, పమాణతో సూచిదణ్డకప్పమాణం గరుభణ్డం.

    Na dārudānenāti na paccayahetukena dārudānena vihāre uṭṭhitañhi araññato vā āharitvā rakkhitagopitadāruṃ ‘‘evaṃ me paccayaṃ dassantī’’ti upaṭṭhākānaṃ dātuṃ na vaṭṭati. Evañhi jīvikaṃ kappento anesanāya micchājīvena jīvati, so diṭṭheva dhamme garahaṃ pāpuṇāti, samparāye ca apāyaparipūrako hoti. Attano puggalikaṃ dāruṃ kusalaṅgahatthāya dadanto kuladūsakadukkaṭaṃ āpajjati, parapuggalikaṃ theyyacittena dadanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Saṅghikepi eseva nayo. Sace pana taṃ issaratāya deti, garubhaṇḍavissajjanaṃ āpajjati. Kataraṃ pana dāru garubhaṇḍaṃ hoti, kataraṃ na hotīti? Yaṃ tāva aropimaṃ sayaṃjātaṃ, taṃ saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, tato paraṃ na garubhaṇḍaṃ. Ropimaṭṭhāne ca sabbena sabbaṃ garubhaṇḍaṃ, pamāṇato sūcidaṇḍakappamāṇaṃ garubhaṇḍaṃ.

    న వేళుదానేనాతిఆదీసుపి న వేళుదానేనాతి న పచ్చయహేతుకేన వేళుదానేనాతిఆది సబ్బం న దారుదానేనాతి ఏత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. వేళు పన పమాణతో తేలనాళిప్పమాణో గరుభణ్డం, న తతో హేట్ఠా. మనుస్సా విహారం గన్త్వా వేళుం యాచన్తి, భిక్ఖూ ‘‘సఙ్ఘికో’’తి దాతుం న విసహన్తి, మనుస్సా పునప్పునం యాచన్తి వా తజ్జేన్తి వా, తదా భిక్ఖూహి ‘‘దణ్డకమ్మం కత్వా గణ్హథా’’తి వత్తుం వట్టతి, వేళుదానం నామ న హోతి. సచే తే దణ్డకమ్మత్థాయ వాసిఫరసుఆదీని వా ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా దేన్తి, గహేతుం న వట్టతి.

    Na veḷudānenātiādīsupi na veḷudānenāti na paccayahetukena veḷudānenātiādi sabbaṃ na dārudānenāti ettha vuttanayeneva veditabbaṃ. Veḷu pana pamāṇato telanāḷippamāṇo garubhaṇḍaṃ, na tato heṭṭhā. Manussā vihāraṃ gantvā veḷuṃ yācanti, bhikkhū ‘‘saṅghiko’’ti dātuṃ na visahanti, manussā punappunaṃ yācanti vā tajjenti vā, tadā bhikkhūhi ‘‘daṇḍakammaṃ katvā gaṇhathā’’ti vattuṃ vaṭṭati, veḷudānaṃ nāma na hoti. Sace te daṇḍakammatthāya vāsipharasuādīni vā khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā denti, gahetuṃ na vaṭṭati.

    వినయట్ఠకథాయం పన ‘‘దడ్ఢగేహా మనుస్సా గణ్హిత్వా గచ్ఛన్తా న వారేతబ్బా’’తి వుత్తం. సచే సఙ్ఘస్స వేళుగుమ్బే వేళుదూసికా ఉప్పజ్జతి, తం అకోట్టాపేన్తానం వేళు నస్సతి. ‘‘కిం కాతబ్బ’’న్తి భిక్ఖాచారే మనుస్సానం ఆచిక్ఖితబ్బం. సచే కోట్టేతుం న ఇచ్ఛన్తి, ‘‘సమం భాగం లభిస్సథా’’తి వత్తబ్బా. న ఇచ్ఛన్తియేవ, ‘‘ద్వే కోట్ఠాసే లభిస్సథా’’తి వత్తబ్బా. ఏవమ్పి అనిచ్ఛన్తేసు నట్ఠేన అత్థో నత్థి, ‘‘తుమ్హాకం ఖణే సతి దణ్డకమ్మం కరిస్సథ, కోట్టేత్వా గణ్హథా’’తి వత్తబ్బా, వేళుదానం నామ న హోతి. వేళుగుమ్బే అగ్గిమ్హి ఉట్ఠితేపి ఉదకేన వుయ్హమానవేళూసుపి ఏసేవ నయో.

    Vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘daḍḍhagehā manussā gaṇhitvā gacchantā na vāretabbā’’ti vuttaṃ. Sace saṅghassa veḷugumbe veḷudūsikā uppajjati, taṃ akoṭṭāpentānaṃ veḷu nassati. ‘‘Kiṃ kātabba’’nti bhikkhācāre manussānaṃ ācikkhitabbaṃ. Sace koṭṭetuṃ na icchanti, ‘‘samaṃ bhāgaṃ labhissathā’’ti vattabbā. Na icchantiyeva, ‘‘dve koṭṭhāse labhissathā’’ti vattabbā. Evampi anicchantesu naṭṭhena attho natthi, ‘‘tumhākaṃ khaṇe sati daṇḍakammaṃ karissatha, koṭṭetvā gaṇhathā’’ti vattabbā, veḷudānaṃ nāma na hoti. Veḷugumbe aggimhi uṭṭhitepi udakena vuyhamānaveḷūsupi eseva nayo.

    పత్తదానే గరుభణ్డతాయ అయం వినిచ్ఛయో – పత్తమ్పి హి యత్థ విక్కాయతి, గన్ధకారాదయో గన్ధపలివేఠనాదీనం అత్థాయ గణ్హన్తి, తాదిసే దుల్లభట్ఠానేయేవ గరుభణ్డం హోతి. ఏస తావ కింసుకపత్తకణ్ణపిళన్ధనతాలపత్తాదీసు వినిచ్ఛయో. తాలపణ్ణమ్పి ఇమస్మింయేవ ఠానే కథేతబ్బం – తాలపణ్ణమ్పి హి సయంజాతే తాలవనే సఙ్ఘేన పరిచ్ఛిన్నట్ఠానేయేవ గరుభణ్డం, న తతో పరం, రోపిమతాలేసు సబ్బమ్పి గరుభణ్డం, తస్స పమాణం హేట్ఠిమకోటియా అట్ఠఙ్గులప్పమాణోపి రిత్తపోత్థకో. తిణమ్పి ఏత్థేవ పక్ఖిపిత్వా కథేతబ్బం. యత్థ పన తిణం నత్థి, తత్థ తాలనాళికేరపణ్ణాదీహిపి ఛాదేన్తి. తస్మా తానిపి తిణేనేవ సఙ్గహితాని. ఇతి ముఞ్జపలాలాదీసు యంకిఞ్చి ముట్ఠిప్పమాణం తిణం. నాళికేరపణ్ణాదీసు చ ఏకపణ్ణమ్పి సఙ్ఘస్స దిన్నం వా తత్థ జాతం వా బహిఆరామే సఙ్ఘస్స తిణవత్థుమ్హి జాతతిణం వా రక్ఖితగోపితం వా గరుభణ్డం హోతి. తం పన సఙ్ఘకమ్మే చ చేతియకమ్మే చ కతే అతిరేకం పుగ్గలికకమ్మే దాతుం వట్టతి. హేట్ఠా వుత్తదారువేళూసుపి ఏసేవ నయో.

    Pattadāne garubhaṇḍatāya ayaṃ vinicchayo – pattampi hi yattha vikkāyati, gandhakārādayo gandhapaliveṭhanādīnaṃ atthāya gaṇhanti, tādise dullabhaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ hoti. Esa tāva kiṃsukapattakaṇṇapiḷandhanatālapattādīsu vinicchayo. Tālapaṇṇampi imasmiṃyeva ṭhāne kathetabbaṃ – tālapaṇṇampi hi sayaṃjāte tālavane saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, na tato paraṃ, ropimatālesu sabbampi garubhaṇḍaṃ, tassa pamāṇaṃ heṭṭhimakoṭiyā aṭṭhaṅgulappamāṇopi rittapotthako. Tiṇampi ettheva pakkhipitvā kathetabbaṃ. Yattha pana tiṇaṃ natthi, tattha tālanāḷikerapaṇṇādīhipi chādenti. Tasmā tānipi tiṇeneva saṅgahitāni. Iti muñjapalālādīsu yaṃkiñci muṭṭhippamāṇaṃ tiṇaṃ. Nāḷikerapaṇṇādīsu ca ekapaṇṇampi saṅghassa dinnaṃ vā tattha jātaṃ vā bahiārāme saṅghassa tiṇavatthumhi jātatiṇaṃ vā rakkhitagopitaṃ vā garubhaṇḍaṃ hoti. Taṃ pana saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaṃ puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Heṭṭhā vuttadāruveḷūsupi eseva nayo.

    పుప్ఫదానే ‘‘ఏత్తకేసు రుక్ఖేసు పుప్ఫాని విస్సజ్జిత్వా యాగుభత్తత్థాయ ఉపనేన్తు, ఏత్తకేసు సేనాసనపటిసఙ్ఖరణే ఉపనేన్తూ’’తి ఏవం నియమితట్ఠానేయేవ పుప్ఫాని గరుభణ్డాని హోన్తి. యది సామణేరా పుప్ఫాని ఓచినిత్వా రాసిం కరోన్తి, పఞ్చఙ్గసమన్నాగతో పుప్ఫభాజకో భిక్ఖు భిక్ఖుసఙ్ఘం గణేత్వా కోట్ఠాసే కరోతి. సో సమ్పత్తపరిసాయ సఙ్ఘం అనాపుచ్ఛిత్వావ దాతుం లభతి. అసమ్మతేన పన ఆపుచ్ఛిత్వా దాతబ్బం. భిక్ఖునో పన కస్స పుప్ఫాని దాతుం లబ్భతి, కస్స న లబ్భతీతి? మాతాపితూనం గేహం హరిత్వాపి గేహతో పక్కోసాపేత్వాపి ‘‘వత్థుపూజం కరోథా’’తి దాతుం లబ్భతి, పిళన్ధనత్థాయ న లబ్భతి. సేసఞాతీనం పన హరిత్వా న దాతబ్బం, పక్కోసాపేత్వా పూజనత్థాయ దాతబ్బం. సేసజనస్స పూజనట్ఠానం సమ్పత్తస్స అపచ్చాసీసన్తేన దాతబ్బం, పుప్ఫదానం నామ న హోతి.

    Pupphadāne ‘‘ettakesu rukkhesu pupphāni vissajjitvā yāgubhattatthāya upanentu, ettakesu senāsanapaṭisaṅkharaṇe upanentū’’ti evaṃ niyamitaṭṭhāneyeva pupphāni garubhaṇḍāni honti. Yadi sāmaṇerā pupphāni ocinitvā rāsiṃ karonti, pañcaṅgasamannāgato pupphabhājako bhikkhu bhikkhusaṅghaṃ gaṇetvā koṭṭhāse karoti. So sampattaparisāya saṅghaṃ anāpucchitvāva dātuṃ labhati. Asammatena pana āpucchitvā dātabbaṃ. Bhikkhuno pana kassa pupphāni dātuṃ labbhati, kassa na labbhatīti? Mātāpitūnaṃ gehaṃ haritvāpi gehato pakkosāpetvāpi ‘‘vatthupūjaṃ karothā’’ti dātuṃ labbhati, piḷandhanatthāya na labbhati. Sesañātīnaṃ pana haritvā na dātabbaṃ, pakkosāpetvā pūjanatthāya dātabbaṃ. Sesajanassa pūjanaṭṭhānaṃ sampattassa apaccāsīsantena dātabbaṃ, pupphadānaṃ nāma na hoti.

    విహారే బహూని పుప్ఫాని పుప్ఫన్తి, భిక్ఖునా పిణ్డాయ చరన్తేన మనుస్సే దిస్వా ‘‘విహారే బహూని పుప్ఫాని పూజేథా’’తి వత్తబ్బం, వచనమత్తే దోసో నత్థి, ‘‘మనుస్సా ఖాదనీయభోజనీయం ఆదాయ ఆగమిస్సన్తీ’’తి చిత్తేన పన న వత్తబ్బం. సచే వదతి, ఖాదనీయభోజనీయం న పరిభుఞ్జితబ్బం. మనుస్సా అత్తనో ధమ్మతాయ ‘‘విహారే పుప్ఫాని అత్థీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘అసుకదివసే విహారం ఆగమిస్సామ, సామణేరానం పుప్ఫాని ఓచినితుం మా దేథా’’తి వదన్తి. భిక్ఖు సామణేరానం కథేతుం పముట్ఠో, సామణేరేహి పుప్ఫాని ఓచితాని, మనుస్సా భిక్ఖుం ఉపసఙ్కమిత్వా మయం తుమ్హాకం అసుకదివసే ఏవం ఆరోచయిమ్హ ‘‘సామణేరానం పుప్ఫాని ఓచినితుం మా దేథా’’తి, కస్మా న వారయిత్థాతి? ‘‘సతి మే పముట్ఠా, పుప్ఫాని ఓచినితమత్తానేవ, న తావ పూజా కతా’’తి వత్తబ్బం, ‘‘గణ్హథ పూజేథా’’తి న వత్తబ్బం. సచే వదతి, ఆమిసం న పరిభుఞ్జితబ్బం. అపరో భిక్ఖు సామణేరానం ఆచిక్ఖతి ‘‘అసుకగామవాసినో ‘పుప్ఫాని మా ఓచినిత్థా’తి ఆహంసూ’’తి మనుస్సాపి ఆమిసం ఆహరిత్వా దానం దత్వా వదన్తి ‘‘అమ్హాకం మనుస్సా న బహుకా, సామణేరే అమ్హేహి సహ పుప్ఫాని ఓచినితుం ఆణాపేథా’’తి. ‘‘సామణేరేహి భిక్ఖా లద్ధా. యే భిక్ఖాచారం న గచ్ఛన్తి, తే సయమేవ జానిస్సన్తి ఉపాసకా’’తి వత్తబ్బం. ఏత్తకం నయం లభిత్వా సామణేరే పుత్తే వా భాతికే వా కత్వా పుప్ఫాని ఓచినాపేతుం దోసో నత్థి, పుప్ఫదానం నామ న హోతి.

    Vihāre bahūni pupphāni pupphanti, bhikkhunā piṇḍāya carantena manusse disvā ‘‘vihāre bahūni pupphāni pūjethā’’ti vattabbaṃ, vacanamatte doso natthi, ‘‘manussā khādanīyabhojanīyaṃ ādāya āgamissantī’’ti cittena pana na vattabbaṃ. Sace vadati, khādanīyabhojanīyaṃ na paribhuñjitabbaṃ. Manussā attano dhammatāya ‘‘vihāre pupphāni atthī’’ti pucchitvā ‘‘asukadivase vihāraṃ āgamissāma, sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’’ti vadanti. Bhikkhu sāmaṇerānaṃ kathetuṃ pamuṭṭho, sāmaṇerehi pupphāni ocitāni, manussā bhikkhuṃ upasaṅkamitvā mayaṃ tumhākaṃ asukadivase evaṃ ārocayimha ‘‘sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’’ti, kasmā na vārayitthāti? ‘‘Sati me pamuṭṭhā, pupphāni ocinitamattāneva, na tāva pūjā katā’’ti vattabbaṃ, ‘‘gaṇhatha pūjethā’’ti na vattabbaṃ. Sace vadati, āmisaṃ na paribhuñjitabbaṃ. Aparo bhikkhu sāmaṇerānaṃ ācikkhati ‘‘asukagāmavāsino ‘pupphāni mā ocinitthā’ti āhaṃsū’’ti manussāpi āmisaṃ āharitvā dānaṃ datvā vadanti ‘‘amhākaṃ manussā na bahukā, sāmaṇere amhehi saha pupphāni ocinituṃ āṇāpethā’’ti. ‘‘Sāmaṇerehi bhikkhā laddhā. Ye bhikkhācāraṃ na gacchanti, te sayameva jānissanti upāsakā’’ti vattabbaṃ. Ettakaṃ nayaṃ labhitvā sāmaṇere putte vā bhātike vā katvā pupphāni ocināpetuṃ doso natthi, pupphadānaṃ nāma na hoti.

    ఫలదానే ఫలమ్పి పుప్ఫం వియ నియమితమేవ గరుభణ్డం హోతి. విహారే బహుకస్మిం ఫలాఫలే సతి అఫాసుకమనుస్సా ఆగన్త్వా యాచన్తి, భిక్ఖూ ‘‘సఙ్ఘిక’’న్తి దాతుం న ఉస్సహన్తి, మనుస్సా విప్పటిసారినో అక్కోసన్తి పరిభాసన్తి, తత్థ కిం కాతబ్బన్తి? ఫలేహి వా రుక్ఖేహి వా పరిచ్ఛిన్దిత్వా కథికా కాతబ్బా ‘‘అసుకే చ రుక్ఖే అసుకే చ రుక్ఖే ఏత్తకాని ఫలాని గణ్హన్తా, ఏత్తకేసు వా రుక్ఖేసు ఫలాని గణ్హన్తా న వారేతబ్బా’’తి. చోరా వా ఇస్సరా వా బలక్కారేన గణ్హన్తా న వారేతబ్బా. కుద్ధా హి తే సకలవిహారమ్పి నాసేయ్యుం, ఆదీనవో పన కథేతబ్బోతి.

    Phaladāne phalampi pupphaṃ viya niyamitameva garubhaṇḍaṃ hoti. Vihāre bahukasmiṃ phalāphale sati aphāsukamanussā āgantvā yācanti, bhikkhū ‘‘saṅghika’’nti dātuṃ na ussahanti, manussā vippaṭisārino akkosanti paribhāsanti, tattha kiṃ kātabbanti? Phalehi vā rukkhehi vā paricchinditvā kathikā kātabbā ‘‘asuke ca rukkhe asuke ca rukkhe ettakāni phalāni gaṇhantā, ettakesu vā rukkhesu phalāni gaṇhantā na vāretabbā’’ti. Corā vā issarā vā balakkārena gaṇhantā na vāretabbā. Kuddhā hi te sakalavihārampi nāseyyuṃ, ādīnavo pana kathetabboti.

    సినానదానే సినానచుణ్ణాని కోట్టితాని న గరుభణ్డాని, అకోట్టితో రుక్ఖే ఠితోవ రుక్ఖతచో గరుభణ్డం, చుణ్ణం పన అగిలానస్స రజననిపక్కం వట్టతి. గిలానస్స యంకిఞ్చి చుణ్ణం దాతుం వట్టతియేవ.

    Sinānadāne sinānacuṇṇāni koṭṭitāni na garubhaṇḍāni, akoṭṭito rukkhe ṭhitova rukkhataco garubhaṇḍaṃ, cuṇṇaṃ pana agilānassa rajananipakkaṃ vaṭṭati. Gilānassa yaṃkiñci cuṇṇaṃ dātuṃ vaṭṭatiyeva.

    చుణ్ణదానేనాతి వుత్తనయేన సిరీసచుణ్ణాదీనం దానేన. మత్తికాదానేమత్తికా హి యత్థ దుల్లభా హోతి, తత్థేవ గరుభణ్డం. సాపి హేట్ఠిమకోటియా తింసపలగుళపిణ్డప్పమాణావ, తతో హేట్ఠా న గరుభణ్డన్తి.

    Nacuṇṇadānenāti vuttanayena sirīsacuṇṇādīnaṃ dānena. Mattikādānemattikā hi yattha dullabhā hoti, tattheva garubhaṇḍaṃ. Sāpi heṭṭhimakoṭiyā tiṃsapalaguḷapiṇḍappamāṇāva, tato heṭṭhā na garubhaṇḍanti.

    దన్తకట్ఠదానే దన్తకట్ఠం అచ్ఛిన్నకమేవ గరుభణ్డం. యేసం సామణేరానం సఙ్ఘతో దన్తకట్ఠవారో పాపుణాతి, తే అత్తనో ఆచరియుపజ్ఝాయానం పాటియేక్కం దాతుం న లభన్తి. యేహి పన ‘‘ఏత్తకాని దన్తకట్ఠాని ఆహరితబ్బానీ’’తి పరిచ్ఛిన్దిత్వా వారా గహితా, తే అతిరేకాని ఆచరియుపజ్ఝాయానం దాతుం లభన్తి. ఏకేన భిక్ఖునా దన్తకట్ఠమాళకతో బహూని దన్తకట్ఠాని న గహేతబ్బాని, దేవసికం ఏకేకమేవ గహేతబ్బం. పాటియేక్కం వసన్తేనాపి భిక్ఖుసఙ్ఘం గణయిత్వా యత్తకాని అత్తనో పాపుణన్తి, తత్తకానేవ గహేత్వా గన్తబ్బం. అన్తరా ఆగన్తుకేసు వా ఆగతేసు దిసం వా పక్కమన్తేసు ఆహరిత్వా గహితట్ఠానేయేవ ఠపేతబ్బాని. న ముఖోదకదానేనాతి న ముఖధోవనఉదకదానేన.

    Dantakaṭṭhadāne dantakaṭṭhaṃ acchinnakameva garubhaṇḍaṃ. Yesaṃ sāmaṇerānaṃ saṅghato dantakaṭṭhavāro pāpuṇāti, te attano ācariyupajjhāyānaṃ pāṭiyekkaṃ dātuṃ na labhanti. Yehi pana ‘‘ettakāni dantakaṭṭhāni āharitabbānī’’ti paricchinditvā vārā gahitā, te atirekāni ācariyupajjhāyānaṃ dātuṃ labhanti. Ekena bhikkhunā dantakaṭṭhamāḷakato bahūni dantakaṭṭhāni na gahetabbāni, devasikaṃ ekekameva gahetabbaṃ. Pāṭiyekkaṃ vasantenāpi bhikkhusaṅghaṃ gaṇayitvā yattakāni attano pāpuṇanti, tattakāneva gahetvā gantabbaṃ. Antarā āgantukesu vā āgatesu disaṃ vā pakkamantesu āharitvā gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbāni. Na mukhodakadānenāti na mukhadhovanaudakadānena.

    న చాటుకమ్యతాయాతిఆదీసు చాటుకమ్యతా వుచ్చతి అత్తానం దాసం వియ నీచట్ఠానే ఠపేత్వా పరస్స ఖలితవచనమ్పి సణ్ఠపేత్వా పియకామతాయ పగ్గయ్హవచనం. న ముగ్గసూప్యతాయాతి న ముగ్గసూపసమానతాయ. ముగ్గసూపసమానతాతి సచ్చాలికేన జీవికం కప్పనతాయ ఏతం అధివచనం. యథా హి ముగ్గసూపే పచ్చన్తే బహూ ముగ్గా పాకం గచ్ఛన్తి థోకా న గచ్ఛన్తి, ఏవమేవ సచ్చాలికేన జీవికకప్పకే పుగ్గలే బహు అలికం హోతి, అప్పకం సచ్చం. యథా వా ముగ్గసూపస్స అపవిసనట్ఠానం నామ నత్థి, ఏవమేవ సచ్చాలికవుత్తినో పుగ్గలస్స అప్పతిట్ఠానం నామ నత్థి. సిఙ్ఘాటకం వియ ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానస్స పతిట్ఠాతి. తేనస్స సా ముసావాదితా ‘‘ముగ్గసూప్యతా’’తి వుత్తా. న పారిభట్యతాయాతి న పరిభటకమ్మభావేన. పరిభటస్స హి కమ్మం పారిభట్యం, తస్స భావో పారిభట్యతా, అలఙ్కారకరణాదీహి దారకకీళాపనస్సేతం అధివచనం. న పీఠమద్దికతాయాతి న సహసా ఘరం పవిసిత్వా పీఠకే నిసీదనకతాయ.

    Na cāṭukamyatāyātiādīsu cāṭukamyatā vuccati attānaṃ dāsaṃ viya nīcaṭṭhāne ṭhapetvā parassa khalitavacanampi saṇṭhapetvā piyakāmatāya paggayhavacanaṃ. Na muggasūpyatāyāti na muggasūpasamānatāya. Muggasūpasamānatāti saccālikena jīvikaṃ kappanatāya etaṃ adhivacanaṃ. Yathā hi muggasūpe paccante bahū muggā pākaṃ gacchanti thokā na gacchanti, evameva saccālikena jīvikakappake puggale bahu alikaṃ hoti, appakaṃ saccaṃ. Yathā vā muggasūpassa apavisanaṭṭhānaṃ nāma natthi, evameva saccālikavuttino puggalassa appatiṭṭhānaṃ nāma natthi. Siṅghāṭakaṃ viya icchiticchitaṭṭhānassa patiṭṭhāti. Tenassa sā musāvāditā ‘‘muggasūpyatā’’ti vuttā. Na pāribhaṭyatāyāti na paribhaṭakammabhāvena. Paribhaṭassa hi kammaṃ pāribhaṭyaṃ, tassa bhāvo pāribhaṭyatā, alaṅkārakaraṇādīhi dārakakīḷāpanassetaṃ adhivacanaṃ. Na pīṭhamaddikatāyāti na sahasā gharaṃ pavisitvā pīṭhake nisīdanakatāya.

    న వత్థువిజ్జాయాతిఆదీసు వత్థువిజ్జా నామ గామనిగమనగరాదీనం సునివిట్ఠదున్నివిట్ఠజాననసత్థం. తిరచ్ఛానవిజ్జా నామ అనియ్యానికత్తా సగ్గమోక్ఖమగ్గానం తిరచ్ఛానభూతా అఙ్గసత్థనిమిత్తాదికా అవసేసవిజ్జా. అఙ్గవిజ్జా నామ ఇత్థిపురిసానం సుభగదుబ్భగలక్ఖణజాననం. నక్ఖత్తవిజ్జా నామ నక్ఖత్తానం యోగజాననసత్థం.

    Na vatthuvijjāyātiādīsu vatthuvijjā nāma gāmanigamanagarādīnaṃ suniviṭṭhadunniviṭṭhajānanasatthaṃ. Tiracchānavijjā nāma aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā aṅgasatthanimittādikā avasesavijjā. Aṅgavijjā nāma itthipurisānaṃ subhagadubbhagalakkhaṇajānanaṃ. Nakkhattavijjā nāma nakkhattānaṃ yogajānanasatthaṃ.

    న దూతగమనేనాతి న దూతేయ్యం కత్వా గమనేన. న పహిణగమనేనాతి న గిహీనం సాసనం గహేత్వా ఘరా ఘరం పహితస్స గమనేన. న జఙ్ఘపేసనియేనాతి గామన్తరదేసన్తరాదీసు తేసం తేసం గిహీనం సాసనపటిసాసనం హరణేన. ఇదఞ్హి జఙ్ఘపేసనియం నామ అత్తనో మాతాపితూనం, యే చాస్స మాతాపితరో ఉపట్ఠహన్తి, తేసం సాసనం గహేత్వా కత్థచి గమనవసేన వట్టతి. చేతియస్స వా సఙ్ఘస్స వా అత్తనో వా కమ్మం కరోన్తానం వడ్ఢకీనమ్పి సాసనం హరితుం వట్టతి. మనుస్సా ‘‘దానం దస్సామ, పూజం కరిస్సామ, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఆచిక్ఖథా’’తి చ వదన్తి; ‘‘అసుకత్థేరస్స నామ దేథా’’తి పిణ్డపాతం వా భేసజ్జం వా చీవరం వా దేన్తి, ‘‘విహారే పూజం కరోథా’’తి మాలాగన్ధవిలేపనాదీని వా ధజపటాకాదీని వా నియ్యాతేన్తి. సబ్బం హరితుం వట్టతి, జఙ్ఘపేసనియం నామ న హోతి. సేససాసనం గహేత్వా గచ్ఛన్తస్స పదవారే పదవారే దోసో.

    Na dūtagamanenāti na dūteyyaṃ katvā gamanena. Na pahiṇagamanenāti na gihīnaṃ sāsanaṃ gahetvā gharā gharaṃ pahitassa gamanena. Na jaṅghapesaniyenāti gāmantaradesantarādīsu tesaṃ tesaṃ gihīnaṃ sāsanapaṭisāsanaṃ haraṇena. Idañhi jaṅghapesaniyaṃ nāma attano mātāpitūnaṃ, ye cāssa mātāpitaro upaṭṭhahanti, tesaṃ sāsanaṃ gahetvā katthaci gamanavasena vaṭṭati. Cetiyassa vā saṅghassa vā attano vā kammaṃ karontānaṃ vaḍḍhakīnampi sāsanaṃ harituṃ vaṭṭati. Manussā ‘‘dānaṃ dassāma, pūjaṃ karissāma, bhikkhusaṅghassa ācikkhathā’’ti ca vadanti; ‘‘asukattherassa nāma dethā’’ti piṇḍapātaṃ vā bhesajjaṃ vā cīvaraṃ vā denti, ‘‘vihāre pūjaṃ karothā’’ti mālāgandhavilepanādīni vā dhajapaṭākādīni vā niyyātenti. Sabbaṃ harituṃ vaṭṭati, jaṅghapesaniyaṃ nāma na hoti. Sesasāsanaṃ gahetvā gacchantassa padavāre padavāre doso.

    న వేజ్జకమ్మేనాతి న వేజ్జేన హుత్వా కాయతికిచ్ఛనాదిభేసజ్జకరణేన. భేసజ్జం పన పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం కాతబ్బం భిక్ఖుస్స భిక్ఖునియా సిక్ఖమానాయ సామణేరస్స సామణేరియా. సమసీలసద్ధాపఞ్ఞానఞ్హి ఏతేసం తీసు సిక్ఖాసు యుత్తానం భేసజ్జం అకాతుం న లబ్భతి. మాతాపితూనం తదుపట్ఠాకానం అత్తనో వేయ్యావచ్చకరస్స పణ్డుపలాసస్సాతి ఏతేసం పఞ్చన్నమ్పి కాతుం వట్టతి. జేట్ఠభాతు, కనిట్ఠభాతు, జేట్ఠభగినియా, కనిట్ఠభగినియా, చూళమాతుయా, మహామాతుయా, చూళపితునో, మహాపితునో, పితుచ్ఛాయ, మాతుచ్ఛాయాతి ఏతేసం పన దసన్నమ్పి కరోన్తేన తేసంయేవ సన్తకం భేసజ్జం గహేత్వా కేవలం యోజేత్వా దాతబ్బం. సచే నప్పహోతి, అత్తనో సన్తకం తావకాలికం దాతబ్బం. ఏతేసం పుత్తపరమ్పరా యావ సత్తమా కులపరివట్టా, తావ చత్తారో పచ్చయే ఆహరాపేన్తస్స అకతవిఞ్ఞత్తి వా, భేసజ్జం కరోన్తస్స వేజ్జకమ్మం వా, కులదూసకాపత్తి వా న హోతి.

    Na vejjakammenāti na vejjena hutvā kāyatikicchanādibhesajjakaraṇena. Bhesajjaṃ pana pañcannaṃ sahadhammikānaṃ kātabbaṃ bhikkhussa bhikkhuniyā sikkhamānāya sāmaṇerassa sāmaṇeriyā. Samasīlasaddhāpaññānañhi etesaṃ tīsu sikkhāsu yuttānaṃ bhesajjaṃ akātuṃ na labbhati. Mātāpitūnaṃ tadupaṭṭhākānaṃ attano veyyāvaccakarassa paṇḍupalāsassāti etesaṃ pañcannampi kātuṃ vaṭṭati. Jeṭṭhabhātu, kaniṭṭhabhātu, jeṭṭhabhaginiyā, kaniṭṭhabhaginiyā, cūḷamātuyā, mahāmātuyā, cūḷapituno, mahāpituno, pitucchāya, mātucchāyāti etesaṃ pana dasannampi karontena tesaṃyeva santakaṃ bhesajjaṃ gahetvā kevalaṃ yojetvā dātabbaṃ. Sace nappahoti, attano santakaṃ tāvakālikaṃ dātabbaṃ. Etesaṃ puttaparamparā yāva sattamā kulaparivaṭṭā, tāva cattāro paccaye āharāpentassa akataviññatti vā, bhesajjaṃ karontassa vejjakammaṃ vā, kuladūsakāpatti vā na hoti.

    పిణ్డపటిపిణ్డకేనాతి ఏత్థ పిణ్డపాతో కస్స దాతబ్బో, కస్స న దాతబ్బో? మాతాపితూనం తదుపట్ఠాకానం వేయ్యావచ్చకరస్స పణ్డుపలాసస్స సమ్పత్తస్స దామరికచోరస్స ఇస్సరస్సాపి దాతబ్బో. ఏతేసం దత్వా పచ్ఛా లద్ధమ్పి పిణ్డపటిపిణ్డం నామ న హోతి. న దానానుప్పదానేనాతి అత్తనో దిన్నకానం న పున దానేన. ధమ్మేనాతి ధమ్మేన ఉప్పన్నం. సమేనాతి కాయసుచరితాదినా. లద్ధాతి కాయేన లద్ధా. లభిత్వాతి చిత్తేన పాపుణిత్వా. అధిగన్త్వాతి సమ్పాపుణిత్వా. విన్దిత్వాతి ఞాణేన విన్దిత్వా. పటిలభిత్వాతి పునప్పునం లభిత్వా.

    Napiṇḍapaṭipiṇḍakenāti ettha piṇḍapāto kassa dātabbo, kassa na dātabbo? Mātāpitūnaṃ tadupaṭṭhākānaṃ veyyāvaccakarassa paṇḍupalāsassa sampattassa dāmarikacorassa issarassāpi dātabbo. Etesaṃ datvā pacchā laddhampi piṇḍapaṭipiṇḍaṃ nāma na hoti. Na dānānuppadānenāti attano dinnakānaṃ na puna dānena. Dhammenāti dhammena uppannaṃ. Samenāti kāyasucaritādinā. Laddhāti kāyena laddhā. Labhitvāti cittena pāpuṇitvā. Adhigantvāti sampāpuṇitvā. Vinditvāti ñāṇena vinditvā. Paṭilabhitvāti punappunaṃ labhitvā.

    అన్నసన్నిధిన్తి ఏత్థ దువిధా అన్నకథా వినయవసేన చ సల్లేఖవసేన చ. వినయవసేన తావ యంకిఞ్చి అన్నం అజ్జ పటిగ్గహితం అపరజ్జు సన్నిధికారకం హోతి, తస్స పరిభోగే పాచిత్తియం. అత్తనా లద్ధం పన సామణేరానం దత్వా తేహి లద్ధం ఠపాపేత్వా దుతియదివసే భుఞ్జితుం వట్టతి, సల్లేఖో పన న హోతి.

    Annasannidhinti ettha duvidhā annakathā vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tāva yaṃkiñci annaṃ ajja paṭiggahitaṃ aparajju sannidhikārakaṃ hoti, tassa paribhoge pācittiyaṃ. Attanā laddhaṃ pana sāmaṇerānaṃ datvā tehi laddhaṃ ṭhapāpetvā dutiyadivase bhuñjituṃ vaṭṭati, sallekho pana na hoti.

    పానసన్నిధిమ్హిపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ పానం నామ అమ్బపానాదీని అట్ఠ పానాని, యాని చే తేసం అనులోమాని.

    Pānasannidhimhipi eseva nayo. Ettha pānaṃ nāma ambapānādīni aṭṭha pānāni, yāni ce tesaṃ anulomāni.

    వత్థసన్నిధిన్తిఆదిమ్హి అనధిట్ఠితావికప్పితం సన్నిధి చ హోతి సల్లేఖఞ్చ కోపేతి. అయం పరియాయ కథావ, నిప్పరియాయతో పన తిచీవరసన్తుట్ఠేన భవితబ్బం, చతుత్థం లభిత్వా అఞ్ఞస్స దాతబ్బం. సచే యస్స కస్సచి దాతుం న సక్కోతి, యస్స పన దాతుకామో హోతి, సో ఉద్దేసత్థాయ వా పరిపుచ్ఛత్థాయ వా గతో, ఆగతమత్తే దాతబ్బం, అదాతుం న వట్టతి. చీవరే పన అప్పహోన్తే సతియా పచ్చాసాయ అనుఞ్ఞాతకాలం ఠపేతుం వట్టతి. సూచిసుత్తచీవరకారకానం అలాభేన తతో పరమ్పి వినయకమ్మం కత్వా ఠపేతుం వట్టతి. ‘‘ఇమస్మిం జిణ్ణే పున ఈదిసం కుతో లభిస్సామీ’’తి పన ఠపేతుం న వట్టతి, సన్నిధి చ హోతి, సల్లేఖఞ్చ వికోపేతి.

    Vatthasannidhintiādimhi anadhiṭṭhitāvikappitaṃ sannidhi ca hoti sallekhañca kopeti. Ayaṃ pariyāya kathāva, nippariyāyato pana ticīvarasantuṭṭhena bhavitabbaṃ, catutthaṃ labhitvā aññassa dātabbaṃ. Sace yassa kassaci dātuṃ na sakkoti, yassa pana dātukāmo hoti, so uddesatthāya vā paripucchatthāya vā gato, āgatamatte dātabbaṃ, adātuṃ na vaṭṭati. Cīvare pana appahonte satiyā paccāsāya anuññātakālaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Sūcisuttacīvarakārakānaṃ alābhena tato parampi vinayakammaṃ katvā ṭhapetuṃ vaṭṭati. ‘‘Imasmiṃ jiṇṇe puna īdisaṃ kuto labhissāmī’’ti pana ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca vikopeti.

    యానసన్నిధిమ్హి యానం నామ వయ్హం రథో సకటం సన్దమానికా సివికా పాటఙ్కీతి నేతం పబ్బజితస్స యానం. ఉపాహనా పన పబ్బజితస్స యానంయేవ. ఏకభిక్ఖుస్స హి ఏకో అరఞ్ఞత్థాయ, ఏకా ధోతపాదకత్థాయాతి ఉక్కంసతో ద్వే ఉపాహనసఙ్ఘాటా వట్టన్తి, తతియం లభిత్వా అఞ్ఞస్స దాతబ్బో, ‘‘ఇమస్మిం జిణ్ణే అఞ్ఞం కుతో లభిస్సామీ’’తి హి ఠపేతుం న వట్టతి, సన్నిధి చ హోతి, సల్లేఖఞ్చ వికోపేతి.

    Yānasannidhimhi yānaṃ nāma vayhaṃ ratho sakaṭaṃ sandamānikā sivikā pāṭaṅkīti netaṃ pabbajitassa yānaṃ. Upāhanā pana pabbajitassa yānaṃyeva. Ekabhikkhussa hi eko araññatthāya, ekā dhotapādakatthāyāti ukkaṃsato dve upāhanasaṅghāṭā vaṭṭanti, tatiyaṃ labhitvā aññassa dātabbo, ‘‘imasmiṃ jiṇṇe aññaṃ kuto labhissāmī’’ti hi ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca vikopeti.

    సయనసన్నిధిమ్హి సయనన్తి మఞ్చో. ఏకస్స భిక్ఖునో ఏకో గబ్భే ఏకో దివాట్ఠానేతి ఉక్కంసతో ద్వే మఞ్చా వట్టన్తి, తతో ఉత్తరి లభిత్వా అఞ్ఞస్స భిక్ఖునో వా గణస్స వా దాతబ్బో, అదాతుం న వట్టతి, సన్నిధి చేవ హోతి, సల్లేఖఞ్చ కోపేతి.

    Sayanasannidhimhi sayananti mañco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe eko divāṭṭhāneti ukkaṃsato dve mañcā vaṭṭanti, tato uttari labhitvā aññassa bhikkhuno vā gaṇassa vā dātabbo, adātuṃ na vaṭṭati, sannidhi ceva hoti, sallekhañca kopeti.

    గన్ధసన్నిధిమ్హి భిక్ఖునో కణ్డుకచ్ఛుఛవిదోసాదిఆబాధే సతి గన్ధో వట్టతి. తేన గన్ధేన తస్మిం రోగే వూపసన్తే అఞ్ఞేసం వా ఆబాధికానం దాతబ్బో. ద్వారే పఞ్చఙ్గులఘరధూపనాదీసు వా ఉపనేతబ్బో. ‘‘పున రోగే సతి భవిస్సతీ’’తి ఠపేతుం న వట్టతి, గన్ధసన్నిధి చ హోతి, సల్లేఖఞ్చ కోపేతి.

    Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaṇḍukacchuchavidosādiābādhe sati gandho vaṭṭati. Tena gandhena tasmiṃ roge vūpasante aññesaṃ vā ābādhikānaṃ dātabbo. Dvāre pañcaṅgulagharadhūpanādīsu vā upanetabbo. ‘‘Puna roge sati bhavissatī’’ti ṭhapetuṃ na vaṭṭati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    ఆమిసన్తి అన్నాదివుత్తావసేసంవ దట్ఠబ్బం. సేయ్యథిదం – ఇధేకచ్చో భిక్ఖు ‘‘తథారూపే కాలే ఉపకారాయ భవిస్సన్తీ’’తి తిలతణ్డులముగ్గమాసనాళికేరలోణమచ్ఛమంసవల్లూరసప్పితేలగుళ- భాజనాదీని ఆహరాపేత్వా ఠపేతి. సో వస్సకాలే కాలస్సేవ సామణేరేహి యాగుం పచాపేత్వా భుఞ్జిత్వా ‘‘సామణేర ఉదకకద్దమే దుక్ఖం గామం పవిసితుం, గచ్ఛ అసుకకులం గన్త్వా మయ్హం విహారే నిసిన్నభావం ఆరోచేహి, అసుకకులతో దధిఆదీని ఆహరా’’తి పేసేతి. భిక్ఖూహి ‘‘కిం, భన్తే, గామం పవిసథా’’తి వుత్తేపి ‘‘దుప్పవేసో ఆవుసో ఇదాని గామో’’తి వదతి. తే ‘‘హోతు, భన్తే, అచ్ఛథ తుమ్హే, మయం భిక్ఖం పరియేసిత్వా ఆహరిస్సామా’’తి గచ్ఛన్తి. అథ సామణేరోపి దధిఆదీని ఆహరిత్వా భత్తఞ్చ బ్యఞ్జనఞ్చ సమ్పాదేత్వా ఉపనేతి, తం భుఞ్జన్తస్సేవ ఉపట్ఠాకా భత్తం పహిణన్తి, తతోపి మనాపం మనాపం భుఞ్జతి. అథ భిక్ఖూ పిణ్డపాతం గహేత్వా ఆగచ్ఛన్తి, తతోపి మనాపం మనాపం గీవాయామకం భుఞ్జతియేవ. ఏవం చతుమాసమ్పి వీతినామేతి. అయం వుచ్చతి భిక్ఖు ‘‘ముణ్డకుటుమ్బికజీవికం జీవతి, న సమణజీవిక’’న్తి. ఏవరూపో ఆమిససన్నిధి నామ హోతి.

    Āmisanti annādivuttāvasesaṃva daṭṭhabbaṃ. Seyyathidaṃ – idhekacco bhikkhu ‘‘tathārūpe kāle upakārāya bhavissantī’’ti tilataṇḍulamuggamāsanāḷikeraloṇamacchamaṃsavallūrasappitelaguḷa- bhājanādīni āharāpetvā ṭhapeti. So vassakāle kālasseva sāmaṇerehi yāguṃ pacāpetvā bhuñjitvā ‘‘sāmaṇera udakakaddame dukkhaṃ gāmaṃ pavisituṃ, gaccha asukakulaṃ gantvā mayhaṃ vihāre nisinnabhāvaṃ ārocehi, asukakulato dadhiādīni āharā’’ti peseti. Bhikkhūhi ‘‘kiṃ, bhante, gāmaṃ pavisathā’’ti vuttepi ‘‘duppaveso āvuso idāni gāmo’’ti vadati. Te ‘‘hotu, bhante, acchatha tumhe, mayaṃ bhikkhaṃ pariyesitvā āharissāmā’’ti gacchanti. Atha sāmaṇeropi dadhiādīni āharitvā bhattañca byañjanañca sampādetvā upaneti, taṃ bhuñjantasseva upaṭṭhākā bhattaṃ pahiṇanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ bhuñjati. Atha bhikkhū piṇḍapātaṃ gahetvā āgacchanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ gīvāyāmakaṃ bhuñjatiyeva. Evaṃ catumāsampi vītināmeti. Ayaṃ vuccati bhikkhu ‘‘muṇḍakuṭumbikajīvikaṃ jīvati, na samaṇajīvika’’nti. Evarūpo āmisasannidhi nāma hoti.

    భిక్ఖునో పన వసనట్ఠానే ఏకా తణ్డులనాళి ఏకో గుళపిణ్డో చతుభాగమత్తం సప్పీతి ఏత్తకం నిధేతుం వట్టతి అకాలే సమ్పత్తచోరానం అత్థాయ. తే హి ఏత్తకమ్పి ఆమిసపటిసన్థారం అలభన్తా జీవితాపి వోరోపేయ్యుం, తస్మా సచేపి ఏత్తకం నత్థి, ఆహరాపేత్వాపి ఠపేతుం వట్టతి. అఫాసుకకాలే చ యదేత్థ కప్పియం, తం అత్తనాపి పరిభుఞ్జితుం వట్టతి. కప్పియకుటియం పన బహుం ఠపేన్తస్సాపి సన్నిధి నామ నత్థి.

    Bhikkhuno pana vasanaṭṭhāne ekā taṇḍulanāḷi eko guḷapiṇḍo catubhāgamattaṃ sappīti ettakaṃ nidhetuṃ vaṭṭati akāle sampattacorānaṃ atthāya. Te hi ettakampi āmisapaṭisanthāraṃ alabhantā jīvitāpi voropeyyuṃ, tasmā sacepi ettakaṃ natthi, āharāpetvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati. Aphāsukakāle ca yadettha kappiyaṃ, taṃ attanāpi paribhuñjituṃ vaṭṭati. Kappiyakuṭiyaṃ pana bahuṃ ṭhapentassāpi sannidhi nāma natthi.

    ౧౬౦. ఝాయీ న పాదలోలస్సాతి ఝానాభిరతో చ న చ పాదలోలో అస్స. విరమే కుక్కుచ్చా నప్పమజ్జేయ్యాతి హత్థకుక్కుచ్చాదికుక్కుచ్చం వినోదేయ్య, సక్కచ్చకారితాయ చేత్థ నప్పమజ్జేయ్య.

    160.Jhāyī na pādalolassāti jhānābhirato ca na ca pādalolo assa. Virame kukkuccā nappamajjeyyāti hatthakukkuccādikukkuccaṃ vinodeyya, sakkaccakāritāya cettha nappamajjeyya.

    ఏకత్తమనుయుత్తోతి ఏకీభావం అనుయుత్తో. పరమత్థగరుకోతి ఉత్తమత్థగరుకో. ‘‘సకత్థగరుకో’’తి వా పాఠో.

    Ekattamanuyuttoti ekībhāvaṃ anuyutto. Paramatthagarukoti uttamatthagaruko. ‘‘Sakatthagaruko’’ti vā pāṭho.

    పటిసల్లానారామోతి ఆరమణం ఆరామో, తతో తతో ఆరమ్మణతో పటిసంహరిత్వా ఏకీభావే పటిసల్లానే ఆరామో యస్స సో పటిసల్లానారామో. అస్సాతి భవేయ్య. తస్మిం రతోతి పటిసల్లానరతో. ఏతేహి సీలేసు పరిపూరకారితం దస్సేతి. తం కిస్స హేతు? సీలవిపన్నస్స ఏకగ్గతాపి న సమ్పజ్జతి. అజ్ఝత్తం చేతోసమథమనుయుత్తోతి అత్తనో చిత్తసమథే యుత్తో. ఏత్థ హి అజ్ఝత్తన్తి వా అత్తనోతి వా ఏతం ఏకత్థం, బ్యఞ్జనమేవ నానం. భుమ్మత్థే పనేతం ఉపయోగవచనం. అనూతి ఇమినా ఉపసగ్గేన యోగే సిద్ధం.

    Paṭisallānārāmoti āramaṇaṃ ārāmo, tato tato ārammaṇato paṭisaṃharitvā ekībhāve paṭisallāne ārāmo yassa so paṭisallānārāmo. Assāti bhaveyya. Tasmiṃ ratoti paṭisallānarato. Etehi sīlesu paripūrakāritaṃ dasseti. Taṃ kissa hetu? Sīlavipannassa ekaggatāpi na sampajjati. Ajjhattaṃ cetosamathamanuyuttoti attano cittasamathe yutto. Ettha hi ajjhattanti vā attanoti vā etaṃ ekatthaṃ, byañjanameva nānaṃ. Bhummatthe panetaṃ upayogavacanaṃ. Anūti iminā upasaggena yoge siddhaṃ.

    అనిరాకతజ్ఝానోతి బహి అనిహతజ్ఝానో అవినాసితజ్ఝానో వా. నీహరణవినాసత్థఞ్హి ఇదం నిరాకరణం నామ. ‘‘థమ్భం నిరంకత్వా నివాతవుత్తీ’’తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౩౨౮) చస్స పయోగో దట్ఠబ్బో. విపస్సనాయ సమన్నాగతోతి సత్తవిధాయ అనుపస్సనాయ యుత్తో. సత్తవిధా అనుపస్సనా నామ అనిచ్చానుపస్సనా దుక్ఖానుపస్సనా అనత్తానుపస్సనా నిబ్బిదానుపస్సనా విరాగానుపస్సనా నిరోధానుపస్సనా పటినిస్సగ్గానుపస్సనాతి. తా విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౨.౭౪౧ ఆదయో, ౮౪౯ ఆదయో) విత్థారితా . బ్యూహేతా సుఞ్ఞాగారానన్తి వడ్ఢేతా సుఞ్ఞాగారానం. ఏత్థ చ సమథవిపస్సనావసేన కమ్మట్ఠానం గహేత్వా రత్తిన్దివం సుఞ్ఞాగారం పవిసిత్వా నిసీదమానో భిక్ఖు ‘‘బ్రూహేతా సుఞ్ఞాగారాన’’న్తి వేదితబ్బో. ఏకభూమకాదిభేదే పాసాదే కురుమానోపి సుఞ్ఞాగారానం బ్రూహేతాతి దట్ఠబ్బో.

    Anirākatajjhānoti bahi anihatajjhāno avināsitajjhāno vā. Nīharaṇavināsatthañhi idaṃ nirākaraṇaṃ nāma. ‘‘Thambhaṃ niraṃkatvā nivātavuttī’’tiādīsu (su. ni. 328) cassa payogo daṭṭhabbo. Vipassanāya samannāgatoti sattavidhāya anupassanāya yutto. Sattavidhā anupassanā nāma aniccānupassanā dukkhānupassanā anattānupassanā nibbidānupassanā virāgānupassanā nirodhānupassanā paṭinissaggānupassanāti. Tā visuddhimagge (visuddhi. 2.741 ādayo, 849 ādayo) vitthāritā . Byūhetā suññāgārānanti vaḍḍhetā suññāgārānaṃ. Ettha ca samathavipassanāvasena kammaṭṭhānaṃ gahetvā rattindivaṃ suññāgāraṃ pavisitvā nisīdamāno bhikkhu ‘‘brūhetā suññāgārāna’’nti veditabbo. Ekabhūmakādibhede pāsāde kurumānopi suññāgārānaṃ brūhetāti daṭṭhabbo.

    సక్కచ్చకారీతిఆదీసు దానాదీనం కుసలధమ్మానం భావనాయ పుగ్గలస్స వా దేయ్యధమ్మస్స వా సక్కచ్చకారితావసేన సక్కచ్చకారీ. అస్సాతి భవేయ్య. సతతభావో సాతచ్చం, సాతచ్చకారితావసేన సాతచ్చకారీ. నిరన్తరకారితాయ అట్ఠితకారీ. యథా నామ కకణ్టకో థోకం గన్త్వా థోకం తిట్ఠతి, న నిరన్తరం గచ్ఛతి, ఏవమేవ యో పుగ్గలో ఏకదివసం దానం దత్వా పూజం వా కత్వా ధమ్మం వా సుత్వా సమణధమ్మం వా కత్వా పున చిరస్సం కరోతి, తం న నిరన్తరం పవత్తేతి. సో ‘‘అసాతచ్చకారీ, ఠితకారీ’’తి వుచ్చతి. యో పన ఏవం న హోతి, సో అట్ఠితకారీ. అనోలీనవుత్తికోతి నిరన్తరకరణసఙ్ఖాతస్స విప్ఫారస్స అత్థితాయ న ఓలీనవుత్తికో. అనిక్ఖిత్తచ్ఛన్దోతి కుసలకిరియాయ వీరియచ్ఛన్దస్స అనిక్ఖిత్తభావేన అనిక్ఖిత్తచ్ఛన్దో. అనిక్ఖిత్తధురోతి వీరియధురస్స అనోరోపకో, అనోసక్కితమానసోతి అత్థో.

    Sakkaccakārītiādīsu dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ bhāvanāya puggalassa vā deyyadhammassa vā sakkaccakāritāvasena sakkaccakārī. Assāti bhaveyya. Satatabhāvo sātaccaṃ, sātaccakāritāvasena sātaccakārī. Nirantarakāritāya aṭṭhitakārī. Yathā nāma kakaṇṭako thokaṃ gantvā thokaṃ tiṭṭhati, na nirantaraṃ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaṃ dānaṃ datvā pūjaṃ vā katvā dhammaṃ vā sutvā samaṇadhammaṃ vā katvā puna cirassaṃ karoti, taṃ na nirantaraṃ pavatteti. So ‘‘asātaccakārī, ṭhitakārī’’ti vuccati. Yo pana evaṃ na hoti, so aṭṭhitakārī. Anolīnavuttikoti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārassa atthitāya na olīnavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakiriyāya vīriyacchandassa anikkhittabhāvena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti vīriyadhurassa anoropako, anosakkitamānasoti attho.

    అప్పటివానీతి అనివత్తనం. అధిట్ఠానన్తి కుసలకరణే పతిట్ఠాభావో. అనుయోగోతి అనుయుఞ్జనం. అప్పమాదోతి సతియా అవిప్పవాసో.

    Appaṭivānīti anivattanaṃ. Adhiṭṭhānanti kusalakaraṇe patiṭṭhābhāvo. Anuyogoti anuyuñjanaṃ. Appamādoti satiyā avippavāso.

    ౧౬౧. తన్దిం మాయం హస్సం ఖిడ్డన్తి ఆలసియఞ్చ మాయఞ్చ హస్సఞ్చ కాయికం వాచసికం ఖిడ్డఞ్చ. సవిభూసన్తి సద్ధిం విభూసాయ.

    161.Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍanti ālasiyañca māyañca hassañca kāyikaṃ vācasikaṃ khiḍḍañca. Savibhūsanti saddhiṃ vibhūsāya.

    రత్తిన్దివం ఛకోట్ఠాసం కరిత్వాతి పురిమయామమజ్ఝిమయామపచ్ఛిమయామవసేన రత్తిం తయో తథా దివాతి ఛబ్బిధం కోట్ఠాసం కత్వా. పఞ్చకోట్ఠాసం పటిజగ్గేయ్యాతి రత్తిం మజ్ఝిమయామం విస్సజ్జేత్వా అవసేసపఞ్చకోట్ఠాసేసు న నిద్దం ఓక్కమేయ్య. ఏకకోట్ఠాసం నిపజ్జేయ్యాతి ఏకం మజ్ఝిమయామకోట్ఠాసం సతో సమ్పజానో నిపజ్జిత్వా నిద్దం ఓక్కమేయ్య.

    Rattindivaṃ chakoṭṭhāsaṃ karitvāti purimayāmamajjhimayāmapacchimayāmavasena rattiṃ tayo tathā divāti chabbidhaṃ koṭṭhāsaṃ katvā. Pañcakoṭṭhāsaṃ paṭijaggeyyāti rattiṃ majjhimayāmaṃ vissajjetvā avasesapañcakoṭṭhāsesu na niddaṃ okkameyya. Ekakoṭṭhāsaṃ nipajjeyyāti ekaṃ majjhimayāmakoṭṭhāsaṃ sato sampajāno nipajjitvā niddaṃ okkameyya.

    ఇధ భిక్ఖు దివసమ్పి పుబ్బణ్హే మజ్ఝన్హే సాయన్హేతి తయోపి దివసకోట్ఠాసా గహితా. చఙ్కమేన నిసజ్జాయాతి సకలం దివసం ఇమినా ఇరియాపథద్వయేనేవ విహరన్తో చిత్తస్స ఆవరణతో ఆవరణీయేహి ధమ్మేహి పఞ్చహి నీవరణేహి సబ్బాకుసలధమ్మేహి వా. చిత్తం పరిసోధేయ్యాతి తేహి ధమ్మేహి చిత్తం విసోధేయ్య. ఠానం పనేత్థ కిఞ్చాపి న గహితం, చఙ్కమనిసజ్జాసన్నిస్సితం పన కత్వా గహేతబ్బమేవ. పఠమం యామన్తి సకలస్మిమ్పి పఠమయామే.

    Idha bhikkhu divasampi pubbaṇhe majjhanhe sāyanheti tayopi divasakoṭṭhāsā gahitā. Caṅkamena nisajjāyāti sakalaṃ divasaṃ iminā iriyāpathadvayeneva viharanto cittassa āvaraṇato āvaraṇīyehi dhammehi pañcahi nīvaraṇehi sabbākusaladhammehi vā. Cittaṃ parisodheyyāti tehi dhammehi cittaṃ visodheyya. Ṭhānaṃ panettha kiñcāpi na gahitaṃ, caṅkamanisajjāsannissitaṃ pana katvā gahetabbameva. Paṭhamaṃ yāmanti sakalasmimpi paṭhamayāme.

    సేయ్యన్తి ఏత్థ కామభోగీసేయ్యా పేతసేయ్యా సీహసేయ్యా తథాగతసేయ్యాతి చతస్సో సేయ్యా. తత్థ ‘‘యేభుయ్యేన, భిక్ఖవే, కామభోగీ వామేన పస్సేన సేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౪౨౪౬) అయం కామభోగీసేయ్యా. తేసు హి యేభుయ్యేన దక్ఖిణపస్సేన సయానో నామ నత్థి. ‘‘యేభుయ్యేన, భిక్ఖవే, పేతా ఉత్తానా సేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౪౬) అయం పేతసేయ్యా. అప్పమంసలోహితత్తా హి అట్ఠిసఙ్ఘాటఘట్టితా ఏకేన పస్సేన సయితుం న సక్కోన్తి, ఉత్తానావ సేన్తి. ‘‘సీహో, భిక్ఖవే, మిగరాజా దక్ఖిణేన పస్సేన సేయ్యం కప్పేతి…పే॰… అత్తమనో హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౪౬) అయం సీహసేయ్యా. తేజుస్సదత్తా హి సీహో మిగరాజా ద్వే పురిమపాదే ఏకస్మిం పచ్ఛిమపాదే ఏకస్మిం ఠానే ఠపేత్వా నఙ్గుట్ఠం అన్తరసత్థిమ్హి పక్ఖిపిత్వా పురిమపాదపచ్ఛిమపాదనఙ్గుట్ఠానం ఠితోకాసం సల్లక్ఖేత్వా ద్విన్నం పురిమపాదానం మత్థకే సీసం ఠపేత్వా సయతి. దివసమ్పి సయిత్వా పబుజ్ఝమానో న ఉత్రస్తో పబుజ్ఝతి, సీసం పన ఉక్ఖిపిత్వా పురిమపాదాదీనం ఠితోకాసం సల్లక్ఖేతి. సచే కిఞ్చి ఠానం విజహిత్వా ఠితం హోతి, ‘‘నయిదం తుయ్హం జాతియా, న సూరభావస్స అనురూప’’న్తి అనత్తమనో హుత్వా తత్థేవ సయతి, న గోచరాయ పక్కమతి. అవిజహిత్వా ఠితే పన ‘‘తుయ్హం జాతియా చ సూరభావస్స చ అనురూపమిద’’న్తి హట్ఠతుట్ఠో ఉట్ఠాయ సీహవిజమ్భితం విజమ్భిత్వా కేసరభారం విధునిత్వా తిక్ఖత్తుం సీహనాదం నదిత్వా గోచరాయ పక్కమతి. చతుత్థజ్ఝానసేయ్యా పన తథాగతసేయ్యాతి వుచ్చతి. తాసు ఇధ సీహసేయ్యా ఆగతా. అయఞ్హి తేజుస్సదఇరియాపథత్తా ఉత్తమసేయ్యా నామ.

    Seyyanti ettha kāmabhogīseyyā petaseyyā sīhaseyyā tathāgataseyyāti catasso seyyā. Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 1.4246) ayaṃ kāmabhogīseyyā. Tesu hi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi. ‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ petaseyyā. Appamaṃsalohitattā hi aṭṭhisaṅghāṭaghaṭṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva senti. ‘‘Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappeti…pe… attamano hotī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati. Divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrasto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti. Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā, na sūrabhāvassa anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati. Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati. Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati. Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.

    పాదే పాదన్తి దక్ఖిణపాదే వామపాదం. అచ్చాధాయాతి అతిఆధాయ ఈసకం అతిక్కమ్మ ఠపేత్వా. గోప్ఫకేన హి గోప్ఫకే, జాణునా వా జాణుమ్హి సఙ్ఘట్టియమానే అభిణ్హం వేదనా ఉప్పజ్జతి, చిత్తం ఏకగ్గం న హోతి, సేయ్యా అఫాసు హోతి. యథా పన న సఙ్ఘట్టేతి, ఏవం అతిక్కమ్మ ఠపితే వేదనా నుప్పజ్జతి, చిత్తం ఏకగ్గం హోతి, సేయ్యా ఫాసు హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘పాదే పాదం అచ్చాధాయా’’తి. సతో సమ్పజానోతి సతియా చేవ సమ్పజానపఞ్ఞాయ చ సమన్నాగతో హుత్వా. ఇమినా సుపరిగ్గాహకం సతిసమ్పజఞ్ఞం కథితం. ఉట్ఠానసఞ్ఞం మనసికరిత్వాతి ‘‘అసుకవేలాయ నామ ఉట్ఠహిస్సామీ’’తి ఏవం ఉట్ఠానవేలాపరిచ్ఛేదకం ఉట్ఠానసఞ్ఞం చిత్తే ఠపేత్వా. ఏవం కత్వా నిపన్నో హి యథాపరిచ్ఛిన్నకాలేయేవ ఉట్ఠాతి.

    Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā. Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsu hoti. Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsu hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’ti. Sato sampajānoti satiyā ceva sampajānapaññāya ca samannāgato hutvā. Iminā supariggāhakaṃ satisampajaññaṃ kathitaṃ. Uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvāti ‘‘asukavelāya nāma uṭṭhahissāmī’’ti evaṃ uṭṭhānavelāparicchedakaṃ uṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā. Evaṃ katvā nipanno hi yathāparicchinnakāleyeva uṭṭhāti.

    వీరియిన్ద్రియనిద్దేసే చేతసికోతి ఇదం వీరియస్స నియమతో చేతసికభావదీపనత్థం వుత్తం, ఇదఞ్హి వీరియం ‘‘యదపి, భిక్ఖవే, కాయికం వీరియం, తదపి వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గో, యదపి చేతసికం వీరియం, తదపి వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గోతి. ఇతిహిదం ఉద్దేసం గచ్ఛతీ’’తి ఏవమాదీసు సుత్తేసు (సం॰ ని॰ ౫.౨౩౩) చఙ్కమాదీని కరోన్తస్స ఉప్పజ్జనతాయ కాయికన్తి వుచ్చమానమ్పి కాయవిఞ్ఞాణం వియ కాయికం నామ నత్థి, చేతసికమేవ పనేతన్తి దీపేతుం ‘‘చేతసికో’’తి వుత్తం. వీరియారమ్భోతి వీరియసఙ్ఖాతో ఆరమ్భో. అయఞ్హి ఆరమ్భసద్దో కమ్మే ఆపత్తియం కిరియాయం వీరియే హింసాయం వికోపనేతి అనేకేసు అత్థేసు ఆగతో.

    Vīriyindriyaniddese cetasikoti idaṃ vīriyassa niyamato cetasikabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ, idañhi vīriyaṃ ‘‘yadapi, bhikkhave, kāyikaṃ vīriyaṃ, tadapi vīriyasambojjhaṅgo, yadapi cetasikaṃ vīriyaṃ, tadapi vīriyasambojjhaṅgoti. Itihidaṃ uddesaṃ gacchatī’’ti evamādīsu suttesu (saṃ. ni. 5.233) caṅkamādīni karontassa uppajjanatāya kāyikanti vuccamānampi kāyaviññāṇaṃ viya kāyikaṃ nāma natthi, cetasikameva panetanti dīpetuṃ ‘‘cetasiko’’ti vuttaṃ. Vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho. Ayañhi ārambhasaddo kamme āpattiyaṃ kiriyāyaṃ vīriye hiṃsāyaṃ vikopaneti anekesu atthesu āgato.

    ‘‘యం కిఞ్చి దుక్ఖం సమ్భోతి, సబ్బం ఆరమ్భపచ్చయా;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā;

    ఆరమ్భానం నిరోధేన, నత్థి దుక్ఖస్స సమ్భవో’’తి. (సు॰ ని॰ ౭౪౯) –

    Ārambhānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo’’ti. (su. ni. 749) –

    ఏత్థ హి కమ్మం ఆరమ్భోతి ఆగతం. ‘‘ఆరమ్భతి చ విప్పటిసారీ చ హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౪౨; పు॰ ప॰ ౧౯౧) ఏత్థ ఆపత్తి. ‘‘మహాయఞ్ఞా మహారమ్భా, న తే హోన్తి మహప్ఫలా’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౯; సం॰ ని॰ ౧.౧౨౦) ఏత్థ యూపుస్సాపనాదికిరియా. ‘‘ఆరమ్భథ నిక్కమథ, యుఞ్జథ బుద్ధసాసనే’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౫; కథా॰ ౩౩౩; నేత్తి॰ ౨౯; పేటకో॰ ౩౮; మి॰ ప॰ ౫.౧.౪) ఏత్థ వీరియం. ‘‘సమణం గోతమం ఉద్దిస్స పాణం ఆరమ్భన్తీ’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౫౧) ఏత్థ హింసా. ‘‘బీజగామభూతగామసమారమ్భా పటివిరతో హోతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౦; మ॰ ని॰ ౧.౨౯౩) ఏత్థ ఛేదనభఞ్జనాదికం వికోపనం. ఇధ పన వీరియమేవ అధిప్పేతం. తేనాహ ‘‘వీరియారమ్భోతి వీరియసఙ్ఖాతో ఆరమ్భో’’తి. వీరియఞ్హి ఆరమ్భనవసేన ఆరమ్భోతి వుచ్చతి. ఇదమస్స సభావపదం. కోసజ్జతో నిక్ఖమనవసేన నిక్కమో. పరం పరం ఠానం అక్కమనవసేన పరక్కమో. ఉగ్గన్త్వా యమనవసేన ఉయ్యామో. వాయమనవసేన వాయామో. ఉస్సహనవసేన ఉస్సాహో. అధిమత్తుస్సహనవసేన ఉస్సోళ్హీ. థిరభావట్ఠేన థామో. చిత్తచేతసికానం ధారణవసేన అవిచ్ఛేదతో వా పవత్తనవసేన కుసలసన్తానం ధారేతీతి ధితి.

    Ettha hi kammaṃ ārambhoti āgataṃ. ‘‘Ārambhati ca vippaṭisārī ca hotī’’ti (a. ni. 5.142; pu. pa. 191) ettha āpatti. ‘‘Mahāyaññā mahārambhā, na te honti mahapphalā’’ti (a. ni. 4.39; saṃ. ni. 1.120) ettha yūpussāpanādikiriyā. ‘‘Ārambhatha nikkamatha, yuñjatha buddhasāsane’’ti (saṃ. ni. 1.185; kathā. 333; netti. 29; peṭako. 38; mi. pa. 5.1.4) ettha vīriyaṃ. ‘‘Samaṇaṃ gotamaṃ uddissa pāṇaṃ ārambhantī’’ti (ma. ni. 2.51) ettha hiṃsā. ‘‘Bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10; ma. ni. 1.293) ettha chedanabhañjanādikaṃ vikopanaṃ. Idha pana vīriyameva adhippetaṃ. Tenāha ‘‘vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho’’ti. Vīriyañhi ārambhanavasena ārambhoti vuccati. Idamassa sabhāvapadaṃ. Kosajjato nikkhamanavasena nikkamo. Paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanavasena parakkamo. Uggantvā yamanavasena uyyāmo. Vāyamanavasena vāyāmo. Ussahanavasena ussāho. Adhimattussahanavasena ussoḷhī. Thirabhāvaṭṭhena thāmo. Cittacetasikānaṃ dhāraṇavasena avicchedato vā pavattanavasena kusalasantānaṃ dhāretīti dhiti.

    అపరో నయో – నిక్కమో చేసో కామానం పనుదనాయ. పరక్కమో చేసో బన్ధనచ్ఛేదాయ. ఉయ్యామో చేసో ఓఘస్స నిత్థరణాయ. వాయామో చేసో పారం గమనట్ఠేన. ఉస్సాహో చేసో పుబ్బఙ్గమట్ఠేన. ఉస్సోళ్హీ చేసో అధిమత్తట్ఠేన. థామో చేసో పలిఘుగ్ఘాటనతాయ. ధితి చేసో అట్ఠితకారితాయాతి.

    Aparo nayo – nikkamo ceso kāmānaṃ panudanāya. Parakkamo ceso bandhanacchedāya. Uyyāmo ceso oghassa nittharaṇāya. Vāyāmo ceso pāraṃ gamanaṭṭhena. Ussāho ceso pubbaṅgamaṭṭhena. Ussoḷhī ceso adhimattaṭṭhena. Thāmo ceso palighugghāṭanatāya. Dhiti ceso aṭṭhitakāritāyāti.

    ‘‘కామం తచో చ న్హారు చ, అట్ఠి చ అవసిస్సతూ’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౫) ఏవం పవత్తికాలే అసిథిలపరక్కమవసేన అసిథిలపరక్కమతా, థిరపరక్కమో దళ్హపరక్కమోతి అత్థో. యస్మా పనేతం వీరియం కుసలకమ్మకరణట్ఠానే ఛన్దం న నిక్ఖిపతి, ధురం న నిక్ఖిపతి, న ఓతారేతి న విస్సజ్జేతి, అనోసక్కితమానసతం ఆవహతి, తస్మా ‘‘అనిక్ఖిత్తచ్ఛన్దతా అనిక్ఖిత్తధురతా’’తి వుత్తం. యథా పన తజ్జాతికే ఉదకసమ్భిన్నట్ఠానే ధురవాహగోణం ‘‘గణ్హథా’’తి వదన్తి, సో జాణునా భూమిం ఉప్పీళేత్వాపి ధురం వహతి, భూమియం పతితుం న దేతి, ఏవమేవ వీరియం కుసలకమ్మకరణట్ఠానే ధురం న నిక్ఖిపతి పగ్గణ్హాతి, తస్మా ‘‘ధురసమ్పగ్గాహో’’తి వుత్తం. పగ్గహలక్ఖణే ఇన్దట్ఠం కారేతీతి వీరియిన్ద్రియం. కోసజ్జే న కమ్పతీతి వీరియబలం. యాథావనియ్యానికకుసలవాయామతాయ సమ్మావాయామో.

    ‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’ti (a. ni. 2.5) evaṃ pavattikāle asithilaparakkamavasena asithilaparakkamatā, thiraparakkamo daḷhaparakkamoti attho. Yasmā panetaṃ vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne chandaṃ na nikkhipati, dhuraṃ na nikkhipati, na otāreti na vissajjeti, anosakkitamānasataṃ āvahati, tasmā ‘‘anikkhittacchandatā anikkhittadhuratā’’ti vuttaṃ. Yathā pana tajjātike udakasambhinnaṭṭhāne dhuravāhagoṇaṃ ‘‘gaṇhathā’’ti vadanti, so jāṇunā bhūmiṃ uppīḷetvāpi dhuraṃ vahati, bhūmiyaṃ patituṃ na deti, evameva vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne dhuraṃ na nikkhipati paggaṇhāti, tasmā ‘‘dhurasampaggāho’’ti vuttaṃ. Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ. Kosajje na kampatīti vīriyabalaṃ. Yāthāvaniyyānikakusalavāyāmatāya sammāvāyāmo.

    తన్దీతి జాతిఆలసియం. తన్దియనాతి తన్దియనాకారో. తన్దిమనకతాతి తన్దియా అభిభూతచిత్తతా. అలసస్స భావో ఆలస్యం, ఆలస్యాయనాకారో ఆలస్యాయనా. ఆలస్యాయితస్స భావో ఆలస్యాయితత్తం. ఇతి సబ్బేహి ఇమేహి పదేహి కిలేసవసేన కాయాలసియం కథితం.

    Tandīti jātiālasiyaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanakatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ, ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Ālasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ.

    వఞ్చనికా చరియాతి వఞ్చనికా కిరియా. మా మం జఞ్ఞాతి వాచం భాసతీతి జానంయేవ పణ్ణత్తిం వీతిక్కమన్తో భిక్ఖు భారియం కరోతి, అమ్హాకం పన వీతిక్కమట్ఠానం నామ నత్థీతి ఉపసన్తో వియ భాసతి. కాయేన పరక్కమతీతి ‘‘మయా కతం ఇదం పాపకమ్మం మా కేచి జానింసూ’’తి కాయేన వత్తం కరోతి. విజ్జమానదోసపటిచ్ఛాదనతో చక్ఖుమోహనమాయా వియాతి మాయా, మాయావినో భావో మాయావితా. కత్వా పాపం పున పటిచ్ఛాదనతో అతి అస్సరతి ఏతాయ సత్తోతి అచ్చసరా. కాయవాచాకిరియాహి అఞ్ఞథా దస్సనతో వఞ్చేతీతి వఞ్చనా. ఏతాయ సత్తా నికరోన్తీతి నికతి, మిచ్ఛా కరోన్తీతి అత్థో. ‘‘నాహం ఏవం కరోమీ’’తి పాపానం నిక్ఖిపనతో నికిరణా. ‘‘నాహం ఏవం కరోమీ’’తి పరివజ్జనతో పరిహరణా. కాయాదీహి సంవరణతో గూహనా. సబ్బతో భాగేన గూహనా పరిగూహనా. తిణపణ్ణేహి వియ గూథం కాయవచీకమ్మేహి పాపం ఛాదియతీతి ఛాదనా. సబ్బతో భాగేన ఛాదనా పరిచ్ఛాదనా. న ఉత్తానం కత్వా దస్సేతీతి అనుత్తానీకమ్మం. న పాకటం కత్వా దస్సేతీతి అనావికమ్మం. సుట్ఠు ఛాదనా వోచ్ఛాదనా. కతపాపపటిచ్ఛాదనవసేన పునపి పాపస్స కరణతో పాపకిరియా. అయం వుచ్చతీతి అయం కతపటిచ్ఛాదనలక్ఖణా మాయా నామ వుచ్చతి. యాయ సమన్నాగతో పుగ్గలో భస్మాపటిచ్ఛన్నో వియ అఙ్గారో, ఉదకపటిచ్ఛన్నో వియ ఖాణు, పిలోతికాయ పలివేఠితం వియ చ సత్థం హోతి. అతివేలం దన్తవిదంసకం హసతీతి పమాణాతిక్కన్తం దన్తం వివరిత్వా పరేసం దస్సేత్వా హాసం సోమనస్సం ఉప్పాదేత్వా హసతి.

    Vañcanikā cariyāti vañcanikā kiriyā. Mā maṃ jaññāti vācaṃ bhāsatīti jānaṃyeva paṇṇattiṃ vītikkamanto bhikkhu bhāriyaṃ karoti, amhākaṃ pana vītikkamaṭṭhānaṃ nāma natthīti upasanto viya bhāsati. Kāyena parakkamatīti ‘‘mayā kataṃ idaṃ pāpakammaṃ mā keci jāniṃsū’’ti kāyena vattaṃ karoti. Vijjamānadosapaṭicchādanato cakkhumohanamāyā viyāti māyā, māyāvino bhāvo māyāvitā. Katvā pāpaṃ puna paṭicchādanato ati assarati etāya sattoti accasarā. Kāyavācākiriyāhi aññathā dassanato vañcetīti vañcanā. Etāya sattā nikarontīti nikati, micchā karontīti attho. ‘‘Nāhaṃ evaṃ karomī’’ti pāpānaṃ nikkhipanato nikiraṇā. ‘‘Nāhaṃ evaṃ karomī’’ti parivajjanato pariharaṇā. Kāyādīhi saṃvaraṇato gūhanā. Sabbato bhāgena gūhanā parigūhanā. Tiṇapaṇṇehi viya gūthaṃ kāyavacīkammehi pāpaṃ chādiyatīti chādanā. Sabbato bhāgena chādanā paricchādanā. Na uttānaṃ katvā dassetīti anuttānīkammaṃ. Na pākaṭaṃ katvā dassetīti anāvikammaṃ. Suṭṭhu chādanā vocchādanā. Katapāpapaṭicchādanavasena punapi pāpassa karaṇato pāpakiriyā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ katapaṭicchādanalakkhaṇā māyā nāma vuccati. Yāya samannāgato puggalo bhasmāpaṭicchanno viya aṅgāro, udakapaṭicchanno viya khāṇu, pilotikāya paliveṭhitaṃ viya ca satthaṃ hoti. Ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ hasatīti pamāṇātikkantaṃ dantaṃ vivaritvā paresaṃ dassetvā hāsaṃ somanassaṃ uppādetvā hasati.

    కాయికా చ ఖిడ్డాతి కాయేన పవత్తా కీళా. ఏసేవ నయో వాచసికాయపి. హత్థీహిపి కీళన్తీతి హత్థీహి కీళితత్థాయ పురతో ధావనఆధావనపిట్ఠనిసీదనాదికీట్ఠాయ కీళన్తి. ఏసేవ నయో అస్సరథేసుపి. అట్ఠపదేపి కీళన్తీతి ఏకేకాయ పన్తియా అట్ఠ అట్ఠ పదాని అస్సాతి అట్ఠపదం, తస్మిం అట్ఠపదే. దసపదేపి ఏసేవ నయో. ఆకాసేపీతి అట్ఠపదదసపదేసు వియ ఆకాసేయేవ కీళన్తి. పరిహారపథేపీతి భూమియం నానాపథమణ్డలం కత్వా తత్థ పరిహరితబ్బపథం పరిహరన్తా కీళన్తి. సన్తికాయపి కీళన్తీతి సన్తికకీళాయ కీళన్తి, ఏకజ్ఝం ఠపితా సారియో వా పాసాణసక్ఖరాయో వా అచాలేన్తా నఖేనేవ అపనేన్తి చ ఉపనేన్తి చ. సచే తత్థ కాచి చలతి, పరాజయో హోతీతి.

    Kāyikāca khiḍḍāti kāyena pavattā kīḷā. Eseva nayo vācasikāyapi. Hatthīhipi kīḷantīti hatthīhi kīḷitatthāya purato dhāvanaādhāvanapiṭṭhanisīdanādikīṭṭhāya kīḷanti. Eseva nayo assarathesupi. Aṭṭhapadepi kīḷantīti ekekāya pantiyā aṭṭha aṭṭha padāni assāti aṭṭhapadaṃ, tasmiṃ aṭṭhapade. Dasapadepi eseva nayo. Ākāsepīti aṭṭhapadadasapadesu viya ākāseyeva kīḷanti. Parihārapathepīti bhūmiyaṃ nānāpathamaṇḍalaṃ katvā tattha pariharitabbapathaṃ pariharantā kīḷanti. Santikāyapi kīḷantīti santikakīḷāya kīḷanti, ekajjhaṃ ṭhapitā sāriyo vā pāsāṇasakkharāyo vā acālentā nakheneva apanenti ca upanenti ca. Sace tattha kāci calati, parājayo hotīti.

    ఖలికాయాతి జూతఫలకే పాసకకీళాయ కీళన్తి. ఘటికాయాతి ఘటికా వుచ్చతి దీఘదణ్డకేన రస్సదణ్డకం పహరణకీళా, తాయ కీళన్తి. సలాకహత్థేనాతి లాఖాయ వా మఞ్జట్ఠియా వా పిట్ఠోదకేన వా సలాకహత్థం తేమేత్వా ‘‘కిం హోతూ’’తి భూమియం వా భిత్తియం వా తం పహరిత్వా హత్థిఅస్సాదిరూపాని దస్సేన్తా కీళన్తి. అక్ఖేనాతి గుళేన. పఙ్కచీరేనాతి పఙ్కచీరం వుచ్చతి పణ్ణనాళికా, తం ధమన్తా కీళన్తి. వఙ్కకేనాతి గామదారకానం కీళనకేన ఖుద్దకనఙ్గలేన. మోక్ఖచికాయాతి సమ్పరివత్తకకీళాయ, ఆకాసే వా దణ్డం గహేత్వా భూమియం వా సీసం ఠపేత్వా హేట్ఠుపరియభావేన పరివత్తన్తా కీళన్తీతి వుత్తం హోతి. చిఙ్గులకేనాతి చిఙ్గులకం వుచ్చతి తాలపణ్ణాదీహి కతం వాతప్పహారేన పరిబ్భమనచక్కం, తేన కీళన్తి. పత్తాళ్హకేనాతి పత్తాళ్హకం వుచ్చతి పణ్ణనాళి, తాయ వాలికాదీని మినన్తా కీళన్తి. రథకేనాతి ఖుద్దకరథేన. ధనుకేనాతి ఖుద్దకధనునా. అక్ఖరికాయాతి అక్ఖరికా వుచ్చతి ఆకాసే వా పిట్ఠియం వా అక్ఖరజాననకీళా, తాయ కీళన్తి. మనేసికాయాతి మనేసికా వుచ్చతి మనసా చిన్తితజాననకీళా, తాయ కీళన్తి. యథావజ్జేనాతి యథావజ్జం వుచ్చతి కాణకుణిఖుజ్జాదీనం యం యం వజ్జం, తం తం పయోజేత్వా దస్సనకీళా, తాయ కీళన్తి. ముఖభేరికన్తి ముఖసద్దేన భేరీ వియ వాదనం. ముఖాలమ్బరన్తి ముఖానులిత్తభేరిసద్దకరణం. ముఖడిణ్డిమకన్తి ముఖేన పహతభేరిసద్దకరణం. ముఖవలిమకన్తి ఓట్ఠమంసం జిమ్హం కత్వా సద్దకరణం. ‘‘ముఖతలిక’’న్తిపి పాఠో, ముఖం పరివత్తేత్వా ధమనం . ముఖభేరుళకన్తి ముఖేన భేరివాదనం. నాటకన్తి అభినయం దస్సేత్వా ఉగ్గణ్హాపనం. ‘‘నట్టక’’న్తిపి పాఠో. లాపన్తి ఉక్కుట్ఠితకరణం. గీతన్తి గాయనం. దవకమ్మన్తి హస్సకీళాకరణం. అయం వాచసికా ఖిడ్డాతి అయం కీళా వాచాయ జాతా వచీద్వారే ఉప్పన్నా.

    Khalikāyāti jūtaphalake pāsakakīḷāya kīḷanti. Ghaṭikāyāti ghaṭikā vuccati dīghadaṇḍakena rassadaṇḍakaṃ paharaṇakīḷā, tāya kīḷanti. Salākahatthenāti lākhāya vā mañjaṭṭhiyā vā piṭṭhodakena vā salākahatthaṃ temetvā ‘‘kiṃ hotū’’ti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā taṃ paharitvā hatthiassādirūpāni dassentā kīḷanti. Akkhenāti guḷena. Paṅkacīrenāti paṅkacīraṃ vuccati paṇṇanāḷikā, taṃ dhamantā kīḷanti. Vaṅkakenāti gāmadārakānaṃ kīḷanakena khuddakanaṅgalena. Mokkhacikāyāti samparivattakakīḷāya, ākāse vā daṇḍaṃ gahetvā bhūmiyaṃ vā sīsaṃ ṭhapetvā heṭṭhupariyabhāvena parivattantā kīḷantīti vuttaṃ hoti. Ciṅgulakenāti ciṅgulakaṃ vuccati tālapaṇṇādīhi kataṃ vātappahārena paribbhamanacakkaṃ, tena kīḷanti. Pattāḷhakenāti pattāḷhakaṃ vuccati paṇṇanāḷi, tāya vālikādīni minantā kīḷanti. Rathakenāti khuddakarathena. Dhanukenāti khuddakadhanunā. Akkharikāyāti akkharikā vuccati ākāse vā piṭṭhiyaṃ vā akkharajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Manesikāyāti manesikā vuccati manasā cintitajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Yathāvajjenāti yathāvajjaṃ vuccati kāṇakuṇikhujjādīnaṃ yaṃ yaṃ vajjaṃ, taṃ taṃ payojetvā dassanakīḷā, tāya kīḷanti. Mukhabherikanti mukhasaddena bherī viya vādanaṃ. Mukhālambaranti mukhānulittabherisaddakaraṇaṃ. Mukhaḍiṇḍimakanti mukhena pahatabherisaddakaraṇaṃ. Mukhavalimakanti oṭṭhamaṃsaṃ jimhaṃ katvā saddakaraṇaṃ. ‘‘Mukhatalika’’ntipi pāṭho, mukhaṃ parivattetvā dhamanaṃ . Mukhabheruḷakanti mukhena bherivādanaṃ. Nāṭakanti abhinayaṃ dassetvā uggaṇhāpanaṃ. ‘‘Naṭṭaka’’ntipi pāṭho. Lāpanti ukkuṭṭhitakaraṇaṃ. Gītanti gāyanaṃ. Davakammanti hassakīḷākaraṇaṃ. Ayaṃ vācasikā khiḍḍāti ayaṃ kīḷā vācāya jātā vacīdvāre uppannā.

    కేసా చ మస్సు చాతిఆదీసు కేసానం కత్తరికాయ ఠానాతిరిత్తాని అకత్వా కత్తరికాయ ఛేదనం మస్సూనం దాఠికం ఠపేత్వా కప్పాసనఞ్చ ఏకతోవణ్డికాదిమాలా చ మూలగన్ధాదిగన్ధా చ ఛవికరణవిలేపనా చ. గీవాదీసు పిళన్ధనఆభరణా చ సీసే పటిముఞ్చనపసాధనపిళన్ధనా చ సరీరనివాసనవిచిత్రవత్థా చ సంవేల్లియబన్ధనపసాధనఞ్చ. ‘‘పరాసన’’న్తిపి పాఠో. సీసవేఠనపటసఙ్ఖాతవేఠనఞ్చ.

    Kesā ca massu cātiādīsu kesānaṃ kattarikāya ṭhānātirittāni akatvā kattarikāya chedanaṃ massūnaṃ dāṭhikaṃ ṭhapetvā kappāsanañca ekatovaṇḍikādimālā ca mūlagandhādigandhā ca chavikaraṇavilepanā ca. Gīvādīsu piḷandhanaābharaṇā ca sīse paṭimuñcanapasādhanapiḷandhanā ca sarīranivāsanavicitravatthā ca saṃvelliyabandhanapasādhanañca. ‘‘Parāsana’’ntipi pāṭho. Sīsaveṭhanapaṭasaṅkhātaveṭhanañca.

    ఉచ్ఛాదనాదీసు మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తదారకానం సరీరగన్ధో ద్వాదసమత్తవస్సకాలే నస్సతి, తేసం సరీరగన్ధహరణత్థాయ గన్ధచుణ్ణాదీహి ఉచ్ఛాదేన్తి, ఏవరూపం ఉచ్ఛాదనం న వట్టతి. పుఞ్ఞవన్తే పన దారకే ఊరూసు నిపజ్జాపేత్వా తేలేన మక్ఖేత్వా హత్థపాదఊరునాభిఆదీనం సణ్ఠానసమ్పాదనత్థం పరిమద్దన్తి, ఏవరూపం పరిమద్దనం న వట్టతి.

    Ucchādanādīsu mātukucchito nikkhantadārakānaṃ sarīragandho dvādasamattavassakāle nassati, tesaṃ sarīragandhaharaṇatthāya gandhacuṇṇādīhi ucchādenti, evarūpaṃ ucchādanaṃ na vaṭṭati. Puññavante pana dārake ūrūsu nipajjāpetvā telena makkhetvā hatthapādaūrunābhiādīnaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ parimaddanti, evarūpaṃ parimaddanaṃ na vaṭṭati.

    న్హాపనన్తి తేసంయేవ దారకానం గన్ధాదీహి న్హాపనం. సమ్బాహనన్తి మహామల్లానం వియ హత్థపాదే ముగ్గరాదీహి పహరిత్వా బాహువడ్ఢనం. ఆదాసన్తి యంకిఞ్చి ఆదాసం పరిహరితుం న వట్టతి. అఞ్జనం అలఙ్కారఞ్జనమేవ. మాలాతి బద్ధమాలా వా అబద్ధమాలా వా. విలేపనన్తి యంకిఞ్చి ఛవిరాగకరణం. ముఖచుణ్ణకం ముఖలేపనన్తి ముఖే కాళపీళకాదీనం హరణత్థాయ మత్తికాకక్కం దేన్తి. తేన లోహితే చలితే సాసపకక్కం దేన్తి, తేన దోసే ఖాదితే తిలకక్కం దేన్తి, తేన లోహితే సన్నిసిన్నే హలిద్దికక్కం దేన్తి, తేన ఛవివణ్ణే ఆరూళ్హే ముఖచుణ్ణకేన ముఖం చుణ్ణేన్తి, తం సబ్బం న వట్టతి.

    Nhāpananti tesaṃyeva dārakānaṃ gandhādīhi nhāpanaṃ. Sambāhananti mahāmallānaṃ viya hatthapāde muggarādīhi paharitvā bāhuvaḍḍhanaṃ. Ādāsanti yaṃkiñci ādāsaṃ pariharituṃ na vaṭṭati. Añjanaṃ alaṅkārañjanameva. Mālāti baddhamālā vā abaddhamālā vā. Vilepananti yaṃkiñci chavirāgakaraṇaṃ. Mukhacuṇṇakaṃ mukhalepananti mukhe kāḷapīḷakādīnaṃ haraṇatthāya mattikākakkaṃ denti. Tena lohite calite sāsapakakkaṃ denti, tena dose khādite tilakakkaṃ denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaṃ denti, tena chavivaṇṇe ārūḷhe mukhacuṇṇakena mukhaṃ cuṇṇenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    హత్థబన్ధాదీసు హత్థే విచిత్రసఙ్ఖకపాలాదీని బన్ధిత్వా విచరన్తి, తం వా అఞ్ఞం వా సబ్బమ్పి హత్థాభరణం న వట్టతి. అపరే సిఖం బన్ధిత్వా విచరన్తి, సువణ్ణచీరకముత్తావళిఆదీహి చ తం పరిక్ఖిపన్తి, తం సబ్బం న వట్టతి. అపరే చతుహత్థదణ్డం వా అఞ్ఞం వా పన అలఙ్కతదణ్డకం గహేత్వా విచరన్తి , తథా ఇత్థిపురిసరూపాదివిచిత్తం భేసజ్జనాళికం సుపరిక్ఖిత్తం వామపస్సే ఓలగ్గేన్తి, అపరే అనేకచిత్రకోసం అతితిఖిణం అసిం, పఞ్చవణ్ణసుత్తసిబ్బితం మకరదన్తకాదివిచిత్తం ఛత్తం, సువణ్ణరజతాదివిచిత్రా మోరపిఞ్ఛాదిపరిక్ఖిత్తా ఉపాహనా, కేచి రతనమత్తాయామం చతురఙ్గులవిత్థతం కేసన్తపరిచ్ఛేదం దస్సేత్వా మేఘముఖే విజ్జులతం వియ నలాటే ఉణ్హీసపట్టం బన్ధిత్వా చూళామణిం ధారేన్తి, చామరవాలబీజనిం ధారేన్తి, తం సబ్బం న వట్టతి.

    Hatthabandhādīsu hatthe vicitrasaṅkhakapālādīni bandhitvā vicaranti, taṃ vā aññaṃ vā sabbampi hatthābharaṇaṃ na vaṭṭati. Apare sikhaṃ bandhitvā vicaranti, suvaṇṇacīrakamuttāvaḷiādīhi ca taṃ parikkhipanti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati. Apare catuhatthadaṇḍaṃ vā aññaṃ vā pana alaṅkatadaṇḍakaṃ gahetvā vicaranti , tathā itthipurisarūpādivicittaṃ bhesajjanāḷikaṃ suparikkhittaṃ vāmapasse olaggenti, apare anekacitrakosaṃ atitikhiṇaṃ asiṃ, pañcavaṇṇasuttasibbitaṃ makaradantakādivicittaṃ chattaṃ, suvaṇṇarajatādivicitrā morapiñchādiparikkhittā upāhanā, keci ratanamattāyāmaṃ caturaṅgulavitthataṃ kesantaparicchedaṃ dassetvā meghamukhe vijjulataṃ viya nalāṭe uṇhīsapaṭṭaṃ bandhitvā cūḷāmaṇiṃ dhārenti, cāmaravālabījaniṃ dhārenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    ఇమస్స వా పూతికాయస్సాతి ఇమస్స చాతుమహాభూతమయస్స కుణపసరీరస్స. కేళనాతి కీళాపనా . పరికేళనాతి సబ్బతో భాగేన కీళాపనా. గేధితతాతి అభికఙ్ఖితతా. గేధితత్తన్తి గిద్ధభావో అభికఙ్ఖితభావో. చపలతాతి అలఙ్కారకరణం. చాపల్యన్తి చపలభావం.

    Imassa vā pūtikāyassāti imassa cātumahābhūtamayassa kuṇapasarīrassa. Keḷanāti kīḷāpanā . Parikeḷanāti sabbato bhāgena kīḷāpanā. Gedhitatāti abhikaṅkhitatā. Gedhitattanti giddhabhāvo abhikaṅkhitabhāvo. Capalatāti alaṅkārakaraṇaṃ. Cāpalyanti capalabhāvaṃ.

    సవిభూసన్తిఆదీసు విభూసాయ సహ సవిభూసం. ఛవిరాగకరణసఙ్ఖాతేన పరివారేన సహ సపరివారం. పరిభణ్డేన సహ సపరిభణ్డం. పరిక్ఖారేన సహ సపరిక్ఖారం.

    Savibhūsantiādīsu vibhūsāya saha savibhūsaṃ. Chavirāgakaraṇasaṅkhātena parivārena saha saparivāraṃ. Paribhaṇḍena saha saparibhaṇḍaṃ. Parikkhārena saha saparikkhāraṃ.

    ౧౬౨. ఆథబ్బణన్తి ఆథబ్బణికమన్తప్పయోగం. సుపినన్తి సుపినసత్థం. లక్ఖణన్తి మణిలక్ఖణాదిం. నో విదహేతి నప్పయోజేయ్య. విరుతఞ్చాతి మిగాదీనం వట్టేత్వా వస్సితం.

    162.Āthabbaṇanti āthabbaṇikamantappayogaṃ. Supinanti supinasatthaṃ. Lakkhaṇanti maṇilakkhaṇādiṃ. No vidaheti nappayojeyya. Virutañcāti migādīnaṃ vaṭṭetvā vassitaṃ.

    ఆథబ్బణికాతి పరూపఘాతమన్తజాననకా. ఆథబ్బణం పయోజేన్తీతి ఆథబ్బణికా కిర సత్తాహం అలోణకం భుఞ్జిత్వా దబ్బే అత్థరిత్వా పథవియం సయమానా తపం చరిత్వా సత్తమే దివసే సుసానభూమిం సజ్జేత్వా సత్తమే పదే ఠత్వా హత్థం వట్టేత్వా వట్టేత్వా ముఖేన విజ్జం పరిజప్పన్తి, అథ తేసం కమ్మం సమిజ్ఝతి. ఏవరూపం సన్ధాయ ‘‘ఆథబ్బణం పయోజేన్తీ’’తి ఆహ. తత్థ పయోజేన్తీతి యుత్తప్పయుత్తా హోన్తి. నగరే వా రుద్ధేతి నగరే సమన్తతో రున్ధిత్వా ఆవరిత్వా గహితే. సఙ్గామే వా పచ్చుపట్ఠితేతి రణే ఉపగన్త్వా ఠితే. పచ్చత్థికేసు పచ్చామిత్తేసూతి పటాణీభూతేసు వేరీసు. ఈతిం ఉప్పాదేన్తీతి సరీరచలనం కమ్పనం, తస్స ఉప్పాదనం కరోన్తి. ఉపద్దవన్తి కాయపీళనం కరోన్తి. రోగన్తి బ్యాధిం. పజ్జరకన్తి జరం. సూలన్తి ఉద్ధుమాతకం. విసూచికన్తి విజ్ఝనం. పక్ఖన్దికన్తి లోహితపక్ఖన్దికం. కరోన్తీతి ఉప్పాదేన్తి.

    Āthabbaṇikāti parūpaghātamantajānanakā. Āthabbaṇaṃ payojentīti āthabbaṇikā kira sattāhaṃ aloṇakaṃ bhuñjitvā dabbe attharitvā pathaviyaṃ sayamānā tapaṃ caritvā sattame divase susānabhūmiṃ sajjetvā sattame pade ṭhatvā hatthaṃ vaṭṭetvā vaṭṭetvā mukhena vijjaṃ parijappanti, atha tesaṃ kammaṃ samijjhati. Evarūpaṃ sandhāya ‘‘āthabbaṇaṃ payojentī’’ti āha. Tattha payojentīti yuttappayuttā honti. Nagare vā ruddheti nagare samantato rundhitvā āvaritvā gahite. Saṅgāme vā paccupaṭṭhiteti raṇe upagantvā ṭhite. Paccatthikesu paccāmittesūti paṭāṇībhūtesu verīsu. Ītiṃ uppādentīti sarīracalanaṃ kampanaṃ, tassa uppādanaṃ karonti. Upaddavanti kāyapīḷanaṃ karonti. Roganti byādhiṃ. Pajjarakanti jaraṃ. Sūlanti uddhumātakaṃ. Visūcikanti vijjhanaṃ. Pakkhandikanti lohitapakkhandikaṃ. Karontīti uppādenti.

    సుపినపాఠకాతి సుపినబ్యాకరణకా. ఆదిసన్తీతి బ్యాకరోన్తి. యో పుబ్బణ్హసమయం సుపినం పస్సతీతిఆదీసు అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం, పుబ్బణ్హసమయేతి అత్థో. ఏవం విపాకో హోతీతి ఇట్ఠానిట్ఠవసేన ఏవరూపో విపాకో హోతి. అవకుజ్జ నిపన్నోతి అధోముఖో హుత్వా నిపన్నో పస్సతి. ఏవం సుపినపాఠకా సుపినం ఆదిసన్తి.

    Supinapāṭhakāti supinabyākaraṇakā. Ādisantīti byākaronti. Yo pubbaṇhasamayaṃ supinaṃ passatītiādīsu accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, pubbaṇhasamayeti attho. Evaṃ vipāko hotīti iṭṭhāniṭṭhavasena evarūpo vipāko hoti. Avakujja nipannoti adhomukho hutvā nipanno passati. Evaṃ supinapāṭhakā supinaṃ ādisanti.

    తఞ్చ పన సుపినం పస్సన్తో చతూహి కారణేహి పస్సతి ధాతుక్ఖోభతో వా అనుభూతపుబ్బతో వా దేవతోపసంహారతో వా పుబ్బనిమిత్తతో వాతి. తత్థ పిత్తాదీనం ఖోభకరణపచ్చయయోగేన ఖుభితధాతుకో ధాతుక్ఖోభతో సుపినం పస్సతి, పస్సన్తో చ నానావిధం సుపినం పస్సతి. అనుభూతపుబ్బతో పస్సన్తో పుబ్బే అనుభూతపుబ్బం ఆరమ్మణం పస్సతి. దేవతోపసంహారతో పస్సన్తో దేవతానం ఆనుభావేన ఆరమ్మణాని పస్సతి. పుబ్బనిమిత్తతో పస్సన్తో పుఞ్ఞాపుఞ్ఞవసేన ఉప్పజ్జితుకామస్స అత్థస్స వా అనత్థస్స వా పుబ్బనిమిత్తభూతం సుపినం పస్సతి . తత్థ యం ధాతుక్ఖోభతో అనుభూతపుబ్బతో చ సుపినం పస్సతి, న తం సచ్చం హోతి. యం దేవతోపసంహారతో పస్సతి, తం సచ్చం వా హోతి అలికం వా. కుద్ధా హి దేవతా ఉపాయేన వినాసేతుకామా విపరీతమ్పి కత్వా దస్సేన్తి. యం పన పుబ్బనిమిత్తతో పస్సతి, తం ఏకన్తసచ్చమేవ హోతి. ఏతేసం చతున్నం మూలకారణానం సంసగ్గభేదతోపి సుపినభేదో హోతియేవ. తఞ్చ పనేతం చతుబ్బిధం సుపినం సేక్ఖపుథుజ్జనావ పస్సన్తి అప్పహీనవిపల్లాసత్తా. అసేక్ఖా న పస్సన్తి పహీనవిపల్లాసత్తా.

    Tañca pana supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti. Tattha pittādīnaṃ khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko dhātukkhobhato supinaṃ passati, passanto ca nānāvidhaṃ supinaṃ passati. Anubhūtapubbato passanto pubbe anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ passati. Devatopasaṃhārato passanto devatānaṃ ānubhāvena ārammaṇāni passati. Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṃ supinaṃ passati . Tattha yaṃ dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ hoti. Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā. Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā dassenti. Yaṃ pana pubbanimittato passati, taṃ ekantasaccameva hoti. Etesaṃ catunnaṃ mūlakāraṇānaṃ saṃsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tañca panetaṃ catubbidhaṃ supinaṃ sekkhaputhujjanāva passanti appahīnavipallāsattā. Asekkhā na passanti pahīnavipallāsattā.

    కిం పనేతం పస్సన్తో సుత్తో పస్సతి, ఉదాహు పటిబుద్ధో, ఉదాహు నేవ సుత్తో న పటిబుద్ధోతి? కిఞ్చేత్థ – యది తావ సుత్తో పస్సతి, అభిధమ్మవిరోధో ఆపజ్జతి. భవఙ్గచిత్తేన హి సుపతి, తం రూపనిమిత్తాదిఆరమ్మణం రాగాదిసమ్పయుత్తం వా న హోతి, సుపినం పస్సన్తస్స చ ఈదిసాని చిత్తాని ఉప్పజ్జన్తి. అథ పటిబుద్ధో పస్సతి, వినయవిరోధో ఆపజ్జతి. యఞ్హి పటిబుద్ధో పస్సతి, తం సబ్బోహారికచిత్తేన పస్సతి, సబ్బోహారికచిత్తేన చ కతే వీతిక్కమే అనాపత్తి నామ నత్థి, సుపినం పస్సన్తేన పన కతే వీతిక్కమే ఏకన్తం అనాపత్తి ఏవ. అథ నేవ సుత్తో న పటిబుద్ధో పస్సతి, కో నామ పస్సతి. ఏవఞ్చ సతి సుపినస్స అభావోవ ఆపజ్జతి, న అభావో. కస్మా? యస్మా కపినిద్దాపరేతో పస్సతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘మజ్ఝూపగతో, మహారాజ, కపినిద్దాపరేతో సుపినం పస్సతీ’’తి (మి॰ ప॰ ౫.౩.౫).

    Kiṃ panetaṃ passanto sutto passati, udāhu paṭibuddho, udāhu neva sutto na paṭibuddhoti? Kiñcettha – yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati, taṃ rūpanimittādiārammaṇaṃ rāgādisampayuttaṃ vā na hoti, supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati. Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati, sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi, supinaṃ passantena pana kate vītikkame ekantaṃ anāpatti eva. Atha neva sutto na paṭibuddho passati, ko nāma passati. Evañca sati supinassa abhāvova āpajjati, na abhāvo. Kasmā? Yasmā kapiniddāpareto passati. Vuttañhetaṃ – ‘‘majjhūpagato, mahārāja, kapiniddāpareto supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5).

    కపినిద్దాపరేతోతి మక్కటనిద్దాయ యుత్తో. యథా హి మక్కటస్స నిద్దా లహుపరివత్తా హోతి, ఏవం యా నిద్దా పునప్పునం కుసలాదిచిత్తవోకిణ్ణత్తా లహువిపరివత్తా. యస్సా పవత్తియం పునప్పునం భవఙ్గతో ఉత్తరణం హోతి, తాయ యుత్తో సుపినం పస్సతి. తేనాయం సుపినో కుసలోపి హోతి అకుసలోపి అబ్యాకతోపి. తత్థ సుపినన్తే చేతియవన్దనధమ్మస్సవనధమ్మదేసనాదీని కరోన్తస్స కుసలో, పాణాతిపాతాదీని కరోన్తస్స అకుసలో, ద్వీహి అన్తేహి ముత్తో ఆవజ్జనతదారమ్మణక్ఖణే అబ్యాకతోతి వేదితబ్బో. స్వాయం దుబ్బలవత్థుకత్తా చేతనాయ పటిసన్ధిం ఆకడ్ఢితుం అసమత్థో, పవత్తే పన అఞ్ఞేహి కుసలాకుసలేహి ఉపత్థమ్భితో విపాకం దేతి.

    Kapiniddāparetoti makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuviparivattā. Yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati. Tenāyaṃ supino kusalopi hoti akusalopi abyākatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni karontassa kusalo, pāṇātipātādīni karontassa akusalo, dvīhi antehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo. Svāyaṃ dubbalavatthukattā cetanāya paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ asamattho, pavatte pana aññehi kusalākusalehi upatthambhito vipākaṃ deti.

    మణిలక్ఖణాదీసు ఏవరూపో మణి పసత్థో, ఏవరూపో అపసత్థో, సామినో ఆరోగ్యఇస్సరియాదీనం హేతు హోతి, న హోతీతి ఏవం వణ్ణసణ్ఠానాదివసేన మణిఆదీనం లక్ఖణం ఆదిసన్తీతి అత్థో. తత్థ ఆవుధలక్ఖణన్తి ఠపేత్వా అసిఆదీని అవసేసం ఆవుధం . ఇత్థిలక్ఖణాదీనిపి యమ్హి కులే ఇత్థిపురిసాదయో వసన్తి, తస్స వుద్ధిహానివసేనేవ వేదితబ్బాని. అజలక్ఖణాదీసు పన ‘‘ఏవరూపానం అజాదీనం మంసం ఖాదితబ్బం, ఏవరూపానం న ఖాదితబ్బ’’న్తి అయమ్పి విసేసో వేదితబ్బో.

    Maṇilakkhaṇādīsu evarūpo maṇi pasattho, evarūpo apasattho, sāmino ārogyaissariyādīnaṃ hetu hoti, na hotīti evaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena maṇiādīnaṃ lakkhaṇaṃ ādisantīti attho. Tattha āvudhalakkhaṇanti ṭhapetvā asiādīni avasesaṃ āvudhaṃ . Itthilakkhaṇādīnipi yamhi kule itthipurisādayo vasanti, tassa vuddhihānivaseneva veditabbāni. Ajalakkhaṇādīsu pana ‘‘evarūpānaṃ ajādīnaṃ maṃsaṃ khāditabbaṃ, evarūpānaṃ na khāditabba’’nti ayampi viseso veditabbo.

    అపి చేత్థ గోధాయ లక్ఖణే చిత్తకమ్మపిళన్ధనాదీసుపి ‘‘ఏవరూపాయ గోధాయ సతి ఇదం నామ హోతీ’’తి అయమ్పి విసేసో వేదితబ్బో. కణ్ణికాలక్ఖణం పిళన్ధనకణ్ణికాయపి గేహకణ్ణికాయపి వసేన వేదితబ్బం. కచ్ఛపలక్ఖణమ్పి గోధలక్ఖణసదిసమేవ. మిగలక్ఖణం సబ్బసఙ్గాహికం సబ్బచతుప్పదానం లక్ఖణవసేన వుత్తం. ఏవం లక్ఖణపాఠకా లక్ఖణం ఆదిసన్తీతి ఏవం లక్ఖణసత్థవాచకా లక్ఖణం ఆదిసన్తి కథేన్తి.

    Api cettha godhāya lakkhaṇe cittakammapiḷandhanādīsupi ‘‘evarūpāya godhāya sati idaṃ nāma hotī’’ti ayampi viseso veditabbo. Kaṇṇikālakkhaṇaṃ piḷandhanakaṇṇikāyapi gehakaṇṇikāyapi vasena veditabbaṃ. Kacchapalakkhaṇampi godhalakkhaṇasadisameva. Migalakkhaṇaṃ sabbasaṅgāhikaṃ sabbacatuppadānaṃ lakkhaṇavasena vuttaṃ. Evaṃ lakkhaṇapāṭhakā lakkhaṇaṃ ādisantīti evaṃ lakkhaṇasatthavācakā lakkhaṇaṃ ādisanti kathenti.

    నక్ఖత్తానీతి కత్తికాదీని అట్ఠవీసతి నక్ఖత్తాని. ఇమినా నక్ఖత్తేన ఘరప్పవేసో కాతబ్బోతి గేహప్పవేసమఙ్గలం కాతబ్బం. మకుటం బన్ధితబ్బన్తి పసాధనమఙ్గలం కాతబ్బం. వారేయ్యన్తి ‘‘ఇమస్స దారకస్స అసుకకులతో అసుకనక్ఖత్తేన దారికం ఆనేథా’’తి ఆవాహకరణఞ్చ ‘‘ఇమం దారికం అసుకస్స నామ దారకస్స అసుకనక్ఖత్తేన దేథ, ఏవం ఏతేసం వుడ్ఢి భవిస్సతీ’’తి వివాహకరణఞ్చ వత్వా వారేయ్యసఙ్ఖాతం ఆవాహవివాహమఙ్గలం కాతబ్బన్తి ఆదిసన్తి. బీజనీహారోతి బీజానం వప్పత్థాయ బహి నీహరణం. ‘‘నిహరో’’తిపి పాళి. మిగవాక్కన్తి ఇదం సబ్బసఙ్గాహికనామం, సబ్బసకుణచతుప్పదానం రుతఞాణవసేనేవ వుత్తం. మిగవాక్కపాఠకాతి సకున్తచతుప్పదానం సద్దబ్యాకరణకా. మిగవాక్కం ఆదిసన్తీతి తేసం సద్దం సుత్వా బ్యాకరోన్తి. రుతన్తి సద్దం. ‘‘రుద’’న్తి వా పాళి. వస్సితన్తి వాచం. గబ్భకరణీయాతి వినస్సమానస్స గబ్భస్స పున అవినాసాయ ఓసధదానేన గబ్భసణ్ఠానకారకా. గబ్భో హి వాతేన పాణకేహి కమ్మునా చాతి తీహి కారణేహి వినస్సతి. తత్థ వాతేన వినస్సన్తే వాతవినాసనం సీతలం భేసజ్జం దేతి. పాణకేహి వినస్సన్తే పాణకానం పటికమ్మం కరోతి. కమ్మునా వినస్సన్తే పన బుద్ధాపి పటిబాహితుం న సక్కోన్తి. తస్మా న తం ఇధ గహితం. సాలాకియన్తి సలాకవేజ్జకమ్మం. సల్లకత్తియన్తి సల్లకత్తవేజ్జకమ్మం. కాయతికిచ్ఛన్తి మూలభేసజ్జాదీని యోజేత్వా కాయతికిచ్ఛవేజ్జకమ్మం. భూతియన్తి భూతవేజ్జకమ్మం. కోమారభచ్చన్తి కోమారకవేజ్జకమ్మం. కుహాతి విమ్హాపకా. థద్ధాతి దారుక్ఖన్ధం వియ థద్ధసరీరా. లపాతి పచ్చయపటిబద్ధవచనకా. సిఙ్గితి మణ్డనపకతికా. ఉన్నళాతి ఉగ్గతమాననళా. అసమాహితాతి ఉపచారప్పనాసమాధివిరహితా.

    Nakkhattānīti kattikādīni aṭṭhavīsati nakkhattāni. Iminā nakkhattena gharappaveso kātabboti gehappavesamaṅgalaṃ kātabbaṃ. Makuṭaṃ bandhitabbanti pasādhanamaṅgalaṃ kātabbaṃ. Vāreyyanti ‘‘imassa dārakassa asukakulato asukanakkhattena dārikaṃ ānethā’’ti āvāhakaraṇañca ‘‘imaṃ dārikaṃ asukassa nāma dārakassa asukanakkhattena detha, evaṃ etesaṃ vuḍḍhi bhavissatī’’ti vivāhakaraṇañca vatvā vāreyyasaṅkhātaṃ āvāhavivāhamaṅgalaṃ kātabbanti ādisanti. Bījanīhāroti bījānaṃ vappatthāya bahi nīharaṇaṃ. ‘‘Niharo’’tipi pāḷi. Migavākkanti idaṃ sabbasaṅgāhikanāmaṃ, sabbasakuṇacatuppadānaṃ rutañāṇavaseneva vuttaṃ. Migavākkapāṭhakāti sakuntacatuppadānaṃ saddabyākaraṇakā. Migavākkaṃ ādisantīti tesaṃ saddaṃ sutvā byākaronti. Rutanti saddaṃ. ‘‘Ruda’’nti vā pāḷi. Vassitanti vācaṃ. Gabbhakaraṇīyāti vinassamānassa gabbhassa puna avināsāya osadhadānena gabbhasaṇṭhānakārakā. Gabbho hi vātena pāṇakehi kammunā cāti tīhi kāraṇehi vinassati. Tattha vātena vinassante vātavināsanaṃ sītalaṃ bhesajjaṃ deti. Pāṇakehi vinassante pāṇakānaṃ paṭikammaṃ karoti. Kammunā vinassante pana buddhāpi paṭibāhituṃ na sakkonti. Tasmā na taṃ idha gahitaṃ. Sālākiyanti salākavejjakammaṃ. Sallakattiyanti sallakattavejjakammaṃ. Kāyatikicchanti mūlabhesajjādīni yojetvā kāyatikicchavejjakammaṃ. Bhūtiyanti bhūtavejjakammaṃ. Komārabhaccanti komārakavejjakammaṃ. Kuhāti vimhāpakā. Thaddhāti dārukkhandhaṃ viya thaddhasarīrā. Lapāti paccayapaṭibaddhavacanakā. Siṅgiti maṇḍanapakatikā. Unnaḷāti uggatamānanaḷā. Asamāhitāti upacārappanāsamādhivirahitā.

    న గణ్హేయ్యాతిఆదీసు ఉద్దేసగ్గహణవసేన న గణ్హేయ్య. సజ్ఝాయవసేన న ఉగ్గణ్హేయ్య. చిత్తే ఠపనవసేన న ధారేయ్య. సమీపం కత్వా ఠపనవసేన న ఉపధారేయ్య. ఉపపరిక్ఖావసేన న ఉపలక్ఖేయ్య. అఞ్ఞేసం వాచనవసేన నప్పయోజేయ్య.

    Na gaṇheyyātiādīsu uddesaggahaṇavasena na gaṇheyya. Sajjhāyavasena na uggaṇheyya. Citte ṭhapanavasena na dhāreyya. Samīpaṃ katvā ṭhapanavasena na upadhāreyya. Upaparikkhāvasena na upalakkheyya. Aññesaṃ vācanavasena nappayojeyya.

    ౧౬౩. పేసుణియన్తి పేసుఞ్ఞం. సేసనిద్దేసో చ వుత్తత్థోయేవ.

    163.Pesuṇiyanti pesuññaṃ. Sesaniddeso ca vuttatthoyeva.

    ౧౬౪. కయవిక్కయేతి పఞ్చహి సహధమ్మికేహి సద్ధిం వఞ్చనవసేన వా ఉదయపత్థనావసేన వా న తిట్ఠేయ్య. ఉపవాదం భిక్ఖు న కరేయ్యాతి ఉపవాదకరే కిలేసే అనిబ్బత్తేన్తో అత్తని పరేహి సమణబ్రాహ్మణేహి ఉపవాదం న జనేయ్య. గామే చ నాభిసజ్జేయ్యాతి గామే చ గిహిసంసగ్గాదీహి నాభిసజ్జేయ్య. లాభకమ్యా జనం న లపయేయ్యాతి లాభకామతాయ జనం న లపయేయ్య.

    164.Kayavikkayeti pañcahi sahadhammikehi saddhiṃ vañcanavasena vā udayapatthanāvasena vā na tiṭṭheyya. Upavādaṃ bhikkhu na kareyyāti upavādakare kilese anibbattento attani parehi samaṇabrāhmaṇehi upavādaṃ na janeyya. Gāme ca nābhisajjeyyāti gāme ca gihisaṃsaggādīhi nābhisajjeyya. Lābhakamyā janaṃ na lapayeyyāti lābhakāmatāya janaṃ na lapayeyya.

    యే కయవిక్కయా వినయే పటిక్ఖిత్తాతి యే దానపటిగ్గహణవసేన కయవిక్కయసిక్ఖాపదే (పారా॰ ౫౯౩ ఆదయో) న వట్టతీతి పటిక్ఖిత్తా, ఇధాధిప్పేతం కయవిక్కయం దస్సేతుం ‘‘పఞ్చన్నం సద్ధిం పత్తం వా చీవరం వా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పఞ్చన్నం సద్ధిన్తి పఞ్చహి సహధమ్మికేహి సహ. పఞ్చ సహధమ్మికా నామ భిక్ఖుభిక్ఖునీసిక్ఖమానసామణేరసామణేరియో. వఞ్చనియం వాతి పటిరూపకం దస్సేత్వా వఞ్చనియం వా. ఉదయం వా పత్థయన్తోతి వుడ్ఢిం పత్థేన్తో వా. పరివత్తేతీతి పరివత్తనం కరోతి.

    Ye kayavikkayā vinaye paṭikkhittāti ye dānapaṭiggahaṇavasena kayavikkayasikkhāpade (pārā. 593 ādayo) na vaṭṭatīti paṭikkhittā, idhādhippetaṃ kayavikkayaṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ saddhiṃ pattaṃ vā cīvaraṃ vā’’tiādimāha. Tattha pañcannaṃ saddhinti pañcahi sahadhammikehi saha. Pañca sahadhammikā nāma bhikkhubhikkhunīsikkhamānasāmaṇerasāmaṇeriyo. Vañcaniyaṃ vāti paṭirūpakaṃ dassetvā vañcaniyaṃ vā. Udayaṃ vā patthayantoti vuḍḍhiṃ patthento vā. Parivattetīti parivattanaṃ karoti.

    ఇద్ధిమన్తోతి ఇజ్ఝనపభావవన్తో. దిబ్బచక్ఖుకాతి దిబ్బసదిసఞాణచక్ఖుకా. అథ వా దిబ్బవిహారసన్నిస్సయేన లద్ధఞాణచక్ఖుకా. పరచిత్తవిదునోతి అత్తనో చిత్తేన పరేసం చిత్తజాననకా. తే దూరతోపి పస్సన్తీతి ఏకయోజనతోపి యోజనసతతోపి యోజనసహస్సతోపి యోజనసతసహస్సతోపి చక్కవాళతోపి ద్వేతీణిచత్తారిపఞ్చదసవీసతిచత్తాలీససహస్సతోపి తతో అతిరేకతోపి చక్కవాళతో పస్సన్తి దక్ఖన్తి. ఆసన్నాపి న దిస్సన్తీతి సమీపే ఠితాపి నిసిన్నాపి న పఞ్ఞాయన్తి. చేతసాపి చిత్తం పజానన్తీతి అత్తనో చిత్తేనాపి పరేసం చిత్తం పజానన్తి. దేవతాపి ఖో సన్తి ఇద్ధిమన్తినియోతి దేవతాపి ఏవం సంవిజ్జన్తి ఇజ్ఝనపభావవన్తినియో. పరచిత్తవిదునియోతి పరేసం చిత్తం జానన్తియో. ఓళారికేహి వా కిలేసేహీతి కాయదుచ్చరితాదికేహి వా ఉపతాపేహి. మజ్ఝిమేహి వాతి కామవితక్కాదికేహి వా. సుఖుమేహి వాతి ఞాతివితక్కాదికేహి వా. కాయదుచ్చరితాదయో కమ్మపథవసేన , కామవితక్కాదయో వట్టమూలకకిలేసవసేన వేదితబ్బా.

    Iddhimantoti ijjhanapabhāvavanto. Dibbacakkhukāti dibbasadisañāṇacakkhukā. Atha vā dibbavihārasannissayena laddhañāṇacakkhukā. Paracittavidunoti attano cittena paresaṃ cittajānanakā. Te dūratopi passantīti ekayojanatopi yojanasatatopi yojanasahassatopi yojanasatasahassatopi cakkavāḷatopi dvetīṇicattāripañcadasavīsaticattālīsasahassatopi tato atirekatopi cakkavāḷato passanti dakkhanti. Āsannāpi na dissantīti samīpe ṭhitāpi nisinnāpi na paññāyanti. Cetasāpi cittaṃ pajānantīti attano cittenāpi paresaṃ cittaṃ pajānanti. Devatāpi kho santi iddhimantiniyoti devatāpi evaṃ saṃvijjanti ijjhanapabhāvavantiniyo. Paracittaviduniyoti paresaṃ cittaṃ jānantiyo. Oḷārikehi vā kilesehīti kāyaduccaritādikehi vā upatāpehi. Majjhimehi vāti kāmavitakkādikehi vā. Sukhumehi vāti ñātivitakkādikehi vā. Kāyaduccaritādayo kammapathavasena , kāmavitakkādayo vaṭṭamūlakakilesavasena veditabbā.

    ఞాతివితక్కాదీసు ‘‘మయ్హం ఞాతయో సుఖజీవినో సమ్పత్తియుత్తా’’తి ఏవం పఞ్చకామగుణసన్నిస్సితేన గేహసన్నిస్సితపేమేన ఞాతకే ఆరబ్భ ఉప్పన్నవితక్కో ఞాతివితక్కో. ‘‘మయ్హం ఞాతయో ఖయం గతా వయం గతా సద్ధా పసన్నా’’తి ఏవం పవత్తో పన ఞాతివితక్కో నామ న హోతి.

    Ñātivitakkādīsu ‘‘mayhaṃ ñātayo sukhajīvino sampattiyuttā’’ti evaṃ pañcakāmaguṇasannissitena gehasannissitapemena ñātake ārabbha uppannavitakko ñātivitakko. ‘‘Mayhaṃ ñātayo khayaṃ gatā vayaṃ gatā saddhā pasannā’’ti evaṃ pavatto pana ñātivitakko nāma na hoti.

    ‘‘అమ్హాకం జనపదో సుభిక్ఖో సమ్పన్నసస్సో’’తి తుట్ఠమానసస్స గేహస్సితపేమవసేన ఉప్పన్నవితక్కో జనపదవితక్కో. ‘‘అమ్హాకం జనపదే మనుస్సా సద్ధా పసన్నా ఖయం గతా వయం గతా’’తి ఏవం పవత్తో పన జనపదవితక్కో నామ న హోతి.

    ‘‘Amhākaṃ janapado subhikkho sampannasasso’’ti tuṭṭhamānasassa gehassitapemavasena uppannavitakko janapadavitakko. ‘‘Amhākaṃ janapade manussā saddhā pasannā khayaṃ gatā vayaṃ gatā’’ti evaṃ pavatto pana janapadavitakko nāma na hoti.

    అమరత్తాయ వితక్కో, అమరో వా వితక్కోతి అమరవితక్కో. తత్థ ఉక్కుటికప్పధానాదీహి దుక్ఖే నిజిణ్ణే సమ్పరాయే అత్తా సుఖీ హోతి. అమరోతి దుక్కరకారికం కరోన్తస్స తాయ దుక్కరకారికాయ పటిసంయుత్తో వితక్కో అమరత్తాయ వితక్కో నామ. దిట్ఠిగతికో పన ‘‘సస్సతం వదేసీ’’తిఆదీని పుట్ఠో ‘‘ఏవన్తిపి మే నో, తథాతిపి మే నో, అఞ్ఞథాతిపి మే నో, నోతిపి మే నో, నో నోతిపి మే నో’’తి విక్ఖేపం ఆపజ్జతి, తస్స సో దిట్ఠిగతపటిసంయుత్తో వితక్కో, యథా అమరో నామ మచ్ఛో ఉదకే గహేత్వా మారేతుం న సక్కా, ఇతో చితో చ ధావతి గాహం న గచ్ఛతి, ఏవమేవ ఏకస్మిం పక్ఖే అసణ్ఠహనతో న మరతీతి అమరో నామ హోతి, తం దువిధమ్పి ఏకతో కత్వా ‘‘అమరవితక్కో’’తి వుత్తం.

    Amarattāya vitakko, amaro vā vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkuṭikappadhānādīhi dukkhe nijiṇṇe samparāye attā sukhī hoti. Amaroti dukkarakārikaṃ karontassa tāya dukkarakārikāya paṭisaṃyutto vitakko amarattāya vitakko nāma. Diṭṭhigatiko pana ‘‘sassataṃ vadesī’’tiādīni puṭṭho ‘‘evantipi me no, tathātipi me no, aññathātipi me no, notipi me no, no notipi me no’’ti vikkhepaṃ āpajjati, tassa so diṭṭhigatapaṭisaṃyutto vitakko, yathā amaro nāma maccho udake gahetvā māretuṃ na sakkā, ito cito ca dhāvati gāhaṃ na gacchati, evameva ekasmiṃ pakkhe asaṇṭhahanato na maratīti amaro nāma hoti, taṃ duvidhampi ekato katvā ‘‘amaravitakko’’ti vuttaṃ.

    పరానుద్దయతాపటిసఞ్ఞుత్తోతి అనుద్దయతాపటిరూపకేన గేహస్సితపేమేన పటిసంయుత్తో. ఉపట్ఠాకేసు నన్దకేసు సోచన్తేసు చ తేహి సద్ధిం దిగుణం నన్దతి దిగుణం సోచతి, తేసు సుఖితేసు దిగుణం సుఖితో హోతి, దుక్ఖితేసు దిగుణం దుక్ఖితో హోతి. ఉప్పన్నేసు కిచ్చకరణీయేసు అత్తనా వోయోగం ఆపజ్జతి. తాని తాని కిచ్చాని సాధేన్తో పఞ్ఞత్తిం వీతిక్కమతి, సల్లేఖం కోపేతి. యో తస్మిం సంసట్ఠవిహారే తస్మిం వా వోయోగాపజ్జనే గేహస్సితో వితక్కో, అయం పరానుద్దయతాపటిసఞ్ఞుత్తో వితక్కో నామ.

    Parānuddayatāpaṭisaññuttoti anuddayatāpaṭirūpakena gehassitapemena paṭisaṃyutto. Upaṭṭhākesu nandakesu socantesu ca tehi saddhiṃ diguṇaṃ nandati diguṇaṃ socati, tesu sukhitesu diguṇaṃ sukhito hoti, dukkhitesu diguṇaṃ dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā voyogaṃ āpajjati. Tāni tāni kiccāni sādhento paññattiṃ vītikkamati, sallekhaṃ kopeti. Yo tasmiṃ saṃsaṭṭhavihāre tasmiṃ vā voyogāpajjane gehassito vitakko, ayaṃ parānuddayatāpaṭisaññutto vitakko nāma.

    లాభసక్కారసిలోకపటిసఞ్ఞుత్తోతి చీవరాదిలాభేన చేవ సక్కారేన చ కిత్తిసద్దేన చ సద్ధిం ఆరమ్మణకరణవసేన పటిసఞ్ఞుత్తో. అనవఞ్ఞత్తిపటిసఞ్ఞుత్తోతి ‘‘అహో వత మం పరే న అవజానేయ్యుం, న సోధేత్వా విసోధేత్వా కథేయ్యు’’న్తి ఏవం అనవఞ్ఞాతభావపత్థనాయ సద్ధిం ఉప్పజ్జనకవితక్కో . సో తస్మిం ‘‘మా మం పరే అవజానింసూ’’తి ఉప్పన్నే వితక్కే పఞ్చకామగుణసఙ్ఖాతగేహనిస్సితో హుత్వా ఉప్పన్నవితక్కో అనవఞ్ఞత్తిపటిసఞ్ఞుత్తో వితక్కో.

    Lābhasakkārasilokapaṭisaññuttoti cīvarādilābhena ceva sakkārena ca kittisaddena ca saddhiṃ ārammaṇakaraṇavasena paṭisaññutto. Anavaññattipaṭisaññuttoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na sodhetvā visodhetvā katheyyu’’nti evaṃ anavaññātabhāvapatthanāya saddhiṃ uppajjanakavitakko . So tasmiṃ ‘‘mā maṃ pare avajāniṃsū’’ti uppanne vitakke pañcakāmaguṇasaṅkhātagehanissito hutvā uppannavitakko anavaññattipaṭisaññutto vitakko.

    తత్ర తత్ర సజ్జతీతి తేసు తేసు ఆరమ్మణేసు లగ్గతి. తత్ర తత్ర గణ్హాతీతి వుత్తప్పకారం ఆరమ్మణం పవిసతి. బజ్ఝతీతి తేహి తేహి ఆరమ్మణేహి సద్ధిం బజ్ఝతి ఏకీభవతి. అనయబ్యసనన్తి తత్థ తత్థ అవడ్ఢిం వినాసం. ఆపజ్జతీతి పాపుణాతి.

    Tatra tatra sajjatīti tesu tesu ārammaṇesu laggati. Tatra tatra gaṇhātīti vuttappakāraṃ ārammaṇaṃ pavisati. Bajjhatīti tehi tehi ārammaṇehi saddhiṃ bajjhati ekībhavati. Anayabyasananti tattha tattha avaḍḍhiṃ vināsaṃ. Āpajjatīti pāpuṇāti.

    ఆమిసచక్ఖుకస్సాతి చీవరాదిఆమిసలోలస్స. లోకధమ్మగరుకస్సాతి లోకుత్తరధమ్మం ముఞ్చిత్వా రూపాదిలోకధమ్మమేవ గరుం కత్వా చరన్తస్స. ఆలపనాతి విహారం ఆగతమనుస్సే దిస్వా ‘‘కిమత్థాయ భోన్తో ఆగతా, కిం భిక్ఖూ నిమన్తేతుం, యది ఏవం గచ్ఛథ, అహం పచ్ఛతో భిక్ఖూ గహేత్వా ఆగచ్ఛామీ’’తి ఏవం ఆదితోవ లపనా. అథ వా అత్తానం ఉపనేత్వా ‘‘అహం తిస్సో, మయి రాజా పసన్నో, మయి అసుకో చ అసుకో చ రాజమహామత్తో పసన్నో’’తి ఏవం అత్తుపనాయికా లపనాతి ఆలపనా. లపనాతి పుట్ఠస్స సతో వుత్తప్పకారమేవ లపనం.

    Āmisacakkhukassāti cīvarādiāmisalolassa. Lokadhammagarukassāti lokuttaradhammaṃ muñcitvā rūpādilokadhammameva garuṃ katvā carantassa. Ālapanāti vihāraṃ āgatamanusse disvā ‘‘kimatthāya bhonto āgatā, kiṃ bhikkhū nimantetuṃ, yadi evaṃ gacchatha, ahaṃ pacchato bhikkhū gahetvā āgacchāmī’’ti evaṃ āditova lapanā. Atha vā attānaṃ upanetvā ‘‘ahaṃ tisso, mayi rājā pasanno, mayi asuko ca asuko ca rājamahāmatto pasanno’’ti evaṃ attupanāyikā lapanāti ālapanā. Lapanāti puṭṭhassa sato vuttappakārameva lapanaṃ.

    సల్లపనాతి గహపతికానం ఉక్కణ్ఠనే భీతస్స ఓకాసం దత్వా సుట్ఠు లపనా. ఉల్లపనాతి ‘‘మహాకుటుమ్బికో మహానావికో మహాదానపతీ’’తి ఏవం ఉద్ధం కత్వా లపనా. సముల్లపనాతి సబ్బతో భాగేన ఉద్ధం కత్వా లపనా. ఉన్నహనాతి ‘‘ఉపాసకా పుబ్బే ఈదిసే కాలే నవదానం దేథ, ఇదాని కిం న దేథా’’తి ఏవం యావ ‘‘దస్సామ భన్తే, ఓకాసం న లభామా’’తిఆదీని వదన్తి, తావ ఉద్ధం ఉద్ధం నహనా, వేఠనాతి వుత్తం హోతి. అథ వా ఉచ్ఛుహత్థం దిస్వా ‘‘కుతో ఆభతం ఉపాసకా’’తి పుచ్ఛతి. ఉచ్ఛుఖేత్తతో భన్తేతి. కిం తత్థ ఉచ్ఛు మధురన్తి. ఖాదిత్వా భన్తే జానితబ్బన్తి. న ఉపాసకా ‘‘భిక్ఖుస్స ఉచ్ఛుం దేథా’’తి వత్తుం వట్టతీతి యా ఏవరూపా నిబ్బేఠేన్తస్సపి నివేఠనకకథా, సా ఉన్నహనా. సబ్బతో భాగేన పునప్పునం ఉన్నహనా సమున్నహనా. ఉక్కాచనాతి ‘‘ఏతం కులం మంయేవ జానాతి, సచే ఏత్థ దేయ్యధమ్మో ఉప్పజ్జతి, మయ్హంయేవ దేతీ’’తి ఏవం ఉక్ఖిపిత్వా కాచనా ఉక్కాచనా, ఉద్దీపనాతి వుత్తం హోతి. సబ్బతో భాగేన పన పునప్పునం ఉక్కాచనా సముక్కాచనా. అనుప్పియభాణితాతి పచ్చయవసేన పునప్పునం పియవచనభణనా. సణ్హవాచతాతి ముదువచనతా. సఖిలవాచతాతి మన్దపమాణయుత్తవచనతా సిథిలవచనతా వా. సిథిలవాచతాతి అల్లీయవచనతా. అఫరుసవాచతాతి మధురవచనతా.

    Sallapanāti gahapatikānaṃ ukkaṇṭhane bhītassa okāsaṃ datvā suṭṭhu lapanā. Ullapanāti ‘‘mahākuṭumbiko mahānāviko mahādānapatī’’ti evaṃ uddhaṃ katvā lapanā. Samullapanāti sabbato bhāgena uddhaṃ katvā lapanā. Unnahanāti ‘‘upāsakā pubbe īdise kāle navadānaṃ detha, idāni kiṃ na dethā’’ti evaṃ yāva ‘‘dassāma bhante, okāsaṃ na labhāmā’’tiādīni vadanti, tāva uddhaṃ uddhaṃ nahanā, veṭhanāti vuttaṃ hoti. Atha vā ucchuhatthaṃ disvā ‘‘kuto ābhataṃ upāsakā’’ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. Kiṃ tattha ucchu madhuranti. Khāditvā bhante jānitabbanti. Na upāsakā ‘‘bhikkhussa ucchuṃ dethā’’ti vattuṃ vaṭṭatīti yā evarūpā nibbeṭhentassapi niveṭhanakakathā, sā unnahanā. Sabbato bhāgena punappunaṃ unnahanā samunnahanā. Ukkācanāti ‘‘etaṃ kulaṃ maṃyeva jānāti, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhaṃyeva detī’’ti evaṃ ukkhipitvā kācanā ukkācanā, uddīpanāti vuttaṃ hoti. Sabbato bhāgena pana punappunaṃ ukkācanā samukkācanā. Anuppiyabhāṇitāti paccayavasena punappunaṃ piyavacanabhaṇanā. Saṇhavācatāti muduvacanatā. Sakhilavācatāti mandapamāṇayuttavacanatā sithilavacanatā vā. Sithilavācatāti allīyavacanatā. Apharusavācatāti madhuravacanatā.

    పురాణం మాతాపేత్తికన్తి పురే ఉప్పన్నం మాతాపితూనం సన్తకం. అన్తరహితన్తి పటిచ్ఛన్నం తిరోభూతం . ఞాయామీతి పాకటో హోమి. అసుకస్స కులూపకోతి అసుకస్స అమచ్చస్స కులపయిరుపాసకో. అసుకాయాతి అసుకాయ ఉపాసికాయ. మం ఉజ్ఝిత్వాతి మం విస్సజ్జిత్వా.

    Purāṇaṃ mātāpettikanti pure uppannaṃ mātāpitūnaṃ santakaṃ. Antarahitanti paṭicchannaṃ tirobhūtaṃ . Ñāyāmīti pākaṭo homi. Asukassa kulūpakoti asukassa amaccassa kulapayirupāsako. Asukāyāti asukāya upāsikāya. Maṃ ujjhitvāti maṃ vissajjitvā.

    ౧౬౫. పయుత్తన్తి చీవరాదీహి సమ్పయుత్తం, తదత్థం వా పయోజితం. ఇమిస్సా గాథాయ నిద్దేసో సబ్బో హేట్ఠా వుత్తనయోవ.

    165.Payuttanti cīvarādīhi sampayuttaṃ, tadatthaṃ vā payojitaṃ. Imissā gāthāya niddeso sabbo heṭṭhā vuttanayova.

    ౧౬౬. మోసవజ్జే న నియ్యేథాతి ముసావాదే న నియ్యేథ.జీవితేనాతి జీవికాయ.

    166. Mosavajje na niyyethāti musāvāde na niyyetha.Jīvitenāti jīvikāya.

    సఠోతి అసన్తగుణదీపనతో న సమ్మా భాసితా. సబ్బతో భాగేన సఠో పరిసఠో. యం తత్థాతి యం తస్మిం పుగ్గలే. సఠన్తి అసన్తగుణదీపనం కేరాటియం. సఠతాతి సఠాకారో. సాఠేయ్యన్తి సఠభావో. కక్కరతాతి పదుమనాళస్స వియ అపరామసనక్ఖమో ఫరుసభావో. కక్కరియన్తిపి తస్సేవ వేవచనం. పరిక్ఖత్తతా పారిక్ఖత్తియన్తి పదద్వయేన నిఖణిత్వా ఠపితం వియ దళ్హకేరాటియం వుత్తం. కేచి పన ‘‘కక్కరతాతి సమ్భావయిత్వా వచనం. కక్కరియన్తి సమ్భావయిత్వా వచనభావో. పరిక్ఖత్తతాతి అలఙ్కరణాకారో. పారిక్ఖత్తియన్తి అలఙ్కరణభావో’’తి అత్థం వణ్ణయన్తి. ఇదం వుచ్చతీతి ఇదం అత్తనో అవిజ్జమానగుణప్పకాసనలక్ఖణం సాఠేయ్యం నామ వుచ్చతి. యేన సమన్నాగతస్స పుగ్గలస్స కుచ్ఛిం వా పిట్ఠిం వా జానితుం న సక్కా.

    Saṭhoti asantaguṇadīpanato na sammā bhāsitā. Sabbato bhāgena saṭho parisaṭho. Yaṃ tatthāti yaṃ tasmiṃ puggale. Saṭhanti asantaguṇadīpanaṃ kerāṭiyaṃ. Saṭhatāti saṭhākāro. Sāṭheyyanti saṭhabhāvo. Kakkaratāti padumanāḷassa viya aparāmasanakkhamo pharusabhāvo. Kakkariyantipi tasseva vevacanaṃ. Parikkhattatā pārikkhattiyanti padadvayena nikhaṇitvā ṭhapitaṃ viya daḷhakerāṭiyaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘kakkaratāti sambhāvayitvā vacanaṃ. Kakkariyanti sambhāvayitvā vacanabhāvo. Parikkhattatāti alaṅkaraṇākāro. Pārikkhattiyanti alaṅkaraṇabhāvo’’ti atthaṃ vaṇṇayanti. Idaṃ vuccatīti idaṃ attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ nāma vuccati. Yena samannāgatassa puggalassa kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā.

    ‘‘వామేన సూకరో హోతి, దక్ఖిణేన అజామిగో;

    ‘‘Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;

    సరేన నేలకో హోతి, విసాణేన జరగ్గవో’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౨౯౬; విభ॰ అట్ఠ॰ ౮౯౪) –

    Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.296; vibha. aṭṭha. 894) –

    ఏవం వుత్తయక్ఖసూకరసదిసో హోతి. అతిమఞ్ఞతీతి అతిక్కమిత్వా మఞ్ఞతి.

    Evaṃ vuttayakkhasūkarasadiso hoti. Atimaññatīti atikkamitvā maññati.

    కిం పనాయం బహులాజీవోతి అయం పన పుగ్గలో కో నామ బహులాజీవకో. సబ్బం సంభక్ఖేతీతి లద్ధం సబ్బం ఖాదతి. అప్పపుఞ్ఞోతి మన్దపుఞ్ఞో. అప్పేసక్ఖోతి పరివారవిరహితో. పఞ్ఞాసమ్పన్నోతి సమ్పన్నపఞ్ఞో పరిపుణ్ణపఞ్ఞో. పఞ్హం విస్సజ్జేతీతి పఞ్హం కథేతి బ్యాకరోతి.

    Kiṃ panāyaṃ bahulājīvoti ayaṃ pana puggalo ko nāma bahulājīvako. Sabbaṃ saṃbhakkhetīti laddhaṃ sabbaṃ khādati. Appapuññoti mandapuñño. Appesakkhoti parivāravirahito. Paññāsampannoti sampannapañño paripuṇṇapañño. Pañhaṃ vissajjetīti pañhaṃ katheti byākaroti.

    ౧౬౭. సుత్వా రుసితో బహుం వాచం, సమణానం వా పుథుజనానన్తి రుసితో ఘట్టితో పరేహి తేసం సమణానం వా ఖత్తియాదిభేదానం వా అఞ్ఞేసం పుథుజనానం బహుమ్పి అనిట్ఠం వాచం సుత్వా. న పటివజ్జాతి న పటివదేయ్య. కిం కారణా? న హి సన్తో పటిసేనిం కరోన్తి.

    167.Sutvā rusito bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ vā puthujanānanti rusito ghaṭṭito parehi tesaṃ samaṇānaṃ vā khattiyādibhedānaṃ vā aññesaṃ puthujanānaṃ bahumpi aniṭṭhaṃ vācaṃ sutvā. Na paṭivajjāti na paṭivadeyya. Kiṃ kāraṇā? Na hi santo paṭiseniṃ karonti.

    కక్ఖళేనాతి దారుణేన. సన్తోతి నిబ్బుతకిలేసా. పటిసేనిన్తి పటిసత్తుం. పటిమల్లన్తి పటియోధం. పటికణ్టకన్తి పటివేరిం. పటిపక్ఖన్తి కిలేసపటిపక్ఖం, కిలేసవసేన సఙ్గం న కరోన్తీతి అత్థో.

    Kakkhaḷenāti dāruṇena. Santoti nibbutakilesā. Paṭiseninti paṭisattuṃ. Paṭimallanti paṭiyodhaṃ. Paṭikaṇṭakanti paṭiveriṃ. Paṭipakkhanti kilesapaṭipakkhaṃ, kilesavasena saṅgaṃ na karontīti attho.

    ౧౬౮. ఏతఞ్చ ధమ్మమఞ్ఞాయాతి సబ్బమేతం యథావుత్తం ధమ్మం ఞత్వా. విచినన్తి విచినన్తో. సన్తీతి నిబ్బుతిం ఞత్వాతి నిబ్బుతిం రాగాదీనం సన్తీతి ఞత్వా.

    168.Etañca dhammamaññāyāti sabbametaṃ yathāvuttaṃ dhammaṃ ñatvā. Vicinanti vicinanto. Santīti nibbutiṃ ñatvāti nibbutiṃ rāgādīnaṃ santīti ñatvā.

    సమఞ్చాతి కాయసుచరితాదిం. విసమఞ్చాతి కాయదుచ్చరితాదిం. పథఞ్చాతి దసకుసలకమ్మపథం. విపథఞ్చాతి దసఅకుసలకమ్మపథం. సావజ్జఞ్చాతి అకుసలఞ్చ. అనవజ్జఞ్చాతి కుసలఞ్చ. హీనపణీతకణ్హసుక్కవిఞ్ఞూగరహితవిఞ్ఞూపసత్థన్తి ఇదమ్పి కుసలాకుసలమేవ. తత్థ కాయసుచరితాది సమకరణతో సమం. కాయదుచ్చరితాది విసమకరణతో విసమం. దసకుసలకమ్మపథా సుగతిగమనపథత్తా పథం. దసఅకుసలకమ్మపథా సుగతిగమనపటిపక్ఖత్తా అపాయగమనపథత్తా విపథం. అకుసలం సదోసత్తా సావజ్జం. కుసలం నిద్దోసత్తా అనవజ్జం. తథా మోహేన వా దోసమోహేన వా లోభమోహేన వా సమ్పయుత్తత్తా హీనం . అలోభఅదోసఅమోహసమ్పయుత్తత్తా పణీతం. కణ్హవిపాకత్తా కణ్హం. సుక్కవిపాకత్తా సుక్కం. బుద్ధాదీహి విఞ్ఞూహి గరహితత్తా విఞ్ఞూగరహితం. తేహి ఏవ థోమితత్తా విఞ్ఞూపసత్థన్తి ఞాతబ్బం.

    Samañcāti kāyasucaritādiṃ. Visamañcāti kāyaduccaritādiṃ. Pathañcāti dasakusalakammapathaṃ. Vipathañcāti dasaakusalakammapathaṃ. Sāvajjañcāti akusalañca. Anavajjañcāti kusalañca. Hīnapaṇītakaṇhasukkaviññūgarahitaviññūpasatthanti idampi kusalākusalameva. Tattha kāyasucaritādi samakaraṇato samaṃ. Kāyaduccaritādi visamakaraṇato visamaṃ. Dasakusalakammapathā sugatigamanapathattā pathaṃ. Dasaakusalakammapathā sugatigamanapaṭipakkhattā apāyagamanapathattā vipathaṃ. Akusalaṃ sadosattā sāvajjaṃ. Kusalaṃ niddosattā anavajjaṃ. Tathā mohena vā dosamohena vā lobhamohena vā sampayuttattā hīnaṃ. Alobhaadosaamohasampayuttattā paṇītaṃ. Kaṇhavipākattā kaṇhaṃ. Sukkavipākattā sukkaṃ. Buddhādīhi viññūhi garahitattā viññūgarahitaṃ. Tehi eva thomitattā viññūpasatthanti ñātabbaṃ.

    ౧౬౯. కిం కారణా నప్పమజ్జేయ్య ఇతి చే – అభిభూ హి సోతి గాథా. తత్థ అభిభూతి రూపాదీనం అభిభవితా. అనభిభూతోతి తేహి అనభిభూతో. సక్ఖిధమ్మమనీతిహమద్దసీతి పచ్చక్ఖమేవ అనీతిహం ధమ్మం అద్దక్ఖి. సదా నమస్స’మనుసిక్ఖేతి సదా నమస్సన్తో తిస్సో సిక్ఖాయో సిక్ఖేయ్య.

    169. Kiṃ kāraṇā nappamajjeyya iti ce – abhibhū hi soti gāthā. Tattha abhibhūti rūpādīnaṃ abhibhavitā. Anabhibhūtoti tehi anabhibhūto. Sakkhidhammamanītihamaddasīti paccakkhameva anītihaṃ dhammaṃ addakkhi. Sadā namassa’manusikkheti sadā namassanto tisso sikkhāyo sikkheyya.

    కేహిచి కిలేసేహీతి కేహిచి రాగాదిఉపతాపకరేహి కిలేసేహి. అభిభోసి నేతి తే కిలేసే అభిభవి. సేసం సబ్బత్థ పాకటమేవ.

    Kehici kilesehīti kehici rāgādiupatāpakarehi kilesehi. Abhibhosi neti te kilese abhibhavi. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.

    కేవలం పన ఏత్థ ‘‘చక్ఖూహి నేవ లోలో’’తిఆదీహి ఇన్ద్రియసంవరో, ‘‘అన్నానమథో పానాన’’న్తిఆదీహి సన్నిధిపటిక్ఖేపముఖేన పచ్చయపటిసేవనసీలం, మేథునమోసవజ్జపేసుణియాదీహి పాతిమోక్ఖసంవరసీలం , ‘‘ఆథబ్బణం సుపినం లక్ఖణ’’న్తిఆదీహి ఆజీవపారిసుద్ధిసీలం, ‘‘ఝాయీ న పాదలోలస్సా’’తి ఇమినా సమాధి, ‘‘విచినం భిక్ఖూ’’తి ఇమినా పఞ్ఞా, ‘‘సదా సతో సిక్ఖే’’తి ఇమినా పున సఙ్ఖేపతో తిస్సోపి సిక్ఖా, ‘‘అథ ఆసనేసు సయనేసు, అప్పసద్దేసు భిక్ఖు విహరేయ్య, నిద్దం న బహులీకరేయ్యా’’తిఆదీహి సీలసమాధిపఞ్ఞానం ఉపకారానుపకారసఙ్గణ్హనవినోదనాని వుత్తానీతి. ఏవం భగవా నిమ్మితస్స పరిపుణ్ణపటిపదం వత్వా అరహత్తనికూటేన దేసనం నిట్ఠాపేసి, దేసనాపరియోసానే పురాభేదసుత్తే (మహాని॰ ౮౩ ఆదయో) వుత్తసదిసోయేవాభిసమయో అహోసీతి.

    Kevalaṃ pana ettha ‘‘cakkhūhi neva lolo’’tiādīhi indriyasaṃvaro, ‘‘annānamatho pānāna’’ntiādīhi sannidhipaṭikkhepamukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ, methunamosavajjapesuṇiyādīhi pātimokkhasaṃvarasīlaṃ , ‘‘āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇa’’ntiādīhi ājīvapārisuddhisīlaṃ, ‘‘jhāyī na pādalolassā’’ti iminā samādhi, ‘‘vicinaṃ bhikkhū’’ti iminā paññā, ‘‘sadā sato sikkhe’’ti iminā puna saṅkhepato tissopi sikkhā, ‘‘atha āsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya, niddaṃ na bahulīkareyyā’’tiādīhi sīlasamādhipaññānaṃ upakārānupakārasaṅgaṇhanavinodanāni vuttānīti. Evaṃ bhagavā nimmitassa paripuṇṇapaṭipadaṃ vatvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne purābhedasutte (mahāni. 83 ādayo) vuttasadisoyevābhisamayo ahosīti.

    సద్ధమ్మప్పజ్జోతికాయ మహానిద్దేసట్ఠకథాయ

    Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya

    తువటకసుత్తనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Tuvaṭakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / మహానిద్దేసపాళి • Mahāniddesapāḷi / ౧౪. తువట్టకసుత్తనిద్దేసో • 14. Tuvaṭṭakasuttaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact